Мангольскае заваяванне Харэзма

Мангольскае заваяванне Харэзма
Месцазнаходжанне	Цэнтральная Азія
Дата	1219
Дата пачатку	1219
Дата заканчэння	1221
Удзельнік	Мангольская імперыя і Дзяржава Харэзмшахаў[d]
Знішчана	Sultan Sanjar's mausoleum[d], Стары Ургенч, Shahr-e Gholghola[d], Баміян, Тус[d], Old Nishapur[d] і Shadiyakh[d]

Мангольскае заваяванне Харэзма ў 1219—1221 гадах азнаменавала пачатак заваяванняў манголамі ісламскіх дзяржаў. У ходзе наступнай вайны, якая доўжылася менш за два гады, дзяржава Харэзмшахаў была разбурана.

Прычыны канфлікту

Пасля заваявання Каракітайскага ханства Мангольская імперыя Чынгісхана стала межаваць з дзяржавай Харэзмшахаў, кіраванай шахам Ала ад-Дзінам Мухамедам.

Паводле персідскага гісторыка Джузджані, Чынгісхан першапачаткова паслаў кіраўніку Харэзма Ала ад-Дзіну Мухамеду пасланне, у якім вітаў яго як свайго суседа:

«Я — хан зямель ўзыходзячага сонца, а вы — султан зямель заходзячага сонца. Давайце заключым цвёрдае пагадненне аб сяброўстве і міры».

Першапачатковае аб’яднанне Чынгісханам усіх манголаў, або «людзей лямцавых шатроў», а затым іншых качавых народаў, прайшло з адносна невялікім кровапраліццем і амаль без матэрыяльных страт. Мангольскія войны з чжурчжэнямі паказалі, наколькі жорсткімі могуць быць манголы. Шах Мухамед неахвотна пагадзіўся на гэты мірны дагавор, але ён не падоўжыўся доўга. Вайна пачалася менш за год пазней, калі ў харэзмійскім горадзе Атрар былі забітыя мангольскія пасланцы.

У 1218 годзе Чынгісхан прапанаваў Мухамеду заключыць саюз для ўзаемавыгаднага гандлю. Але шах вельмі падазрона паставіўся да жадання манголаў заключыць пагадненне, чаму спрыялі паведамленні шахскага пасла ў Чжунду (сталіца Кітая таго часу), які апісваў жорсткасць манголаў, што захапілі горад. Харэзмшах адмовіўся ісці на здзелку з «нявернымі» і па прапанове кіраўніка Атрара Іналчука Каір-хана пакараў смерцю паслоў-купцоў і разам з імі сто мангольскіх афіцэраў.

Затым Чынгісхан адправіў другую групу з трох паслоў (аднаго мусульманіна і двух манголаў), каб запатрабаваць пакарання Каір-хана, якога лічыў вінаватым у забойстве паслоў. Шах пагаліў абодвух манголаў і абезгаловіў мусульман, пасля чаго адправіў іх назад Чынгісхану. Мухамед таксама загадаў пакараць смерцю персанал каравана. Гэта было расцэнена як сур’ёзная абраза самога хана, які лічыў паслоў «святымі і недатыкальнымі» персонамі. Гэта стала для Чынгісхана падставай да нападу на Харэзм. Манголы перасеклі горы Цянь-Шаня і ўвайшлі ў дзяржаву шаха ў 1219 годзе.

Штурм Ургенча і мужнасць Наджм ад-дзіна Кубра

У 1220 годзе Чынгісхан адправіў Талуя з 70-тысячнай арміяй на заваяванне Харасана, а ў пачатку 1221 года 50-тысячнае войска Джучы, Чагатая і Угедэя падступіла да сталіцы Харэзма — горада Ургенча. Пасля сямімесячнай аблогі манголы ўзялі яго, разграмілі, а жыхароў адвялі ў палон. Як пісаў гісторык Рашыд ад-Дзін:

«Манголы змагаліся жорстка і бралі квартал за кварталам і палац за палацам, зносілі іх і спальвалі, пакуль на працягу сямі дзён не ўзялі такім спосабам увесь горад цалкам». [Тады] яны выгналі ў стэп адразу ўсіх людзей, аддзялілі ад іх каля ста тысяч рамеснікаў і паслалі [іх] ва ўсходнія краіны. Маладых жанчын і дзяцей жа сагналі ў палон, а рэшту людзей падзялілі паміж ваярамі, каб тыя іх перабілі. Сцвярджаюць, што на кожнага мангола прыйшлося дваццаць чатыры чалавекі, колькасць жа ратнікаў [манголаў] была больш за пяцьдзясят тысяч. Карацей кажучы, усіх перабілі і войска [манголаў] занялося патокам і разрабаваннем. Разам разбурылі рэшткі дамоў і кварталаў.

Чынгісхан пачуў пра шэйха шэйхаў, полюсе палюсоў Наджм-ад-Дзіне Кубра, і ён паслаў яму сказаць: «Я аддам Харэзм збіццю і рабаванню. Таму святому свайго часу трэба пакінуць асяроддзе харэзмійцаў і далучыцца да нас!». Шэйх, у адказ сказаў: «Вось ужо семдзесят гадоў, як я здавольваюся і пераношу горыч і слодыч лёсу ў Харэзме з гэтым народам. Цяпер, калі [наступіла] пара спаслання бед, калі я ўцяку і пакіну яго, гэта будзе далёкім ад шляху высакароднасці і велікадушнасці!». Наджм ад-Дзін Кубра загінуў падчас штурму горада.

Як пісаў Джувейні: «Жыхары горада умацаваліся ў вуліцах і кварталах; на кожнай вуліцы яны пачыналі баі, і каля кожнага праходу ладзілі загароды. Войска [мангольскае] сасудамі з нафтай спальвала іх дамы і кварталы і стрэламі і ядрамі сшывала людзей аднаго з адным». Калі горад быў захоплены, ацалелых жыхароў выгналі ў поле. Аддзялілі і адвялі ў рабства рамеснікаў (па Джувейні, больш за 100 тысяч), а таксама маладых жанчын і дзяцей, а іншых жыхароў падзялілі паміж ваярамі, прычым, па Джувейні, на долю кожнага воіна прыйшлося па 24 чалавекі, і ўсіх перабілі «сякерамі, кіркамі, шаблямі, булавамі». Пасля гэтага манголы адкрылі плаціны, вада Амудар’і хлынула і затапіла ўвесь горад, так што і ўтоеныя ў розных хованках людзі загінулі, і «з жыхароў ніводзін не ацалеў».

Літаратура

• Hildinger, Erik. Warriors of the Steppe: A Military History of Central Asia, 500 B.C. to A.D. 1700, Sarpedon Publishers, 1997. (ISBN 1-885119-43-7)
• Morgan, David. The Mongols, 1986. (ISBN 0-631-17563-6)
• Nicolle, David. The Mongol Warlords: Genghis Khan, Kublai Khan, Hulegu, Tamerlane, Brockhampton Press, 1998. (ISBN 1-853-14104-6)
• Ratchnevsky, Paul. Genghis Khan: His Life and Legacy. Translated and edited by Thomas Nivison Haining. Oxford: Blackwell, 1994. (ISBN 978-0631189497)
• Saunders, J.J. The History of the Mongol Conquests, Routledge & Kegan Paul Ltd, 1971. (ISBN 0-8122-1766-7)
• Soucek, Svat. A History of Inner Asia, Cambridge, 2000. (ISBN 978-0521657044)
• Stubbs, Kim. Facing the Wrath of Khan." Military History (May 2006): 30-37.
• France, John. «Journal of Medieval Military History, Volume 8». Published 18 Nov 2010. ISBN 9781843835967.

Спасылкі

• Карта падзей, якія згадваюцца ў гэтым артыкуле.