[go: up one dir, main page]
Idi na sadržaj

Kondominij

S Wikipedije, slobodne enciklopedije

Kondominij (lat. kon + dominus - gospodar), je pravno zajedničko vladanje dviju ili nekoliko država nad nekim teritorijem, suvlasništvo.[1]

Iako se kondominij prepoznaje kao teoretska mogućnost, samo formalno postojanje je rijedak fenomen u praksi. Glavni problem i razlog što postoji malo kondominija je teškoća osiguravanja kooperacije između suverenih vlasti; kada ponestane razumijevanja, status na jednoj strani uglavnom postane neodrživ.

Sadašnji kondominiji

[uredi | uredi izvor]
  • Antarktik je defacto kondominij, a njime se upravlja konsultativno na osnovu Antarktičkog sporazuma.
  • Rijeka Mosel i njene pritoke, Sauer i Ur, sačinjavaju kondominij podijeljen između Luksemburga i Njemačke; obuhvaćeni su mostovi, oko 15 riječnih otoka različitih veličina,[2] te vrh jednog otoka — Schtaustufe Apach, nedaleko od Schengena (ostatak otoka je u Francuskoj). Kondominij je uspostavljen sporazumom, 1816. godine.
  • Fazanov otok (tkđ. poznato kao Otok Konferencija; Konpancija na baskijskom, Il de la Konferans na francuskom, Isla de los Faisanes na španskom) kondominij je u rijeci Bidasoa između Francuske i Španije. Osnovan je donošenjem Pirinejskog mira, 1659. godine.
  • El Salvador, Honduras i Nikaragva upravljaju tridominijumom koji čine dijelovi zaliva Fonseka te teritorijalnim morem na ušću u ovaj zaliv.
  • Austrija i Njemačka se smatraju, zajedno sa Švicarskom (na različitim osnovama), vlasnicima trojnog kondominija — glavnog dijela jezera Konstanz, poznatijeg kao Bodensko jezero (njemački: Bodensee), bez njegovih otoka. S druge strane, Švicarska tvrdi da granica prolazi sredinom jezera.[3][4] Stoga, ne postoji međunarodni ugovor kojim je određeno gdje leže granice Švajcarske, Njemačke i Austrije u i oko jezera Konstanz.[4]
  • Dio rijeke Parane između Salto Grande de Sete Kedasa i ušća rijeke Iguasu čini kondominij kojim upravljaju Brazil i Paragvaj.
  • Jamajka i Kolumbija dijele pomorski kondominij (po imenu „Oblast zajedničkog režima”) uspostavljen međusobnim sporazumom kao alternativom za uklanjanje ograničenja njihovih morskih granica. Za razliku od ostalih „zona zajedničkog razvoja”, ovaj kondominij po svemu sudeći nije nastao čisto iz namjere da bi se dijelili naftni, ribni i drugi resursi.
  • U Bosni i Hercegovini, Brčko distrikt predstavlja kondominij između državnih entiteta Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske.[5]

Koregenstvo

[uredi | uredi izvor]

U francuskom pravu, Andora se nekada smatrala francusko-španskim kondominijom, mada se češće klasifikuje kao koregenstvo (šp. corregencia), pošto je u pitanju sama suverena država a ne teritorija u vlasništvu drugog ili drugih stranih entiteta. Međutim, položaj šefa države podijeljen je eks oficio između dviju stranih vlasti, od kojih je jedna predsjednik Francuske, a druga episkop Đoan Enrik Vives i Sisilija u Španiji.[6]

Bivši kondominiji

[uredi | uredi izvor]
  • Godine 688, bizantijski car Justinijan II i arapski kalifa Abd el Malik ibn Marvan sklopili su jedinstven sporazum kojim osnovan prvi kondominij u historiji, Kipar; poreze koji su se ubirali na otoku između sebe su dijelili jednako. Ugovor je trajao oko 300 godina, mada u isto vrijeme na kopnu je vođen gotovo konstantan rat između dviju strana.
  • Anglo-egipatski Sudan je bio pravni egipatsko-britanski kondominij od 1899. do 1956. godine, s tim da u stvarnosti Egipat nije igrao nikakvu ulogu u vlasti osim što je dao nekoliko članova administracije; sve političke odluke donosilo je Ujedinjeno Kraljevstvo i svi general-gubernatori Anglo-egipatskog Sudana bili su Britanci. Iako su egipatski i sudanski nacionalisti prezirali sistem, koji je kasnije dezavuisala Egipatska vlada, isti je postojao zbog efektivne kontrole UK nad samim Egiptom (počev od 1882. do najmanje 1936. godine).
    Zastava Anglo-egipatskog Sudana (1899—1956)
  • Kondominij Bosna i Hercegovina je postojao pod zajedničkom upravom Cislajtanijske Austrije i Mađarske između 1908. i 1918. godine, kada su obe zemlje bile dio Austrougarske imperije.
  • Otok u graničnoj rijeci Bremsebek (ni)je pripadalo (n)i Danskoj (n)i Švedskoj.
  • Nezavisna Država Hrvatska tokom Drugog svetskog rata od 1941. do 1943. godine bila je kondominij Nacističke Njemačke i fašističke Italije sve do pada italijanskog fašističkog režima (1943).[7][8][9][10]
  • Otoci Kanton i Enderberi bila su britansko-američki kondominij od 1939. do 1979. godine, kada su postala dio Kiribatija.
  • Kotu Mištu je do 1864. godine bio podijeljen između Španije i Portugala, s tim da je u posljednjim decenijama svog postojanja bio defakto nezavisan.
  • Grofstvo Frisland (Zapadna Frizija), od 1165. pod imperijalnom administracijom, bilo je od 1165. do 1493. godine zajednički kondominij grofa Holandije i princa-episkopa Utrehta, a potom ponovo do 25. oktobra 1555. godine pod imperijalnom administracijom.
  • Egipat 1876—1882. bio je pod kontrolom Francuske i Ujedinjenog Kraljevstva.[11]
  • Grad Erfurt od 12. vijeka do Tridesetogodišnjeg rata bio je politički podijeljen između arhiepiskopa Majnca i grofova Glajhena koje je kasnije zamijenio gradski savjet (Konkordata Gebhardi, 1829), odnosno pokrajinski grof Tiringije (1327) i dinastija Vetin (Vajmarski sporazum, 1483).
  • Malo područje (selo Hadf i okruženje) na Arabijskom poluotoku, danas dio Omana, nekada je bilo pod zajedničkom kontrolom članice Emirata (država Adžman). Sporazum koji je definisana zona Hadf potpisao je 26. aprila 1960. sultan Said ben Tajmur u Salalahu i 30. aprila 1960. šeik Rašid ben Humaid el Nuaimi u Adžmanu.[12] Ovime je omogućena podijeljena vlast u zoni vladara Adžmana i šeika Maskata. Vladar Adžmana je mogao da nastavi sa prikupljanjem zekata (islamski porez odnosno dobrovoljno davanje), ali nije smio da se miješa u poslove lokalnog stavnovništva (Bani Kaab, ogranak Banu Kaaba) za koje su u potpunosti bili zaduženi šeici Maskata. Ugovor je kasnije raskinut.
  • Slobodni Grad Krakov bio je protektorat Pruske, Austrije i Rusije od 1815. do 1846. godine, kada ga je anektirala Austrija.
  • Mastriht je bio kondominij 500 godina, do 1794. godine. Bio je podijeljen između Kneževine-episkopije Lijež i Vojvodstva Brabant (kasnije Holandske republike, 1632).
  • Nauru je bio trojni kondominij, mandatna teritorija pod upravom administracija Australije, Novog Zelanda i Ujedinjenog Kraljevstva, od 1923. do 1942. a potom od 1947. kao teritorija pod starateljstvom do sticanja nezavisnosti 1968. godine.
  • Selo Nenig bilo je kondominij Trijerske episkopije, Vojvodstva Loren (Kraljevstvo Francuska od 1766) i Vojvodstva Luksemburg do anektiranja od Revolucionarne Francuske godine 1794.
  • Neutralni Morene je bio podijeljen od 1816. do 1919. između Holandije (kasnije Belgije) i Pruske.
Zastava kolonijalnih Novih Hebrida (1966)
  • Novi Hebridi su činili francusko-britanski kondominij 1906. godine, sve dok kao republika nisu stekli nezavisnost 1980. godine (danas se zovu Vanuatu).
  • Sjeverna Dobrudža je bila podijeljena između centralnih sila (Njemačka—Austrija—Bugarska) tokom Prvog svetskog rata.[13]
  • Oregonska zemlja je bila anglo-američki kondominij od 1818. do 1846. godine.
  • Samoanski Otoci su od 1889. do 1899. godine bila rijedak trojni kondominij i protektorat (Njemačka, Britanija i Sjedinjene Američke Države).
  • Šlezvig, Holštajn i Lauenburg su bili austrijsko-pruski kondominij. Dve njemačke strane su ga dobile nakon Drugog šlezviškog rata (1864). Prema Gastajnskoj konvenciji održanoj naredne godine, Lauenburg je ostao kondominij (pruski), Austrija je upravljala Holštajnom a Pruska Šlezvigom. Godine 1866, nakon Austrijsko-pruskog rata, Austrija je predala svoja preostala prava Pruskoj. Pruska je kasnije uspostavila Provinciju Šlezvig-Holštajn, a Šlezvig-Holštajn je danas savezna država Nemačke.
  • Grofstvo Šponhajm u Svetom rimskom carstvu bilo je od 15. vijeka pod upravom Markgrofovije Baden, Grofstava Pfalca na Rajni i Grofstava Veldenc, kasnije Pfalc-Zimerna, Pfalc-Cvajbrikena i Pfalc-Birkenfelda kao naslednika Veldenca.
  • Španska Holandija postala je anglo-holandski kondominij 1706. godine tokom Rata za špansko naslijeđe, što je ostala do sporazuma iz Utrehta i Raštata (1713/14) kojima je okončan pomenuti rat.[14]
  • Togoland, negdašnji njemački protektorat, bio je anglo-francuski kondominij od momenta kad su ga Ujedinjeno Kraljevstvo i Francuska okupirali (26. avgust 1914) do djelimičnog dijeljenja na francuske i britanske zone (27. decembar 1916). Podijeljeni Togoland je činio dvije zasebne mandatne teritorije (20. jul 1922): Britanski Togoland (koji je 1956. pripojen Zlatnoj Obali, današnja Gana) i Francuski Togoland (koji je danas dio nacije Togo).
  • Zaporoška Sič, kratkotrajni rusko-poljski kondominij, osnovan je 1667. godine po donošenju Andrusovskog mira.
  • Termin se ponekad čak primjenjuje i na slične dogovore između zemalja monarha (ličnih ili formalnih) unija, kao što je slučaj distrikta Fijume (Rijeka) podijeljenog između Mađarske i Hrvatske unutar Habzburške imperije (od 1868).
  • Od 1913. do 1920. godine, Špicbergen je bio neutralni kondominij. Špicberški sporazum (9. februar 1920) prepoznaje puni i apsolutni suverenitet Norveške na teritoriji cijelog arhipelaga Svalbard. Provođenje vlasti je, međutim, predmet određenih stipulacija; ne primjenjuju se i ne važe svi norveški zakoni. Prvobitno ga je potpisalo samo devet nacija, a danas ima 40 potpisnica. Građani bilo koje od zemalja-potpisnica mogu da se nasele na arhipelagu. Trenutno samo Norveška i Rusija koriste ovo pravo.
  • Godine 1992, Južna Afrika i Namibija osnovale su Zajednički administrativni organ u enklavi Valvis Bej, koja je nakon toga prepuštena na upravljanje Namibiji (1994).[15]

Predlagani kondominiji

[uredi | uredi izvor]
  • Godine 2001, Britanska vlada je pregovarala sa Španijom o mogućem davanju predloga osnivanja zajedničke teritorije za građane Gibraltara. Ovu inicijativu su Gibraltarci odbili preventivno, na referendumu 2002.[16]
  • Godine 2012, Kanada i Danska vlada su zamalo sklopile sporazum o proglašenju ostrva Hans kondominijom, nakon decenija sporova. Druga razmatrana alternativa je bila podjela otoka popola. Pregovori su nastavljeni.
  • Hipotetski kondominiji su predlagani za Jerusalim (Izrael—Palestina), unutar okvira postizanja nezavisnosti Palestine.
  • Tokom pregovora između Ujedinjenog Kraljevstva i Narodne Republike Kine 1983/84. godine oko transfera suvereniteta nad Hong Kongom, jedan od britanskih prijedloga je bio da se suverenitet Hong Konga i njegovih pripadajućih teritorija da NR Kini dok bi UK zadržao pravo na administraciju teritorijom.[17] Prijedlog je odbijen i pregovori su završeni, a UK je 1997. godine pristao da se odrekne svih prava na Hong Kong u korist Kine.
  • U jednom predloženom slučaju podjele Belgije, Brisel bi postao kondominij Flandrije i Valonije.
  • Godine 1984, Novi irski forum je predložio zajedničku britansko-irsku upravu u Sjevernoj Irskoj, da bi se pokušali privesti kraju višedecenijski Sjevernoirski sukobi. Ovu ideju je odbacila Britanska vlada. Sporazum na Veliki petak (1998) doveo je do osnivanja prenetog izvršnog organa u Sjevernoj Irskoj sa raspodelom vlasti između prvog ministra i zamenika prvog ministra; položaji su zasebno nominovale najveće partije dvaju najvećih ’zajednica’ u skupštini. Predlog zajedničkog organa Britanske i Irske vlade za Sjevernu Irsku ponovo je postao aktuelan 2017. godine, nakon propasti izvršnog ogranka sa raspodelom vlasti.[18]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ Klaić, Bratoljub, (1962), Riječnik stranih riječi, str. 778-779, Zagreb: Zora
  2. ^ Jacobs, Frank (24. 1. 2012). "The World's Most Exclusive Condominium". Opinionator (jezik: engleski). Pristupljeno 15. 11. 2022.
  3. ^ Khan, Daniel-Erasmus (2004). Die deutschen Staatsgrenzen: rechtshistorische Grundlagen und offene Rechtsfragen (jezik: njemački). Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-148403-2.
  4. ^ a b Smith, Barry. „Fiat Objects” (PDF). Department of Philosophy, Center for Cognitive Science and NCGIA, SUNY at Buffalo (NY): 24—25.
  5. ^ „AMENDMENT I TO THE CONSTITUTION OF BOSNIA AND HERZEGOVINA” (PDF)
  6. ^ à 18h04, Par Le 12 juin 2014 (12. 6. 2014). "Coprince d'Andorre, Hollande rend visite à la principauté". leparisien.fr (jezik: francuski). Pristupljeno 15. 11. 2022.
  7. ^ Tomasevich, Jozo (1975). „The Chetniks”. War and Revolution in Yugoslavia. Stanford University Press. str. 103. »The condominium in Croatia was the most important example of Italo-German collaboration in controlling and despoiling an occupied area [...]«
  8. ^ Graubard, Stephen R.; ur. (1993). Exit from Communism. Transaction Publishers. str. 153—154. »After the Axis attack on Yugoslavia in 1941, Mussolini and Hitler installed the Ustašas in power in Zagreb, making them the nucleus of a dependent regime of the newly created Independent State of Croatia, an Italo-German condominium predicated on the abolition of Yugoslavia.«
  9. ^ Marko Attila Hoare, (2019), Bosanski muslimani u Drugom svjetskom ratu, str. 20, Zenica: Vrijeme. »Bosna i Hercegovina pripojena je novoproglašenoj NDH, koja je u stvarnosti bila njemačko-italijanski kondominij, kojim su Nijemci i Italijani upravljali preko ustaša.«
  10. ^ Lampe, John R.; Mazower, Mark; ur. (2003). Ideologies and National Identities: The Case of Twentieth-Century Southeastern Europe. Central European University Press. str. 103. »[...] the Independent State of Croatia (hereafter NDH, Nezavisna Drzava Hrvatska), in reality an Italo-German condominium [...]«
  11. ^ „Centenaire de l'Entente cordiale: Les accords franco-britanniques de 1904” (PDF). minefe.gouv.fr. str. 7.
  12. ^ The UAE: Internal Boundaries and the Boundary with Oman. 6. str. 477—478
  13. ^ "Bulgaria". www.danstopicals.com. Pristupljeno 15. 11. 2022.
  14. ^ Bromley, J. S. (2. 7. 1970). The New Cambridge Modern History: Volume 6, The Rise of Great Britain and Russia, 1688-1715/25 (jezik: engleski). CUP Archive. ISBN 978-0-521-07524-4.
  15. ^ Namibia Yearbook (jezik: engleski). Guidebook Press. 1992.
  16. ^ "Gibraltar profile". BBC News (jezik: engleski). Pristupljeno 15. 11. 2022.
  17. ^ "How Mrs Thatcher Lost Hong Kong: Ten years ago, fired up by her triumph in the Falklands war, Margaret Thatcher flew to Peking for a last-ditch attempt to keep Hong Kong under British rule - only to meet her match in Deng Xiaoping. Two years later she signed the agreement handing the territory to China - Arts & Entertainment - The Independent". web.archive.org. 9. 8. 2009. Arhivirano s originala 9. 8. 2009. Pristupljeno 15. 11. 2022.CS1 održavanje: bot: nepoznat status originalnog URL-a (link)
  18. ^ "SDLP backs British-Irish rule if Northern Ireland devolution fails". the Guardian (jezik: engleski). 11. 1. 2017. Pristupljeno 15. 11. 2022.
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Kondominij&oldid=3521551"