Hazara

Dyn Hazara o Khulm yn nhalaith Balkh (2007).

Map o grwpiau ethnig yn Affganistan sydd yn dangos ardaloedd yr Hazara mewn lliw gwyrdd (2013).

Grŵp ethnig sydd yn frodorol i ardal fynyddig yng nghanolbarth Affganistan o'r enw Hazarajat yw'r Hazara. Maent yn siarad ffurf ddwyreiniol ar yr iaith Berseg o'r enw Hazaragi a nodweddir gan fenthyceiriau Mongolaidd a Thyrcaidd. Mae eu hiaith yn gyd-ddealladwy â Dari, un o ddwy iaith swyddogol Affganistan. Mwslimiaid Shïa ydynt o draddodiad y Deuddeg Imam yn bennaf, ond mae rhai hefyd yn Ismailïaid neu yn Fwslimiaid Swnni. Mae niferoedd ohonynt hefyd yn byw yn Iran ac yn rhanbarth Baluchistan ym Mhacistan.

Mae'n bosib iddynt hanu o'r Mongolwyr a orchfygodd Khwarazmia, dan arweiniad Genghis Khan, yn y 13g, neu o'r Tsagadai yn lluoedd Timur a ddaeth i ardal Transocsiana yn y 15g. Mae ganddynt olwg gorfforol yn debyg i bobloedd Fongolig, gan gynnwys y plygiadau epicanthig ar eu llygaid. Felly, er iddynt siarad iaith Iranaidd, caiff yr Hazara ei ystyried yn grŵp ethnig Tyrcig neu Dyrco-Fongolaidd. Ceir cofnodion ohonynt ers cychwyn Ymerodraeth y Mughal yn yr 16g. Mwslimiaid Swnni oeddynt ar y pryd hwnnw, a chawsant eu troi at Shiaeth yn ystod teyrnasiad y Shah Abbas I (1588–1629). Oherwydd safle anghysbell Hazarajat buont yn lled-annibynnol nes y 1890au, pryd cawsant eu gorchfygu gan fyddinoedd Abdur Rahman Khan, Emir Affganistan. Ers hynny maent wedi dioddef rhagfarn, erledigaeth, dadleoli mewnol, ac alltudiaeth, yn enwedig dan lywodraeth y Taleban yn y 1990au.

Mae'r Hazara yn byw mewn tai a wneir o gerrig neu laid gyda thoeau gwastad wedi eu hadeiladu o amgylch libart, mewn cymunedau caerog ar bennau'r dyffrynnoedd culion. Ar lawr y dyffrynnoedd, maent yn tyfu cnydau gan gynnwys barlys, gwenith, codlysiau, ciwcymbrau, a ffrwythau. Maent hefyd yn pori defaid ar y mynyddoedd.