Orba
 Orba | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Autonomía |  Comunidá Valenciana | ||
| Provincia |  provincia d'Alacant | ||
| Comarques | Marina Alta (es)  | ||
| Partíu xudicial | Dénia | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
| Alcalde de Orba (es) | Francisco Vicente Villar Agud (Partido Popular) | ||
| Nome oficial | Orba (ca)[1] | ||
| Nome llocal | Orba (es) | ||
| Códigu postal |
03790 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 38°46′48″N 0°03′52″W / 38.78°N 0.064444444444444°O | ||
  Orba Orba (España)  | |||
| Superficie | 17.73 km² | ||
| Altitú | 154 m | ||
| Llenda con |
| ||
| Demografía | |||
| Población |
2379 hab. (2023) - 1074 homes (2019) - 1100 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe |
100% de Marina Alta (es) | ||
| Densidá | 134,18 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
| orba.es | |||
 | |||
Orba ye un conceyu de la Comunidá Valenciana (España), asitiáu nel nordeste de la provincia d'Alicante, na comarca de la Marina Alta.
Xeografía
[editar | editar la fonte]Municipio perteneciente a la contorna de la Marina Alta, asitiáu nel valle llonxitudinal que percuerre'l ríu Girona, nes aguaes del prebético valencianu; la zona septentrional del términu ye llana, cubierta polos ábanos del Girona y el Trullens, ente que al sur, más accidentáu, atópense les elevaciones de les sierres de Migdia, de la Solana y Seguili.Tamién hai un monte que se llama'l castellet y nel monte d'al llau hai una cueva que se llama la cueva de los lladrones.
Aportar a esta llocalidá per carretera, dende Alicante, al traviés de la N-332 y depués en Ondara tómase la CV-731.
Llocalidaes estremeres y estensión
[editar | editar la fonte]La estensión del términu municipal ye de 1.779 km². Al norte llenda colos conceyos de Tormos y Pego; al oeste colos de Vall de Laguart; al sur con Murla y Alcalalí; al este con Benidoleig. Pertenez al partíu xudicial de Dénia.
Historia
[editar | editar la fonte]Orba ye un pueblu enclaváu nel fondu interior de la Marina Alta, arguyosu del so pasáu moriscu, pasáu al qu'unvia'l mesmu nome de la llocalidá, Orba, que provién del árabe Ur-Obia que'l so significáu ye "llugar onde esquita l'agua dende'l monte". El so orixe moriscu pue ser percibíu –entá güei– al traviés de la so artesanía cantarera o bien analizando la estructura agru-morisca de la llocalidá. Orba ye un nucleu estratéxicu de comunicaciones del interior de la Marina Alta, pos enllaza Pegu cola Marina Baxa y los Valles de la Retoría col Valle de Laguart.
Anque posiblemente'l so orixe prehistóricu bien pueda ser un asentamientu ibéricu, UR-OBIA "llugar onde esquita agua del fondu del monte", la so hestoria enllaza, enforma tiempu dempués, con otru pueblu d'orixe berberisco, del grupu de los Masmuda –la tribu de AURABA, del norte d'África– que s'asitió nestes tierres tres la invasión árabe.
Mientres los sieglos de cultura islámica nos que se consolidó como un importante poblamientu de moriscos, foise creando la so economía basada nuna meticulosa agricultura que les sos obres d'infraestructura perduren inda, según nel tresformamientu artesanal de los sos productos.
A mediaos del sieglu XIII foi conquistada por Xaime I, rei de la corona d'Aragón, quien la confió al caballeru D. Alfonso Berenguer Mercey –añu 1238– en gratitud pola so ayuda en reconquistar. Les armes del so llinaxe figuren nel escudu heráldicu de la villa.
Tres diversos trespasos y socesiones, nel añu 1476, foi vendida al Conde d'Oliva, D. Francisco Gilabert de Centelles; y, al traviés de entronques familiares, a los Duque de Gandía, venceyaos a la casa de Borja, quien pela so parte enllazaron con otres families castellanes.
En 1609, viéspora de la espulsión morisca, qu'atopó nestes tierres la so última resistencia, el valle de Orba cuntaba con 70 cases de cristianos nuevos, según el censu de Caracena. Esi mesmu añu, quedó dafechu despoblada. Finalmente, dempués de repitíes instancies de la Corona aportunando na necesidá de repoblar, va procedese, el 9 de xunetu de 1611, a la firma de los capítulos de la Carta de Población, na que s'ellaboró la distribución de los llotes y terrenes que cabría conceder a cada repoblador. La primer repoblación facer con vecinos de Pegu y de Murla, la segunda con xentes mallorquines.
A mediaos del sieglu XIX y tres llargu pleitu, foi desvenceyada la Villa de Orba del Señoríu.
Demografía
[editar | editar la fonte]Cunta con una población de 2.216 habitantes (INE 2014).
| Evolución demográfica de Orba[2] | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1900 | 1910 | 1920 | 1930 | 1940 | 1950 | 1960 | 1970 | 1981 | 1991 | 2000 | 2005 | 2007 | 2010 | 2012 | 2014 | ||||
| Población | 1.178 | 1.098 | 1.460 | 1.362 | 1.328 | 1.352 | 1.205 | 1.144 | 1.458 | 1.533 | 1.659 | 2.361 | 2.503 | 2.630 | 2.604 | 2.216 | |||
Política
[editar | editar la fonte]| Llexislatura | Nome | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | Fernando Llopis Morell | UCD |
| 1983-1987 | Félix Aranda Sendra | PSPV-PSOE |
| 1987-1991 | Ángel Pérez Zaragoza | PSPV-PSOE |
| 1991-1995 | Juan Salvador Caravaca Pons | BLOC |
| 1995-1999 | Ángel Pérez Zaragoza | PSPV-PSOE |
| 1999-2003 | Manuel Jesús Aranda Llorca Melchor Mut Caravaca |
BLOC PP |
| 2003-2007 | Francisco Vicente Villar Agud | PP |
| 2007-2011 | Francisco Vicente Villar Agud | PP |
| 2011-2015 | Francisco Vicente Villar Agud | PP |
| 2015-2019 | Ignasi Cervera Arbona | Compromís |
| 2019-2023 | n/d | n/d |
| 2023- | n/d | n/d |
Economía
[editar | editar la fonte]La so economía ye típicamente agrícola con enclín al monocultivu de cítricos, anque esisten tamién almendrales, algarrobos y olivares.
Prauticar l'artesanía cerámico y hai industria de bolsos de mano.
Na actualidá la so economía depende primordialmente de la industria del turismu.
Monumentos y llugares d'interés
[editar | editar la fonte]- El Castellet. Ruina sobre'l montículo del mesmu nome de lo qu'antaño fuera talaya o fortaleza cristiana, construyida a finales de s. XIII.
- Casa Señoría (XVI).Construyida nel postreru terciu del S.XVI polos Conde d'Oliva, titulares de la Baronía de Orba, pasu darréu por entronque familiar a la Casa Ducal de Gandía y finalmente a los Duques de Osuna. Pensada orixinalmente pa residencia de los Bayles, pasó col tiempu al serviciu de los arrendadores de los derechos dominicales que siendo davezu foranos facer sirvir como estancia o morada familiar. Conformar hasta'l primer terciu del sieglu XIX, delles dependencies, como tenaes, establos, almazara, llagar ya inclusive la cárcel que los sos muertes entá pueden apreciase na actualidá. Allugóse amás nesta casa'l primer mesón o posada pa viandantes qu'estableció'l Duque de Gandía a Gerardo Sempere en 1.770
- Ribayu de Fontilles. Esti llugar atópase al pie del Castillo de Orba, del cual queden ruines d'una torre semiderruida, y del Caballu Verde, últimu bastión de la sulevación morisca de la Marina Alta. Nel ribayu de Fontilles construyóse un dique pa recargar los acuíferos y, darréu, fixéronse una serie d'actuaciones pa crear l'área recreativa.
- Ilesia parroquial (XIX).Edificada sobre la cortil de l'antigua mezquita, foi llixeramente reformada a mediaos del sieglu XIX, anque l'aspeutu qu'anguaño presenta débese más bien a les obres de restauración y ampliación llevaes a cabu en 1917 nes que foi decorada pol insigne pintor d'esta villa Carlos Ruano Llopis, mereciendo destacar el mediu-puntu que col títulu de "La Profecía de Abraham" llogró salvase en 1936 y sigue presidiendo'l frontispiciu del Altar Mayor
- Torre campanario(XIX).Construyíu a mediaos del sieglu XIX , ye de base cuadrada y forma cuadrangular y combina la sillería caliar de les esquines cola tosca amarellentada del últimu cuerpu. Presenta una forma constructiva bien similar a la que presentara'l primitivu proyeutu de la presa del Banzáu de Isbert de 1876 redactáu por D. Toribio Iscar Sáez, quién probablemente debió de ser tamién l'autor d'esta torre. Agospia nel últimu cuerpu, tres campanes, que por orde d'antigüedá son, "La grande" llamada "Santu Tomás de Villanueva" que con 729 Kg de pesu asitiar en 1917, "La menuda" col nome de "Natividá del Señor" asitiada en 1941 y de 198 Kg., y "La mediana" regalada a la Parroquia en 1978 por D. Ángel Martínez Doménech de 422 Kg.
- Cruz de términu.Realizada por Lorenzo Torrens Reig, foi asitiada en 1902 siendo párrocu de Orba D. Eusebio Carrió Taverner y l'alcalde D. Vicente Miralles Mora, sustituyendo a la primera y más antigua, de madera, que s'alzaba na entrada norte de la población. Destruyida en 1936 como'l restu d'ornamientos y oxetos relixosos, pudo ser reconstruyida, acabada la guerra, por Pedro Llopis Torrent coles mesmes piedres que xacíen atropaes incorporando namái como elementu nuevu, el brazu cimeru por quedar seriamente estropiáu.
- Fonte de riba (1925).Construyíu en 1893 a iniciativa del entós alcalde D. Bautista Pastor Sirera, nun foi hasta 1925, cuando l'alcalde D. José Mengual Garcés decidió cubrir pa precaver les inclemencies meteorolóxiques.
- Fonte de baxo (1904).Construyir en 1904 siendo alcalde D. Celestino Llopis Llopis. Destaquen nella los trabayos de sillería, realizaos pol picapedreru d'esta población Lorenzo Torrens Reig na qu'a imitación del estilu góticu anicien los caños de l'agua, y na que se topa esculpida la fecha de construcción.
Fiestes
[editar | editar la fonte]
- Virxe de los Desamparaos (Fiestes Patronales). Celébrase'l segundu fin de selmana de mayu con desfile de xarrés, castiellu de fueos artificiales, mascletá, verbenes,partida de pelota valenciana, etc.
- Santu Cristu de Orbeta. Celébrase'l segundu fin de selmana de xunetu con verbenes, xintes y cenes popular, la barra de los quintos, castiellu de fueos artificiales, etc.
- Fiestes Populares. Celebrar del últimu vienres de xunetu hasta'l primer sábadu d'agostu, con competiciones, toros, verbenes, día de les paelles, etc.
Deportes
[editar | editar la fonte]- Poliderportivo Municipal "LA MARJAL": Allugáu nes fuera de la villa, na carretera de circunvalación o avenida de la Constitución. Dispón de vestuarios y ampliu espaciu verde con arbolea y barbacoa:
Campu de fútbol. (allumáu)
Cancha de balonmano o fútbol sala. (allumáu)
Pista de tenis (allumáu)
Trinquete. (allumáu)
Piscina.
Frontón (allumáu)
Padel (allumáu)
- Senderismo
- Ruta Fonte Centella. Posibilidaes de la ruta a cuerpu y dellos tramos en bicicleta tou terrén, sacante tramo ascensión a Fonte Centella. Con una duración de 5/6 hores y una dificultá media. El percorríu ye de 14 km aprox. y hai que tener el procuru de que ye una ruta dura pel branu. Los puntos d'Interés son:
- "Cai de baxo": Antigua y más importante entrada a Orba, yá que d'ella partíen los caminos que nos llevaben en direición al Marquesáu de Dénia y al Condáu d'Oliva. Nella atopábamos una de les primeres posaes esistentes.
- "Ponte de Orba": Proyeutáu cola carretera Pegu - Benidorm de 1887, foi construyíu en 1904.
- "Polvorín": Anque'l so nome fáiganos pensar nel so usu bélicu, el so fin foi unu bien distintu, guardó esplosivos pa distintes construcciones como la carretera denomada agora CV-721, para d'edificios del sieglu XX según pa les voladures del Túnel del Banzáu de Isbert. Construcción singular, pero non caprichosa (planta circular, volume cilíndrico rematada con bóveda de media naranxa), taba pensada pa evitar esquines y salientes agudos, evitando'l posible impautu por chispes llétriques nos díes d'agua.
- "Llamarga Azul": Allugáu nel frodoso paraxa de Isbert, nel llechu del ríu Girona, haise escavado un fuexu en forma d'estanque, provocáu peles agües que se bastien dende'l Vall de Laguar al traviés de la Fuente de Isbert, que suel tar activa mientres tol añu. Esiste la lleenda del "Engullidor", según cuenta esistía un furacu que se tragaba a tou aquel qu'intentaba llegar a atopar el fondu de la "llamarga", Yá que'l so nome laude del color que daben les piedres precioses qu'esistíen nel so interior.
-Ruta Castillo de Orba.Posibilidaes de la ruta a cuerpu y dellos tramos en bicicleta tou terrén La duración de 2/3 hores y con una dificultá Baxa - Media. El Percorríu ye de 6 km aprox. Los puntos d'interés son:
- "Fonte Chopera": El so nome referencia l'enclave de chopos que crecen nel ribayu del Banzáu. Esiste rexistru de que yá esistía nel S. XV. Llugar obligáu de visita nel cuartu día de Pascua, pa comer la "mona".
- "Camino Viejo de Murla": Asitiáu ente'l Castellet y la llomba del Puertu, cayó en desusu pol so angostidad.
- "Castillo de Orba": Conocíu d'antiguo cómo Castillo del Puig de Orba, ye l'elementu más característicu y emblemáticu de la población, polo que forma parte del Escudu Heráldicu Municipal.
- Ruta de les Fontes. Fonte Xopena,Baix,Dalt,-yos raboses,dels caus...
- Club de Pilota Valenciana de Orba
- Club de Fútbol Sala i voleibol
- Club de Fútbol Orba
Fechos particulares
[editar | editar la fonte]- El 12 d'ochobre de 2007 el pueblu rexistró unu de los temporales más violentos, onde se rexistraron 404 l/m² en 12 hores.
- Nesti pueblu crez una planta endémica que'l so nome científicu ye Linaria orbensis, perteneciente a la familia de les Scrophulariaceae.[3]
Personaxes pernomaos
[editar | editar la fonte]- D. Carlos Ruano Llopis (Orba, 1878 - Méxicu, 1950): Pintor y cartelista taurín
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Fonte: Población de fechu según l'Institutu Nacional d'Estadística d'España. Alteraciones de los conceyos nos Censos de Población dende 1842, Series de población de los conceyos d'España dende 1996. Archiváu 2009-08-13 en Wayback Machine
- ↑ «Carrió, E. – Herreros, R. - y Güemes, J.: Scrophulariaceae - Linaria orbensis Carretero & Boira - Atles y Llibru Coloráu de la Flora Vascular Amenaciada d'España. Direición Xeneral de Mediu Natural y Política Forestal (Ministeriu de Mediu Ambiente, y Mediu Rural y Marín)-Sociedá Española de Bioloxía del Caltenimientu de Plantes. Madrid - España, 2010 – pp. 770 – 771». Archiváu dende l'orixinal, el 2016-08-14.
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Orba.
Datos: Q983550- Multimedia: Orba (Alicante)