[go: up one dir, main page]

Перайсці да зместу

Анталогія

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Анталогія (новалац. ontologia ад стар.-грэч.: ὄν) — вучэнне аб існым[1] вучэнне аб быцці як такім; раздзел філасофіі, які вывучае фундаментальныя прынцыпы быцця, яго найбольш агульныя сутнасці і катэгорыі[2], яго прынцыпы, структуры і заканамернасці[3].

Анталогія як тэорыя

[правіць | правіць зыходнік]
Рудольф Гакленіус, аўтар тэрміна «анталогія»

Тэрмін «анталогія» быў прапанаваны Рудольфам Гакленіусам у 1613 годзе ў яго «Філасофскім слоўніку» (Lexicon philosophicum, quo tanquam clave philisophiae fores aperiunter. Francofurti), і крыху пазней Ёганам Клаўбергам[en] у 1656 годзе ў рабоце Metaphysika de ente, quae rectus Ontosophia, прапанаваўшы яго (у варыянце «антасофія») у якасці эквівалента паняццю «метафізіка». У практычным ужыванні тэрмін быў замацаваны Хрысціянам фон Вольфам, які відавочна падзяліў семантыку тэрмінаў «анталогія» і «метафізіка».

Асноўнае пытанне анталогіі: што існуе?

Асноўныя паняцці анталогіі: быццё, структура, уласцівасці, формы быцця (матэрыяльнае, ідэальнае, экзістэнцыяльнае), прастора, час, рух.

Анталогія, такім чынам, уяўляе сабой спробу найбольш агульнага апісання ўніверсуму існуючага, які не абмяжоўваўся б дадзенымі асобных навук і, магчыма, не зводзіўся б да іх.

Іншае разуменне анталогіі дае амерыканскі філосаф Уілард Квайн[en]: у яго тэрмінах анталогія — гэта змест некаторай тэорыі, г. зн. аб’екты, якія пастулююцца дадзенай тэорыяй у якасці існых.

Пытанні анталогіі — гэта найбольш старая тэма еўрапейскай філасофіі, узыходзячая да дасакратыкаў і асабліва Парменіда. Важнейшы ўклад у распрацоўку анталагічнай праблематыкі ўнеслі Платон і Арыстоцель. У сярэднявечнай філасофіі цэнтральнае месца займала анталагічная праблема існавання абстрактных аб’ектаў (універсалы).

У філасофіі XX стагоддзя спецыяльнай анталагічнай праблематыкай займаліся такія філосафы, як Мікалай Гартман[ru] («новая анталогія»), Марцін Хайдэгер («фундаментальная анталогія») і іншыя. Асаблівую цікавасць у сучаснай філасофіі выклікаюць дэанталагічнага характару праблемы свядомасці.

Карл Попер сфармуляваў канцэпцыю трох светаў: (1) свету фізічных аб’ектаў і станаў, (2) свету псіхічных і ментальных станаў свядомасці і (3) свету аб’ектыўнага зместу мыслення (сюды ўваходзяць утрыманне навуковых гіпотэз, літаратурныя творы і іншыя аб’екты, якія не залежаць ад суб’ектыўнага ўспрымання)[4].

Прадмет анталогіі

[правіць | правіць зыходнік]
Схема філасофіі па С. Л. Франку.
  • Асноўным прадметам анталогіі з’яўляецца існае; быццё, якое вызначаецца як паўната і адзінства ўсіх відаў рэальнасці: аб’ектыўнай, фізічнай, суб’ектыўнай, сацыяльнай і віртуальнай.
  • Рэальнасць з пазіцыі ідэалізму традыцыйна дзеліцца на матэрыю (матэрыяльны свет) і дух (духоўны свет, у тым ліку паняцці душы і Бога). З пазіцыі матэрыялізму падзяляецца на косную, жывую і сацыяльную матэрыю.
  • Быццё, як тое, што можна думаць, супрацьпастаўляецца неймаверныя нішто (а таксама яшчэ-не-быцця магчымасці ў філасофіі арыстацелізму). У XX стагоддзі ў экзістэнцыялізм быццё інтэрпрэтуецца праз быццё чалавека, паколькі ён валодае здольнасцю думаць і пытацца пра быццё. Аднак у класічнай метафізіцы пад быццём разумеецца Бог. Чалавек, як быццё, валодае свабодай і воляй.

Анталогія ў дакладных навуках

[правіць | правіць зыходнік]

У інфармацыйных тэхналогіях і камп’ютарных навуках пад філасофіяй быцця маецца на ўвазе экспліцытна, г. зн. спецыфікацыя канцэптуалізацыі, дзе ў якасці канцэптуалізацыі выступае апісанне мноства аб’ектаў і сувязей паміж імі: англ.: Ontology is the theory of objects and their ties[5]. Фармальна анталогія складаецца з паняццяў тэрмінаў, арганізаваных у таксаноміі, іх апісанняў і правіл вываду.

Тыпы анталогіі

[правіць | правіць зыходнік]
  • Мета-анталогіі — апісваюць найбольш агульныя паняцці, якія не залежаць ад прадметных абласцей.
  • Анталогія прадметнай вобласці — фармальнае апісанне прадметнай вобласці, звычайна ўжываецца для таго, каб удакладніць паняцці, вызначаныя ў мета-анталогіі (калі выкарыстоўваецца), і/або вызначыць агульную тэрміналагічную базу прадметнай вобласці.
  • Анталогія канкрэтнай задачы — анталогія, якая вызначае агульную тэрміналагічную базу задачы, праблемы.
  • Сеткавыя анталогіі часта выкарыстоўваюць для апісання канчатковых вынікаў дзеянняў, якія выконваюцца аб’ектамі прадметнай вобласці або задачы.

Зноскі

  1. В. Соловьёв. Онтология Архівавана 6 чэрвеня 2014. // В. Соловьёв. Толковый словарь по философии.
  2. А. Л. Доброхотов. ОНТОЛОГИЯ Архівавана 6 чэрвеня 2014. // Новая философская энциклопедия, 2003.
  3. Онтология // Современный словарь иностранных слов: Ок. 20000 слов.. — 4-е изд., стер.. — М.: Русский язык, 2001. — С. 424. — 742 с. — Доп. тираж 10 000 экз. — ISBN 5-200-02989-9.
  4. Поппер К. Логика и рост научного знания — 1983 — с. 439—440.
  5. The Place of Ontology in Modern Philosophy. An Overview
  • Ажимов Ф. Е. Онтолого-метафизические проекты современной западноевропейской философии // Вопросы философии. — 2007. № 9.— С. 145—153.
  • Доброхотов А. Л. Категория бытия в классической западноевропейской философии. — М., 1986.
  • Миронов В. В., Иванов А. В. Онтология и теория познания: Учебник. — М.: Гардарики, 2005. — 447 с. ISBN 5-8297-0248-7
  • Гартман Н. К основоположению онтологии / Пер. с нем. Ю. В. Медведева под ред. Д. В. Скляднева. — СПб.: Наука, 2003. — 639 с. — (Слово о сущем). ISBN 5-02-026827-5
  • Гайденко П. П. Понимание бытия в античной и средневековой философии // Античность как тип культуры. — М., 1988. — С. 284—307.
  • Губин В. Д. Онтология: Проблема бытия в современной европейской философии. — М., РГГУ, 1998. — 191 с.
  • Зунде А. Я. Метафилософский аспект античной «онтологии» // Античная философия: специфические черты и современное значение. — Рига, 1988. — С. 24—27.
  • Молчанова А. А. «Онтология»: Как мы её понимаем? // Историко-философский ежегодник Хайдеггера '199. — М., 2010. — С. 117—126.
  • Проблемы онтологии в современной буржуазной философии. Рига, 1988. — 334 с.
  • Романенко Ю. М. Бытие и естество: Онтология и метафизика как типы философского знания. — СПб., 2003. — 779 с.
  • Рубашкин В. Ш., Лахути Д. Г. Онтология: от натурфилософии к научному мировоззрению и инженерии знаний // Вопросы философии. — 2005. — № 1. — С. 64—81.
  • Севальников А. Ю. Онтология Аристотеля и квантовая реальность // Полигнозис. — М., 1998. — № 4. — С. 27—43.
  • Сокулер Е. А. Семантика и онтология: к интерпретации некоторых моментов концепций Р. Карнапа и Л. Витгенштейна // Труды научно-исследовательского семинара Логического центра Института философии РАН. — М., 1999. — С. 49—59.
  • Черняков А. Г. Онтология времени. Бытие и время в философии Аристотеля, Гуссерля и Хайдеггера. — СПб., 2001. — 460 с. ISBN 5-900291-21-9
  • Шохин В. К. «Онтология»: рождение философской дисциплины // Историко-философский ежегодник '99. — М., 2001. — С. 117—126.