[go: up one dir, main page]
Μετάβαση στο περιεχόμενο

Δήμοι

Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Για άλλες χρήσεις, δείτε: Δήμοι (αποσαφήνιση).
Πινάκια ή δισκία ταυτότητας, τα οποία χρησιμοποιούνταν σε διάφορες διεργασίες, όπως η επιλογή Ενόρκων σε δίκες, από το Μουσείο της Αρχαίας Αγοράς της Αθήνας.

Στην Αρχαία Ελλάδα, ο δήμος (αρχαία ελληνικά: δῆμος) σήμαινε τη συνέλευση των πολιτών ως κυρίαρχο πολιτικό σώμα και στη συνέχεια και τη διοικητική υποδιαίρεση της αρχαίας Αττικής, συνέχεια της οποίας είναι η σημερινή Αττική, περιοχή της Ελλάδας.

Οι Δήμοι αρχικά ήταν απλή υποδιαίρεση της γης στην ύπαιθρο και φαίνεται να υπάρχει τουλάχιστον από τον 6ο αιώνα π.Χ., πιθανόν και νωρίτερα, αλλά δεν είχε αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία (εκτός πιθανόν αυτής της λαϊκής έκφρασης των κατοίκων μιας περιοχής σε κοινή συνάθροιση για συζήτηση από κοινού θεμάτων που τους απασχολούσαν), μέχρι τις μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη το 508 π.Χ..

Υπ' αυτές τις μεταρρυθμίσεις, η εγγραφή των πολιτών στους καταλόγους του δήμου έγινε η ελάχιστη απαίτηση για την ιθαγένεια, ενός πολίτη. Πριν από εκείνη την εποχή, η ιθαγένεια για όποιον πολίτη βασιζόταν μόνο στην ιδιότητα του ως μέλος σε φρατρία, ή ως μέλος της οικογένειάς του. Την ίδια περίοδο, δήμοι ιδρύθηκαν στην ίδια την πόλη της αρχαίας Αθήνας, όπου δεν υπήρχαν ήδη από το παρελθόν. Συνολικά, στο τέλος των μεταρρυθμίσεων του Κλεισθένη, η Αττική χωρίστηκε σε αρκετούς δήμους. Γενικά υπάρχουν πολλές και διάφορες απόψεις για τον αριθμό των δήμων. Οι πλέον πρόσφατες μελέτες δίνουν ένα συνολικό αριθμό 139+3 δήμων[1] στον οποίο προστίθενται οι Βερενικίδες, (ίδρυση το 224/223 π.Χ.), οι Απολλωνιείς (201/200 π.Χ.) και οι Αντινοείς (126/127).

Η δημιουργία δήμων και η εγκαθίδρυσή τους ως οι θεμελιώδεις μονάδες του κράτους αποδυνάμωσε τα γένη ή τις οικογένειες της αριστοκρατίας, οι οποίες είχαν ως τότε κυριαρχήσει τις φρατρίες. [2]

Ο δήμος λειτουργούσε ως κάποιο βαθμό ως πόλις σε μικρογραφία, και μάλιστα κάποιοι δήμοι, όπως η Ελευσίνα και οι Αχαρνές, ήταν στην πραγματικότητα σημαντικές πόλεις. Κάθε δήμος είχε έναν δήμαρχο, που επόπτευε τις υποθέσεις του δήμου. Σειρά επίσης από διάφορους αξιωματούχους και λειτουργούς, για τις αστικές, τις θρησκευτικές και τις στρατιωτικές υποθέσεις, υπήρχαν σε πολλούς δήμους. Οι Δήμοι είχαν δικές τους θρησκευτικές γιορτές, συλλέγοντας έσοδα και πραγματοποιώντας δαπάνες.[3] Επίσης δήμοι ενώθηκαν με άλλους δήμους από την ίδια περιοχή για να συνθέσουν τις τριττύες, μεγαλύτερες ομάδες του πληθυσμού, οι οποίες με τη σειρά τους συνδυάζονταν για να σχηματίσουν τις δέκα φυλές, της Αττικής. Κάθε φυλή περιείχε μία τριττύ από κάθε μια από τις τρεις περιοχές: Την πόλη, την ακτή και την ενδοχώρα.

Οι μεταρρυθμίσεις του Κλεισθένη και οι τροποποιήσεις τους

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Πρώτη περίοδος: 508 – 307/306 π.Χ.

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Κλεισθένης διαίρεσε τα εδάφη της Αττικής σε τρεις ζώνες (άστυ, παραλία και μεσογαία)[4] και οι δήμοι ήταν οργανωμένοι σε 30 ομάδες που ονομάζονται τριττύες, ("τριακοστή"), δέκα για κάθε μία από τις ζώνες (άστυ, παραλία και μεσογαία) και σε δέκα φυλές, εκ των οποίων η καθεμία αποτελούνταν από τρεις τριττύες, μία για τους παράκτιους - παραθαλάσσιους δήμους, μια για τους δήμους του άστεως (της πόλης) και μια για την περιοχή, την μεσογαία, στην ενδοχώρα.

Αναδιοργάνωσε επίσης τη Βουλή, (η οποία όταν δημιουργήθηκε από τον Σόλωνα είχε 400 μέλη/βουλευτές), ώστε να έχει 500 μέλη/βουλευτές, 50 από κάθε φυλή, ενώ και ο κάθε δήμος είχε σταθερή ποσόστωση.

Οι δέκα φυλές πήραν το όνομά τους από διάφορους θρυλικούς - μυθικούς ήρωες και η περαιτέρω οργάνωσή τους οδήγησε στην εξής επίσημη (η οποία διαφέρει από πηγή σε πηγή - αναφέρεται εδώ η διεθνώς αποδεκτή -) σειρά:

  1. Ἐρεχθηΐς, (ονομάστηκε από τον Ερεχθέα),
  2. Αἰγηΐς, (ονομάστηκε από τον Αιγέα),
  3. Πανδιονίς, (ονομάστηκε από τον Πανδίονα),
  4. Λεοντίς, (ονομάστηκε από τον Λέω, γιο του Ορφέα),
  5. Ἀκαμαντίς, (ονομάστηκε από τον Ακάμα, γιο του Θησέα),
  6. Οἰνηΐς, (ονομάστηκε από τον Οινέα),
  7. Κεκροπίς, (ονομάστηκε από τον Κέκροπα),
  8. Ἱπποθοντίς, (ονομάστηκε από τον Ιπποθόωντα),
  9. Αἰαντίς, (ονομάστηκε από τον Αίαντα),
  10. Ἀντιοχίς, (ονομάστηκε από τον Αντίοχο, γιο του Ηρακλή).

Δεύτερη περίοδος: 307/306 – 224/223 π.Χ.

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μεταξύ 307/306 - 224/223 π.Χ. και καθώς η Αττική βρισκόταν υπό την Μακεδονική Αυτοκρατορία το σύστημα αναδιοργανώθηκε με τη δημιουργία δύο ακόμα “μακεδονικών φυλών”: (XI. Αντιγονίδα φυλή και XII. Δημητριάδα), οι οποίες πήραν τα ονόματά τους από τον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο και τον Δημήτριο τον Πολιορκητή αυξάνοντας παράλληλα τον αριθμό των βουλευτών, στην Βουλή, στα 600 μέλη. Κάθε μία από τις 10 φυλές, εκτός της Αιαντίδος, άρα οι 9 υπόλοιπες φυλές, παρείχε 3 δήμους (όχι απαραίτητα έναν για κάθε τριττύ). Το έλλειμμα της Αιαντίδος καλύφθηκε με 2 δήμους της Λεοντίδος και 1 της Αιγηίδος. Με αυτόν τον τρόπο η συνεισφορά της κάθε φυλής (12 πλέον τον αριθμό) στη Βουλή ήταν σωστά προσαρμοσμένη.

Τρίτη περίοδος: 224/223 – 201/200 π.Χ.

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η “αιγυπτιακή φυλή” XIII Πτολεμαΐδα, η οποία πήρε το όνομά της από τον Πτολεμαίο Γ΄ Ευεργέτη, δημιουργείται στο 224/223 π.Χ. και η Βουλή παραμένει στα 600 μέλη, καθώς οι δώδεκα φυλές της έδωσαν από ένα δήμο. Επιπλέον, ένα νέος δήμος δημιουργείται με το όνομα Βερενικίδαι, από τη σύζυγο του Πτολεμαίου Γ΄ την Βερενίκη Β΄ της Αιγύπτου.

Τέταρτη περίοδος: 201/200 π.Χ. – 126/127

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Το 201/200 π.Χ. οι “μακεδονικές φυλές” διαλύονται και τα χωριά (εκτός από δύο που εν τω μεταξύ είχαν δοθεί στην Πτολεμαΐδα φυλή, γύρισαν εκ νέου, πίσω στην αρχική τους φυλή. Επιπλέον, την άνοιξη του 200 π.Χ., δημιουργείται η φυλή XIV Ατταλίς, η οποία πήρε το όνομά της από τον Άτταλο Α΄ τον Σωτήρα η οποία δημιουργείται με το ίδιο καθεστώς που χρησιμοποιήθηκε για τη δημιουργία της “αιγυπτιακής φυλής”: Κάθε φυλή συνεισφέρει από ένα δήμο και επίσης ένας νέος δήμος, οι Απολλωνιείς, δημιουργείται προς τιμήν της Απολλωνίας, συζύγου του Αττάλου Α΄ της Περγάμου. Συνεπώς υπάρχουν και πάλι 12 φυλές και 600 μέλη της Βουλής. Από την περίοδο αυτή δεν υπάρχουν περισσότερες ποσοστώσεις στους δήμους που έχουν 50 μέλη της Βουλής, ανά φυλή. Η Αττική από την μακεδονική, περνά σταδιακά στη ρωμαϊκή κατοχή.

Πέμπτη περίοδος: 126/127 – 3ος αιώνας

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η τελευταία τροποποίηση είναι η δημιουργία το 126/127 της φυλής XV. Αδριανίς, που πήρε το όνομά της από τον Αδριανό με το ίδιο και πάλι σύστημα: Κάθε φυλή συνεισφέρει από ένα δήμο και ένας νέος δήμος, οι Αντινοείς, δημιουργείται προς τιμήν του αγαπημένου του Αδριανού, του Αντίνοου. Οι 13 φυλές συνεισφέρουν από 40-50 μέλη στη Βουλή.[5]

Αντιπροσώπευση στην αρχαία Βουλή

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Στις τρεις πρώτες περιόδους υπήρχε το πιο λεπτομερές σύστημα σταθερών ποσοστώσεων, το οποίο ουσιαστικά παρέμεινε αμετάβλητη. Δεν υπάρχουν αποδείξεις για μια ενιαία γενική ανακατανομή των ποσοστώσεων σε κάθε μία από τις τρεις πρώτες περιόδους, ενώ υπάρχουν εμφανείς μικρές διαφορές στις ποσοστώσεις μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης περιόδου.[6]

Πιο συγκεκριμένα:

  • Μεταξύ των ετών 307/306 π.Χ., 24 δήμοι αυξήθηκαν με 1 βουλευτή, 13 δήμοι με 2 βουλευτές, 5 δήμοι με 3 βουλευτές, 6 δήμοι με 4 βουλευτές και με 1 δήμος (Καθύπερθεν Παιανία με 11βουλευτές και δεν υπάρχει ούτε ένα παράδειγμα δήμου με μειωμένη ποσόστωση.[7]
  • Μεταξύ των ετών 224/223 π.Χ. 4 δήμοι αυξήθηκαν με 1 βουλευτή, 1 δήμος με 2 βουλευτές, 2 δήμοι με 3 βουλευτές και 2 δήμοι με 4 βουλευτές ενώ από τους 56 δήμους, των οποίών είναι γνωστή η ποσόστωση στην τρίτη περίοδο περισσότεροι από τους μισούςς διατηρούν την ίδια ποσόστωσή τους μέσα στις τρεις πρώτες περιόδους.[8]

Όσον αφορά τις δύο τελευταίες περιόδους, το ερευνητικό υλικό απεικονίζει την πλήρη κατάρρευση του συστήματος της ποσόστωσης, από το 201/200 π.Χ..[9]

Κίβδηλοι και υστερο-ρωμαϊκοί δήμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μερικοί κατάλογοι των αρχαίων αυτών δήμων προτείνουν να επεκταθεί ο κατάλογος των 139 + 3 προσθέτοντας και 43 άλλα ονόματα δήμων μερικά από τα οποία έχουν θεωρηθεί από τους μελετητές ως αττικοί δήμοι.[10]

Η κριτική που γίνεται από τον John S. Traill[11] δείχνει ότι σε 24 δήμους, η ονομασία είναι το αποτέλεσμα λαθών, αρχαίων[12] ή συγχρόνων[13] ή παρερμηνείας[14] και 19 δήμοι[15] είναι γνωστοί κυρίως από επιγραφές του δεύτερου και του τρίτου αιώνα μετά Χριστόν, δηλαδή στην πέμπτη περίοδο, και ως εκ τούτου μπορεί να υπόκεινται σε πολιτικές σκοπιμότητες, που μπορεί να απέχουν λίγο ή και πολύ από τους αυθεντικούς κλεισθενικούς δήμους.

Ομώνυμοι και διαιρεμένοι δήμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Υπήρχαν σύμφωνα με τον John S. Traill[16] 6 ζεύγη ομώνυμων δήμων:

Υπήρχαν επίσης 6 διαιρεμένοι δήμοι, που κατά περίσταση, αναφέρονταν ως ένας ή δύο ή και τρεις δήμοι καθώς ο πληθυσμός ήταν διαμοιρασμένος σε διαφορετικά μέρη:

Οι δέκα φυλές των Θουρίων

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Μετά το 444 π.Χ., όταν ιδρύθηκε η αποικία των Αθηναίων στην Μεγάλη Ελλάδα, οι Θούριοι, με την υποστήριξη του Περικλή και υπό τις διαταγές των Λάμπωνα και Ξενοκρίτου ο πληθυσμός των αποίκων, ο οποίος εκτός από την Αθήνα προέρχονταν και από πολλές περιοχές της Πελοποννήσου και της Βοιωτίας οργανώθηκε σε δέκα φυλές,[17] με βάση την καταγωγή, σύμφωνα με την αντίστοιχη αθηναϊκή οργάνωση:

  1. Αρκάδες,
  2. Αχαιοί,
  3. Ηλείοι,
  4. Βοιωτοί,
  5. Αμφικτύονες,
  6. Δωριείς,
  7. Ίωνες,
  8. Ευβοείς,
  9. Νησιώτες
  10. Αθηναίοι

Μεταγενέστερη χρήση

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο όρος «δήμος» επιβίωσε μέσα στα ελληνιστικά και ρωμαϊκά χρόνια. Μέχρι τη στιγμή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, όταν ο όρος πλέον χρησιμοποιήθηκε για να δηλώνει κάθε μία από τις τέσσερις φατρίες στις αρματοδρομίες της Κωνσταντινούπολης.

Στη σύγχρονη Ελλάδα, ο όρος “δήμος” χρησιμοποιείται και πάλι, όπως και στην αρχαιότητα, για να υποδηλώσει τους δήμους.

Δείτε επίσης

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Παραπομπές - σημειώσεις

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Traill 1975, σελ. 76
  2. ↑ J.V. Fine, The Ancient Greeks: A Critical History
  3. ↑ David Whitehead, "Deme" from the Oxford Classical Dictionary, Simon Hornblower and Antony Spawforth, ed.
  4. ↑ Urban/asty or astu (ἄστυ), coastal/paralia (παραλία) and inland mesogaia (μεσογαία).
  5. ↑ Από το άρθρο του John D. Morgan (Dept. of Physics and Astronomy, University of Delaware, Newark, Delaware 19716 USA), με τίτλο: "Σύντομη ανασκόπηση του υπολογισμού του χρόνου κατά την αρχαιότητα", (pdf), στο περιοδικό "Αρχαιολογία", τεύχος 74 (Μάρτιος), Αθήνα 2000, σελ. 30: [...] "Οι Αθηναίοι διαιρούσαν το έτος τους κατά το δυνατόν πιο ομοιόμορφα σε τόσες πρυτανείες όσες ήταν ο αριθμός των φυλών τους: ήταν οι 10 κλεισθένειες φυλές, που είχαν πάρει τα ονόματά τους από μυθικούς ήρωες (Ερεχθΐς, Αιγηΐςς, Πανδιονίς, Λεωντίς, Ακαμαντίς, Οινηΐς, Κεκροπίς, Ιπποθωντίς, Αιαντίς, Αντιοχίς) από το 508/7 έως το 308/7 π.Χ. Τότε δημιουργήθηκαν δύο νέες φυλές, η Αντιγονίς και η Δημητριάς, προς τιμήν του ελευθερωτή τους Δημητρίου του Πολιορκητή και του πατέρα του Αντιγόνου του Μονόφθαλμου. Επομένως από το 307/6 έως το 223/2 π.χ. έχουμε 12 φυλές. Τότε προστέθηκε μια νέα φυλή, η Πτολεμαΐς, προς τιμήν του βασιλέως Πτολεμαίου Γ' του Ευεργέτου' άρα από το 222/1 π.χ. έως το 201/0 π.Χ. υπάρχουν 13 φυλές. Τότε από θυμό κατά του Φιλίππου Ε΄ της Μακεδονίας, οι φυλές των προγόνων του, Αντιγονίς και Δημητριάς, καταργήθηκαν και δημιουργήθηκε μια νέα φυλή, η Ατταλίς, προς τιμήν του Βασιλέως Αττάλου Α΄ της Περγάμου. Έχουμε λοιπόν 12 φυλές από το 200/199 π.Χ. έως το 122/3 μ.Χ. οπότε δημιουργήθηκε μια νέα φυλή, η Αδριανίς, προς τιμήν του αυτοκράτορα Αδριανού. Και τέλος οι φυλές από το 123/4 μ.Χ. έγιναν πάλι 13, ως την πλήρη κατάρρευση του συστήματος μετά από μερικούς αιώνες". [...]
  6. ↑ Traill 1975, σελ. 56
  7. ↑ Traill 1975, σελ. 59
  8. ↑ Traill 1975, σελ. 62
  9. ↑ Traill 1975, σελ. 61
  10. ↑ Graes, Phegaia, Kaletea (III); Rhakidai, Kyrteidai (V); Phyle B, Perrihidai (VI); Kikynna B, Trinemeia B, Sypalettos B (VII); Agriadai, Pol(--), Anakaia B, Amymone, Sphendale (VIII); Kykala, Perrhidai, Thyrgonidai, Titakidai, Petalidai, Psaphis (IX); Atene B, De(--), Lekkon, Leukopyra, Ergadeis, Phyrrhinesioi, Malainai, Pentele (X).
  11. ↑ Traill 1975, σελίδες 81–96
  12. ↑ Anakaia B, Phegaieis B, Graes, Pol(--)
  13. ↑ Agriadai
  14. ↑ De(--), Salamis, Kaletea, Kikynna B, Atene B, Ikaroin, Amphitrope B, Phyle B, Sypalettos B, Trinemeia B, Coastal Lamptrai, Chastieis, Chelidonia, Echelidai, Gephyreis, Lekkon, Oisia, Rhakidai, Sporgilos.
  15. ↑ Hyporeia,Thirgonidai, Titakidai, Perrhidai, Petalidai, Eunostidai, Klopidai, Melainai, Sphendale, Pentale, Psaphis, Akyaia, Amymone, Ergadeis, Kykala, Kyrteidai, Leukopyra, Phy(r)rhinesioi, Semachidai B,
  16. ↑ Traill 1975, σελίδες 123-8
  17. ↑ Fritz Schachermeyr, Perikles, Kohlhammer, Stuttgart–Berlin–Köln–Mainz 1969

Πηγές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Ανακτήθηκε από "https://el.wikipedia.org/w/index.php?title=Δήμοι&oldid=8651756"