Sproete

Sproete
Klassifikasie en eksterne bronne
Gesig met sproete
ICD-10	L81.2
ICD-9	709.09
OMIM	266300
eMedicine	article/1119293
MeSH	D008548
Mediese waarskuwing

Sproete (enkelvoud efelis) is trosse gekonsentreerde melanien-selle wat baie sigbaar is op mense met 'n ligte gelaatskleur. Sproete het nie 'n verhoogde aantal van die melanien-produserende selle, melanosiete nie, maar het melanosiete met 'n oorproduksie van melanien korrels (melanosome) wat kleurverandering veroorsaak in die buitenste velselle genaamd keratinosiete. Sproete is verskillend van bruinvlekke en moesies.

Biologie

Sproete word gevorm deur blootstelling aan sonlig. Die blootstelling aan UV-B-straling aktiveer melanosiete om die produksie van melanien te verhoog, wat kan veroorsaak dat sproete donkerder en meer sigbaar word.

Sproete kom hoofsaaklik op die gesig voor, hoewel hulle op enige vel kan verskyn wat blootgestel word  aan die son, soos arms of skouers. Sproete is skaars op babas en word meer algemeen gevind op kinders voor puberteit. Met blootstelling aan die son sal sproete terugkeer as hulle verander het met aanwending van rome of lasers en nie teen die son beskerm word nie – in sommige gevalle verdof sproete met ouderdom.

Sproete is nie 'n vel aandoening nie, maar mense met sproete het oor die algemeen 'n laer konsentrasie van ligbeskermende melanien en is dus meer vatbaar vir die skadelike gevolge van UV-straling. Dit is raadsaam vir mense wie se vel geneig is om sproete te maak om oormatige blootstelling aan die son te vermy en van sonskerm gebruik te maak.

Genetika

Die teenwoordigheid van sproete hou verband met skaars allele van die MC1R geen, alhoewel dit nie onderskei of  'n individu sproete sal kry as hulle een of selfs twee  afdrukke van hierdie geen het nie. Selfs individue wat geen afdrukke van MC1R het nie, vertoon soms sproete.   Individue met 'n groot aantal besproete areas het een of meer van die variante van die MC1R geen. Van die variante van die MC1R gene is Arg151Cys, Arg160Trp, en Asp294His die mees algemene by mense met sproete. Die MC1R geen word ook sterker geassosieer met rooi hare as met sproete. Die meeste rooikop individue het twee variante van die MC1R geen en byna almal het een. Die variante wat rooi hare veroorsaak is dieselfde wat sproete veroorsaak. Sproete  kom ook voor in gebiede soos Japan, waar rooi hare nie voorkom nie. Hierdie individue het die variant Val92Met, wat ook gevind word in Kaukasiërs, en 'n minimale uitwerking op hul pigmentasie het. Die R162Q alleel het 'n betwisbare betrokkenheid by sproete.

Die variante van die MC1R geen wat verband hou met sproete het in die menslike genotipe verskyn toe die mens begin het om Afrika te verlaat. Die variant Val92Met het iewers tussen 250 000 – 100 000 jaar gelede onstaan- lank genoeg dat hierdie geen deur mense in sentraal-Asië versprei kon word. Arg160Trp het na raming rondom 80 000 jaar gelede ontstaan, terwyl beraam word dat die Arg151Cys en Asp294His rondom 30 000 jaar gelede ontstaan het. Die wye variasie van die MC1R geen bestaan in mense van Europese afkoms vanweë die gebrek aan sterk omgewingsdruk op die gene. Die oorspronklike alleel van MC1R is gekodeer vir donker vel met 'n hoë melanien inhoud in die selle. Die hoë melanien inhoud is beskermend in gebiede met hoë UV-lig blootstelling. Die behoefte hieraan het verminder toe die mens verskuif het na hoër breedteliggings waar inkomende sonlig laer UV-lig-inhoud het. Die aanpassing van ligter vel is nodig sodat individue in hoër breedteliggings steeds genoeg UV absorbeer vir die produksie van vitamien D. Besproete individue is geneig om minder sonbruin te word en het 'n baie ligte vel- dit sal individue met hierdie gene help om vitamien D te absorbeer.

Soorte sproete

'n Efelis beskryf 'n sproet wat plat en ligbruin of rooi is en wat vervaag wanneer blootstelling aan die son verminder word. Hierdie sproet is meer algemeen in diegene met 'n ligte gelaatskleur maar kom voor by mense met 'n verskeidenheid van gelaatskleure. Die gereelde gebruik van sonskerm kan sproete se ontwikkeling inhibeer.

Lewervlekke (ook bekend as sonvlekke en lentigo) lyk soos sproete, maar hul word gevorm na jarelange blootstelling aan die son. Lewervlekke is meer algemeen by ouer persone.