Yeqor Rozen
| Yeqor Rozen | |||
|
Baron Yeqor Fedoroviç Rosen (alman adı Karl Georg Wilhelm Rosen, Karl Georg Wilhelm Rosen; 16 dekabr [28] 1800 - 23 mart [4 aprel] 1860) alman əsilli rus dramaturqu, yazıçısı, şairi və tənqidçisi.
| A | B | C | Ç | D | E | Ə | F | G | H | X | İ | J | K | Q | L | M | N | O | Ö | P | R | S | Ş | T | U | Ü | V | Y | Z |
H
[redaktə]- Həyatımız qısa, vaxtımız məhdud olduğu üçün yalnıız dəyərli kitabları oxumalıyıq.
İ
[redaktə]- İndiki vaxtda müxtəlif səbəblərdən fikirləri həm müəlliflər, həm də ictimaiyyət üçün faydalı olacaq bu cür yazarlar tənqidlə məşğul olmaq istəmirlər, ona görə də istənilən müvəqqəti nəşrin redaktorları adsız işçilərin təklifləri ilə kifayətlənmək məcburiyyətində qalırlar. Bu işçilər kimlərdir? Ədəbiyyatda önəmli bir şeylə özünü şöhrətləndirmək istedadı olmayan layiqli tərbiyəli gənclərin əksəriyyəti təmtəraqla öz sözünü nəhəng Rusiyanın bütün guşələrinə çatdıran qəzetin kürsüsünə qalxırlar. Onlar təvazökarlıqla başlayırlar; lakin heç kimin onlara zidd olmadığını görərək, artıq özlərini qanuni hakimlər kimi təsəvvür edir, natiqlik kürsüsündə gülünc şəkildə öyünür və haqqında yalnız hörmətli mövqedən çıxış etməli olduqları insanlara qarşı nalayiq qışqırıqlar səsləndirirlər. Parnas aristokratlarımız Hötedən nümunə götürərək tənqidçilərə cavab vermirlər; amma ədəbiyyatın xeyrinə, gəncliyinə jurnal ədəbiyyatımızın demək olar ki, bütün sahəsinə xəyanət etdiyimiz bu səs-küylü azad ruhu sakitləşdirməyin vaxtıdır. Jukovski və Puşkinin əlindən bir neçə ildırım çaxması Parnasda asayişi bərpa edər və onları cəsarətli çıxışlar haqqında daha yaxşı düşünməyə vadar edərdi.
P
[redaktə]- Puşkin çox ciddi xarakterə malik idi və Bayron kimi tutqun ruhani kədərə meyilli idi, bu kədəri tənzimləmək və tarazlaşdırmaq üçün gülməyə ehtiyac duydu; ona səbəb yox, sadəcə gülmək üçün səbəb lazım idi! Onun parlaq gülüşündə mən demək olar ki, həmişə şiddətli bir şey eşidirdim və sanki özü də ruhunda kədərlənirdi. Gözlənilməz, görünməmiş, fantastik dərəcədə eybəcər, reallıqda yox, bir hekayədə çox güman ki, onda bu gülüş doğurdu; və başqası bu baxımdan ehtiyacını ödəmədikdə, özü də zehni təşkilatının heyrətamiz və, deyə bilərik ki, pozulmaz ahənglə, beynində qəribə şeirlər - düşünülmüş, lakin parlaq cəfəngiyatlar yaratmağa başladı! Bildiyimə görə, o, kağız üzərində belə şeirlərə heç vaxt etibar etməyib. Amma onları özü bəstələməmək üçün həmişə ətrafında gözəl, ağıllı, fantastikə meylli bir insan olmasını istəyirdi: “Ona de: lütfən, yalan danış! O, dərhal yalan danışacaq, sənin ağlına gəlməyən, təsəvvür belə edə bilmədiyin bir şey!”
T
[redaktə]- Tədqiq etdiyimiz iş, əvvəldən axıra kimi, yer üzündə hökmünə tabe olmayan bir qatil üzərində Allahın hökmünün inkişafında bir sıra fərdi məqamları əks etdirir, bu məqamların personajları bu məhkəmənin bilmədən xidmətçilərindən başqa bir şey deyildir. Maraq iddiası yoxdur, lakin çevirənlər Bütün oxucunun diqqəti məhkəmə prosesində, Nemesisin qaranlıq qanun kodundadır. Ölən adamın dəliliyi yalnız dramın bu əsas ideyası ətrafında dönməlidir. O zaman Puşkinin qələmi altında nə qədər həqiqətən təsirli və dəhşətli dərəcədə gözəl olardı! Lakin müəllifin fəlakəti idarə etmə tərzində dram, cəzalandırıcı Nemesis ideyası ilə zəif bağlı olan hissələrə bölünür. Fate-in sadə hüquqi prosesi mövzunun bizə təqdim etdiyi yüksək, faciəli marağa görə bizi kifayət qədər mükafatlandırırmı? Hər şeydən aydın olur ki, müəllif taleyin faciəsində mənəvi azadlığın fövqəltəbii zərurətin təsiri altında tamamilə yoxa çıxmalı olduğu barədə yanlış fikirdədir - buna görə də bütün tamaşanın özü süni şahmat oyunu kimi sona qədər oynanılır, əbədi cəza qanunlarına görə hesablanmışdır! Tale heç bir yerdə öz qorxunc parçasının saplarını insanın azad əməlləri ilə bağlamır; Biz heç yerdə faciəvi motivlərə rast gəlmirik! Bu tamaşanın dram kimi çatışmazlıqlarına baxmayaraq, “Boris Qodunov” mükəmməl tarixi yaradıcılıqdır, xalqa layiq bir əsərdir və şübhəsiz ki, sonradan daha yaxşı qiymətləndiriləcəkdir. Onun üstünlük təşkil edən gözəlliyi yalnız müəllifimizə məxsus olan sadə, nəcib, doğrudan da dramatik dildir. O, incə bir lütf hissi ilə yeni dilin bütün rəvanlığı ilə qədimin izini daşıyan bu dili yaratmışdır. Bu, ədəbiyyatımıza və gələcək faciələrimizə göstərilən son dərəcə mühüm xidmətdir, baxmayaraq ki, bu əsərin teatral forması rus faciəsi üçün bir tip deyil və ola bilməz. Şübhəsiz ki, A.S.Puşkin bu yaradıcılığında xalq poeziyasının ağacını artırdı. Bu dramın bütün çatışmazlıqları Norrinqin almanca tərcüməsində kəskin şəkildə üzə çıxır: orijinalın bütün gözəllikləri orada karikaturada görünür; gözəl xalq koloriti tamam silinmiş, valehedici diksiya amansızcasına təhrif edilmişdir...
- Təkcə ümumi deyil, hər bir xüsusi tarix praqmatizmə can atmalıdır, yəni bizə faydalı təsir göstərmək üçün öz mövzusunu bizə bəşəri münasibətdə yerləşdirməlidir. Amma oxucu sakitdir; tarixi şəxsiyyət öz hərəkətlərini edərkən ehtiraslara bürünmüşdü. Bu iki ruh halı arasında çox böyük bir boşluq var ki, onun vasitəsilə iştirak çatmır, çünki oxucu qəhrəmanı başa düşmür. Onları bir-birinə necə yaxınlaşdıra bilərik? Ən asan yol oxucunu qızışdırmaq olardı, lakin bu, natiqlik və poeziya məsələsidir. Tarix əsas həqiqətlə izah edilərək, bizim ağlımıza aiddir və onun vasitəsilə qəlbə təsir edir: deməli, tamamilə əks ardıcıllıqla hərəkət edir; eyni şəkildə praqmatik məqsədə çatır. Tarix öz materialını sərxoş edir və onu elə düzür ki, onun poetik və ritorik bəzəklərə zərrə qədər ehtiyacı olmasın. O, özünü fəlsəfə etmədən, böyük iqtisadiyyatında dünyanın əxlaqi nizamı haqqında fəlsəfi baxışları bizə açıqlayır; o, ehtiraslarının fırtınalı oyunu başlamazdan əvvəl bizi psixoloji olaraq qəhrəmanları ilə tanış edir və sonra oxucu sakit bir ruh halında tarixi şəxsiyyətin sarsılmaz hərəkətlərində insan təbiətinin hərəkətlərini rəğbətlə başa düşəcək və özünə müraciət edəcəkdir. Ona bərabər olan varlığı dəhşətli cinayətlər törətməyə vadar edən hallar xilasedici dəhşətlə titrəyəcək.
Mənbə
[redaktə]- Ağıla və qəlbə işıq saçan sözlər. Bakı, 2014.