Gaelscoil
| Math | ysgol  |
|---|---|
| Dechrau/Sefydlu | 1973 |
Mae Gaelscoil (ynganiad Gwyddeleg: [ˈɡeːl̪ˠsˠkɛlʲ]; lluosog: Gaelscoileanna) yn ysgol cyfrwng Gwyddeleg yn Iwerddon: mae'r term yn cyfeirio'n arbennig at ysgolion cyfrwng Gwyddeleg y tu allan i'r rhanbarthau Gwyddeleg 'traddodiadol' neu'r Gaeltacht. Mae dros 50,000 o fyfyrwyr yn mynychu ysgolion cynradd ac uwchradd ar ynys Iwerddon.[1] Mae dros 13,000 o fyfyrwyr pellach yn derbyn eu haddysg gynradd ac ail lefel trwy Wyddeleg yn y Gaeltacht.[1] Mae Gaeloideachas ac An Chomhairle um Oideachas Gaeltachta & Gaelscolaíochta neu COGG yng Ngweriniaeth Iwerddon a Chyngor na Gaelscolaíochta yng Ngogledd Iwerddon yn cefnogi a chynrychioli ysgolion cyfrwng Gwyddeleg yn y Gaeltacht gan Gaeloideachas.
Hanes
[golygu | golygu cod]Y Gweriniaethwr ac arweinydd Gwrthryfel y Pasg, Pádraig Pearse (Patrick Pearse) a gychwynnodd addysg ddwyieithog yn Coláiste Éinne (Coleg Éinne) y tu allan i'r Gaeltacht ar ddechrau'r ugeinfed ganrif. Er na bu mudiad torfol o ysgolion cyfrwng Gwyddeleg hyd yn ddiweddar, bu ysgolion Gwyddelig yn gweithredol ar hyd a lled y Saorstát (Gwladwriaeth Rydd Iwerddon) a'r Weriniaeth ers hynny.
Sefydlwyd mudiad newydd, Gaelscoileanna Teo., yn 1973 i greu a chynnal ysgolion cyfrwng Gwyddeleg newydd. Er gwaethaf llawer o anawsterau sefydlwyd llawer o ysgolion newydd ledled Iwerddon.
Honnid yn 2005 fod addysg cyfrwng Gwyddeleg ar gael ym mhob sir yn y wlad, pan sefydlwyd yr ysgol cyfrwng Gwyddeleg gyntaf yn Sir Leitrim, yr unig sir a fu'n ddiffygiol hyd hynny.
Trochi iaith
[golygu | golygu cod]Mae myfyrwyr yn y Gaelscoileanna yn caffael y Wyddeleg trwy drochi iaith, ac yn astudio'r cwricwlwm safonol drwyddi. Yn wahanol i ysgolion cyfrwng Saesneg, mae gan ysgolion cynradd y Wyddeleg enw da am gynhyrchu siaradwyr Gwyddeleg cymwys.[2] Mewn cyferbyniad, mae ysgolion cyfrwng Saesneg yn cynhyrchu cymharol ychydig o siaradwyr Gwyddeleg rhugl, er bod y Wyddeleg yn bwnc gorfodol yng Ngweriniaeth Iwerddon yn yr ysgol gynradd a'r ysgol uwchradd. Mae hyn wedi'i briodoli'n rhannol i'r diffyg rhaglenni trochi Gwyddeleg.[3]
Twf
[golygu | golygu cod]Mae nifer o ysgolion wedi ehangu’n sylweddol ers dechrau'r 21g, er bod pryderon bellach bod rheolau sy’n cyfyngu ar sefydlu ysgolion newydd yn effeithio ar sefydlu addysg cyfrwng Gwyddeleg newydd mewn ardaloedd lle mae cystadleuaeth ymhlith noddwyr addysgol. Mae eu llwyddiant i'w briodoli i gefnogaeth gymunedol effeithiol (er yn gyfyngedig) a seilwaith gweinyddol effeithlon. Maent yn cael eu gwahaniaethu gan eu bod yn gynnyrch, nid yn bolisi gwladwriaethol, ond yn fudiad cymunedol gwirioneddol.
Ym 1972 dim ond 11 ysgol o'r fath oedd ar lefel gynradd a phump ar lefel uwchradd yng Ngweriniaeth Iwerddon. O fis Medi 2021 mae yna 185 o gael ysgolion cynradd, gyda dros 40,000 o fyfyrwyr yn eu mynychu, a 31 gaelcho coleg ac 17 uned iaith Wyddeleg ar lefel uwchradd, gyda dros 12,000 o fyfyrwyr mewn ardaloedd di-Gaelt ar draws Iwerddon yn mynychu.[4] Mae 35 o'r ysgolion cynradd hyn, 2 o'r ysgolion ôl-gynradd a 4 o'r unedau ôl-gynradd a weithredir yng Ngogledd Iwerddon.[4] 35 of these primary schools, 2 of the postprimary schools and 4 of the postprimary units operated are in Northern Ireland.[4] Yn ogystal, mae tua 4,000 o blant yn mynychu cyn-ysgolion cyfrwng Gwyddeleg neu Naíonraí y tu allan i'r Gaeltacht gyda thua 1,000 o blant yn mynychu Naíonraí o fewn y Gaeltacht. 30 yn Swydd Corc a 13 yn Swydd Antrim yn gynwysedig.
Sefydlwyd y Gaelscoil gyntaf yng Ngogledd Iwerddon yn y 1970au dan yr enw Ysgol Phobal Feirste yn Gaeltacht Belffast newydd answyddogol, yr unig Gaeltacht yng Ngogledd Iwerddon. Mae mwy na 6,000 o fyfyrwyr yng Ngogledd Iwerddon bellach yn derbyn eu haddysg trwy gyfrwng y Wyddeleg.[5] Gaeloideachas Teo. a Comhairle na Gaelscolaíochta i fynychu a chynrychioli Mudiad Ysgolion cyfrwng Gwyddeleg Gogledd Iwerddon.
Gwrthwynebiad
[golygu | golygu cod]Cafwyd gwrthwynebiad o du plaid Unoliaethol y DUP yng ngogledd Iwerddon i ariannu tair ysgol Wyddeleg yn 2005. Galwodd Sammy Wilson o'r blaid bod y syniad o ariannu agor Gaelscoil Ghleann Darach yn Swydd Antrim, Gaelscoil an Lonnain yn nwyrain Belffast a Gaelscoil na gCrann yn Omagh, "ddim yn gwneud synnwyr".[6]
Addysg ôl-gynradd trwy Wyddeleg
[golygu | golygu cod]Ar hyn o bryd mae dros 12,000 o fyfyrwyr ynys Iwerddon yn derbyn addysg uwchradd trwy Wyddeleg y tu allan i ardaloedd Gaeltacht. Mae'r rhain yn cynnwys tua 10,000 o fyfyrwyr yng Ngweriniaeth Iwerddon.[7] Agorodd dwy gaelysgol ail lefel newydd yn Iwerddon yn 2014: Coleg Ghlór na Mara yn Balbriggan a Gaelcholáiste an Phiarsaigh yn Rathfarnham (y ddwy yn Swydd Dulyn). Agorodd Gaelcholáiste Charraig Uí Leighin yn Carrigaline ac agorodd ail gaelcholáiste Gaelcholáiste Dhoire Gogledd Iwerddon yng Nghastell Dungiven yn 2015. Agorodd Gaelcholáiste Mhaigh Nuad ym Maynooth ym mis Medi 2020.[8] Mae yna hefyd ymgyrchoedd yn rhedeg ar gyfer sawl gaelcholáistí newydd mewn ardaloedd eraill.
Statistics
[golygu | golygu cod]| Lefel Cynradd | Gweriniaeth Iwerddon | Gogledd Iwerddon |
|---|---|---|
| Gaelscoil (cynradd) dusgyblion | 35,850 | 5,113 |
| Gaelscoil (cynradd) ysgolion | 143 | 35 |
| Cyfanswm disgyblion cynradd | 536,747 | 168,669 |
| Cyfanswm ysgolion cynradd | 3,137 | 827 |
| Canran disgyblion Gaelscoil | 6% | 2.1% |
| Canran ysgolion Gaelscoil | 8.6% | 4.4% |
| Sources: [9][10][11] | ||
Fesul Talaith (lefel cynradd)
[golygu | golygu cod]- Leinster - 19,331 disgybl cynradd yn mynychu 71 gaelscoil.[7]
- Ulster - 6,801 disgybl cynradd yn mynychu 45 gaelscoil.[7]
- Munster - 11,332 disgybl cynradd yn mynychu44 gaelscoil.[7]
- Connacht - 3,509 disgybl cynradd yn mynychu 18 gaelscoil.[7]
Ysgolion haf
[golygu | golygu cod]Mae yna hefyd ysgolion haf o'r enw Coláistí Samhraidh, ac mae 47 o'r rhain wedi'u gwasgaru ar draws y Gaeltacht. Bob blwyddyn, mae 26,000 o fyfyrwyr yn treulio tair wythnos yn yr ysgolion hyn, yn siarad Gwyddeleg yn unig.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ 1.0 1.1 "Statistics | Gaeloideachas". gaeloideachas.ie. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 29 October 2020. Cyrchwyd 25 October 2020.
- ↑ "Retrieved 27 June 2011". Gaelscoileanna.ie. 22 Chwefror 1999. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 12 Hydref 2013. Cyrchwyd 2 Mai 2012.
- ↑ http://www.comhairle.org/uploads/publications/Immersion%20Education%20Policy%20SGIP.pdf [dolen farw]
- ↑ 4.0 4.1 {{https://gaeloideachas.ie/i-am-a-researcher/statistics/%7Caccess-date=12[dolen farw] April 2022 | Gaeloideachas statistics from website|}
- ↑ Líon na ndaltaí i scoileanna lán-Ghaeilge ó thuaidh dúbailte - alt in Tuairisc, 2015-01-07, feicthe 2015-01-07
- ↑ "Ffrae arian ysgolion Gwyddeleg". BBC Cymru Fyw. 29 Gorffennaf 2005.
- ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 7.4 "Archived copy" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 19 September 2016.CS1 maint: archived copy as title (link)
- ↑ "Gaelcholáiste Mhaigh Nuad- School History". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 21 October 2020. Cyrchwyd 25 October 2020.
- ↑ "School enrolments - school level data 2015/16 | DE". DE. Cyrchwyd 2016-03-22.[dolen farw]
- ↑ "Statistics : Gaelscoileanna – Irish Medium Education". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 24 June 2021. Cyrchwyd 18 June 2021.
- ↑ "Key Statistics" (PDF). Archifwyd (PDF) o'r gwreiddiol ar 9 May 2016. Cyrchwyd 17 June 2016.