Konwerb

Konwerb (nimski Konverb, engelski converb) jo specialna adwerbialna werbowa forma. Wón njejo finitny daniž nominalny, dokulaž njewustupujo ako głowny werb sada daniž ako werbalny substantiw abo atribut. Konwerb definěrujo cyn, kótaryž se z głownym cynom rownocasnje abo pśedcasnje wótměwa abo toś ten bližej póstajijo. Wón wugroni rozdźělne semantiske póśěgi k wopśimjeśeju głowneje sady.

Konwerby w rozdźělnych rěcnych swójźbach, pśedewšym w mongolskich, turkojskich a tunguskich rěcach wustupuju, ale teke w etiosemitiskich, omotiskich a kušitskich rěcach Afriki.

Někotare konwerby se njegóźe morfologiski analyzěrowaś, mjaztym až se druge wót werbalnych substantiwow wótwóźuju.

Pśikłady

W mongolšćinje

W mongolšćinje wustupuju slědujuce konwerby.

• Kóńcowku -ж /-dž/ (-ч /-č/) ma konwerb, kótaryž wugroni rownocasnosć, wustupujo wšak teke w kombinacijach z drugimi werbami abo pomocnymi a modalnymi werbami.
  • Цас орж хүйтэн боллоо. /Cas ordž chüjten bolloo/ "Gaž jo sněgowało zymne bywało."
  • Би цай ууж сонин уншдаг. /Bi caj uudž sonin unšdag./ "Čaj pijucy nowiny cytam." abo "Piju čaj a nowiny cytam."
  • үнтаж хэвтэх /untadž chewtech/ "spaś (spicy lažaś)"
  • Би сууж байна. /Bi suudž bajna./ "Rownycko sejźim." (Pó słowje: "Ja sejźecy som".)
• Kóńcowku -аад /-aad/ ma konwerb, kótaryž wugroni pśedcasnosć.
  • Би Бэрлин хотод ирээд зочид буудалд суусан. /Bi Berlin chotod ireed dzočid buudald suusan./ "K městoju Berlin pśišedši w hotelu som bydlił."
• Kóńcowku -вал /-val/ ma konwerb, kótaryž wugroni wobstojnosć.
  • Чи завтай байвал ир. /či dzawtaj bajwal ir./ "Jolic maš cas, pśiź."
• Kóńcowku -тал /-tal/ ma konwerb, kótaryž wugroni až se pódlański cyn až do zachopjeńka głownego cyna wótměwa.
• Kóńcowku -вч /-wč/ ma konwerb, kótaryž wugroni až se cyn njeglědajucy drugego cyna wótměwa.
  • Тэнгэр сайхан байгаа боловч гадаа дулаан биш. /Tenger sajchan bajgaa bolowč gadaa dulaan biš./ "Lěcrownož wjedro jo dobre, zwenka njejo śopłe."
• Kóńcowku -саар /-saar/ ma konwerb, kótaryž wugroni trajucy staw abo cyn.
• Kóńcowku -магц /-magc/ ma konwerb, kótaryž wugroni až se głowny cyn njepósrědnje pó kóńcu pódlańskego cyna wótměwa.
  • Би гэртээ ирмэгц цай уусаг. /Bi gertee irmegc caj uusag./ "Gaž doma pśidu piju čaj (ned)."

W Baškiršćinje

W Baškiršćinje wustupuju slědujuce konwerby.

• Kóńcowku -п /-p/ abo -еп /-ɨp/ ma konwerb, kótaryž se cesto wužywa, ale se njamóžo negěrowaś.
  • Сәй эсеп, ял итәм. /Säj esep, jal itäm./ "Čaj pijo wótpócywaju." abo "Piju čaj a wótpócywaju."
• Kóńcowku -ғас /-ɣɑs/ ma konwerb, kótaryž wugroni wobstojnosć.
  • Өйгә ҡайтҡас сәй эсем. /Öjgä khajtkhas säj esem./ "Gaž domoj pśidu, čaj piju."
• Kóńcowku -май /-mɑj/ ma konwerb, kótaryž wugroni negaciju ku konwerbam na -п /-p/ abo -еп /-ep/.
  • Мине курмәй үткәнһең. "Sy mimo mnjo šeł, bźez togo až mnjo sy wiźeł."
• Kóńcowku -ай /-ɑj/ ma konwerb, kótaryž wugroni wóspjetowanje.
  • Уны ҡарай-ҡарай үтеп киттем. "Ja som stawnje glědajucy mimo njogo šeł."

W Turkojšćinje

W Turkojšćinje wustupuju slědujuce konwerby.

• Kóńcowku -(y)ip ma konwerb, kótaryž wugroni pśedcasnosć.
  • Ekmek yiyip çay içiyorum. "Klěb jěm a pótom piju čaj."
• Kóńcowku -(y)erek ma konwerb, kótaryž wugroni rownocasnosć.
  • Kitap okuyarak dinleniyorum. "Knigły cytajucy wótpócywaju."
• Kóńcowku -(y)e ma konwerb, kótaryž wugroni wóspjetowanje. Mimo togo se kóńcowka w słowje diye wužywa, aby direktnu rěc markěrował abo "dokulaž; až" pśełožył.
  • Hasan yürüye yürüye girdi "Hasan pěšy (maršěrujo) nutś pśiźo."
  • Hasan "Nerede oturuyorsun?" diye sordu. "Hasan jo pšašał, źo bydliš."
• Kóńcowku -(y)ince ma konwerb, kótaryž wugroni wobstojnosć.
  • Eve gelince çay içtim. "Gaž som domoj pśišeł, čaj som pił."
• Kóńcowku -dikçe ma konwerb, kótaryž wugroni "tak dłujko ako".
  • Vakit buldukça mektup yazıyorum. "Tak dłujko ako mam cas, pišom list."
• Kóńcowku -(y)eli ma konwerb, kótaryž wugroni "wót togo až, wót togo casa až".
  • Çalışalı param var. "Wót togo až źěłu, mam pjenjeze."

Póchad terminusa

Zapśimjeśe konwerb póchada z mongolistiki a bu z teje na turkske rěcy pśenjasone. Wóno bu nejpjerwjej wót Ramstedta wužywane.

Žrědła

Powšykne informacije

• Helmut Glück (Hrsg.): Metzler Lexikon Sprache. Metzler, Stuttgart u. Weimar 1993. ISBN 3-476-00937-8, bok 335 (nim.)
• Lars Johanson, Éva Á. Csató: The turkic languages, strona 47 (eng.)
• Sascha Völlmin, Azeb Amha, Christian Rapold, Silvia Zaugg-Coretti (Wud.): Converbs, Medial Verbs, Clause chaining and related issues. 19, Rüdiger Köppe Verlag, Köln 2010, ISSN 0937-3039. 

Wó jadnotliwych rěcach

• Hasan Çakır: Grammatik kurz & bündig Türkisch, ISBN 978-3-12-561667-7, boki 86-88 (nim.)
• Hans-Peter Vietze: Lehrbuch der mongolischen Sprache, VEB Verlag Enzyklopädie Leipzig, 1988, ISBN 3-324-00242-7, boki 71-74 (-ж /-dź/ a -аад /-aad/), 91-92 (-вал /-val/), 130-131 (-тал /-tal/), 134-135 (-вч /-wč/), 140 (-саар /-saar/), 144-145 (-магц /-magc/) (nim.)
• Kauderwelsch Band 68, Mongolisch Wort für Wort, ISBN 3-89416-258-9, boki 45-47 (-ж /-dź/ a -аад /-aad/), 64-66 (-вал /-val/, -вч /-wč/ a -магц /-magc/) (nim.)
• Margarete I. Ersen-Rasch: Baschkirisch, Lehrbuch für Anfänger und Fortgeschrittene, Harrassowitz, 2099, ISBN 978-3-447-05730-1, boki 56 (-п /-p/ abo -еп /-ep/), 113 (-ғас /-ghas/), 119/152 (-май /-maj/), 158 (-ай /-aj/) (nim.)

Eksterne wótkaze

• Wopis konwerba z kóńcowku -ж (nim.)
  • Wopis pśeběgowańskeje formy -ж байна (nim.)