Halil Çetin

Türkiye, çeşitli toplumların ortaya çıkardığı kültür ve medeniyetlerin bir ölçüde harmanlandığı bir hazinedir. Bu değerler arasında Türk-İslam imbiğinden geçmiş en güzel örneklerden birisi kuşkusuz Ahîlik kurumudur. Günümüzde, tarihe mal olmuş bir esnaf teşkilatı olarak bilinse de bir takım toplumsal ve kültürel motiflerinin bugün de yaşadığı düşünülmektedir. Özellikle Çankırı Yâren kültürünün birçok hususiyetini Ahîlik kurumuna borçlu olduğunu ileri süren araştırmalar söz konusudur.
Yâren, özellikle gençlerin içtimaî ve ahlakî yönden eğitimi ile toplumsal dayanışma ruhunu canlı tutmaya çalışan bir sosyal teşkilatlanma biçimi olarak bugün Çankırı’da da varlığını sürdürmektedir. Anadolu’nun farklı bölgelerinde görülen ve Çankırı ilinin merkezi ile Yapraklı ve Eldivan ilçelerinde de yaygın olarak yaşayan Yâren kültürü, belirli mevsimlerde ve günlerde Yâren Ocağı yakılarak varlığını sürdürmektedir. Ahî zaviyelerini andıran Yâren Evleri / Odalarında tertip edilen Yâren Sohbeti / Meclisi, hiyerarşi, musiki, halk oyunu, eğlence, bilmece, ziyafet ve mahkeme unsurları açısından Ahîlik kurumu ile benzerlikler göstermektedir. Ancak bu benzerliklerin sadece Ahîlik ve Yârenlikte ortak olmadığı, bazı tarikatlarda da görüldüğü bilinmektedir. Dolayısıyla Yârenlik de dâhil, tüm bu teşkilatların fütüvvet gibi ortak bir kaynaktan etkilendiği ileri sürülebilir. Bu bildiri, Yâren kültürü ile ilgili kurumsal hususiyetleri, Ahîlik kurumunun temel özellikleri ile karşılaştırmalı olarak ele almayı amaçlamaktadır. Araştırma sahası ve konusu olarak odak noktamızı Çankırı Yâren kültürü oluşturmaktadır.

Özet Osmanlı Devleti'nin kuruluşu meselesi kadar, ilk Osmanlı kroniklerinin içeriği de hâlâ tarihçilerin en çok tartıştığı konular arasındadır. Bunun sebebi olarak, dönem hakkında eldeki kaynakların birçok noktada yetersiz oluşu ve tartışmalı bilgiler içermesi gösterilmektedir. Sorunun üstesinden gelebilmek için kaynakların eleştirel yöntemle her defasında yeniden ele alınması gerekir. Osmanlı saltanatını müjdeleyen çeşitli tipteki rüyaları inceleyen bu çalışma, bir taraftan Osmanlı hâkimiyetinin kaynağını sorgularken, diğer taraftan eleştirel yaklaşımla muasır kaynaklardaki verileri yeniden yorumlamayı amaç edinmiştir. Bu bağlamda, ilk dönem Osmanlı kroniklerinde karşımıza çıkan Göbekten Çıkan Ağaç Motifli Rüya gibi saltanat rüyaları bahse konu edilmiştir. Türk-İslam devlet geleneğinde ilk örneklerine tesadüf edilen bu rüyaların içeriklerine, Osmanlı kronik yazarları tarafından birtakım ilaveler yapılmış ve yeni motifler eklenmiştir. Bu şekilde Osmanlı Tipi derleme rüya rivayetleri ortaya çıkmıştır. Osmanlılar tarafından eklenen yeni unsurların, dönemin siyasî söylemlerinin izlerini taşıdığı anlaşılmaktadır. Saltanat rüyalarına eklenen Selçuklu motifleri ile Anadolu Selçuklu Devleti'ne vâris olma iddiası dile getirilirken, Şeyh Edebali kimliği ile de kuruluşta gazi dervişlerin oynadığı rol vurgulanmıştır. Neticede bu ilave motiflerden yola çıkarak rüyaların tarihî bağlamı belirlenmiştir. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Saltanat Rüyaları, Osman Bey, Ertuğrul Bey, Şeyh Edebali. Abstract Ottoman Royal Dreams And Historical Context Problems of emergence of the Ottoman State and context of the first Ottoman cronicles are the most controversial topics among the historians. The reason is thought that the available sources are unsufficient in many respects and they provide controversial information. To overcome the problem the sources should be treated again by the critical method. The article surveys the various royal dreams that forerunning the Ottoman hegemony and, on the other hand, aims to reexamine the related data in contemporary sources by the historical-critical method. In this context, the royal dreams such as The Dream With Motif of Tree Emerging from the Navel are brought under the scope. The Ottoman cronicle writers had added sentences and new motifs into the dreams whose prototypes are seen in political tradition of the Turkish-Islamıc states. In this way the Ottoman type of edited dreams were emerged. It seems that these new elements in royal dreams bears the traces of political arguments of the period. The Seljukid motifs in the dreams mean the Ottoman claims of being the political successor of the Seljukid State and Sheikh Edebali stresses the role of the ghazi dervishes in the foundation. At the end the historical context of the dreams is determined by means of additional motifs.

Özet: Göçebe Moğollar, 1243 Kösedağ Bozgunu ile Anadolu’da hâkimiyet tesis etmişlerdir. Hülagü 1258’de Bağdad’ı yıktığında ve İlhanlı Devleti Ortadoğu’da liderliği ele geçirdiğinde, Moğollar Anadolu’da siyasetin aktörü haline geldiler. Fakat çok geçmeden karşılarında Memlûk ve Türkiye Selçuklu devletleri ile göçebe Türkmenlerden müteşekkil bir ittifak buldular. Bunlara arsında Türkmenler, Moğolların siyasi amaçlarına ve askeri faaliyetlerine karşı en kararlı direnç noktasını oluşturmuşlardır. Gaza ülküsü gibi dinî motifler de içeren bu direniş, Türkmenlerin Anadolu’yu ısrarlı bir şekilde yurt edinme çabasının bir sonucudur. Esasen Anadolu’nun uç bölgelerine yoğun bir şekilde yerleşen Türkmenler için başka bir seçenek de kalmamıştır. Zira yarımadanın siyasî ve coğrafî sınırları onların bir başka bölgeye göçüne imkân da vermemiştir. Bunun içindir ki Türkmenlerin Anadolu’yu kararlı bir şekilde yurt edinme çabası ile Moğollara ısrarla karşı koymaları birbirini besleyen tavırlardır. Moğol ve Türkmen göçebeleri arasında uzun süren bu çatışmalar Anadolu’da Selçuklu ve İlhanlı idaresinin çökmesiyle sonuçlanmıştır. Göçebe Türkmenler önde gelen siyasî aktörler olarak neticede Siyasal Türkmen Kimliği edinmişlerdir.
XIV. asrın başlarında Anadolu’nun uç bölgelerinde ortaya çıkan Türkmen Beyliklerini kuran siyasî ve toplumsal zümrelerin bu kimliğin etkisinde oldukları görülmektedir. Örneğin Osmanlı Beyliği’nin kurucusu Osman Bey, İlhanlı hakimiyeti altında Anadolu’da yaşana Moğol-Türkmen çatışmasının ürünü olan siyasî yöntem, söylem ve araçları kullanmıştır.

Öz Günümüzde Hacı Bekta-ı Velî'nin farklı dinî/fikrî/siyasî kimlikleri söz konusudur. Ancak bu kimlikler " üretilirken " tarihî kaynaklara itibar edilmedii ve akademik yöntemlerin kullanılmadıı bilinmektedir. Dolayısıyla Hacı Bekta-ı Velî hakkındaki popüler veya akademik bazı aratırmaların, oldukça iddialı sonuçlara ulatıı görülmektedir. Bu tür yazılarda ifade edilen düünceler, tarihte yaamı olduu ekliyle Hacı Bekta-ı Velî ile ilgili deildir. Bu çalımada öncelikle Hacı Bekta-ı Velî'nin gündemdeki yeri ve farklı portreleri tespit edilmeye çalıılmıtır. Genel olarak siyasî yelpazede Sa ve Sol olarak tanımlanan çevrelere mensup bazı yazarların görüleri, Hacı Bekta-ı Velî'yi kendi görmek istedikleri kalıba sıkıtırmaktadır. Bu kalıpların birkaçı, " Türk Milliyetçisi, Sünnî Mutasavvıf ve Hümanist, Devrimci Halk Lideri " eklinde tasnif edilebilir. Bunların dıında kalan tarihî kimlii ise, onun göçebe Türkmenlerin saygı duyduu bir Haydarî/Vefaî eyhi olarak Sulucakarahöyük'te yaadıını göstermektedir. Bu açıdan onun hakkında fikir sahibi olmak isteyenlerin, okuyacakları eserleri dikkatle seçmeleri gerekmektedir. Aksi takdirde, farklı Hacı Bekta-ı Velî kimlikleri arasında ciddî bir fikrî bocalama kaçınılmazdır. Anahtar Kelimeler: Hacı Bekta-ı Velî, Milliyetçilik, Devrimci Sol, Alevîlik-Bektaîlik. Abstract It seems nowadays that there are various Haci Bektash Veli portraits that bear the religious, ideological and political identity. However we know that historical documents are underestimated and academic methods are hardly used in producing these identities. Accordingly some of the popular or academic researches about Haci Bektash Veli maintain very assertive results. The thoughts pointed out by these writings don't coincede with the historical personality of him. This research aims to determine previously the place of Haci Bektash Veli on the agenda and his different portraits. The ideas of writers belong to the Right and Left wings in political life in general put the shaikh into the mold that they produced. Some of these molds could be classified as " Turkish Nationalist, Orthodox Sufi Master and Humanist Revolutionist Leader. " The historical personality of him apart from these molds indicates him as a shaikh of the Haidari/Vefai order living in Sulucakarahöyük and respected by the nomad Turcomans. For this reason, the readers must choose sources carefully to obtain knowledge about him. Otherwise it is unavoidable to get intellectual troubles among various personalities of Haci Bektash Veli.

Özet Saltanat rüyalarının asıl gayesi, hanedanın/hükümdarın meşrû olduğunu göster-mektir. Osmanlı Devleti'nin " kuruluş manifestosu " olarak değerlendirilen çeşitli saltanat rü-yalarının da böyle bir amacı vardır. Bu rüyaların anlamı ise rüyalarda geçen sembollerin anlamı ile yakından ilgilidir. Ancak bunlar üzerinde henüz bir değerlendirilme yapılmamış-tır. Bu çalışma, ilk dönem kaynakları tarafından en fazla rivayet edilen Göbekten Çıkan Ağaç Motifli Rüya'yı ele almaktadır. Bu rüyanın dile getirdiği mesajı doğru anlayabilmek için tabir ilmi açısından rüya unsurları ile içerdiği semboller incelenmiştir. Bu unsurlar; rüya sahibi, rüyanın görüldüğü mekân, zaman, rüyaya hazırlık, rüyada geçen semboller, tabirci ve rüyanın tabiri ile mesajıdır. Tabir ilmine göre rüya-yı sâdıka özelliği taşıdığı anlaşılan bu rüya, Osmanlı hanedanının egemenliği ile bereket geleceği müjdesini vermektedir. Bu me-sajın rüya-yı sâdıka aracılığı ile dile getirilmiş olması ise, ilahî takdirin bu yönde olduğunu anlatmak içindir. Abstract The main goal of royal dreams is to indicate the legitimacy of a dynasty/ruler. As a " manifest of foundation " of the state various royal dreams which were narrated about the foundation of the Ottoman State have also such aims. The meaning of dream depends on the symbols of dream closely. However the meanings of symbols in the dreams have been not evaluated yet. As the most widely narrated royal dream by the early cronicles The Dream With Motif of Tree Emerging from the Navel is analysed by the article. The elements of the dream are brought under the scope to understand the massage correctly. These are dream-seer, place, time, preparations and symbols of the dream, dream-teller and his interpretation and the message of the dream. The dream bearing the peculiarity of right dream (rüya-yı sâdıka) gives the good news of fertility and abundance that will come with the Ottoman hegemony. Expressing the message by means of right dream aims to explaine that God's Will is in this direction.