[go: up one dir, main page]
Neidio i'r cynnwys

Hat-tric

Oddi ar Wicipedia
Hat-tric
Enghraifft o'r canlynolterminoleg pêl-droed Edit this on Wikidata
Mathgorchest, triawd Edit this on Wikidata
Tudalen Comin Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia
Gonzalo Higuain o dîm pêl-droed yr Ariannin yn dathlu sgorio hat-tric yn erbyn De Corea yng Nghwpan y Byd, 2010

Mae hat-tric yn derm o'r Saesneg [1] a ddefnyddir ym maes chwaraeon sy'n disgrifio'r camp o gyflawni nod y gêm (e.e. sgorio gôl neu gais) dair gwaith. Ceir hefyd bellach ei ddefnyddio mewn meysydd eraill megis gwleidyddiaeth neu byd gwaith i ddisgrifio cyflawni camp neu uchelgais dair gwaith. Arddelir hefyd y term tair gôl yn y Gymraeg.[2]

Etymoleg

[golygu | golygu cod]

Daw'r gair o'r term Saesneg, hat-trick, yn mynd yn ôl i griced yn 1858 pan ddisgrifiwyr camp H.H. Stephenson i gwympo tair wiced gan dair bowliad canlynol. Gwnaeth y dorf a'i gefnogwyr gasgliad iddo gan prynu het gyda'r arian a godwyd.[3] Defnyddiwyd y term mewn print am y tro cyntaf yn 1865.[4]

Mewn pêl-droed, mae'r hat-tric yn digwydd pan fydd chwaraewr yn sgorio tair gôl mewn un gêm ac mae hat-tric perffaith yn cyfeirio at dair gôl a sgoriwyd gan yr un chwaraewr mewn gêm; un gyda phob un o'r traed ac un gyda'r pen.[5]

Pêl-droed

[golygu | golygu cod]
Amedeo Amadei yn dathlu buddugoliaeth Inter Milan v A.C. Milan, 6-5 a'r hat-tric y sgoriodd ef yn y fuddugoliaeth yn nhymor 1949–50 o'r Serie A

Mae tripled yn digwydd pan fydd chwaraewr yn sgorio tair gôl mewn gêm.[6]

Yn y mwyafrif o gemau proffesiynol, mae'r chwaraewr sy'n sgorio tripled wedi'i awdurdodi i fynd â'r bêl o'r gêm gofroddion.

Dywedir bod hat-tric yn "wir hat-tric" neu'n "berffaith" os yw'r goliau'n cael eu sgorio gyda phob troed ac un arall gyda'r pen (neu'n llai cyffredin gyda'r pen, gyda'r droed a gyda chic neu gosb rydd. Ym Mhencampwriaeth Ewropeaidd 1984, enillodd Michel Platini, capten tîm cenedlaethol Ffrainc, ddwy hat-tric perffaith yn y pum gêm a chwaraeodd.[7] Y diffiniad hat-tric "dilys" amlaf yw pan fydd y tair gôl yn cael eu sgorio yn yr un rhan o'r ornest neu gêm. Diffiniad arall o hat-tric yw'r un "di-fai" (flawless yn Saesneg) a elwir felly hefyd yn yr Almaen, Gwlad Belg a Sgandinafia, lle mae'r sgoriwr yn sgorio'r tair gôl yn yr un gêm, heb i unrhyw un sgorio rhwng y gôl gyntaf a'r drydedd gôl. Mae'r amrywiadau hyn yn llawer llai tebygol o ddigwydd ac efallai felly bod lefel yr anhawster wedi'i ostwng yn boblogaidd i allu darnio'r term dan sylw fwy o weithiau a dweud bod chwaraewr wedi gwneud hat-tric pan mae wedi sgorio tair gôl yn yr un peth paru.

Yn ogystal, fe'i gelwir yn hat-tric godidog a gyflawnodd yr hat-tric fel a ganlyn: gôl gosb, gôl aflan uniongyrchol a gôl chwarae arall.

Fe'i gelwir hefyd yn hat-tric mewn pêl-droed i gael tîm yn yr un tymor dri theitl. Yn Ewrop, deellir ennill Cwpan y Gynghrair, Cynghrair yr Adran Gyntaf a Chynghrair Pencampwyr UEFA, neu yn Ne America os cyflawnir Cwpan y Gynghrair, Pencampwriaeth yr Adran Gyntaf a Copa Libertadores de América.

Ac yn olaf y lleiaf aml o'r hat-tric yw pan fydd chwaraewr yn llwyddo i gwblhau 3 phas gôl neu'n cynorthwyo yn yr un gêm.

Y record am yr amser byrraf i wneud hat-tric yw 90 eiliad ac fe'i cyflawnwyd gan y chwaraewr Tommy Ross yn ystod gêm rhwng Ross County F.C. a Nairn County F.C., 28 Tachwedd 1964.[8]

Sgoriodd Gareth Bale hat-tric yn gêm rhagbrofol Cwpan y Byd 2022 Belarws yn erbyn Cymru ar 5 Medi 2021. Roedd y ddau gôl gyntaf yn gig o'r smotyn a'r drydedd yn gôl mewn amser ychwanegol gyda munud i fynd.[9] [10]

Hat-rics mewn hanes

[golygu | golygu cod]
Michel Platini

Y tro cyntaf i chwaraewr sgorio 3 gôl yng Nghwpan y Byd, Bert Patenaude oedd hi yng Nghwpan y Byd 1930, pan drechodd yr Unol Daleithiau Paraguay 3-0 yn union gyda hat-tric gan y chwaraewr Americanaidd.[11]

Bu tri achlysur pan mae dau hat-tric wedi sgorio yn yr un gêm. Digwyddodd dwy yng Nghwpan y Byd 1938: pan drechodd Sweden Cuba, sgoriodd Gustav Wetterström a Tore Keller, y ddau yn chwarae i Sweden, dair gôl. Yn 1954 Brasil yn erbyn Gwlad Pwyl, gwnaeth Leônidas dros Brasil ac Ernest Wilimowski i Wlad Pwyl. Hefyd yng nghwpan yr un byd: pan drechodd Awstria'r Swistir, sgoriodd Theodor Wagner a Josef Hugi i Awstria a'r Swistir, yn y drefn honno.[12]

Y hat-tric cyflymaf a weithredwyd yw un Eduardo Maglioni, chwaraewr Independiente de Avellaneda o'r Ariannin, a wnaeth ei hat-tric mewn 90 eiliad, ar 18 Mawrth 1973.[13] Y chwaraewr ieuengaf i nodi hat-tric oedd Pelé yn 17 blwydd a 244 diwrnod oed.[14]

Y golwr cyntaf mewn hanes i sgorio hat-tric oedd y golwr Paraguayaidd gwych José Luis Chilavert, a sgoriodd gyfanswm o 62 gôl trwy gydol ei yrfa. Gwnaeth ei hat-tric ar 28 Tachwedd 1999, gan sgorio tair gôl gosb gyda Vélez Sarsfield yn erbyn Ferro Carril Oeste yn Nhwrnamaint Agoriadol y flwyddyn honno.

Robert Lewandowski oedd y chwaraewr cyntaf i wneud hat-tric mewn semifinal yng Nghynghrair y Pencampwyr UEFA trwy drosi 4 gôl i Real Madrid yn nhymor 2012/2013.

Mae gan Alexis Sanchez record anghyffredin ar y lefel fyd-eang: dyma'r unig chwaraewr yn hanes pêl-droed proffesiynol i sgorio het - tric neu hat-tric yn y tair cynghrair bwysicaf yn y byd (Serie A o'r Eidal, La Liga o Sbaen a'r Uwch Gynghrair Lloegr).

Gabriel Omar Batistuta yw'r unig chwaraewr a sgoriodd hattrick mewn o leiaf dwy gwpan yn y byd. Digwyddodd hyn ym 1994 yn erbyn Gwlad Groeg ac ym 1998 yn erbyn Jamaica.

Dechreuodd Cristiano Ronaldo ei bedwerydd byd yn 2018, gan mai ef oedd y chwaraewr mwyaf cyn-filwr, gyda het-dreial yn erbyn Sbaen. Dyma'r 51fed tro iddo wneud hat-tric yn ei yrfa.

Rygbi

[golygu | golygu cod]
Scott Williams

Mewn rygbi cynhyrchir hat-tric pan fydd chwaraewr yn llwyddo i sgorio 3 chais yn yr un gêm. Mae 4 chwaraewr rygbi i Gymru wedi llwyddo gwneud y camp yma mewn gêm Cwpan Rygbi y Byd, yn ogytal ag mewn gemau rhyngwladol a chlwb eraill.

Pêl-fas

[golygu | golygu cod]

Mewn pêl fas mae'n digwydd pan fydd chwaraewr yn cael tri rhediad cartref.

Moduro

[golygu | golygu cod]

Mewn chwaraeon moduro fe gyflawnir hat-tric pan fydd gyrrwr yn ennill ras, ar ôl gadael o safle cyntaf y grid cychwyn (a elwir yn safle polyn yn Forumla 1) a hefyd yn cyflawni amser lap gorau'r ras (a elwir yn lap cyflym). Ar hyn o bryd mae Michael Schumacher ar frig y rhestr trwy ychwanegu 20 yn y categori hwn.

Dartiau

[golygu | golygu cod]

Mae'n digwydd pan fydd chwaraewr yn gyrru'r tair dart yn y canol ("bullseye"), yn yr un rownd.

Diwylliant Gymraeg

[golygu | golygu cod]

Defnyddir y term mewn cyd-destun Gymreig hefyd i gyfeirio at lwyddiant perfformiad unigol neu gorawl wrth ennill tri cystadleuaeth mewn eisteddfod.[15][16]

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ https://www.etymonline.com/word/hat%20trick
  2. ↑ http://termau.cymru/#hat-trick
  3. ↑ Extended Oxford English Dictionary (1999): "It came into use after HH Stephenson took three wickets in three balls for the all-England eleven against the twenty-two of Hallam at the Hyde Park ground, Sheffield in 1858. A collection was held for Stephenson (as was customary for outstanding feats by professionals) and he was presented with a cap or hat bought with the proceeds."
  4. ↑ A report of a match between Grays and Romford The Chelmsford Chronicle. 23 June 1865. OCLC 866859233. OCLC 17645885, 702688846, 42349342. http://find.galegroup.com/bncn/infomark.do?serQuery=Locale%28en%2C%2C%29:FQE=%28JX%2CNone%2C22%29%22Chelmsford%20Chronicle%22%24&queryType=PH&type=pubIssues&prodId=BNCN&version=1.0&source=library. "Mr Biddell...with his second ball bowled the Romford leviathan Mr Beauchamp and afterwards effected the hat-trick by getting three wickets in the over."
  5. ↑ (En inglés.) «European Football.» BBC. Consultado el 13 Ebrill 2016.
  6. ↑ "¿Qué es un "hat trick"?" (PDF). La Vanguardia. 29 Hydref 1996. t. 33.
  7. ↑ Smith, Ben (en inglés). «Michel Platini: Uefa chief has his critics but is used to success.» BBC. Consultado el 13 de abril de 2016.
  8. ↑ "Fastest time to score a hat-trick". Guinness Book of Records (Saesneg). Cyrchwyd 12 Ebrill 2016.
  9. ↑ https://twitter.com/sgorio/status/1434530641446674435
  10. ↑ https://www.bbc.co.uk/cymrufyw/58432414
  11. ↑ en:FIFA World Cup hat-tricks, List of FIFA World Cup hat-tricks.
  12. ↑ Hat-Tricks en copas del mundo. Consultado el 20 de diciembre de 2013.
  13. ↑ «https://www.clarin.com/deportes/90-segundos-maglioni_0_B157BOZx0tl.html»[dolen farw]
  14. ↑ «Proyecto Coach» "¿Sabes el origen del 'Hat-Trick'?". Consultado el 27 de diciembre de 2013.
  15. ↑ https://www.casgliadywerin.cymru/items/1011516
  16. ↑ https://www.bangor.ac.uk/news/archif/hatric-i-fangor-yn-yr-eisteddfod-ryng-golegol-2018-36131

Dolenni allanol

[golygu | golygu cod]
Wedi dod o "https://cy.wikipedia.org/w/index.php?title=Hat-tric&oldid=12605119"