Wirbelsüüli
D Wirbelsüüli (Columna vertebralis) bildet s Achseskelett oder de zentral Tail vom Skelett bi de Wirbeltier. Si bistoot bim Mentsch individuell us 33 bis 34 Wirbel. I de Wirbelsüüli isch de Wirbelkanal, wo s Ruggemarch und Nerfe dine sind. Di wichtigste Funktione vode Wirbelsüüli sind: Abfederig, Stabiliserig und Biweglichkait, dezue chömet no Schutzfunktione. Do di undere Wirbel mee Gwicht trääge müend as di obere, werdet d Wirbel geg abe immer grösser.
Uufbau bim Mentsch
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Wirbelsüüli bistoot us 24 biwegliche und 9 oder 10 unbewegliche Wirbel. Vo obe geg abe sind da 7 Halswirbel (C1-7), 12 Brustwirbel (Th1-12) und 5 Lendewirbel (L1-5). Denn chömet 5 mitenander verwachsni Wirbel wo s Chrüzbai bildet und denn, individuell, vier oder föf mitenander verwachsni Wirbel wo s Staissbai bildet. Zwöschet de Wirbel sind Bandschibe oder Zwöschewirbelschibe (Discus).
S-Form
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Wirbelsüüli isch s-förmig aaglait und bistoot us Abschnitt, wo geg före (Lordose) oder hindere (Kyphose) gchrümmt sind. Underschide werdet d Halslorodse (C1-6), Brustkyphose (C7-Th9), Lendelordose (Th10-L5) und Sakralkyphose. D s-Form ermöglich bim Mensch e besseri Stabilisierig, Abfederig und Biweglichkait. E starchi Brustkyphose füert zomene Buggel, e starchi Lendelordose zomene Hoolchrütz,
Halswirbelsüüli
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Di baide oberste Wirbel (C1-2) vo de Halswirbelsüüli (Pars cervicalis) sind de Atlas (Atlas) und de Achsewirbel (Axis). Si bildet zäme e Glenk und sin echli anders baut als die andere Wirbel. D Axis het e Vorsatz (Zaa, Dens) wo geg ufe luegt und wo de Atlas drumumelitt, so as e Draibiwegig mögli werd. De sibet Halswirbel (C7 Vertebra prominens) het e dütliche Dornfortsaz geg hine und isch drum bi allne Mensch guet z finde. D Halswirbelsüüli trait de Chopf und ermöglicht, as de i verschidnige Richtige biwegt were cha (drüle, nicke etc.). Si isch de biweglichst Tail vo de ganz Wirbelsüüli.
Brustwirbelsüüli
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Brustwirbelsüüli (Pars thoracalis) isch weniger biwegli as d Hals- und d Lendewirbelsüüli, isch deför starch verantwortlich för e gueti Körperhaltig. A de Brustwirbel sind d Rippli aagmacht, wo denn de Brustchorb bildet. De schützt die wichtigste innere Organ wie d Lunge oder s Herz.
Lendewirbelsüüli
[ändere | Quälltäxt bearbeite]D Lendewirbelsüüli (Pars lumbalis) isch geg fore boge (Lordose). Si isch zimli biwegli und het di stärchste Wirbel, do si em maiste Gwicht träge mue.
Chrützbai
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Chrützbai (Os sacrum) bistoot us fööf Wirbel, wo bim Chind no separat sind, aber denn zwöschet 15ni und 30i mitenand verschmelzed. Di mitenand verschmolzne Querfortsätz bildet s Iliosakralglenk. Zwöschet de Lenbdewirbelsüüli und em Staissbai isch e starche Knick geg hine. Die Stell isch recht empfindli und aafälig uf Abnutzig.
Staissbai
[ändere | Quälltäxt bearbeite]S Staissbais (Os coccygis) bistoot us vier oder fööf munzige Wirbelreste, wo mitenand verschmolze sind. S Staissbai isch en Öberrescht vom Tierschwanz.
Uufbau bim Tier
[ändere | Quälltäxt bearbeite]De Uufbau vo de Wirbelsüüli bi de Tier isch äänli, doch schwanket d Aazaal vo de Wirbel i de anzelne Abschnitt vo Art zu Art. Dezue chunnt no bi verschidnige Tier de Schwanz, wo e Fortsetzig vo de Wirbelsüüli isch und us Schwanzwirbel bistoot.
Biweglichkait
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Zwösched de anzelne Wirbel liget di elastische Bandschibe (Discus). Si federet ainersits Stöss ab, wo bim Lauffe und Rene entsönd, ermöglicht aber au e gwüssi Biweglichkait, wo zwor gring isch för di anzelni Zwöschewirbelglenk, aber im Verband di grooss Biweglichkait bim gsunde Mensch ermöglichet. De Rugge cha drumm geg före (Inklination) und geg hendere (Reklination) boge were. D Zroggbüügi isch weniger starch uuspräägt, wie d Förschibüügi. Denn cha d Wirbelsüüli au uf d Siite boge werde (Lateralflexion) und i de Achs drület were (Rotation). D Kombination vo de erste drai Biwegige ermöglichet s Chraise (Zirkumduktion) vom Rugge. Sclussendli cha d Wirbelsüüli no gstreckt (Extension) were. Im Verlauf vom Taag schrumpft d Wirbelsüüli echli zäme, well d Bandschibe zämedruckt wered. Znacht bim Schlooffe nemet si wider di ursprünglich Form ii.
Do d Wirbelsüüli dör Bänder stabilisiert werd, cha d Biweglichkait dör Deenüebige verstärcht were. En Iischrenkig vo de Biweglichkait i de Wirbelsüüli bidütet en Verlust vo Lebesqualität und isch hüt dör Feelhaltige, Öberernäärig - zvill Gwicht bilastet d Wirbelsüüli öbermässig - und zwenig Biwegig verbraitet. Im Alter werd d Biweglichkait dezue no verminderet, well d Bandschiibe dünner weret.
Schutzfunktione
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ai Schutzfunktio isch schomol d Abfederig vo Schlääg, wo verhinderet as s Hirni starch erschütteret werd. Do d Wirbel e Loch i de Mitti hend, bildet si de Wirbelkanal, wo sich s Ruggemarch und Hoptsträng vo de Nerffe liget. Zäme mit de Rippli wered zudem wichtigi inneri Organ gschützt.
Verletzige und Chrankete
[ändere | Quälltäxt bearbeite]Ruggewee isch i 80% vo de Fäll muskulär bidingt. Vo de Wirbelsüüli uus chöned meriri Vorfäll vorchoo:
- Feelhaltige und Deformatione: Buggel (Rundrugge), Hoolchrütz, Skoliose, Scheuermann.
- Alterig (Degeneration) und Entzündige vo de Bandschibe, Zwöschedwirbelglenk, Rippliverbindige
*Osteochondrose und Osteoporose
- Hexeschuss (Lumbago)
- Bandschibevorfall (Discusprolaps, BSP)