Boraks
| Boraks | |
|---|---|
 | |
| Općenito | |
| Hemijski spoj | Boraks |
| Druga imena | natrijum tetraborat |
| Molekularna formula | Na2B4O7·10H2O |
| CAS registarski broj | 1303-96-4 |
| Kratki opis | bijeli kristal |
| Osobine1 | |
| Molarna masa | 381,37 |
| Agregatno stanje | čvrsto |
| Gustoća | 1,73 g/cm3 |
| Tačka topljenja | 75 °C |
| Tačka ključanja | 320 °C |
| 1 Gdje god je moguće korištene su SI jedinice. Ako nije drugačije naznačeno, dati podaci vrijede pri standardnim uslovima. | |
Boraks (od perzijskog - burah[1]) ili natrij-borat, natrij-tetraborat ili dinatrij-tetraborat je mineral i so borne kiseline. Na sobnoj temperaturi je bijeli kristalni prah koji je sastavljen od bezbojnih kristala koji se lahko rastvaraju u vodi.
Boraks ima vrlo široku primjenu. Najčešće se upotrebljava kao sastojak u industriji deterdženata, kozmetike i slično.
Također se upotrebljava i u biohemiji za pravljenje pufera, te kao antifugalno sredstvo za pravljenje fiberglasa. Ima i insekticidno dejstvo.
Pod pojmom boraks može se podrazumijevati i mnogobrojni hidrati boraksa, ali većinom se misli na tetrahidrat. U prodaji se obično distribuira dijelimično dehidriran.
Naziv
[uredi | uredi izvor]Naziv boraks potiče od latinskog borat koje je nastalo iz arapskog burak. Arapski korijen tog pojma se vjerovatno vuče iz perzijskog burah ili srednjeperzijskog burak.
Upotreba
[uredi | uredi izvor]Puferi
[uredi | uredi izvor]Boraks je u širokoj upotrebi u biohemijskim i hemijskim laboratorijama zbog pravljenja puferskih rastvora, tj. radi gel elektroforeze DNK. Ima slabu provodljivost, pri elektroforezi proizvodi oštrije vrhove te se može upotrebljavati za veće brzine elektroforeze od gelova napravljenih od TBE bafera ili TAE bafera (5-35 V/cm naspram 5-10 V/cm).
Fluks
[uredi | uredi izvor]Smjesa boraksa i amonijum hlorida se koristi kao fluks pri proizvodnji željeza i čelika. On smanjuje tačku topljenja neželjenih željeznih oksida te na taj način olakšavajući njihovo odstranjivanje.
Dodatak hrani
[uredi | uredi izvor]U nekim zemljama, boraks se upotrebljava kao dodatak hrani pod oznakom E285 ali je zabranjen u SAD. Upotrebljava se slično kao kuhinjska so. Kao dodatak nalazi se u francuskom i iranskom kavijaru.
Ostala upotreba
[uredi | uredi izvor]- sastojak deterdženata
- sastojak kozmetičkih preparata
- sastojak u staklu, grnčariji i keramici
- antifugalno sredstvo za fiberglas
- insekticid za mrave i buhe
- sastojak za proizvodnju natrijum perborata monohidrata i borne kiseline kao i drugih borata
Prirodni izvori
[uredi | uredi izvor]
Boraks se obično može pronaći u poroznim depozitima u koritima povremenih rijeka i jezera. Najznačajniji depoziti se mogu pronaći u Turskoj i Kaliforniji te na drugim mjestima u SAD, zatim u Atakama pustinji u Čileu i Tibetu. Boraks je također moguće sintetizirati iz drugih spojeva bora.
Otrovnost
[uredi | uredi izvor]
Borna kiselina, natrijum borat i natrijum perborat imaju približno istu smrtnu dozu za ljude od 0,1 do 0,5 g/kg tjelesne težine.[2] Ove supstance su otrovne za sve ljudske ćelije te se veoma sporo izlučuju iz organizma putem bubrega. Trovanje bubrega boraksom je veoma opasno zbog degeneracije masnoća iz jetre, cerebralnog edema i gastroenteritisa. Naročito je opasna upotreba otopina borne kiseline za ispiranje očiju kod dojenčadi, pogotovo ako se često koristi, a sve zbog spore brzine eliminacije iz organizma.[3]
