Grooss-Chan

Grooss-Chan oder Khagan (alttürkisch 𐰴𐰍𐰣 (kaɣan); mongolisch хаган; chinesisch 可汗, pinyin kèhán, Hangul 가한, McCune-Reischauer kahan; persisch und arabisch خاقان‎, DMG ḫāqān; au Chagan, Khaghan, Kagan, Kağan, Qagan, Qaghan gschriibe), isch im Mongolische und in de Turksprooche e Ditel, wo em Kaiserditel entspricht und no über däm vom ene Khan stoot. Si Territorium wird as Khaganat oder Groosskhanat bezäichnet, mänggisch aber au ungnau as Khanat, wo äigentlig chliiner isch. Im modärne Mongolisch häisst dr Ditel Khaan, dr g-Lut isch fast ganz (er isch no as seer schwache stimmloose velaare Frikativ vorhande) oder ganz verschwunde, im modärne Türkisch isch dr Lut vom "ğ" im Wort Kağan ebefalls lutlos.

Dr Ursprung vom Ditel

Sovil mä wäiss isch dr Ditels zum erste Mol im ene Bricht brucht worde, wo dr Herrscher vo de Xianbei Murong Tuyuhun zwüsche 283 und 289 vor sim jüngere Stiefbrueder Murong Hui vo dr Halbinsle Liaodong zum Ordos-Blatoo gflüchdet isch. Äine vo de Generääl vom Murong, dr Yinalou, het en kehan (可寒, spööter 可汗) gnennt. Anderi Kwelle verzele, ass dr Tuyuhun dr Ditel brucht häig, won er sich am Qinghai-See niidergloo het.

Bi de Aware

Au d Aware häi dä Ditel hennt, es isch mööglig ass d Rouran, wo si vo de Göktürke gschlaage worde si, dr Ditel übernoo häi. D Aware si in Öiropa iigfalle und häi mee as hundert Joor lang s Gebiet um Ungarn beherrscht, und denn si in Öiropa die latinisierte Forme vom Ditel, "Gaganus" oder "Cagan et Iugurro principibus Hunorum", uchoo.

Mongolischi Khagan

"Činggis qaɣan" (Dschingis Khan) gschriiben in dr mongolische Schrift

S eltiste mongolische literarische Wärk, Die Ghäimi Gschicht vo de Mongole, underschäidet klar zwüsche Khagan und Khan; nume im Dschingis Khan und sine Erbe säit si Khagan, anderi Füerer si Khan. Mit dr Zit isch s aber schwiiriger worde, dä Underschiid z mache, wil e Hufe dr Ditel Khagan in Aaspruch gnoo häi.

Die mongolische Khagan vor dr Yuan-Dünastii si gsi:

• Dschingis
• Ögedei
• Güyük
• Möngke
• Kublai (nid vo allne anerkennt)

Litratuur

• Mark Whittow, The Making of Byzantium, 600–1025, University of California Press, Berkeley, Los Angeles, 1996.

Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Großkhan“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.