Matteo Maria Boiardo
Artécol in dialèt arzân
e sola il può curar; ché solo a lei
il mio viver è in mano e il mio morire.»
Matteo Maria Boiardo (Scandiân, 1441 – Rèz 19 dicèmber 1494) l’é stê un poēta leterê italiân.
Al deṣvîn da ‘na réca e nobîla faméja, l’êra anvōd dal poēta umanésta Tito Vespasiano Strozzi. Armêṣ ôrfen a l’etê ed dêṣ ân, al s’é spustê dal tót a Frêra int al 1476 dóve l’é andê dèinter a la cōrt Estèins dal dóca Ercole II, che da ló l’à ricevû divêrs incâregh polétich cme al gvernatorêt ed Mòdna (dal 1480 al 1483) e còl ed Rèz (dal 1487 fîn a la môrt sucèsa int al 1494). Dotê ed ‘na bòuna educasiòun ed gèner umanéstich, dôp l’inési cun soquânti traduziòun in volghêr dal latèin (Cornelio Nepote, Apuleio) e dal grêch (Erodoto, Senofonte), l’à prudòt dal sô ôvri, sia in latèin ( a s’arcôrden i Carmina de laudibus Estensium (1463 ca.) in unōr di J Este e i Pastoralia, 10 poeṣèi pastorêli d’ispirasiòun virgiliâna) , sia vulghêri, cme la tragèdia Timone, ridusiòun pr’al teâter ‘d un diâlogh dal criticòun grêch Luciano. Mó al só ôvri pió famōṣi în sèins’êter al só cansunêr (dóve al tétol d’ispirasiòun ovidiâna l’ è Amorum libri tres per via ed la só divisiòun in trî léber) ispirê a l’amôr per Antonio Caprara e al poēma erôich ed l’ Orlando innamorato, ch’ l’à ‘vû al mêrit d’unîr la matèria ed Frância osèja i fât famōṣ e erôich di paladèin ed Carlo Magno a còla ed Bretâgna (da Tristano e Isotta a la têvla rotònda), in ‘na spiegasiòun garbêda e incantêda, lôgica cun la só cundisiòun d’òm ed l’umanèiṣem sé, mó cun nèti fantasèi e insugnamèint ed l’època fedvêla.