Gwenfaen

Gwenfaen
Ganwyd	6 g  Ynys Môn
Man preswyl	Llanfair-yn-Neubwll, Llanfihangel-yn-Nhywyn, Rhoscolyn
Dinasyddiaeth	Cymru
Galwedigaeth	arweinydd crefyddol
Blodeuodd	550
Dydd gŵyl	4 Tachwedd
Tad	Peulin

Santes o'r 6g oedd Gwenfaen.

Hanes a thraddodiad

Dywedir bod Gwenfaen yn ferch i Pawl Hen a (Peulin) ac iddi sefydlu cymuned Gristnogol yn Rhoscolyn yn y 6g. Gŵr 'o Fanaw' oedd ei thad, a dywedir iddo symud o Reged (Cumbria) i Ynys Manaw ac mai yno y ganed Gwenfaen.

Chwedl

Ceir chwedl sy'n adrodd fel y cafodd Gwenfaen ei hymlid o'i chell gan y derwyddon ac iddi ddianc o'u gafael trwy ddringo craig ar yr arfordir ger Rhoscolyn. Daeth y llanw i mewn i rwystro'r derwyddon a chafodd Gwenfaen ei dwyn ymaith gan angylion.

Cysegriadau

Yr unig eglwys a gysylltir â'r santes hon yw eglwys plwyf Rhoscolyn ar Ynys Gybi, Ynys Môn. Ceir Ffynnon Wenfaen ger yr eglwys. Roedd ganddi enw am iacháu pobl yn dioddef o salwch meddwl. Cysgodir y ffynnon sanctaidd gan adeilad bychan gyda dwy sedd o garreg wrth y ffynnon ei hun. Arferai pobl daflu dwy garreg wen i'r ffynnon i gael eu gwella; arfer sy'n adlewyrchu ystyr amlwg yr enw 'Gwenfaen' (ond sylwer bod gwen yn gallu golygu 'sanctaidd' hefyd. Ar un adeg roedd Eglwys Wenfaen yn lle o bwys ym mywyd crefyddol yr ynys. Roedd ganddi gapeli perthynol yn Llanfair-yn-Neubwll a Llanfihangel-yn-Nhywyn. Cofnodir 'Llanwenfaen' fel hen enw Rhoscolyn.

Mae ei henw anghyffredin yn awgrymu tarddiad yng nghrefydd y Celtiaid efallai. Mae ei Gwylmabsant ar y 4ydd a'r 5ed o Dachwedd.

Gweler hefyd

Dylid darllen yr erthygl hon ynghyd-destun "Santesau Celtaidd 388-680"

• Rhestr o seintiau Cymru
• Ysgol Gwenfaen, Rhoscolyn

Dolenni allanol

• (Saesneg) Gwefan Eglwys Gwenfaen Sant Archifwyd 2009-05-03 yn y Peiriant Wayback