Пётр II

Пётр II
руск.: Пётр II Алексеевич
Імператар усерасійскі 6 мая 1727 — 1730
Папярэднік	Кацярына I
Пераемнік	Ганна Іванаўна
Нараджэнне	12 (23) кастрычніка 1715 Санкт-Пецярбург, Маскоўская дзяржава
Смерць	19 (30) студзеня 1730 (14 гадоў) Масква, Маскоўская губерня, Расійская імперыя
Месца пахавання	Архангельскі сабор
Род	Раманавы
Бацька	Аляксей Пятровіч, сын Пятра I
Маці	Charlotte Christine of Brunswick-Lüneburg[d]
Веравызнанне	Праваслаўная Царква і праваслаўе
Аўтограф
Манаграма
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Пётр II Аляксеевіч (12 (23) кастрычніка 1715, Санкт-Пецярбург — 18 (29) студзеня 1730, Масква) — расійскі імператар, унук Пятра I, апошні прадстаўнік прамой мужчынскай лініі дома Раманавых. Уступіў на пасад 6 (17) мая 1727 у 11-гадовым узросце і памёр у 14 гадоў ад воспы.

Ранняя біяграфія і ўступленне на пасад

Аляксей Пятровіч, сын Пятра I ад яго 1-й нялюбімай жонкі Еўдакіі Лапухіной, лічыўся спадчыннікам пасаду па праве нараджэння, але пад уплывам маці і асяроддзя не падзяляў памкненняў бацькі. Пётр не апекаваўся ім, цягам шматлікіх месяцаў не гаварыў з ім, але не вырашаўся адхіліць яго ад атрымання пасада, бо не было кім яго замясціць. Падчас навучання ў Германіі 14 кастрычніка 1711 года Аляксей ажаніўся з сястрой жонкі нямецкага імператара Карла VI, прынцэсай Сафіяй-Шарлотай.

У 1714 годзе ў іх нарадзілася дачка Наталля, а 12 (23) кастрычніка 1715 нарадзіўся сын Пётр. Праз дзесяць дзён пасля родаў Сафія-Шарлота памёрла.

З нараджэння Пётр Аляксеевіч менаваўся вялікі князь (гэта быў першы выпадак тытулавання члена царскай сям’і не царэвічам, а вялікім князем). Яго бацька Аляксей Пятровіч, які загінуў у 1718 годзе, быў вымушаны незадоўга да гэтага адмовіцца ад права наследвання пасаду, аднак новы афіцыйны спадчыннік, малалетні сын Пятра Вялікага Пётр Пятровіч, памёр у 4-гадовым узросце ў 1719 годзе. Такім чынам, статус вялікага князя Пятра Аляксеевіча заставаўся нявызначаным; па праве першародства ён быў спадчыннікам дзеда, аднак было няясна, ці распаўсюджвалася адхіленне Аляксея ад пасаду таксама і на яго. Калі прытрымлівацца звычаю і абвясціць спадчыннікам сына гнанага Аляксея, то ўзбуджаліся надзеі супернікаў рэформ вярнуць старыя парадкі, а з іншага боку ўзнікалі боязь у паплечнікаў Пятра, якія галасавалі за пакаранне Аляксея.

5 лютага 1722 года Пётр выдаў Указ аб атрыманні пасада ў спадчыну (скасаваны Паўлам I праз 75 гадоў), у якім адмяняў старажытны звычай перадаваць пасад прамым нашчадкам па мужчынскай лініі, але дапускаў прызначэнне спадчыннікам любога годнага чалавека па волі манарха. Пётр Аляксеевіч быў адсунуты ад пасаду, але пытанне аб наследванні пасаду заставаўся адчыненым. Указ 1722 года парушыў звыклы ўклад прастоланаследдзя, спадчынніка жа Пётр перад смерцю, якая адбылася ў 1725 годзе, прызначыць не паспеў. Пасля тако, як Пётр Вялікі памёр прадстаўнікі старой родавай знаці выступалі за кандыдатуру 9-летняга Пятра Аляксеевіча, аднак верх узялі прыхільнікі ўдавы Пятра Кацярыны Аляксееўны, якая стала расійскай імператрыцай Кацярынай I. Адным з самых уплывовых прыхільнікаў Кацярыны быў князь А. Д. Меншыкаў.

Віцэ-канцлер Астэрман прапаноўваў для прымірэння інтарэсаў радавітага і новага службовага дваранства ажаніць вялікага князя Пятра Аляксеевіча на цесарэўне Лізавеце Пятроўне, дочцы Кацярыны I. Перашкодай служыла іх блізкае сваяцтва, Лізавета была роднай цёткай Пятра. Кацярына, жадаючы прызначыць спадчынніцай дачка Лізавету (па іншых крыніцах — Ганну), не вырашылася прыняць праект Астэрмана і працягвала настойваць на сваім праве прызначыць сабе пераемніка, спадзяючыся, што с цягам часу пытанне вырашыцца.

Тым часам галоўны прыхільнік Кацярыны Меншыкаў, ацаніўшы перспектыву Пятра Аляксеевіча стаць расійскім імператарам, перайшоў у лагер яго прыхільнікаў. Больш таго, Меншыкаву атрымалася дамагчыся згоды Кацярыны на шлюб Марыі, дочкі Меншыкава, на Пятры Аляксеевічы.

Пасля працяглай хваробы 6 (17) мая 1727 43-гадовая імператрыца Кацярына I памёрла. Перад самой смерцю спешна было складзена Басевічам завяшчанне, падпісанае Лізаветай замест нямоглай маці-імператрыцы. Паводле завяшчання пасад атрымліваў унук Пятра I, Пётр Аляксеевіч.

Пётр II.
Маст. Г. Д. Малчанаў, XVIII ст.

Артыкулы, якія рухаліся за тым адносіліся да апекі над непаўналетнім Імператарам; вызначалі ўладу Вярхоўнага савета, парадак спадчыны пасаду ў выпадку смерці Пятра Аляксеевіча. 11-ы артыкул ашаламіў шмат прысутных. У ім патрабавалася ўсім вяльможам садзейнічаць абручэнню Пятра Аляксеевіча з адной з дочак князя Меншыкава, а затым па дасягненні паўналецця садзейнічаць іх шлюбу. Літаральна: «тако же имеют наши цесаревны и правительство администрации стараться между его любовью [великим князем Петром] и одною княжною князя Меншикова супружество учинить.»

Такі артыкул відавочна сведчыў аб персоне, якая ўдзельнічала ў складанні завяшчання, аднак для рускага грамадства права Пятра Аляксеевіча на пасад — галоўны артыкул завяшчання — было бясспрэчна, і хваляванняў не ўзнікла. Пазней імператрыца Ганна Іаанаўна загадала канцлеру Галоўкіну спаліць духоўную Кацярыны I. Ён выканаў, тым не менш, захаваўшы копію завяшчання.

6 (17) мая 1727 Пётр Аляксеевіч стаў 2-м расійскім імператарам пад імем Пятра II.

Пётр II пры Меншыкаве. 1727

Пётр II. І. Ведэкінд, 1730

Паводле завяшчання Кацярыны I імператар-падлетак павінен быў да дасягнення ўзросту 16 гадоў кіраваць не самастойна, а абапіраючыся на Вярхоўны савет, дзе набраў сілу князь А. Д. Меншыкаў. Праз 5 дзён пасля абвяшчэння Пятра імператарам Меншыкаву было падаравана званне генералісімуса, ён зрабіўся паўнапраўным кіраўніком усяго рускага войска. Імкнучыся ўмацаваць уплыў на імператара, Меншыкаў перавёз яго 17 мая ў свой дом на Васільеўскім востраве. 25 мая адбыліся заручыны 11-гадовага Пятра II з 16-гадовай князёўнай Марыяй, дачкой Меншыкава.

Віцэ-канцлер Астэрман быў прызначаны обер-гафмайстрам Пятра з абавязкам кіраваць яго выхаваннем. Меншыкаў павёў барацьбу супраць усіх, каго палічыў небяспечным у сэнсе атрымання пасада ў спадчыну. Дачка Пятра I Ганна Пятроўна была вымушана са сваім мужам пакінуць Расію. Ганне Іванаўне, дачцэ цара Іаана (старэйшага брата Пятра I і суправіцеля да 1696), забаранілі прыехаць з Мітавы, каб павіншаваць Пятра II.

Пётр II з’явіўся толькі раз, 21 чэрвеня 1727, у Вярхоўным тайным савеце, больш пра яго наведванне вышэйшага ўрадавага органа пры Меншыкаве не вядома. Малады імператар не любіў вучыцца, аддаючы перавагу забавам і паляванню, дзе яго спадарожнікамі былі малады князь Іван Далгарукаў і 17-гадовая дачка Пятра I, Лізавета. Меншыкаў таксама не прыходзіў на паседжанні Савета, справы неслі яму дадому. Распараджаючыся як самаўладны кіраўнік, Меншыкаў настроіў супраць сябе ўсіх астатніх прадстаўнікоў дваранства, а таксама самога Пятра II.

Калі Пятру II споўнілася 12 гадоў, ён пачаў выказваць відавочнае незадавальненне Меншыкавым і навязаным шлюбам з яго дачкой Марыяй. 6 верасня 1727 па загадзе Вярхоўнага Тайнага савета ўсе рэчы імператара былі перанесены з меншыкаўскага дома ў летні палац. 7 верасня Пётр па сваім прыбыцці з палявання ў Пецярбург паслаў абвясціць гвардыі, каб яна слухалася толькі яго загадаў. 8 верасня 1727 Меншыкаў быў абвінавачаны ў дзяржаўнай здрадзе, крадзяжы казны і разам са ўсёй сям’ёй (уключаючы Марыю) сасланы ў горад Бярозаў Табольскага края.

4 лютага 1728 года Пётр II са ўсім дваром пераехаў у Маскву, дзе фактычная ўлада перайшла да клана князёў Далгарукавых.

Пётр II пры Далгарукавых. 1728—1730

У маскоўскі перыяд жыцця Пётр II у асноўным аддаваўся забавам, пакінуўшы весці дзяржаўныя справы князям Далгарукавым. Па словах гісторыка Салаўёва замежныя пасланцы так паведамлялі пра стан спраў у Расіі:

«Усё ў Расіі ў страшных неладах, цар не займаецца справамі і не думае займацца; грошай нікому не плацяць, і Бог ведае, да чаго дайдуць фінансы; кожны крадзе колькі можа. Усе члены Вярхоўнага савета нядужыя і не збіраюцца; іншыя ўстановы таксама спынілі свае справы; бездань скаргаў; кожны робіць, што яму прыйдзе на розум.»

Кацярына Далгарукава,1730 г.

Падчас праўлення Пятра II Расія не вяла вялікіх войнаў, войска скарацілася, новых караблёў не будавалі. Пасля ссылкі Меншыкава Ваенная калегія заставалася працяглы час без прэзідэнта. У той жа час народ адчуў палягчэнне ад грашовых павіннасцей і рэкруцкіх набораў, колькасць незадаволеных паменшылася, і 4 красавіка 1729 года быў ліквідаваны карны орган — Праабражэнскі прыказ.

Праз свайго сябра Івана Далгарукава імператар восенню 1729 года пазнаёміўся і закахаўся ў яго сястру — 17-гадовую князёўну Кацярыну Далгарукаву. 19 лістапада Пётр II абвясціў пра намер ажаніцца з князёўнай, 30 лістапада 1729 адбыліся заручыны ў палацы Ляфорта. З іншага боку, хадзілі чуткі, што Далгарукавы прымусілі імператара да гэтага шлюбу, назіральнікі адзначалі, што Пётр II на публіцы халодна ставіцца да нявесты. 18 студзеня 1730 года было прызначана вяселле, але было адменена з-за заўчаснай смерці Пятра II.

14-гадовы імператар памёр ад воспы ў ноч з 18 на 19 (30)студзеня 1730 года (а 1-й гадзіне раніцы), не пакінуўшы нашчадкаў. На ім дом Раманавых спыніўся ў мужчынскім калене. Пётр II быў апошнім расійскім манархам, пахаваным у Архангельскам саборы Маскоўскага Крамля.

Рубель Пятра II срэбрам. 1727

Літаратура

• С. М. Соловьев, «История России с древнейших времен», т.19, гл.2 Архівавана 24 кастрычніка 2008.
• Вестфален. Дипломатические депеши датского посланника при русском дворе Вестфалена о воцарении императрицы Анны Иоанновны. Русская старина, 1909 Архівавана 4 снежня 2007. — о болезни и кончине Петра II.