Crna Gora
 | Ovaj članak ili neki od njegovih odlomaka nije dovoljno potkrijepljen izvorima (literatura, veb-sajtovi ili drugi izvori). |
| Crna Gora Crna Gora |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
|
||||||
| Himna: "Oj, svijetla majska zoro" |
||||||
 Položaj Crne Gore
|
||||||
| Glavni grad | Podgorica Cetinje (historijska prijestonica) |
|||||
| Službeni jezik | crnogorski, u službenoj upotrebi bosanski, srpski, albanski i hrvatski[1] | |||||
| Državno uređenje | ||||||
| Jakov Milatović | ||||||
• Premijer |
Milojko Spajić | |||||
| Zakonodavstvo | ||||||
| Nezavisnost | 3. juni 2006. | |||||
| Površina | ||||||
• Ukupno |
13.812 km2 (159) | |||||
| 1,5 | ||||||
| Stanovništvo | ||||||
• Ukupno |
▲622.359 Procjena 2018. (160. po podacima iz 2007.) | |||||
• Gustoća |
44,9/km2 | |||||
| BDP (PKM) | 2019. | |||||
• Ukupno |
$12,438 milijardi | |||||
| $19.907 | ||||||
| Gini (2014) | ▲31,9 | |||||
| HDI (2017) | ▲0,814 | |||||
| Valuta | Euro (€) (EUR) | |||||
| Vremenska zona | CET (UTC+1) - ljeti CEST (UTC+2) |
|||||
| Pozivni broj | +382 | |||||
| Internetska domena | .me | |||||
Crna Gora je sredozemna i balkanska država na jugoistoku Evrope. Crna Gora je parlamentarna republika. Na sjeveroistoku graniči sa Srbijom (dužina granice 124 km), na istoku sa Republikom Kosovo (79 km), na jugu sa Albanijom (172 km), Hrvatskom na jugozapadu (22,6 km), Bosnom i Hercegovinom na zapadu (245 km), dok priobalni dio mora, uz međunarodne vode, čini granicu sa Italijom. Kopnena površina iznosi 13.812 km² dok površina obalnog mora iznosi 2.440 km². Obala je duga 293,5 km (90 km zračne linije) i osrednje razvedena.
Glavni grad je Podgorica, gospodarsko i političko središte Crne Gore u kojoj su Vlada i parlament, dok prijestolnica Cetinje ima kako kulturni i znanstveni tako i politički značaj jer se u prijestolnici nalaze rezidencija predsjednika crnogorske države i diplomatsko sjedište zemlje. Nositelj suverenosti je građanin koji ima crnogorsko državljanstvo. Službeni jezik u Crnoj Gori je crnogorski jezik, ćirilično i latinično pismo su ravnopravni, a u službenoj uporabi su i srpski, bosanski, albanski i hrvatski jezik. Valuta koja se koristi u državi je euro iako Crna Gora službeno nije članica Evropske unije niti Eurozone. Na snazi je Ustav koji je donesen 19. oktobra 2007. godine, a proglašen u 22. oktobra 2007. Crna Gora je kandidat za pristupanje EU. Postala je članica NATO-a 2017. godine.
Historija
Rana historija
Ilirija
Prije dolaska Slavena na Balkan u 6. stoljeću, područje danas poznato kao Crna Gora su uglavnom naseljavali Iliri. Tokom bronzanog doba, Iliri su živjeli u blizini Skadarskog jezera (na granici Albanije i Crne Gore) i susjednih grčkih plemena na jugu. Uz obalu Jadranskog mora su živjeli kolonisti i trgovci koji su živjeli od trgovine i teritorijalnih osvajanja. Mnoge grčke kolonije osnovane su u 6. i 7. stoljeću p.n.e. Tokom 3. stoljeća p.n.e. autohtono Ilirsko kraljevstvo je proširilo svoju teritoriju do grada Skadra. Rimljani su putem ratova osvojili Ilirsko kraljevstvo u 2. stoljeću p.n.e. i pripojili ovo područje provinciji Ilirikum.
Podjela Rimskog carstva na Zapadno Rimsko carstvo i Bizantijsko carstvo - a zatim na latinsku i grčku crkvu - obilježila je linija koja je vodila iz Skadra prema sjeveru kroz modernu Crnu Goru, simbolizirajući status ove regije kao stalne marginalne zone između ekonomskih, kulturnih i političkih svjetova mediteranskih naroda. Kada je Rimska moć opala, ovaj dio jadranske obale su razarali razni polunomadski osvajači, posebno Goti krajem 5. stoljeća i Avari u 6. stoljeću. Njih su ubrzo potisnuli Slaveni koji su se naselili na prostoru današnje Crne Gore sredinom 7. stoljeća. Budući da je teren bio izuzetno robusan i nije bilo nekih većih izvora bogatstva, područje koje je danas Crna Gora je postalo utočište za grupe ranijih doseljenika, uključujući i neka plemena koja su izbjegla romanizaciju.
Duklja
U drugoj polovini 6. stoljeća, Slaveni su migrirali iz Boke kotorske do rijeke Bojane i zaleđa okružujući Skadarsko jezero. Oni su formirali Kneževinu Duklju. Zahvaljujući Ćirilu i Metodiju, stanovništvo je kristijanizirano. Slavenska plemena od 9. stoljeća su organizirala polunezavisnu Kneževinu Duklju.
Srednji vijek
Ranosrednjovjekovna Duklja, "sklavinija" – kako ju je nazvao bizantski car Konstantin VII Porfirogenet, u djelu De administrando imperio, nastala je početkom 7. vijeka, na teritoriji ranije rimske provincije Prevalitana (Prevalis), u granicama i pod formalnim suverenitetom Bizantijskog carstva. Dolaskom i formiranjem svoje države Slaveni su iz temelja izmijenili zatečeno stanje i demografski sastav provincije Prevalis. Duklja je nastala na geografski i historijski kompaktnoj oblasti koja je obuhvatala širi bazen Skadarskog jezera, uokviren planinskim vijencem. Naziv Duklja po jednima potječe od grada Dokleje (rimski municipij Doklea), kod Podgorice, po drugima, najvjerovatnije od ilirskog plemena Dokleati, dok postoji i viđenje da je Duklja ime dobila po rimskom caru Dioklecijanu.
Osmanlijski period
Crna Gora je potpala pod Osmanlijsku okupaciju i postala je dio Skadarskog sandžaka, a ozbiljni ustanci počinju već u prvoj polovini 17. vijeka. Crna Gora je imala poseban status kao planinsko neplodno područje nastanjeno borbenim crnogorskim i drugim srpskim plemenima. Da bi lakše kontrolirao Crnu Goru, osmanlijski sultan je stvorio posebni Sandžak Crna Gora koga je upravljao najmlađi sin Ivana Crnojevića, Staniša Crnojević koji je primio Islam. On je vladao Crnom Gorom od 1514. do 1528. godine. Timarski sistem poreza se nikako nije mogao uvesti u Crnu Goru, pa je 1513. odlučeno da Crnogorci postanu slobodni seljaci - furlundžije, kao stočarski narod koji plaća umjeren danak sultanu, i učestvuje i Osmanlijskim ratovima, ali samo u granicama Crne Gore. Tako se počela razvijati autonomija Crne Gore još u 16. vijeku
Period samostalnosti
Episkop Danilo I Njegoš
Ulogu svjetovnog vladara i rukovođenje zemljom preuzimaju cetinjske vladike, Opći crnogorski zbor i zbor glavara, kao vrsta državnog organa, a rukovođenje na nižim nivoima bilo je u rukama plemenskih zborova. Od 1697. godine kada je crnogorski Zbor za vladiku izabrao Danila I (rođen 1670. godine), rodonačelnika dinastije Petrović, počinje organizovana borba za političko i vjersko jedinstvo zemlje, često podijeljene plemenskim sukobima i islamizacijom stanovništva. Danilo je nosio titulu Danil Njegoš, Episkop Cetinjski, gospodar srpske zemlje sve do svoje smrti 1735. godine.
Dolaskom izaslanika ruskog cara Petra I u Crnu Goru 1711. uspostavljene su bliske političke veze između Crne Gore i Rusije koje će uz povremena zahlađenja trajati do početka 20. vijeka. Sljedeće godine odigrala se bitka protiv snaga bosanskog vezira Ahmet-paše na Carevom lazu, događaj koji je u narodno pamćenje ušao kao jedna od najvećih pobjeda u ratnoj historiji Crnogoraca.
Vladika Sava II Njegoš
Titulu Vladike Crne Gore je 1735. naslijedio Sava II (rođen oko 1700.) koji ju je držao sve do svoje smrti 1781. 1766. godine Osmanlije ukidaju Pećku Patrijaršiju. Kako bi očuvao višu religioznu autonomiju u Crnoj Gori, Sava se uzdiže sa Episkopa na Mitropolita cetinjskog. Povodom ovog čina, on zahtjeva rusku pomoć od Moskovskog Mitropolita i Patrijarha i ruske carice da intervenišu i spasu Srpsku Pravoslavnu Crkvu, tvdreći da će platit Ruskoj carevini pomoć krvlju.
Vladika Petar I Njegoš
Na vladičanski prijesto 1781. dolazi Petar I Njegoš (rođen 1747. godine). Crna Gora se brže kreće ka učvršćavanju svoje nezavisnosti. Pokazao se kao dobar vojskovođa. Izdao je prvi zakonik u Crnoj Gori 1789. godine - Zakonik Petra I. Ujedinio je Crnu Goru tako što je smirio posvađena plemena. On uvodi poreze, škole i započinje trgovinu po prvi put u Crnoj Gori. Dok je 1785. godine bio u posjeti Ruskoj carevini, Crnu Goru napadaju Osmanlije. Kada se Vladika vratio u Crnu Goru, započeo je oštru borbu protiv osmanlijskih snaga. 1786. su izvojevane dvije velike pobjede u Lješanskoj nahiji - na Krusima i Martinićima. 3. oktobra 1796. godine 30.000 osmanlijskih vojnika pod vodstvom Mehmed-Paše Busatlije i sedam francuskih oficira je pobijeđeno od strane 6.000 vladikinih crnogorskih vojnika. Sam Paša je poginuo u boju. Crna Gora je proširena, i sasvim se odvojila od osmanlijske vlasti. 1798. godine, Petar je stvorio Pravuteljstvujušći sud crnogorski i brdski kao vrhovni organ državne vlasti koji je vršio sudsku i upravnu vlast. Petar je uradio mnogo na suzbijanju zaostalog plemenskog separatizma, međutim nije ga uspio iskorijeniti. 1806. francuske imperijalne armije Napoleona Bonaparte pokušavaju da učvrste svoju vlast u Crnoj Gori, napredujući iz Bokokotorskog zaliva. Međutim, vojska Vladike Petra I ojačana ruskim odredima je, u skladu sa ruskom flotom pod vodstvom Admirala Senjavina, istjerala francuske snage skroz iz Dubrovnika. Ruski car Aleksandar I je pokušao ubijediti Vladiku Petra da preda Boku Austrijskom carstvu, međutim Vladika nije htio da posustane, pa su se crnogorske snage učvrstile u Herceg-Novom
Vladika Petar II Petrović Njegoš
Napore na sređivanju i okupljanju unutrašnjih crnogorskih snaga je produžio od 1830. godine vladika Petar II Petrović Njegoš (1. novembra 1813. – 10. oktobra 1851. iz Njeguša), poznatiji samo kao Njegoš odgojen u manastiru u Cetinju, koji je stupio na vlast sa samo 17 godina navršenog života. Njegoš je nastavio izgradnju centralne crnogorske vlasti. 1831. godine stvara Senat koji čini 12 najistaknutijih crnogorskih starešina kao vrhovnu zakonodavnu sudsku i upravnu vlast koji je trebao da zada posljednji udarac plemenskom separatizmu. Započeo je i izgradnju sudova i puteva u Crnoj Gori, prvih škola, kao i prve štamparije. Izmirio je posvađena crnogorska plemena. Obrazovana je i Gvardija, koja je riješavala manje sudske sporove i održavala red i bezbednost po plemenima. Također je stvorena i perjanička garda, kao lični tjelohranitelji Vladike. Energično se suprotstavio Gubernantu Crne Gore Radonjiću koji je radio isključivo za austrijske interese. Petar II ga je uhapsio i protjerao iz Crne Gore. Gubernantstvo je i ukinuo 1832. godine. Njegoš je bio i istaknuti pisac, a i doprinjeo je kulturnom jačanju Crne Gore. Jedno od njegovih prvih djela je Pustenjak cetinjski iz 1834. Njegoš je prvi oformirao srpski jezik u Crnoj Gori, 1836. godine izdajući Azbuku, a 1838. i Gramatiku. 11. juna 1842. Njegoša izabire Srpsko književno društvo po preporuci kneza Srbije Mihaila Obrenovića za počasnog člana kao nagradu za njegove dotadašnje uspjehe u odgoju naroda. 1841. godine postigao je jedan veliki diplomatski uspjeh kada je Crna Gora riješila probleme razgraničenja sa Austrijskim carstvom. Austrija se tada prema Crnoj Gori ponašala kao prema nezavisnoj državi. Petar II je uvijek bio spreman da pomogne svaku akciju protiv Osmanlijskog carstva, što je dovelo do redovnih crnogorsko-turskih sukoba. Davao je čak i podršku pobunjenicima protiv centralne osmanlijske vlasti. U vanjskoj politici je bio okrenut ka Ruskoj carevini, međutim Rusija je održavala mirne odnose sa Osmanlijama, pa se mnogo nije moglo postići. 1845. godine je pokazao duhovnost i umijeće u filozofiji tadašnje Crne Gore u svojoj Luči mikrokozmi.
Vladika/Knez Danilo II Petrović Njegoš
Dalja jačanja crnogorske vlasti je nastavio sinovac Vladike Petra II, Danilo II Petrović Njegoš (rodio se 25. maja 1826. godine, a umro 13. augusta 1860. godine) od 1851. godine. Narod se teško mirio sa autokratskom vlašću, a plemenski poglavari su htjeli više samostalnosti. On je vodio aktivnu vanjsku politiku. Sve ove otpore Danilo II je surovo gušio. Kako bi se lakše borio protiv plemenskog sepratizma, Danilo II je reorganizirao narodnu vojsku, vršeći popis svih plemena u Crnoj Gori i određujući starešine plemenskih vojnih odreda. Stvorio je i vlastitu gardu. Iz Senata je izbacivao nepoželjne članove, a uvodio svoje pristalice. 1852. godine postaje prvi knez Kneževine Crne Gore kao svetovne države, umjesto pređašnjeg crkvenog entiteta. Iste godine je došao u sukob sa Osmanlijskim carstvom zbog te odluke. Crnogorske snage su uspjele zauzeti Žabljak, ali samo na kratko vrijeme. Sljedeće, 1853., Knez Danilo II je podržao ustanke hercegovačkih plemena u Hercegovini. To je izazvalo navalu Omer-Paše Latasa na Crnu Goru. Uprkos herojskom crnogorskom otporu, Osmanlijske snage stežu obruč oko Crne Gore. Taj teški period za Crnu Goru bi poznat kao Omer-Pašina godina.
Knez/Kralj Nikola I Petrović Njegoš
Knez Nikola I Petrović Njegoš (živio 7. oktobra 1842. - 2. marta 1921.) koji je stupio na kneževsko prijestolje 1860. godine je rođen u Njegušima, kući dinastije Petrović. Od malih nogu je naučio borbene vještine i atletiku. Proveo je dio svog detinjstva kod svoje ujne Darinke Petrović Kustić u Trsti. Francuska kulura je bila njena struka, pa je poslala mladog nasljednika crnogorskih vladika i kneževa u Pariz, zajedno sa kraljem Srbije Milanom Obrenovićem. Nasljednik crnogorskog prijestola, kao patriotski Brđanin, nije bio zainteresiran za francusku kulturu i umjetnost i jedva je čekao da se vrati u svoj domovinu, Kneževinu Crnu Goru. 13. augusta 1860. godine je naslijedio kneza Danila II Petrovića dok je još bio u Parizu nakon što je atentat izvršen na Danilu II.
U novembru 1860. godine, oženio je Milenu, kćerku vojvode Petra Vukotića.
Balkanski rat
Kralj Nikola I se ubrzo okreće protiv Osmanlijskog carstva za vremena Istočnog problema, kako bi zadao posljednji udarac Osmanlijama u Evropi. 1912. godine stupa u savez sa ostalim pravoslavnim kršćanskim monarhijama Balkana - Srbijom, Grčkom i Bugarskom i do 1913. godine. znatno proširuje svoje teritorije. Spojila se sa vojskom Srbije i podijelila Sandžak, prodrla ka Kosovu zauzevši Metohiju i napredovala u Skadarski sandžak. 10.000 crnogorskih boraca je poginulo osvajajući Skadar od osmanlijskih snaga pod vodstvom Esad Paše, osmanlijskog činovnika albanskog porijekla. Daljnja učešća u Balkanskim ratovima, crnogorska vojska je prošla kao dio vojske Srbije. Iste godine je mirom u Bukureštu uspostavljen novi poredak na Balkanu. Uprkos crnogorskim vojnim uspjesima, morala je dati veliki broj teritorija, uključujući i sam grad Skadar, novostvorenoj Albaniji zbog zalaganja Austro-Ugarske carevine i drugih velikih sila.
Prvi svjetski rat
Crna Gora je u Prvi svjetski rat ušla odmah po objavljivanju rata Austro-Ugarske na Kraljevinu Srbiju, nagovijestivši rat Austro-Ugarskoj monarhiji 1914. Iako je crnogorska vojska bila malobrojna, svih 50.000 ljudi je odmah bilo mobilirano. Crnogorske snage su sa srpskim vojskama uspjele odbiti više napada Centralnih sila. Sa utvrđenog vrha planine Lovćen, crnogorska artiljerija je bombardirala Kotor, obližnju austro-ugarsku vojnu bazu Centralnih sila. 10. augusta 1914. godine crnogorske trupe napadaju austrijske vojne garnizone, ali ne uspijevaju iskoristiti dobijenu prednost i ne napreduju duže. Za vrijeme druge invazije Austro-Ugarskih trupa 1914.-1915. godina, crnogorske trupe zauzimaju Istočnu Hercegovinu, i sa vojskom Srbije stižu do Sarajeva. Centralne sile su bile znatno brojnije, pa su se savezničke vojske morale povući. Zbog učestvovanja i podrške srpskim snagama od strane brojnih Bosanaca i Hercegovaca, Austro-Ugarski oficiri su se žestoko svetili civilnom stanovništvu. Nakon treće invazije na Srbiju snaga Centralnih sila 1915., srpska vojska, vlast i dobar dio naroda se povlači preko Crne Gore u Albaniju. Crnogorska vojska preprečuje put vojsci Austro-Ugarske i njenog njemačkog saveznika dovoljno dugo da se Srbi povuku preko Crne Gore. Nakon kapitulacije pred Austro-Ugarskom Januara 1916. kada Cetinje pada, kralj Nikola I Petrović i njegova vlada idu u izbjeglištvo u Italiju kod Nikoline kćerke Jelene, kraljice Italije, a zatim u Francusku, gdje Bordo postaje de facto glavni grad Kraljevine Crne Gore, odakle se ne uspijevaju nametnuti niti kao partner u pregovorima i mirovnim konferencijama 1918. nakon rata. Preostali dio rata crnogorski vojnici provode u srpskoj vojsci na Balkanskom frontu. Okupacija je dovela do mrtvih crnogorskih civila. Nakon proboja Solunskog fronta, srpske vojske oslobađaju Crnu Goru i u Podgorici postavljaju prelaznu Skupštinu na vlast u oslobođenoj Crnoj Gori. 26. novembra 1918 Podgorička Skupština optužuje Nikolu za izdaju, zbacuje ga sa prijestola Kraljevine Crne Gore i ubrzo mu zabranjuje povratak u Crnu Goru. 26. novembra 1918. ista Skupština izglasava prisajedinjenje Kraljevini Srbiji. Odluka je izvršena nekoliko dana kasnije, 29., ali je to dovelo to brojnih nereda u kojima se i Srbija umiješala 1919. godine, jer su pristalice kralja Nikole htjele nezavisnu Crnu Goru, ili bar po prijedlogu kralja, autonomiju unutar Srbije. Govori se i o 3.000 mrtvih i 3.000 ranjenih Crnogoraca u pobuni. Seperatističke tendencije će biti nastavljene sve do 1924. kada potpuno izumiru. Kralj Nikola umire 1921. godine u Francuskoj, sahranjen je u Italiji.
Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca/Kraljevina Jugoslavija
rna Gora je postala jedan od teritorijalnih entiteta Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Kralj Nikola i njegovi nasljednici su zadržali samo titularnu vlast nad Crnom Gorom. Vidovdanskim ustavom iz 1921., teritorijalni entiteti se ukidaju, i Crna Gora postaje dio unitarističke države.
Popis stanovništva Crne Gore iz 1921. je organiziran po nacionalnosti i religiji:
- Za okruge Andrijevica, Bar, Kolašin, Nikšić, Podgorica i Cetinje je ustanovljeno da je bilo 199.227 stanovnika:
- Za okruge Stare Srbije (Berane i Bijelo Polje) je ustanovljeno:
- Berane imalo je 23.864 stanovnika:
- Srbi: 23.561 (98.73%)
- Bijelo Polje imalo je 26.147 stanovnika
- Srbi: 26.136 (99,96%)
- Ukupan iznos je bio 249.238 stanovnika:
- Srbi: 231.686 (92,96%)
- ostali (uglavnom Albanci)
1929., Kraljevina SHS je preimenovana u Kraljevinu Jugoslaviju pod diktaturom Kralja Aleksandra I Karađorđevića. Crna Gora postaje Banovina Zeta nazvana po istoimenoj rijeci Zeti i dostiže svoj najveći teritorij, obuhvatajući današnju Crnu Goru sa ostatkom Sandžaka, dijelom istočne Hercegovine, Dubrovnikom sa okolinom, Metohijom i dijelon Srbije. Etničke tendencije u Jugoslaviji rastu do kulminirajućeg momenta 1924., kada jedan Crnogorski član Srpske Radikalne Narodne Stranke izvršava atentat na predsjednika Hrvatske Seljačke Stranke, Stjepana Radića.
1931. godine je Kraljevina Jugoslavija izvršila popis stanovništva Banovine Zete po religiji i maternjem jeziku. Bilo je 360,044 stanovnika:
- po religiji:
- Pravoslavni kršćani 272,702
- Sunitski Muslimani 61,038
- Rimokatolici kršćani 26,070
- po maternjem jeziku:
- Južno slavenski jezici 339,955
- Albanski jezik 18,098
1934. je izvrsen atentat na kralja Aleksandra u Marseju, što dovodi do brojnij promjena i nereda u državi koji su je doveli skoro do građanskoga rata. Vladu zamijenjuje koalicija Cvetković[potrebna odrednica]-Maček čije se ideologije baziraju na srpskoj i hrvatskoj hegemoniji i saradnji sa Silama Osovine iz Drugoga svjetskoga rata. 1939. je konstituisana nacionalna Hrvatska Banovina koja uzima najzapadnije Zetine teritorije, a 1941. Jugoslavija se priključuje Silama Osovine u takozvanom "Željeznom paktu".
Nepuni dan nakon sklapanja Željeznoga pakta, mladi kralj Petar Karađorđević izvršava udar na državu, zauzima presto i napušta Sile Osovine. Vojske nacističke Njemačke i fašističke Italije, podržane fašističkim albanskim trupama vrše invaziju na Jugoslaviju. Po osvajanju Jugoslavije, stvorena je fašistička marionetska državica pod Italijanskom okupacijom koja obuhvatala, pored današnjih granica Crne Gora, i cijeli Sandžak. Boku kotorsku je uzela Italija, i Skadarske oblasti ona dodijelila novostvorenoj Velikoj Albaniji pod Italijanskom upravom. Separatistički političar Sekula Drljević je dijelovao kao Italijanski guverner. Za vrijeme okupacije 1941 izbio je pokret Dražinih Četnika za slobodu, ali je taj pokret vrlo brzo ugušen. Četnički pokret je ubrzo zamijenio svoje ideologije obnove Kraljevine, pokretom za stvaranje Velike Srbije, koja bi obuhvatala današnju Crnu Goru.
Slobodarska tradicija naroda ispoljila se i partizanskim narodnim ustankom protiv italijanskog okupatora 13. jula 1941. koji po masovnosti i oslobodilačkoj energiji predstavlja jedinstven primjer u Evropi, i koji je dao ogroman doprinos antifašističkoj borbi u Jugoslaviji.
Nakon propasti fašističkog režima Benita Musolinija u Kraljevini Italiji 1943. godine, Njemačke naoružane snage okupiraju Crnu Goru. Italijani su odnijeli sa sobom veliki dio privatne svojine i blaga Crne Gore, ali se zna da je nešto blaga ostalo izgubljeno
Antifašistički pokret obnavlja državno-pravni status Crne Gore 1944. godine. Skoro 10% stanovništva Crne Gore strada od okupacionih vojski Sila Osovine, od nacionalističkih i fašističkih formacija iznjedrenih unutar zemlje, kao i revolucionarnih i ideoloških sukoba tokom oslobodilačkog rata. One postaje jedna od šest narodnih republika Demokratske Federativne Jugoslavije pod vladavinom Josipa Broza Tita.
1948. je bilo 377,189 stanovnika po popisu stanovništva:
Moderno doba
Narodna Republika Crna Gora mijenja naziv 1953. godine u Socijalističa Republika Crna Gora, paralelno sa mijenjanjem naziva cijele države ("Federativna Narodna Republika Jugoslavija" u "Socijalističa Federativna Republika Jugoslavija"). Nakon Titove smrti, nesposobnost i nespremnost republičkih rukovodstava da otvore put političkim reformama – i da pitanje očuvanja ili nestanka jugoslavenske federacije riješe na demokratski način – učiniće da se SFR Jugoslavija raspadne u krvavom ratnom raspletu početkom devedesetih godina.
Međunarodne integracije
Pristupanje Evropskoj uniji
Pristupanje Crne Gore Evropskoj uniji (EU) je na trenutačnom dnevnom redu za budućeg proširenja EU. Državne zajednice Srbije i Crne Gore započela proces pristupanja Evropskoj uniji u novembru 2005. godine, kada su počeli pregovori o Sporazumu o stabilizaciji i pridruživanju. U maju 2006. godine, Crna Gora glasala za nezavisnost na referendumu i državne zajednice Srbije i Crne Gore,te se Crna Gora odvojila od Srbije. Srbija je nastavila s postojećim pregovorima, a odvojeni pregovor su započeli s Crnom Gorom u septembru 2006. godine.Sporazum je parafiran 15. marta 2007. godine, a službeno je potpisan 15. oktobra 2007. U 2010., Komisija je izdala pozitivno mišljenje o zahtjevu Crne Gore, identificira sedam ključnih prioriteta koji bi trebali osvrnuti na pregovori početi, a Vijeće odobrava kandidatski status. U decembru 2011. godine, Vijeće je pokrenula proces pridruživanja s ciljem otvaranja pregovora u junu 2012. godine,pristupni pregovori s Crnom Gorom su počeli 29. juna 2012. godine s 32 poglavlja otvorena, zemlja ima široku potporu među dužnosnicima država članica Europske unije, a ulazak zemlje u EU smatra se do 2025. u 2016. procjeni napretka pridruživanja, Evropska komisija navodi za Crnu Goru da ima najvišu razinu pripreme za članstvo među svim državama Zapadnog balkana. Crna Gora se trenutno prima 507 milijuna eura pomoći zemljama u razvoju do 2020. godine iz Instrumenta pretpristupne pomoći, mehanizam financiranja za zemlje kandidata za EU
Simboli
Zastava
Zastava Crne Gore je crvene boje, a oivičena je pozlaćenim okvirom, razmjere 1:2. U centru se nalazi grb kralja Crne Gore Nikole I Petrovića, no bez njegovih inicijala: HI na njoj. Državnu zastavu je usvojio Parlament Republike Crne Gore 12. jula 2004
Prijašnje zastave
Zastava je bila identična zastavi Srbije od 1945. godine do 1993. godine, kada je plava boja na zastavi promijenjena u tradicionalnu crnogorsku svjetlo-plavu boju, a omjer širine i dužine s 2:3 na 1:3.
Zastava je imala crvenu zvijezdu petokraku u sredini sve do 1992. godine, dok je bila dio Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.
Grb
Grb Crne Gore je isti kao grb Kralja Crne Gore Nikole I Petrovića, no bez njegovih inicijala HI na njemu. Dvoglavi orao predstavlja grb Crnojevića - crnogorske dinastije, lav u sredini grb srednjovjekovne porodice Balšić koji su vladali teritorijama Crne Gore, a kruna i okolni simboli predstavljaju nekadašnju Kraljevinu. Zlatni dvoglavi orao sa raširenim krilima u poletu, na glavama okrenutim jedna od druge stoji zlatna kruna sa krstom, na grudima na plavoj pozadini i zelenoj podlozi je zlatni lav u pokretu. Orao u kandžama drži dva predmeta, simbole duhovne (skiptar, koji je zlatni sa krstom na vrhu) i svjetovne vlasti (šara, ili kugla, plave boje sa zlatnim okovom i krstom na vrhu), jedan u jednoj, drugi u drugoj kandži. Ovaj grb se radi na crvenoj pozadini.
Položaj
Crna Gora se prostire između 41º51' i 43º33' sjeverne geografske širine. Njena najjužnija tačka nalazi se na ušću Bojane u Jadransko more, a najsjevernija na obroncima planine Kovač, blizu Čajniča. Rastojanje između njih iznosi 193 km vazdušne linije. Nešto su manja rastojanja između najzapadnije, 18º26' E, podgorina Orjena blizu sela Vrbanje, i najistočnije tačke 20º21' E, Sjenova planina istočno od Rožaja. Rastojanje između njih iznosi 166 km. Površina Crne Gore iznosi 13812 km2. Geografski centar nalazi se u području izvorišta rijeke Morače od kojeg ni jedan dio Crne Gore, osim najjužnijeg dijela Ulcinjskog primorja, nije udaljen više od 90 km.
Crna Gora leži u jugozapadnom dijelu Balkanskog poluostrva i izlazi na Jadransko more pa je ona balkanska i jadransko-mediteranska zemlja. Spuštajući se do 41º51' N, Crna Gora se približava Sredozemnom moru više od svih južnoslovenskih država. Tako je od Bara do Otrantskih vrata rastojanje 180 km vazdušne linije. Željeznička pruga Beograd-Bar meridijanskim pravcem povezuje jadranski i panonski basen, odnosno južnu i srednju Evropu.
Kopnene granice Crne Gore duge su 614 km. Najduža je granica prema Bosni i Hercegovini – 225 km, odnosno 36,6% ukupne kopnene granice, a najkraća prema Hrvatskoj na zapadu – 14 km ili 2,3% ukupne kopnene granice (neki izvori navode i 25 km). Na jugoistoku Crna Gora se graniči sa Albanijom (172 km ili 28%), a na sjeveroistoku sa Srbijom (124 km ili 20,2%) i na istoku sa Kosovom. Na jugozapadu Crna Gora dužinom od 293,5 km izlazi na Jadransko more, što odgovara skoro polovini dužine njenih kopnenih granica. Ujedno, priobalni dio mora, uz međunarodne vode, čini granicu sa Italijom, koja je u nekim dijelovima Crne Gore, u periodima mletačke dominacije, ostvarila i vrlo velik kulturološki uticaj.
Geografija
- Crna Gora je prva zemlja, međunarodno priznata za ekološku državu (1992). Sa svojom malom teritorijom, Crna Gora posjeduje čak četiri nacionalna parka. Biogradsko jezero, Skadarsko jezero, Durmitor i Lovćen, koji predstavljaju prijatnu simbiozu vodenih prostranstava i divljega krša. U planu je i formiranje NP "Prokletije".
- Najduža rijeka: Zeta duga 35 km
- Najduža obala: Velika Plaža, Ulcinj - 13 km
- Najviši vrh: Bobotov Kuk (Durmitor) - 2525 m
- Najveće jezero: Skadarsko - 391 km2 (površina)
- Najdublji kanjon: Tara - 1300 m
- Najveći zaliv: Bokokotorski
- Nacionalni parkovi: Durmitor - 390 km2, Lovćen - 64 km2, Biogradska gora - 54 km2, Skadarsko jezero - 400 km2
- Mjesta s UNESCO-ovog spiska svjetske baštine: Durmitor i kanjon Tare, stari grad Kotor i Kotorski zaliv
Najveći gradovi u Republici Crnoj Gori su:
- Podgorica, glavni grad (139.100 stanovnika)
- Nikšić (61.700)
- Pljevlja (18.800)
- Bijelo Polje (17.100)
- Cetinje (historijska prijestonica) (16.757)
Politika
Predsjednik
Na desetim predsjedničkim izborima u Crnoj Gori, u drugom krugu održanom 2. aprila 2023. godine, opozicioni kandidat Jakov Milatović izabran je za predsjednika s 58,88% glasova. Zamijenio je Milu Đukanovića iz Demokratske partije socijalista (DPS). Na izbore je izašlo 380.281 birača (70,14%), od čega je 376.361 glasova bilo važećih (98,97%).[2]
Skupština
Demografija
Po popisu stanovništva, domaćinstava i stanova 2011. koji je obavljen od 1. do 15. aprila 2011. godine u skladu s međunarodnim preporukama, a u cilju utvrđivanja statističkih podataka o stanovništvu, kućanstvima i stanovima u kritičnom momentu popisa 31. marta 2011. godine u 24:00 sata.[3] Ovo je prvi popis na teritoriji Crne Gore od ponovnog stjecanja neovisnosti 2006. godine. Prvi rezultati popisa su pokazali da Crna Gora ima 625.266 stanovnika i 194.795 kućanstava. Konačni rezultati su pokazali da je u Crnoj Gori bilo 620.029 stanovnika. Na prethodnom popisu je bilo 620.145 stanovnika i 17.947 interno reseljenih lica koja nisu uključena u stalno stanovništvo, pa je novim popisom ustanovljen pad broja stanovnika za 18.063.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Teritorijalna raspodjela
- Crnogorci žive pretežno u srcu države.
- Srbi čine većinsko stanovništvo u Bokokotorskom zalivu i na sjeveru republike.
- Bošnjački/muslimanski narod živi pretežno u crnogorskom dijelu Sandžaka i na istoku republike.
- Albanci čine većinsko stanovništvo na graničnim teritorijama sa Albanijom i Kosovom; dok većina primorja i jedan dio sjevera republike imaju izmješano stanovništvo.
Jezik
Prema ustavu Crne Gore službeni jezik je crnogorski, u službenoj upotrebi bosanski, srpski, albanski i hrvatski. Po popisu stanovništva 2011. godine srpskim jezikom se koristi 42,88%, crnogorskim 36,97%, bosanskim 5,33% i albanskim 5,27% ukupnog broja popisanog stanovništva.[3]
Vlada Crne Gore 2003. u školske je programe uvela maternji jezik koji se definira kao "crnogorski, srpski, bošnjački odnosno hrvatski jezik". Albanski jezik uči se u općinama koje naseljava albansko stanovništvo.
Religija
Većina stanovništva su pripadnici Srpske i Crnogorske pravoslavne crkve. Poslije pravoslavlja, islam je druga vjera po broju vjernika u Crnoj Gori.
- Pravoslavci - 460.383 (74,24%)
- Muslimani - 110.034 (17,74%)
- Katolici - 21.972 (3,54%)
- Protestanti - 383 (0,06%)
- orijentalci - 58 (0,01%)
- Židovi - 12 (0,01%)
- ostali - 2.424 ('0,39%)
- neizjašnjeni: 13.867 (2,24%)
- nije vjernik: 6.003 (0,97%)
- nepoznati: 5.009 (0,8%)
Himna
Oj svijetla majska zoro (ćir. Ој свијетла мајска зоро) je nacionalna himna Crne Gore. Pjesma je sačinjena od narodnih napjeva, koji su usmenom predajom sačuvani te kasnije zapisani i nadopunjeni od strane crnogorskog književnika i pisca Sekule Drljevića. Prvi poznati notni zapis uradio je Nikola Hercigonja poslije Drugog svjetskog rata, a oficijelni notni zapis uradio je Žarko Mirković. Sekula Drljević je 1932. ili 1933. pjesmu preradio, a 1937. objavio u knjizi Savića Markovića Štedimlije. Pjesma je objavljena još jednom 1944. u Zagrebu što izaziva stanovite kontroverze. Za Drugog svjetskog rata bila je to narodna pjesma koju su pjevali svi Crnogorci, bez obzira na stranu u ratu. 12. jula 2004. usvojena je kao himna države Crne Gore, te po prvi put otpjevana kao himna 13. jula 2004. na Dan državnosti Crne Gore, koji se uzima kao dan od kada pjesma važi za himnu.
Vojska
Vojska Crne Gore predstavlja zvaničnu vojnu silu Crne Gore, koja djeluje u skladu s ustavom i načelima međunarodnog prava koja određuju načela upotrebe sile za samoodbranu. Vojska se još uvijek nalazi u procesu formiranja, nakon što je Crna Gora 2006. godine stekla nezavisnost, te nakon što je došlo do ukidanja Vojske Srbije i Crne Gore.Vrhovni komandant je predsjednik Filip Vujanović.Načelnik štaba je General-pukovnik Ratko Đurišić Vojska Crne Gore ima 9.200 aktivnih vojnika i 100.000 rezevnih vojnika
Kultura
Slikarstvo
Kultura Crne Gore oblikovana je različitim utjecajima kroz historiju. Utjecaj pravoslavne, osmanske (turske), slavenske, srednjoevropske i jadranske kulture (osobito dijelovi Italije, poput Republike Venecije) najvažniji su posljednjih vijekova.Crna Gora ima mnogo značajnih kulturno-povijesnih nalazišta, uključujući i mjesta baštine iz razdoblja predromaništva, gotike i baroka. Crnogorsko primorsko područje posebno je poznato po vjerskim spomenicima, među kojima su katedrala Svetog Trifona u Kotoru.(Cattaro pod Mlečanima), bazilika Svetog Luke (preko 800 godina), Gospa od stijena (Škrpjela ), manastir Savina i drugi. Srednjovjekovni samostani sadrže brojne umjetnički važne freske.
Gastronomija
Crnogorska kuhinja rezultat je duge historije Crne Gore. Varijacija je mediteranskog i orijentalnog. Najveći utjecaj imaju Italija, Turska, Bizantsko Carstvo / Grčka i Mađarska. Crnogorska kuhinja također se geografski razlikuje; kuhinja u obalnom području razlikuje se od one u sjevernoj visoravni. Obalno područje tradicionalno je predstavnik mediteranske kuhinje, a plodovi mora su uobičajeno jelo, dok sjeverni predstavlja više orijentalnu.
Sport
Crnogorski olimpijski odbor jula 2007. primljen je u članstvo Međunarodnog olimpijskog odbora, a Crna Gora se kao neovisna država prvi put pojavila na Olimpijskim igrama 2008. u Pekingu. Prvu medalju, srebro, osvojila je ženska rukometna reprezentacija na Ljetnjim olimpijskim igrama 2012. održanim u Londonu. Prva crnogorska nogometna liga je najviše nogometno natjecanje u Crnoj Gori, u organizaciji Fudbalskog (nogometnog) saveza Crne Gore. Liga je nastala 2006/07. poslije referenduma o osamostaljenju Crne Gore. Do tada, crnogorski klubovi su igrali u jedinstvenoj ligi Srbije i Crne Gore. Vaterpolo jedan od najpopularnijih sportova u državi. Crnogorska vaterpolska reprezentacija je osvojila Europsko prvenstvo 2008. u Malagi na svom prvom sudjelovanju od razdvajanja Srbije i Crne Gore. Zlato je osvojeno i u Svjetskoj ligi 2009. kada je domaćin završnog turnira bila Podgorica. Od ostalih sportova popularni su košarka, odbojka, ragbi, tenis, atletika i borilački sportovi. Momčadski osvajači Lige prvaka iz Crne Gore su Ženski rukometni klub Budućnost dva puta, i Vaterpolo klub Primorac jednom.
Filatelija
Filatelija u Crnoj Gori počinje 1. maja 1874. izdavanjem serije od sedam maraka sa likom kneza Nikole I.Prva serija od sedam maraka u izdanju pošte kneževine Crne Gore izdata je u četiri izdanja, koja se razlikuju po kvalitetu papira i nazubljenju.
Prva serija izlazi 1. maja 1874. godine i sve do 1893. godine ponavljaju se serije u nominalnim vrijednostima od 2, 3, 5, 7, 10, 15 i 25 novčića. Boja prve je marke žuta do zlatnožuta i ima vrijednost od 2 novčića. Tiraž prve serije je od 5.000 do 20.000 primjeraka. U to vrijeme u Crnoj Gori koristi se florin sa 100 novčića. 1893. godine 25. jula izlazi nekoliko serija sa likom kneza Nikole I, na kojima je utisnut žig ćirilicom 1493-1893 Proslava štamparije. Serija izlazi povodom 400-te obljetnice prve štamparije u Crnoj Gori. Žig je u crnoj i crvenoj boji.
1896. godine povodom 200 godina kneževine, izlaze marke sa mauzolejom na Cetinju. Serija se sastoji od 12 markica u vrijednostima od 1, 2, 3 ,5, 10, 15, 20, 25, 30, 50 novčića, 1 i 2 florina. Na markama je motiv manastira na Cetinju. Serija ima dva nazubljenja i zbog svoje vrijednosti česte su krivotvorine.
1902. godine uvodi se kruna sa 100 helera kao platežno sredstvo, te se i na markama mijenja izgled i nominalna vrijednost. Iste godine izlazi serija od 10 maraka u vrijednostima od 1 helera do 5 kruna sa likom kneza Nikole I, sa izmjenjenim tekstom. Na markama se nalazi nominalna vrijednost u helerima i standardni tekst Biljega pošte Cr. Gore. Pored te serije izlazi marka (njemački:Rückscheinmarke) sa crvenom oznakom lijevo i desno sa slovima A i R koja služi za potvrdu o prijemu preporučene pošiljke sa potpisom primaoca, koja se šalje pošiljaocu pošiljke. Vrijednost joj je relativno visoka (25 helera) i za to vrijeme vrlo korištena u poštanskom prometu.
1905. godine povodom uvođenja Ustava i otvorenja zgrade parlamenta na markama prethodne serije tiska se žig Constitution УСТАВ Никољдан 1905. Postoji najmanje pet raznih veličina žigova, kao i razne kombinacije sa nazubljenjima markica, te je potrebno pobratiti pažnju na veličinu, boju, položaj, kao i na eventualne greške u žigu.
1907. godine Crna Gora uvodi krunu sa 100 para, koja se 1907. godine mijenja u perper, koje je platežno sredstvo sve do 1918. godine.
Ukupno je u kneževini Crnoj Gori izdato 73 različite marke, sa mnogobrojnim varijacijama.
Porto marke
Prva porto marka izlazi 1. decembra 1894. godine u seriji od 8 markica u vrijednostima o 1 do 50 novčića. Izlazi u dva razna nazubljenja, te se prema tome i određuje njihova filatelistička vrijednost. U jednostavnom ornamentu u sredini se nalazi broj, kao i ćirilična oznaka para. Marke su u raznim bojama i vrijede sve do uvođenja krune u opticaj. Ukupno su izdate četiri serije sa raznim motivima. Izdate su ukupno 22 marke.
Praznici
| Datum | Blagdan |
|---|---|
| 1. januara | Nova godina |
| 6. januara | Pravoslavni Božić |
| 14. januara | Nova godina po Julijanskom kalendaru – nije neradan dan |
| Promjenjivo | Veliki petak |
| Promjenjivo | Uskrs |
| Dan poslije Uskrsa | Uskrsni ponedjeljak |
| 1. maja | Praznik rada |
| 9. maja | Dan Pobjede nad fašizmom |
| 21. maja | Dan Nezavisnosti |
| 13. jula | Dan Državnosti |
Također pogledajte
- Hidrografija Crne Gore
- Onamo, 'namo!
- Izbori za poslanike u Skupštinu Crne Gore 2012.
- Radovan Zogović
- Spisak značajnijih crnogorskih filmskih i pozorišnih umjetnika
Reference
- ^ "Arhivirana kopija". Arhivirano s originala, 20. 1. 2018. Pristupljeno 15. 10. 2014.CS1 održavanje: arhivirana kopija u naslovu (link)
- ^ . (6. 4. 2023). "DIK: Konačni rezultati izbora, Milatović uvjerljivo pobijedio". Al Jazeera Balkans. Pristupljeno 6. 4. 2023.CS1 održavanje: numerička imena: authors list (link)
- ^ a b Zvanični rezultati popisa na web stranici Zavoda za statistiku Crne Gore
Vanjski linkovi
- [1] Montenegro Travel and Tourism GUIDE - State of Montenegro - Former Serbia and Montenegro
 Crna Gora po temama | ||
|---|---|---|
| Historija |
|  |
| Geografija | ||
| Administracija | ||
| Privreda | ||
| Društvo | ||
| Kultura | ||
| Simboli | ||
| Države |
|  |
|---|---|---|
| Zavisne i ostale Teritorije | ||
| Nepriznate ili djelimično priznate države | ||
