Kotelnı (ada)
| Kotelnı | |
|---|---|
| saxa Олгуйдаах арыы | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Sahəsi | 23,200 km² |
| Hündür nöqtəsi | 361 m |
| Əhalisi |
|
| Yerləşməsi | |
| 75°24′31″ şm. e. 140°50′35″ ş. u.HGYO | |
| Ölkələr | |
| Arxipelaq | |
| Akvatoriya | |
|
|
|
|
|
|
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Kotelnı (saxa Олгуйдаах арыы) — Yeni Sibir adalarıının Anju qrupuna daxil olan ən iri adadır. Onun sahəsi 23,200 km² təşkil edir. Bunqe Torpağı və Faddeyevski yarımadası istisna olarsa sahəsi 11700 km² -dir[1]. Adanın ən hündür nöqtəsi — Malakatın-Tas dağıdır (361 м) 074°52′18″ şm. e. 138°45′26″ ş. u.HGYO(339 m). Ada 1773-cü ildə rus taciri İvan Lyaxovski tərəfindən kəşf edilir[2].
Ada Ust-Lensk dövlət təbiət qoruğunun ərazisinə daxildir. Bunqe Torpağı və Faddeyevski yarımadası bəzi xəritələrdə ayrı göstərilir.
Coğrafiyası
[redaktə | mənbəni redaktə et]Adanın ucqar nöqtələri
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Şimal qutaracağı — 076°12′13″ şm. e. 139°07′32″ ş. u.HGYO Anis burnu.
- Qərb qutaracağı — 075°20′33″ şm. e. 136°55′46″ ş. u.HGYO Rozovıy burnu və Valtera burnu.
- Cənub qutaracağı — 074°38′01″ şm. e. 139°07′29″ ş. u.HGYO Medvejıy burnu.
- Şərq qutaracağı — 75°29′48″ şm. e. 145°23′35″ ş. u.HGYO Blaqoveşenski burnu.
- Ən hündür nöqtəsi — Malakatin-Tas dağı (361 m).
Geologiya
[redaktə | mənbəni redaktə et]Adanın relyefi qayalıqlıdır. Təpəliklərlə örtülü ərazinin ən hündür nöqtəsi 361 metrdir.
Suları
[redaktə | mənbəni redaktə et]Çayları hecdə böyük deyil və dayazdır. Balıktax çayı isə istisnadır və mənsəbində Çareva estuarisini əmələ gətirir. Adanın digər çayları: Krestovaya, Sannikov, Reşetnikova, Xastyur-yu-tax, Çukoçya, Xreptovoya və Urasixa (şimaldan), Volokitina, Yeneseyskaya (cənub-şərq), Balıktax, Draqosennaya (şərqdən) Ən iri gölü — Evsekyo-Kyoel.
Flora və funa
[redaktə | mənbəni redaktə et]Ada Arktik səhralar zonasında yerləşir. Ərazi daş suxurlar və otlarla örtülüdür.
Su samuru səyaye əhəmiyyəti daşıyır. Adada Şimal maralı papuliyasiyası yayılmışdır[3]. Həmcinin Ağ ayı və turaç yayılmışdır. Burada Mamont qalıqları aşkarlanmışdır.
İnfrastrukturası
[redaktə | mənbəni redaktə et]1933-cü ildən adada Qütb stasiyası fəaliyyət göstərir. Üstəlik ovçuların düşərgəsi vardır.
Staniyasıyalar:
- Sannikov boğaz stansiyası.
- Kotelnı ada stansiyası.
- Temp stansiyası.
Tarixi
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Ruslar adaya ilk ayaq basanda adada yaşayış olmamışdır. Bununla belə burada Yuqirlərin izlərinə rast gəlmək olardı[4]. Ada İvan Lyaxovski 1773-cü ildə kəşf edir. O, geriyə qayıdarkən adanın kəşfi barəsində məlumat verərkən topaq sahibi olan Xboynov adaya istiqamətlənir. O, adaya çatarkən onun sahilində Soba görür (yəni rus. Котельный) və adanı Kotelnı adlandırır[5].
1805-ci ildə Yakov Sannikov öz təsərrüfatını artırmaq məqsədi ilə adadan şərqə yönəlir. Burada isə Faddeyevski adasını kəşf edir. 1811 Yakov Sannikov Faddeeski adasını dövrə vurur. Adadan dənizə axan çayları örgənir. Faddeyevski adasını Kotelnı adasından ayıran boğazın körfəz olduğunu və hər iki adanın bir torpaq parçası olmasını aşkarlayır.
1822-ci ildə Pyotr Anju Faddeyevski yarımadasının qərb və şimal-şərq hissəsini araşdırır.
Adada həkim Qerman Eduardoviç Valterin qəbri yerləşir. O, ilk rus qütb ekspedisiyasının iştirakçısı olmuşdur. Onun iştiakçıları əfsanəvi Sannikov Torpağını tapmaq ümüdü ilə həyata keçirilmişdir. Onun nəşinin qalıqları 29 iyul 2011 bastırılmışdır[6][7].
İqlimi
[redaktə | mənbəni redaktə et]Arktik iqlimə malikdir, sərtdir. Qar ilin 9–10 ay yerdə qalır. İyul ayının orta temperaturu +2,9°S, gecə isə −6°S düşür. Noyabrdan marta qədər şaxtalı olur və ən yüksək temperatur 0,3 dərəcə təşkil edir. Ən soyuq ay fevraldır. Bu aylarda tempertur −29.7 ; −49.9 dərəcə arasında dəyişir. −30° oktyabr-aprel ayları müşahidə edilə bilər.
Yerləşməsi akvatoriya
[redaktə | mənbəni redaktə et]
Adanın qərb sahillərini Laptevlər dənizi, şərq sahilərini isə Şərqi Sibir dənizinin suları yuyur. Ada təbii olaraq iki dəniz arasında sərhəd rolunu oynayır. Ən iri laqunları (hamısı Laptevlər dənizi akvatoriyasına daxildir):
- Durnaya
- Nerpalax
- Pşenisina
- Reşetnikova
- Stansiya
Şərqi Sibir dənizinin körfəzləri:
- Draqosennaya
- Bolşaya
- Qedenştorm
- Yakov Smirnis buxtası
- Malıqinsev buxtası
Laptevlər dənizinin körfəzləri:
- Nerpiçya
- Staxanosev Artikası körfəzi
Boğazları
[redaktə | mənbəni redaktə et]- Blaqoveşenski boğazı (Şərqi Sibir dənizi) — Yeni Sibir adasından ayırır.
- Sannikov boğazı (Şərqi Sibir dənizi) — Kiçik Lyaxovski adasından ayırır.
- Zaya boğazı (Laptevlər dənizi) — Belkovski adasından ayırır.
Yaxınlığında yerləşən adalar
[redaktə | mənbəni redaktə et]Adanı yaxınlığında yerləşən adalara olan məsafə:
- Yeni Sibir (şərqə 26 km)
- Belkovski (qərbə 23 km)
- Kiçik Lyaxovski (cənuba 55 km)
- Stolbovoy (cənub-qərb 97 km)
- Skrıtıy (şərq 0,1 km)
- Jeleznyakov (şimal-şərq 29 km)
- Xoltolox adaları (şimal-qərb 20 m)
İstinadlar
[redaktə | mənbəni redaktə et]- ↑ Kotelnı[ölü keçid] — Böyük Sovet ensiklopediyası
- ↑ По следам полярных экспедиций. Часть II. На архипелагах и островах Arxivləşdirilib 2019-09-05 at the Wayback Machine — Белов М. И. — www.polarpost.ru
- ↑ "Temp yaşayış məntəqəsi". 2014-02-22 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-17.
- ↑ "Yakov Sannikov". 2014-02-24 tarixində orijinalından arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-17.
- ↑ "N.Tujilin. Sənin ətrafında olan dünya". 2015-06-26 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-17.
- ↑ "Qerman Valterin qəbri yeni əraziyə köçürülmüşdür". 2014-11-17 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2015-07-17.
- ↑ Эстонский посол благодарит Россию Arxivləşdirilib 2011-08-09 at the Wayback Machine 07.08.2011
- Lev Lipkov. "Kotelnı adasında nəqliyyat vastələri" (rus). Qütb Poçtu Bu gün. 2012-02-19 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 12/04/2010.