Hıdır Deryayev’in Türkmen Grameri Üzerine Çalışmaları, 2024
Hıdır Deryayev, Türkmen edebiyatının önemli isimlerinden biridir. Genellikle onun edebî eserleri ... more Hıdır Deryayev, Türkmen edebiyatının önemli isimlerinden biridir. Genellikle onun edebî eserleri ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Kendisi ilk Türkmen romanı sayılan “Ikbal” (Ganlı Penceden) romanının yazarıdır. Fakat Deryayev, aynı zamanda Türkmen dili üzerine önemli çalışmalar yapan, bu alanda doçentlik unvanını alan ilk Türkmen akademisyendir. Yazarın bu yönünün de ele alınıp çalışmalarının değerlendirilmesi, Türkmenceye ve dil bilgisi terimlerine katkılarının ortaya konulması önem arz etmektedir. Bu çalışmada Deryayev’in 1933-1937 yılları arasında hazırlamış olduğu “Grammatika: IV-nci Okıv Yılı Üçin” veya “Ene Dili: 4-nci Yıl Üçin Gramatika”, “Grammatika (Nahuv): İkinci Bölim Orta mektepler üçin 6-7-nci okuv yılları üçin”, “Sintaksis Turkmenskogo Yazıka” ve “Evropalılar Üçin Türkmen Dili” adlı çalışmaları hakkında bilgi verilerek eserlerde kullandığı dil bilgisi terimlerinin Türkiye Türkçesi karşılıkları verilmiştir. Deryayev, hayattayken haksızlığa uğramış, haksız yere 19 yılını sürgünde geçirmiştir. Yazarın bu yüzden değerli birçok çalışması görmezden gelinmiştir. Bu çalışma ile akademisyen Deryayev’in Türkmence üzerine hazırlamış olduğu çok değerli bilimsel eserler konu ile ilgili araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.
International Journal Of Turkish Literature Culture Education
Türkmen Türkçesi, Oğuz öbeği Türk lehçelerinin doğu kolunda yer almaktadır. Oğuz öbeğinde yer alm... more Türkmen Türkçesi, Oğuz öbeği Türk lehçelerinin doğu kolunda yer almaktadır. Oğuz öbeğinde yer almasından dolayı diğer Türk lehçelerinde farklılıklar arz ederken aslî uzunlukları, bazı sözcüklerde sözcük başı b seslerini korumak ve ol- fiilini bol- şeklinde kullanmak gibi birkaç özelliğiyle de diğer Oğuz öbeği Türk lehçelerinden de ayrılmaktadır. Türkmen Türkçesini hem diğer Türk lehçelerinden hem de Oğuz öbeği Türk lehçelerinden ayıran önemli bir özelliği de yönelme hâli ekinin kullanımıdır. Ünlüler ile biten sözcüklere yönelme hâli eki getirildiğinde Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesinde gibi diğer Oğuz öbeği Türk lehçelerinde araya y sesi girerken Ölçünlü Türkmen Türkçesinde ve Türkmen ağızlarının çoğunluğunda araya bir ünsüz girmeden ek doğrudan eklenir. Konuşur sayısı az olan bazı ağızlar incelendiğinde araya y sesinin eklendiği görülmektedir. Ayrıca Türkmen Türkçesi üzerine hazırlanan ilk eserlerden bazılarında yönelme hâli eki +(y)A şeklinde verilmiştir. B...
Türkmen Türkçesinde Yönelme Hâli Ekinin “+yA” Şekli, 2023
Öz Türkmen Türkçesi, Oğuz öbeği Türk lehçelerinin doğu kolunda yer almaktadır. Oğuz öbeğinde yer ... more Öz Türkmen Türkçesi, Oğuz öbeği Türk lehçelerinin doğu kolunda yer almaktadır. Oğuz öbeğinde yer almasından dolayı diğer Türk lehçelerinde farklılıklar arz ederken aslî uzunlukları, bazı sözcüklerde sözcük başı b seslerini korumak ve ol-fiilini bol-şeklinde kullanmak gibi birkaç özelliğiyle de diğer Oğuz öbeği Türk lehçelerinden de ayrılmaktadır. Türkmen Türkçesini hem diğer Türk lehçelerinden hem de Oğuz öbeği Türk lehçelerinden ayıran önemli bir özelliği de yönelme hâli ekinin kullanımıdır. Ünlüler ile biten sözcüklere yönelme hâli eki getirildiğinde Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesinde gibi diğer Oğuz öbeği Türk lehçelerinde araya y sesi girerken Ölçünlü Türkmen Türkçesinde ve Türkmen ağızlarının çoğunluğunda araya bir ünsüz girmeden ek doğrudan eklenir. Konuşur sayısı az olan bazı ağızlar incelendiğinde araya y sesinin eklendiği görülmektedir. Ayrıca Türkmen Türkçesi üzerine hazırlanan ilk eserlerden bazılarında yönelme hâli eki +(y)A şeklinde verilmiştir. Bu çalışmada Türkmen Türkçesi üzerine yazılan tarihî eserler ve günümüz kaynakları incelenerek yönelme hâlinin +(y)A şeklinin ağızlardaki ve ilk gramerlerdeki durumu ortaya konmuştur. Ölçünlü dilde farklı olan durumlarda dahi ağız seviyesinde de olsa ortaklıkların korunduğu gösterilemeye çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Türkmen Türkçesi, yönelme hâli, biçimbirim, hâl. "+ya" FORM OF DATIVE CASE IN TURKMEN TURKISH Abstract Turkmen Turkish is included in the eastern branch of Oghuz Turkic dialects. Although it has different features from other Turkish dialects in many aspects, some of its features are also different from other Oghuz Turkish dialects. Another important feature that distinguishes Turkmen Turkish from both other Turkish dialects and Oghuz Turkic dialects is the use of the dative case suffix. When the dative case suffix is added to the words ending with vowels, the y sound is inserted in other Oghuz phrase Turkish dialects such as Turkey Turkish, Azerbaijan Turkish, Gagauz Turkish, while the suffix is added directly without a consonant in the Standard Turkmen Turkish and in the majority of Turkmen dialects. When the first studies on Turkmen Turkish are examined and some dialects with few speakers are examined, it is seen that the y sound is added. In addition, in some of the first studies on Turkmen Turkish, the dative case suffix is provided as +(y)A. In this study, the +(y)A form of the dative case in dialects and in the first grammars has been revealed.
In the XX century, different studies on the Turkmen literary language were published. Along with ... more In the XX century, different studies on the Turkmen literary language were published. Along with the studies on the Turkmen literary language, decisions were taken at different times to make its spelling rules permanent. Especially in the period of Soviet Turkmenistan, congresses were held in order to clarify and standardize the spelling rules of the Turkmen literary language and to ensure unity in writing. One of these congresses was the II. Linguistics Congress. The decisions of this congress were published by the Turkmenistan Academy of Sciences in 1955 under the name of “Türkmen Edebi Diliň Orfografiyası Barada TSSR-iň II Lingvistik Gurultayınıň Rezolyutsiyası” (Decision of TSSC II Linguistics Congress on the Writing of Turkmen Literary Language). The text consists of an introduction and three parts and consists of “Spelling Rule of Root or Body Words”, “Spelling Rule of Compound Words”, “Spelling Rule of Words Converted from Russian to Turkmen Dictionary”, “Spelling Rule of Suffixes”, “Places of Capital Letters” and “New Line Rule” includes headings”. In this article, it is the transfer of the text, which is a historical document in terms of the spelling rules of the Turkmen literary language.
TÜRKOLOJİNİN DELİKANLISI SEYYAH Prof. Dr. İsmail Doğan Armağanı (Ed. Abdulkadir Öztürk - Hüseyin Yıldız), 2021
Türkmen Türkçesinde sözcük türlerinin sınıflandırılması genel olarak Türkiye Türkçesindeki ile be... more Türkmen Türkçesinde sözcük türlerinin sınıflandırılması genel olarak Türkiye Türkçesindeki ile benzeşse de sayıların, yansıma sözcüklerin vs. sözcük türü olarak sınıflandırılması gibi farklılıklar dikkat çeker. Bunun yanı sıra her sözcük türünün kendi içinde değerlendirilmesi de farklılıklar arz etmektedir . Zamirlerin bu şekilde farklı ele alınışı hakkında aşağıda bilgi verilecektir. Sözcük türleri sınıflandırması içinde ise zamir, esasy söz toparlary (asıl sözcük türleri) ve kömekçi söz toparları (yardımcı sözcük türleri) olarak ayrılan iki grubun ilkinde anlamlı sözcük türleri kabul edilen isim, sıfat, zarf, sayı ve fiillerle birlikte sıralanmaktadır. Türkmen Türkçesi gramerlerinde ve hatta diğer Türk lehçeleri gramerlerinde -kendi coğrafyalarında yazılmış gramerlerde- “zamir” sözcük türünün ele alınışı, Türkiye Türkçesi gramerlerinden oldukça farklıdır. Türkiye Türkçesi gramerlerinde ismin öncesinde kullanıldığında “sıfat” bahsinde yer alan birçok yapının Türkmen Türkçesi gramerlerinde -derecelendirilemeyen yapılar sıfat olamaz anlayışıyla- sadece zamir başlığı altında değerlendirildiği görülür . Bu çalışmada Türkmen Türkçesindeki şahıs zamirlerinin eklerle ve söz dizimi içinde kullanımı ele alınmıştır.
Türkçe kendine has, sağlam işleyişi olan bir dildir. Fakat bazen çeşitli sebeplerden dilin imkânl... more Türkçe kendine has, sağlam işleyişi olan bir dildir. Fakat bazen çeşitli sebeplerden dilin imkânları ölçüsünde bu işleyişin dışına çıkıldığı görülmektedir. İşte bu işleyişin dışına çıkma durumlarından biri de bu makalenin konusu olan ekin yer değiştirme hadisesidir. –(y)AcAK ve –DIK/DUK ekleri ile oluşturulan sıfat-fiillerin sıfat unsuru olduğu sıfat tamlamaları, belirtili isim tamlamaları içerisinde tamlanan olarak görev aldıklarında belirtili isim tamlamasını iyelik (tamlanan) eki sıfat-fiillerin üzerine geçmektedir. Bu çalışmada iyelik eklerinin hangi durumlarda –(y)AcAK ve –DIK/DUK ekleri üzerine geçtiği ele alınmıştır. Ayrıca, iyelik eklerinin hem sıfat-fiiller üzerine geçtiği hem de geçmediği yapılar da tespit edilip ortaya çıkan anlam farkları örnekler üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır. Turkish has differentiated from Turkish dialects in Asia in some respects, notably articulation. This situation can be better observed in word preferences, stencil expressions, and some inflectional suffixes. One of these differentiations is the case of suffix's shifting, which is the subject of this article. Adjective clauses where the verbal adjectives were formed by the suffixes of-(y)ACAK and-DIK/DUK are adjective elements, and where they were used as determinants in definite noun clauses, the possessive suffix of the definite noun clause positions over verbal adjectives. Giriş Türkçe kendine has, sağlam işleyişi olan bir dildir. Fakat bazen çeşitli sebeplerden dilin imkânları ölçüsünde bu işleyişin dışına çıkıldığı görülmektedir. İşte bu işleyişin dışına çıkma durumlarından biri de bu makalenin konusu olan ekin yer değiştirme hadisesidir.-(y)AcAK ve-1 Dr. Öğr. Üyesi; Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü,
Türkçe ve Rusça farklı dil ailelerine mensup dillerdir. Bu yüzden iki dil arasında yapı olarak ön... more Türkçe ve Rusça farklı dil ailelerine mensup dillerdir. Bu yüzden iki dil arasında yapı olarak önemli farklılıklar vardır. Türkçe ve Rusça konuşurlar uzun süre temas halinde oldukları için diller arasında da alışveriş olmuştur. İki dil arasındaki ilişki büyük oranda sözcük alışverişinden öteye gitmemiştir. Bu makalede hem Türkçede hem de Rusçada bulunan +(n)In ekinin işlevsel olarak benzerlikleri gösterilmeye çalışılacaktır.
Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında şekil bilgisi açısından az da olsa farklılıklar gö... more Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında şekil bilgisi açısından az da olsa farklılıklar görülmektedir. Bu farklı yapılardan bazılarının Türkmenistan’da yapılan çalışmalarda da tüm yönleri ile izah edilmediği için, değerlendirilmesi zorlaşmaktadır. -Ay eki de bunlardan biridir. Bu ekin bazı işlevleri tam izah edilmemiştir. Bu yüzden kimi zaman gereksiz kullanım gibi görünmektedir. Bu çalışmada ekin farklı bir yönüne, tezlik işlevine değinilmiştir.
Günümüzde cehalet, okuryazarlıkla değil de bilgiye nasıl erişeceğini bilme ile ölçülmektedir. Ara... more Günümüzde cehalet, okuryazarlıkla değil de bilgiye nasıl erişeceğini bilme ile ölçülmektedir. Araştırmacıların, çalıştıkları konuyla ilgili bilginin nerede, hangi kaynakta bulunabileceğini bilmesi, doğru kaynaklara ulaşması, araştırma sürecinin en önemli bölümlerinden biridir. Böylece, bu süreçte, dönüşler yaşamadan daha önceden yapılan değerlendirmelerin üzerine eklemeler yapılabilecektir. Kaynakça bilgisi önemi inkâr edilemez bir ihtiyaçtır. Türkmen Türkçesi üzerine hazırlanan kaynak eserlerin, Türkiye’de bu alanda çalışan uzmanlar tarafından bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, kısmen de olsa bu ihtiyacın karşılanması hedeflenmektedir.
Kaya üstü tasvirler, ilk olarak N. M. Yadrintsev tarafından Moğolistan’da Ulan-Hada kayalarında k... more Kaya üstü tasvirler, ilk olarak N. M. Yadrintsev tarafından Moğolistan’da Ulan-Hada kayalarında keşfedilmiştir. Geçen 80 yıl zarfında birçok araştırmacının ilgisini çeken dağ keçisi damgaları, doğuda Moğolistan ve Tuva’dan batıda Pamir-Alay’a kadar çok büyük bir alana yayılmıştır. Damgaların keşfinden sonra tarihlendirilmeleri ve kavram alanlarının tespiti için de gerekli çalışmalar başlatılmıştır. A. D. Graç tarafından yazılan bu makale hem adı geçen bilim adamının dağ keçisi damgalarının tarihlendirilmesi ve anlamlandırılması ile ilgili görüşlerini içermekte hem de aynı konuda daha önce makaleler yayımlamış olan Mannay-ool’a cevap niteliği taşımaktadır.
Göktürk harfleriyle yazılmış metinler, Türk dili, kültürü ve tarihi açısından büyük öneme sahipti... more Göktürk harfleriyle yazılmış metinler, Türk dili, kültürü ve tarihi açısından büyük öneme sahiptirler. Bu metinler, Bengü taşlarda, kaya ve çeşitli eşyalar üzerinde tespit edilmiştir. Sikke üzerinde bu tip metinler nadir görülür. Bu makalenin konusu, üzerine Göktürk harfleri kazınmış bir sikkedir. Sikke ait olduğu dönemle ilgili önemli ipuçları sunmaktadır.
Tuva'daki kaya üstü tasvirler, Türk kültür ve medeniyeti açısından ayrı bir yere ve öneme sahipti... more Tuva'daki kaya üstü tasvirler, Türk kültür ve medeniyeti açısından ayrı bir yere ve öneme sahiptir. Bu makale esas itibarıyla söz konusu tasvirlerin tarihlendirilmeleri ve sınıflandırılmalarıyla ilgili değerli bilgileri içermektedir.
Bir toplumun kültürü ve dünya görüşü, dilinde yansımalarını bulur. Dil hem kültürü yansıtır hem o... more Bir toplumun kültürü ve dünya görüşü, dilinde yansımalarını bulur. Dil hem kültürü yansıtır hem ondan etkilenir hem de ona göre şekillenir. En geniş anlamıyla kültür, bir halkın tarihsel ve kültürel geçmişini, hayata yaklaşımını, yaşama ve düşünme biçimini içerdiği için bir halkın sembolik temsili niteliğindedir. Bir toplumun dilinin ve kültürünün gelişmiş olması ise sözvarlığının genişliğiyle doğru orantılıdır. Çünkü söz varlığı bir toplumun maddi ve manevi kültür mirasını içerisinde barındırması, yani dil ve kültürden beslenerek ortaya çıkması sebebiyle o toplumun kodlarını içinde barındırır. Bu yüzden bir toplumun söz varlığını gözler önüne sermek dil ve kültür açısından büyük önem arz etmektedir. Toplumun öncelikleri, değer verdiği ve kültüründe önemi olan kavramlar, diğer kavramlara nazaran daha fazla terimsel karşılıklara sahiptir. Bu çalışmanın konusu olan “aqıl” sözcüğü de kullanım alanının genişliğiyle Kazak toplumunun akla verdiği önemi ortaya koymaktadır. Çalışmada, Kazak Türkçesinde “aqıl” sözcüğünden türemiş sözcükler (isim, sıfat ve fiiller), “aqıl” sözcüğünden türemiş sözcüklerin eş anlamlıları, “aqıl” sözcüğüyle yapılmış ikilemeler, deyimler, atasözleri ve bilmeceler olmak üzere akıl ile ilgili söz varlığı ayrıntılı bir şekilde ele alındı ve böylelikle Arapçadan Kazak Türkçesine girmiş bir sözcüğün dilde nasıl bir gelişim gösterdiği gözler önüne serilmeye çalışıldı.
Hıdır Deryayev’in Türkmen Grameri Üzerine Çalışmaları, 2024
Hıdır Deryayev, Türkmen edebiyatının önemli isimlerinden biridir. Genellikle onun edebî eserleri ... more Hıdır Deryayev, Türkmen edebiyatının önemli isimlerinden biridir. Genellikle onun edebî eserleri ele alınmış ve değerlendirilmiştir. Kendisi ilk Türkmen romanı sayılan “Ikbal” (Ganlı Penceden) romanının yazarıdır. Fakat Deryayev, aynı zamanda Türkmen dili üzerine önemli çalışmalar yapan, bu alanda doçentlik unvanını alan ilk Türkmen akademisyendir. Yazarın bu yönünün de ele alınıp çalışmalarının değerlendirilmesi, Türkmenceye ve dil bilgisi terimlerine katkılarının ortaya konulması önem arz etmektedir. Bu çalışmada Deryayev’in 1933-1937 yılları arasında hazırlamış olduğu “Grammatika: IV-nci Okıv Yılı Üçin” veya “Ene Dili: 4-nci Yıl Üçin Gramatika”, “Grammatika (Nahuv): İkinci Bölim Orta mektepler üçin 6-7-nci okuv yılları üçin”, “Sintaksis Turkmenskogo Yazıka” ve “Evropalılar Üçin Türkmen Dili” adlı çalışmaları hakkında bilgi verilerek eserlerde kullandığı dil bilgisi terimlerinin Türkiye Türkçesi karşılıkları verilmiştir. Deryayev, hayattayken haksızlığa uğramış, haksız yere 19 yılını sürgünde geçirmiştir. Yazarın bu yüzden değerli birçok çalışması görmezden gelinmiştir. Bu çalışma ile akademisyen Deryayev’in Türkmence üzerine hazırlamış olduğu çok değerli bilimsel eserler konu ile ilgili araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.
International Journal Of Turkish Literature Culture Education
Türkmen Türkçesi, Oğuz öbeği Türk lehçelerinin doğu kolunda yer almaktadır. Oğuz öbeğinde yer alm... more Türkmen Türkçesi, Oğuz öbeği Türk lehçelerinin doğu kolunda yer almaktadır. Oğuz öbeğinde yer almasından dolayı diğer Türk lehçelerinde farklılıklar arz ederken aslî uzunlukları, bazı sözcüklerde sözcük başı b seslerini korumak ve ol- fiilini bol- şeklinde kullanmak gibi birkaç özelliğiyle de diğer Oğuz öbeği Türk lehçelerinden de ayrılmaktadır. Türkmen Türkçesini hem diğer Türk lehçelerinden hem de Oğuz öbeği Türk lehçelerinden ayıran önemli bir özelliği de yönelme hâli ekinin kullanımıdır. Ünlüler ile biten sözcüklere yönelme hâli eki getirildiğinde Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesinde gibi diğer Oğuz öbeği Türk lehçelerinde araya y sesi girerken Ölçünlü Türkmen Türkçesinde ve Türkmen ağızlarının çoğunluğunda araya bir ünsüz girmeden ek doğrudan eklenir. Konuşur sayısı az olan bazı ağızlar incelendiğinde araya y sesinin eklendiği görülmektedir. Ayrıca Türkmen Türkçesi üzerine hazırlanan ilk eserlerden bazılarında yönelme hâli eki +(y)A şeklinde verilmiştir. B...
Türkmen Türkçesinde Yönelme Hâli Ekinin “+yA” Şekli, 2023
Öz Türkmen Türkçesi, Oğuz öbeği Türk lehçelerinin doğu kolunda yer almaktadır. Oğuz öbeğinde yer ... more Öz Türkmen Türkçesi, Oğuz öbeği Türk lehçelerinin doğu kolunda yer almaktadır. Oğuz öbeğinde yer almasından dolayı diğer Türk lehçelerinde farklılıklar arz ederken aslî uzunlukları, bazı sözcüklerde sözcük başı b seslerini korumak ve ol-fiilini bol-şeklinde kullanmak gibi birkaç özelliğiyle de diğer Oğuz öbeği Türk lehçelerinden de ayrılmaktadır. Türkmen Türkçesini hem diğer Türk lehçelerinden hem de Oğuz öbeği Türk lehçelerinden ayıran önemli bir özelliği de yönelme hâli ekinin kullanımıdır. Ünlüler ile biten sözcüklere yönelme hâli eki getirildiğinde Türkiye Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi, Gagavuz Türkçesinde gibi diğer Oğuz öbeği Türk lehçelerinde araya y sesi girerken Ölçünlü Türkmen Türkçesinde ve Türkmen ağızlarının çoğunluğunda araya bir ünsüz girmeden ek doğrudan eklenir. Konuşur sayısı az olan bazı ağızlar incelendiğinde araya y sesinin eklendiği görülmektedir. Ayrıca Türkmen Türkçesi üzerine hazırlanan ilk eserlerden bazılarında yönelme hâli eki +(y)A şeklinde verilmiştir. Bu çalışmada Türkmen Türkçesi üzerine yazılan tarihî eserler ve günümüz kaynakları incelenerek yönelme hâlinin +(y)A şeklinin ağızlardaki ve ilk gramerlerdeki durumu ortaya konmuştur. Ölçünlü dilde farklı olan durumlarda dahi ağız seviyesinde de olsa ortaklıkların korunduğu gösterilemeye çalışılmıştır. Anahtar Sözcükler: Türkmen Türkçesi, yönelme hâli, biçimbirim, hâl. "+ya" FORM OF DATIVE CASE IN TURKMEN TURKISH Abstract Turkmen Turkish is included in the eastern branch of Oghuz Turkic dialects. Although it has different features from other Turkish dialects in many aspects, some of its features are also different from other Oghuz Turkish dialects. Another important feature that distinguishes Turkmen Turkish from both other Turkish dialects and Oghuz Turkic dialects is the use of the dative case suffix. When the dative case suffix is added to the words ending with vowels, the y sound is inserted in other Oghuz phrase Turkish dialects such as Turkey Turkish, Azerbaijan Turkish, Gagauz Turkish, while the suffix is added directly without a consonant in the Standard Turkmen Turkish and in the majority of Turkmen dialects. When the first studies on Turkmen Turkish are examined and some dialects with few speakers are examined, it is seen that the y sound is added. In addition, in some of the first studies on Turkmen Turkish, the dative case suffix is provided as +(y)A. In this study, the +(y)A form of the dative case in dialects and in the first grammars has been revealed.
In the XX century, different studies on the Turkmen literary language were published. Along with ... more In the XX century, different studies on the Turkmen literary language were published. Along with the studies on the Turkmen literary language, decisions were taken at different times to make its spelling rules permanent. Especially in the period of Soviet Turkmenistan, congresses were held in order to clarify and standardize the spelling rules of the Turkmen literary language and to ensure unity in writing. One of these congresses was the II. Linguistics Congress. The decisions of this congress were published by the Turkmenistan Academy of Sciences in 1955 under the name of “Türkmen Edebi Diliň Orfografiyası Barada TSSR-iň II Lingvistik Gurultayınıň Rezolyutsiyası” (Decision of TSSC II Linguistics Congress on the Writing of Turkmen Literary Language). The text consists of an introduction and three parts and consists of “Spelling Rule of Root or Body Words”, “Spelling Rule of Compound Words”, “Spelling Rule of Words Converted from Russian to Turkmen Dictionary”, “Spelling Rule of Suffixes”, “Places of Capital Letters” and “New Line Rule” includes headings”. In this article, it is the transfer of the text, which is a historical document in terms of the spelling rules of the Turkmen literary language.
TÜRKOLOJİNİN DELİKANLISI SEYYAH Prof. Dr. İsmail Doğan Armağanı (Ed. Abdulkadir Öztürk - Hüseyin Yıldız), 2021
Türkmen Türkçesinde sözcük türlerinin sınıflandırılması genel olarak Türkiye Türkçesindeki ile be... more Türkmen Türkçesinde sözcük türlerinin sınıflandırılması genel olarak Türkiye Türkçesindeki ile benzeşse de sayıların, yansıma sözcüklerin vs. sözcük türü olarak sınıflandırılması gibi farklılıklar dikkat çeker. Bunun yanı sıra her sözcük türünün kendi içinde değerlendirilmesi de farklılıklar arz etmektedir . Zamirlerin bu şekilde farklı ele alınışı hakkında aşağıda bilgi verilecektir. Sözcük türleri sınıflandırması içinde ise zamir, esasy söz toparlary (asıl sözcük türleri) ve kömekçi söz toparları (yardımcı sözcük türleri) olarak ayrılan iki grubun ilkinde anlamlı sözcük türleri kabul edilen isim, sıfat, zarf, sayı ve fiillerle birlikte sıralanmaktadır. Türkmen Türkçesi gramerlerinde ve hatta diğer Türk lehçeleri gramerlerinde -kendi coğrafyalarında yazılmış gramerlerde- “zamir” sözcük türünün ele alınışı, Türkiye Türkçesi gramerlerinden oldukça farklıdır. Türkiye Türkçesi gramerlerinde ismin öncesinde kullanıldığında “sıfat” bahsinde yer alan birçok yapının Türkmen Türkçesi gramerlerinde -derecelendirilemeyen yapılar sıfat olamaz anlayışıyla- sadece zamir başlığı altında değerlendirildiği görülür . Bu çalışmada Türkmen Türkçesindeki şahıs zamirlerinin eklerle ve söz dizimi içinde kullanımı ele alınmıştır.
Türkçe kendine has, sağlam işleyişi olan bir dildir. Fakat bazen çeşitli sebeplerden dilin imkânl... more Türkçe kendine has, sağlam işleyişi olan bir dildir. Fakat bazen çeşitli sebeplerden dilin imkânları ölçüsünde bu işleyişin dışına çıkıldığı görülmektedir. İşte bu işleyişin dışına çıkma durumlarından biri de bu makalenin konusu olan ekin yer değiştirme hadisesidir. –(y)AcAK ve –DIK/DUK ekleri ile oluşturulan sıfat-fiillerin sıfat unsuru olduğu sıfat tamlamaları, belirtili isim tamlamaları içerisinde tamlanan olarak görev aldıklarında belirtili isim tamlamasını iyelik (tamlanan) eki sıfat-fiillerin üzerine geçmektedir. Bu çalışmada iyelik eklerinin hangi durumlarda –(y)AcAK ve –DIK/DUK ekleri üzerine geçtiği ele alınmıştır. Ayrıca, iyelik eklerinin hem sıfat-fiiller üzerine geçtiği hem de geçmediği yapılar da tespit edilip ortaya çıkan anlam farkları örnekler üzerinden açıklanmaya çalışılmıştır. Turkish has differentiated from Turkish dialects in Asia in some respects, notably articulation. This situation can be better observed in word preferences, stencil expressions, and some inflectional suffixes. One of these differentiations is the case of suffix's shifting, which is the subject of this article. Adjective clauses where the verbal adjectives were formed by the suffixes of-(y)ACAK and-DIK/DUK are adjective elements, and where they were used as determinants in definite noun clauses, the possessive suffix of the definite noun clause positions over verbal adjectives. Giriş Türkçe kendine has, sağlam işleyişi olan bir dildir. Fakat bazen çeşitli sebeplerden dilin imkânları ölçüsünde bu işleyişin dışına çıkıldığı görülmektedir. İşte bu işleyişin dışına çıkma durumlarından biri de bu makalenin konusu olan ekin yer değiştirme hadisesidir.-(y)AcAK ve-1 Dr. Öğr. Üyesi; Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü,
Türkçe ve Rusça farklı dil ailelerine mensup dillerdir. Bu yüzden iki dil arasında yapı olarak ön... more Türkçe ve Rusça farklı dil ailelerine mensup dillerdir. Bu yüzden iki dil arasında yapı olarak önemli farklılıklar vardır. Türkçe ve Rusça konuşurlar uzun süre temas halinde oldukları için diller arasında da alışveriş olmuştur. İki dil arasındaki ilişki büyük oranda sözcük alışverişinden öteye gitmemiştir. Bu makalede hem Türkçede hem de Rusçada bulunan +(n)In ekinin işlevsel olarak benzerlikleri gösterilmeye çalışılacaktır.
Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında şekil bilgisi açısından az da olsa farklılıklar gö... more Türkmen Türkçesi ile Türkiye Türkçesi arasında şekil bilgisi açısından az da olsa farklılıklar görülmektedir. Bu farklı yapılardan bazılarının Türkmenistan’da yapılan çalışmalarda da tüm yönleri ile izah edilmediği için, değerlendirilmesi zorlaşmaktadır. -Ay eki de bunlardan biridir. Bu ekin bazı işlevleri tam izah edilmemiştir. Bu yüzden kimi zaman gereksiz kullanım gibi görünmektedir. Bu çalışmada ekin farklı bir yönüne, tezlik işlevine değinilmiştir.
Günümüzde cehalet, okuryazarlıkla değil de bilgiye nasıl erişeceğini bilme ile ölçülmektedir. Ara... more Günümüzde cehalet, okuryazarlıkla değil de bilgiye nasıl erişeceğini bilme ile ölçülmektedir. Araştırmacıların, çalıştıkları konuyla ilgili bilginin nerede, hangi kaynakta bulunabileceğini bilmesi, doğru kaynaklara ulaşması, araştırma sürecinin en önemli bölümlerinden biridir. Böylece, bu süreçte, dönüşler yaşamadan daha önceden yapılan değerlendirmelerin üzerine eklemeler yapılabilecektir. Kaynakça bilgisi önemi inkâr edilemez bir ihtiyaçtır. Türkmen Türkçesi üzerine hazırlanan kaynak eserlerin, Türkiye’de bu alanda çalışan uzmanlar tarafından bilinmesi büyük önem taşımaktadır. Bu çalışmada, kısmen de olsa bu ihtiyacın karşılanması hedeflenmektedir.
Kaya üstü tasvirler, ilk olarak N. M. Yadrintsev tarafından Moğolistan’da Ulan-Hada kayalarında k... more Kaya üstü tasvirler, ilk olarak N. M. Yadrintsev tarafından Moğolistan’da Ulan-Hada kayalarında keşfedilmiştir. Geçen 80 yıl zarfında birçok araştırmacının ilgisini çeken dağ keçisi damgaları, doğuda Moğolistan ve Tuva’dan batıda Pamir-Alay’a kadar çok büyük bir alana yayılmıştır. Damgaların keşfinden sonra tarihlendirilmeleri ve kavram alanlarının tespiti için de gerekli çalışmalar başlatılmıştır. A. D. Graç tarafından yazılan bu makale hem adı geçen bilim adamının dağ keçisi damgalarının tarihlendirilmesi ve anlamlandırılması ile ilgili görüşlerini içermekte hem de aynı konuda daha önce makaleler yayımlamış olan Mannay-ool’a cevap niteliği taşımaktadır.
Göktürk harfleriyle yazılmış metinler, Türk dili, kültürü ve tarihi açısından büyük öneme sahipti... more Göktürk harfleriyle yazılmış metinler, Türk dili, kültürü ve tarihi açısından büyük öneme sahiptirler. Bu metinler, Bengü taşlarda, kaya ve çeşitli eşyalar üzerinde tespit edilmiştir. Sikke üzerinde bu tip metinler nadir görülür. Bu makalenin konusu, üzerine Göktürk harfleri kazınmış bir sikkedir. Sikke ait olduğu dönemle ilgili önemli ipuçları sunmaktadır.
Tuva'daki kaya üstü tasvirler, Türk kültür ve medeniyeti açısından ayrı bir yere ve öneme sahipti... more Tuva'daki kaya üstü tasvirler, Türk kültür ve medeniyeti açısından ayrı bir yere ve öneme sahiptir. Bu makale esas itibarıyla söz konusu tasvirlerin tarihlendirilmeleri ve sınıflandırılmalarıyla ilgili değerli bilgileri içermektedir.
Bir toplumun kültürü ve dünya görüşü, dilinde yansımalarını bulur. Dil hem kültürü yansıtır hem o... more Bir toplumun kültürü ve dünya görüşü, dilinde yansımalarını bulur. Dil hem kültürü yansıtır hem ondan etkilenir hem de ona göre şekillenir. En geniş anlamıyla kültür, bir halkın tarihsel ve kültürel geçmişini, hayata yaklaşımını, yaşama ve düşünme biçimini içerdiği için bir halkın sembolik temsili niteliğindedir. Bir toplumun dilinin ve kültürünün gelişmiş olması ise sözvarlığının genişliğiyle doğru orantılıdır. Çünkü söz varlığı bir toplumun maddi ve manevi kültür mirasını içerisinde barındırması, yani dil ve kültürden beslenerek ortaya çıkması sebebiyle o toplumun kodlarını içinde barındırır. Bu yüzden bir toplumun söz varlığını gözler önüne sermek dil ve kültür açısından büyük önem arz etmektedir. Toplumun öncelikleri, değer verdiği ve kültüründe önemi olan kavramlar, diğer kavramlara nazaran daha fazla terimsel karşılıklara sahiptir. Bu çalışmanın konusu olan “aqıl” sözcüğü de kullanım alanının genişliğiyle Kazak toplumunun akla verdiği önemi ortaya koymaktadır. Çalışmada, Kazak Türkçesinde “aqıl” sözcüğünden türemiş sözcükler (isim, sıfat ve fiiller), “aqıl” sözcüğünden türemiş sözcüklerin eş anlamlıları, “aqıl” sözcüğüyle yapılmış ikilemeler, deyimler, atasözleri ve bilmeceler olmak üzere akıl ile ilgili söz varlığı ayrıntılı bir şekilde ele alındı ve böylelikle Arapçadan Kazak Türkçesine girmiş bir sözcüğün dilde nasıl bir gelişim gösterdiği gözler önüne serilmeye çalışıldı.
Uploads
Papers
Bu çalışmada Deryayev’in 1933-1937 yılları arasında hazırlamış olduğu “Grammatika: IV-nci Okıv Yılı Üçin” veya “Ene Dili: 4-nci Yıl Üçin Gramatika”, “Grammatika (Nahuv): İkinci Bölim Orta mektepler üçin 6-7-nci okuv yılları üçin”, “Sintaksis Turkmenskogo Yazıka” ve “Evropalılar Üçin Türkmen Dili” adlı çalışmaları hakkında bilgi verilerek eserlerde kullandığı dil bilgisi terimlerinin Türkiye Türkçesi karşılıkları verilmiştir.
Deryayev, hayattayken haksızlığa uğramış, haksız yere 19 yılını sürgünde geçirmiştir. Yazarın bu yüzden değerli birçok çalışması görmezden gelinmiştir. Bu çalışma ile akademisyen Deryayev’in Türkmence üzerine hazırlamış olduğu çok değerli bilimsel eserler konu ile ilgili araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.
Türkmen Türkçesi gramerlerinde ve hatta diğer Türk lehçeleri gramerlerinde -kendi coğrafyalarında yazılmış gramerlerde- “zamir” sözcük türünün ele alınışı, Türkiye Türkçesi gramerlerinden oldukça farklıdır. Türkiye Türkçesi gramerlerinde ismin öncesinde kullanıldığında “sıfat” bahsinde yer alan birçok yapının Türkmen Türkçesi gramerlerinde -derecelendirilemeyen yapılar sıfat olamaz anlayışıyla- sadece zamir başlığı altında değerlendirildiği görülür .
Bu çalışmada Türkmen Türkçesindeki şahıs zamirlerinin eklerle ve söz dizimi içinde kullanımı ele alınmıştır.
Turkish has differentiated from Turkish dialects in Asia in some respects, notably articulation. This situation can be better observed in word preferences, stencil expressions, and some inflectional suffixes. One of these differentiations is the case of suffix's shifting, which is the subject of this article. Adjective clauses where the verbal adjectives were formed by the suffixes of-(y)ACAK and-DIK/DUK are adjective elements, and where they were used as determinants in definite noun clauses, the possessive suffix of the definite noun clause positions over verbal adjectives. Giriş Türkçe kendine has, sağlam işleyişi olan bir dildir. Fakat bazen çeşitli sebeplerden dilin imkânları ölçüsünde bu işleyişin dışına çıkıldığı görülmektedir. İşte bu işleyişin dışına çıkma durumlarından biri de bu makalenin konusu olan ekin yer değiştirme hadisesidir.-(y)AcAK ve-1 Dr. Öğr. Üyesi; Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü,
A. D. Graç tarafından yazılan bu makale hem adı geçen bilim adamının dağ keçisi damgalarının tarihlendirilmesi ve anlamlandırılması ile ilgili görüşlerini içermekte hem de aynı konuda daha önce makaleler yayımlamış olan Mannay-ool’a cevap niteliği taşımaktadır.
Articles
Bu çalışmada Deryayev’in 1933-1937 yılları arasında hazırlamış olduğu “Grammatika: IV-nci Okıv Yılı Üçin” veya “Ene Dili: 4-nci Yıl Üçin Gramatika”, “Grammatika (Nahuv): İkinci Bölim Orta mektepler üçin 6-7-nci okuv yılları üçin”, “Sintaksis Turkmenskogo Yazıka” ve “Evropalılar Üçin Türkmen Dili” adlı çalışmaları hakkında bilgi verilerek eserlerde kullandığı dil bilgisi terimlerinin Türkiye Türkçesi karşılıkları verilmiştir.
Deryayev, hayattayken haksızlığa uğramış, haksız yere 19 yılını sürgünde geçirmiştir. Yazarın bu yüzden değerli birçok çalışması görmezden gelinmiştir. Bu çalışma ile akademisyen Deryayev’in Türkmence üzerine hazırlamış olduğu çok değerli bilimsel eserler konu ile ilgili araştırmacıların dikkatine sunulmuştur.
Türkmen Türkçesi gramerlerinde ve hatta diğer Türk lehçeleri gramerlerinde -kendi coğrafyalarında yazılmış gramerlerde- “zamir” sözcük türünün ele alınışı, Türkiye Türkçesi gramerlerinden oldukça farklıdır. Türkiye Türkçesi gramerlerinde ismin öncesinde kullanıldığında “sıfat” bahsinde yer alan birçok yapının Türkmen Türkçesi gramerlerinde -derecelendirilemeyen yapılar sıfat olamaz anlayışıyla- sadece zamir başlığı altında değerlendirildiği görülür .
Bu çalışmada Türkmen Türkçesindeki şahıs zamirlerinin eklerle ve söz dizimi içinde kullanımı ele alınmıştır.
Turkish has differentiated from Turkish dialects in Asia in some respects, notably articulation. This situation can be better observed in word preferences, stencil expressions, and some inflectional suffixes. One of these differentiations is the case of suffix's shifting, which is the subject of this article. Adjective clauses where the verbal adjectives were formed by the suffixes of-(y)ACAK and-DIK/DUK are adjective elements, and where they were used as determinants in definite noun clauses, the possessive suffix of the definite noun clause positions over verbal adjectives. Giriş Türkçe kendine has, sağlam işleyişi olan bir dildir. Fakat bazen çeşitli sebeplerden dilin imkânları ölçüsünde bu işleyişin dışına çıkıldığı görülmektedir. İşte bu işleyişin dışına çıkma durumlarından biri de bu makalenin konusu olan ekin yer değiştirme hadisesidir.-(y)AcAK ve-1 Dr. Öğr. Üyesi; Atatürk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi, Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü,
A. D. Graç tarafından yazılan bu makale hem adı geçen bilim adamının dağ keçisi damgalarının tarihlendirilmesi ve anlamlandırılması ile ilgili görüşlerini içermekte hem de aynı konuda daha önce makaleler yayımlamış olan Mannay-ool’a cevap niteliği taşımaktadır.