Αναδασμός

Αναδασμός ονομάζεται η διαδικασία, κατά την οποία η αρμόδια κρατική αρχή αποσπά όλες τις έγγειες ιδιοκτησίες ενός καθορισμένου τόπου από τους κυρίους τους, χαράσσει νέα όρια στο εσωτερικό τους και τελικά τις επαναδιανέμει μεταξύ των πρότερων ιδιοκτητών, με νέους τίτλους κυριότητας και με τη μορφή ενός ενιαίου τεμαχίου. Αποτελεί μια μέθοδο που εφαρμόζεται κατά κύριο λόγο σε αγροτικές περιοχές, με σκοπό τον εξορθολογισμό και την τόνωση της γεωργικής παραγωγής. Αραιότερα εφαρμόζεται και σε αστικές περιοχές για λόγους ρυμοτομίας.

Παλαιότερα, ο όρος χρησιμοποιούνταν επίσης για να δηλώσει την παραχώρηση σε ακτήμονες τίτλων κυριότητας επί κρατικής ή απαλλοτριωμένης γης. Με αυτή τη σημασία επιβιώνει μέχρι και σήμερα στην καθομιλουμένη, επισήμως όμως προτιμάται ο όρος της διανομής γης.

Λογική και μεθοδολογία

Σε πολλές περιπτώσεις, η γη που κατέχει κάποιος σε μια περιοχή, αποτελείται από διάφορες διάσπαρτες ιδιοκτησίες, οι οποίες από γενιά σε γενιά γίνονται ακόμα πιο μικρές και απομακρυσμένες μεταξύ τους. Για παράδειγμα, μπορεί ένας αγρότης να είναι κύριος συνολικά 100 στρεμμάτων με διάφορους τρόπους (κληρονομιές, δωρεές, εξαγορές κλπ.), αλλά αυτά στην πραγματικότητα να είναι ένα άθροισμα πολλών μικρών χωραφιών που δε γειτνιάζουν, επομένως να αδυνατεί να τα εκμεταλλευθεί με ορθολογικό και παραγωγικό τρόπο, όπως θα συνέβαινε εάν η έκταση ήταν ενιαία. Όταν αυτή η κατάσταση γενικεύεται σε μια τοπική κοινωνία, το πρόβλημα από ατομικό γίνεται βαθιά κοινωνικό. Πρώτον, ο χαμηλός βαθμός αξιοποίησης οδηγεί σε φτώχεια και (ειδικά στην περίπτωση της υπαίθρου) σε εγκατάλειψη. Δεύτερον, ως αποτέλεσμα του προηγουμένου, πέφτει η εμπορική αξία της γης, άρα μακροπρόθεσμα ευνοείται η συγκέντρωσή της σε λίγα χέρια - για την ακρίβεια, στα χέρια αυτών που θα αγοράσουν την κατακερματισμένη και υποτιμημένη γη, ώστε μετά να την ενιαιοποιήσουν.

Για να αντιμετωπιστούν αυτές οι παθογένειες, πολλές φορές και σε πολλά κράτη έχει επιλεγεί η λύση του αναδασμού, είτε ως έκτακτη είτε ως πάγια πρακτική. Αυτός μπορεί να είναι:

• Ανάλογα με το τόπο και το σκοπό του, αγροτικός ή αστικός. Ο μεν αποτελεί εργαλείο της αγροτικής πολιτικής, ο δε του πολεοδομικού σχεδιασμού.
• Ανάλογα με τη διαδικασία που ακολουθείται, εκούσιος ή υποχρεωτικός. Στην πρώτη περίπτωση, οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες καλούν το κράτος να εκκινήσει τη διαδικασία. Στη δεύτερη, είναι οι αρμόδιες κρατικές αρχές που εντοπίζουν το πρόβλημα και επιβάλλουν τον αναδασμό, ανεξάρτητα από την προσωπική βούληση των ιδιοκτητών.

Η συνήθης μεθοδολογία του αναδασμού έχει ως εξής: Αρχικά, καταγράφονται οι ιδιοκτησίες και οι κύριοί τους (κτηματολόγηση) και εκτιμάται η αξία καθεμιάς - εάν π.χ. πρόκειται για αγροτικές εκμεταλλεύσεις, ένα «ποτιστικό» κτήμα έχει μεγαλύτερη αξία από ένα «ξερικό» ίσου μεγέθους. Όταν αυτή η διαδικασία ολοκληρωθεί, κάθε ιδιοκτήτης λαμβάνει την κυριότητα ενός νέου τεμαχίου, αξίας ανάλογης με τη συνολική αξία των προ αναδασμού ιδιοκτησιών του. Ουσιαστικά δηλαδή «ξαναγράφεται» το κτηματολόγιο της περιοχής με τέτοιο τρόπο, ώστε όλες οι ιδιοκτησίες να γίνουν ενιαίες.

Εναλλακτικές πολιτικές

Εναλλακτικά ή συνδυαστικά με τον αναδασμό, ορισμένα κράτη προσπαθούν να προλάβουν τον πολυκερματισμό της γης μέσω της νομοθεσίας - π.χ. στο ολλανδικό Αστικό Δίκαιο, μία συνήθης αγροτική έκταση μπορεί να κληροδοτηθεί μόνο καθ' ολοκληρίαν και μόνο σε έναν από τους δικαιούχους (ο οποίος πάντως υποχρεούται να αποζημιώσει τους υπολοίπους), ενώ επίσης δεν μπορεί να πωληθεί σε κάποιον που δε διαθέτει όμορη έκταση.

Συχνά επίσης, ιδίως στη σύγχρονη εποχή, προωθείται η ιδέα του συνεταιρισμού. Ο συνεταιρισμός έχει κάποια κοινά σημεία με τον αναδασμό (οι εκτάσεις όλων συνενώνονται σε μία ενιαία), διαφέρει όμως στο ότι - μεταξύ άλλων - δε μεταβάλλονται τα όρια των ιδιοκτησιών, απλά οι ιδιοκτήτες παραχωρούν την εκμετάλλευση της γης τους στο συνεταιρισμό έναντι της συμμετοχής σε αυτόν.

Ο αναδασμός ως διανομή γης σε νέους δικαιούχους

Έως το πρόσφατο παρελθόν (ενίοτε και σήμερα στην καθομιλουμένη), ο αναδασμός σήμαινε επίσης τον τεμαχισμό εκτάσεων που είχαν απαλλοτριωθεί από το κράτος, συνήθως στα πλαίσια κάποιας ριζοσπαστικής κοινωνικής μεταρρύθμισης ή νικηφόρου πολέμου, και το μοίρασμά της σε ακτήμονες ή συνεταιρισμούς ακτημόνων. Αυτή η σημασία βρίσκεται εγγύτερα στην ετυμολογία της λέξης - από το σύνδεσμο ανά (ξανά, πάλι) και το ουσιαστικό δασμός (αρχαία ελληνικά: διανομή σε ίσα μερίδια). Στη σύγχρονη ορολογία, πάντως, προτιμάται γι' αυτή τη διαδικασία ο όρος της «διανομής».