[go: up one dir, main page]
Gaan na inhoud

Nubië

in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Die streek Nubië vandag, met die katarakte van die Nyl aangedui.
Nubiese farao's van die 25ste Dinastie.

Nubië is ’n streek aan die Nylrivier in die hedendaagse Noord-Soedan en Suid-Egipte. Dit was die tuiste van een van die vroegste beskawings van antieke Afrika, die Kermakultuur, wat van omstreeks 2500 v.C. bestaan het tot met sy verowering deur die Nuwe Ryk van Egipte onder farao Toetmoses I omstreeks 1500 v.C. Nubië het verskeie Afrikaryke gehuisves, waarvan die bekendste die Koninkryk Koesj is. Laasgenoemde staat het Egipte in die 8ste eeu v.C. verower tydens die bewind van koning Pije en het die land as die 25ste Dinastie regeer. Dit is ’n eeu later deur die inheemse Egiptiese 26ste Dinastie vervang.

Die verval van Koesj in die 4de eeu n.C. ná ’n bestaan van meer as duisend jaar is voorafgegaan deur ’n inval deur Ethiopië se Koninkryk Aksoem. Daarna het die Christelike koninkryke Nobatië, Makoerië en Alodië in sy plek ontstaan. Die twee laastes het ook omtrent ’n millennium lank bestaan. Hulle eindelike verval in die 16de eeu het gelei tot die verdeling van Nubië in die noordelike helfte, wat deur die Ottomaanse Ryk verower is, en die suidelike helfte, wat deur die Sennar-sultanaat oorgeneem is – asook die vinnige islamisering en gedeeltelike arabisering van die Nubiese volk. Nubië is in die 19de eeu herenig. Vandag is die streek tussen Egipte en Soedan verdeel.

Die naam "Nubië" is afgelei van die Noba-volk, wat hulle in die 4de eeu in die streek gevestig het met die val van Meroë.

Linguistiek

[wysig | wysig bron]

Die Noba-volk was nomades wat ’n Nyl-Saharataal gepraat het waaruit Oud-Nubies ontstaan het. Oud-Nubies is hoofsaaklik in godsdiensgeskrifte gebruik wat van die 8ste en 15de eeu dateer. Voor die 4de eeu, en deur die klassieke oudheid, was Nubië bekend as Koesj, of in Klassieke Grieks Aithiopia (Αἰθιοπία).

Die volke van Nubië het histories minstens twee variante van die Nubiese taalsubfamilie in die noordelike deel van die Nubaberge in Suid-Kordofan gepraat. Tot minstens 1970 is Birgid noord van Nyala in Darfoer gepraat, maar dit het uitgesterf. Die tale van die Kermakultuur van Suid- en Sentraal-Nubië (ook bekend as Bo-Nubië) is egter onseker. Sommige glo dit behoort tot die Koesjitiese tak van die Afro-Asiatiese tale,[1][2] terwyl onlangser navorsing aandui die Kermakultuur het tot die Oos-Soedannese tak van die Nyl-Saharatale behoort, en dat ander volke van Noord-Nubië (of Benede-Nubië) noord van Kerma Koesjitiese tale gepraat het voor die verspreiding van Oos-Soedannese tale uit Suid-Nubië.[3][4][5][6]

Geografie

[wysig | wysig bron]

Nubië is in drie hoofstreke verdeel: Bo-, Middel- en Benede-Nubië, met verwysing na hulle ligging aan die Nyl. "Benede" verwys na streke stroomaf en "Bo" na streke stroomop. Benede-Nubië lê tussen die Eerste en Tweede Katarak van die Nyl, binne die huidige grense van Egipte. Middel-Nubië lê tussen die Tweede en Derde Katarak en Bo-Nubië suid van die Derde Katarak.[7]

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]

Voorgeskiedenis

[wysig | wysig bron]
Gereedskap, wapens en versierings van el-Barga (6000–5500 v.C.).

Vroeë nedersettings het in Bo- én Benede-Nubië ontstaan. Die Egiptenare het na Nubië verwys as Ta-Seti, of "Die land van die Boog", aangesien die Nubiërs ervare boogskutters was.[8] Moderne geleerdes verwys gewoonlik na die mense uit dié streek as die "A-groep"-kultuur. Vrugbare landbougrond net suid van die Derde Katarak is bekend as die "voor-Kerma"-kultuur in Bo-Nubië.

’n Gerekonstrueerde voorbeeld van die "kalendersirkil" by Nabta Playa.
Pottebakkersware van die Nubiese A-groep (Louvre).

Die Neolitiese volke in die Nylvallei het waarskynlik uit Soedan en die Sahara gekom, en in dié tyd was daar ’n gedeelde kultuur tussen dié twee streke en Egipte.[9] Teen die 5de millennium v.C. was die volke in wat nou Nubië genoem word, deel van die Neolitiese Omwenteling. Klipreliëfwerk uit die Sahara beeld tonele uit wat lyk soos die verering van beeste; dit is tipies van dit wat vandag nog in dele van Oos-Afrika en die Nylvallei gesien word.[10] Klippe wat by Nabta Playa ontdek is, lyk soos een van die wêreld se eerste astronomiese toestelle – uit ’n tyd amper 2 000 jaar voor Stonehenge.[11] Hierdie soort verskynsels het waarskynlik die basis gevorm van strukture uit beide die Neolitiese gemeenskap by Nabta Playa en die Ou Ryk van Egipte.[12]

Omstreeks 3500 v.C. het die tweede "Nubiese" kultuur, die A-groep-kultuur, tot stand gekom.[13] Dit was in die tyd van die gemeenskappe in die voordinastiese Naqada van Bo-Egipte, en dit het etnies en kultureel baie ooreengestem.[14][15] Die A-groep het handel met die Egiptenare gedryf. Dit is duidelik uit groot hoeveelhede Egiptiese gebruikersgoedere wat in grafte van dié volke gekry is. Daar was onder meer goudvoorwerpe, kopergereedskap, geglasuurde erdewerk, seels en ’n verskeidenheid potte.[16]

Nubiese figuur van terracotta uit die Neolitikum (omstreeks 3500-3100 v.C.).

Daar is tekens van ’n verenigde koninkryk omstreeks 3300 v.C., soos blyk uit vondste by Qustul. Hulle het aansienlike bande (kultureel én geneties) met die kultuur van Naqada gehad. Die Nubiese kultuur kon selfs bygedra het tot die vereniging van die Nylvallei.

Rondom die einde van die protodinastiese tydperk het Naqada blykbaar, in sy poging om die Nylvallei te verenig, Ta-Seti (waar Qustul geleë was) verower en dit met Egipte geharmonieer. Nubië het dus die eerste nomos (administratiewe afdeling) van Bo-Egipte geword. Dit lyk of die hele A-groep-streek met die tyd van die 1ste Dinastie ontvolk was,[8] waarskynlik weens migrasie na die weste en suide.

Die A-groep-kultuur het begin afneem in die vroeë 28ste eeu v.C. Die Amerikaanse argeoloog George Reisner het voorgestel dat die plek daarvan ingeneem is deur ’n kultuur wat hy die "B-groep" noem, maar die meeste argeoloë glo daar het nie so ’n kultuur bestaan nie en dat die streek tussen omstreeks 3000 en 2500 v.C. ontvolk geraak het.[17][18] Die rede kan Egiptiese invalle en strooptogte wees wat in dié tyd begin het.

Nubië het waarskynlik as ’n handelstussenganger tussen Egipte en tropiese Afrika gedien. Die streek word in 2300 v.C. die eerste keer genoem in verslae uit die Ou Ryk oor handelsendings. In Aswan, reg bo die Eerste Katarak, destyds die suidelike grens van Egiptiese beheer, het Egiptenare deur Nubië goud, wierook, ivoor, koper en eksotiese diere uit tropiese Afrika ingevoer. Namate handel tussen Egipte en Nubië toegeneem het, het rykdom en stabiliteit ook gegroei. Teen die tyd van Egipte se 6de Dinastie was Nubië in ’n reeks klein koninkryke verdeel. Dit is onseker of hierdie "C-groep"-volke,[19] wat van omstreeks 2500 tot 1500 v.C. floreer het, ’n interne evolusie of indringers was. Daar is ’n besliste ooreenkoms tussen die A- en C-groep se pottebakkersware, en hulle was dalk lede van die A-groep wat teruggekeer het, maar dit kon ook ’n interne herlewing van verlore kunsvorms gewees het. In dié tyd het die Sahara te droog geword om menslike lewe te onderhou, en dit is moontlik dat daar ’n skielike instroming van nomades uit die Sahara was.

Tydens Egipte se Middelryk (omstreeks 2040-1640 v.C.) het Egipte in Nubië se rigting begin uitbrei om beheer te kry oor die handelsroetes in Noord-Nubië, en dus direkte toegang tot handel met Suid-Nubië. Hulle het ’n reeks forte aan die Nyl gebou, onder die Tweede Katarak. Dit lyk of dié forte vreedsame betrekkinge, maar min interaksie, met die plaaslike Nubiërs gehad het.[20]

Nubië en Antieke Egipte

[wysig | wysig bron]
Twee Nubiërs, uit die paleis langs die tempel van Medinet Haboe, uit die bewind van Ramses III (1182-1151 v.C.).

Een vertolking is dat die heersers van die Nubiese A-groep en die vroeë Egiptiese farao's verwante koninklike simbole gebruik het. Ooreenkomste in rotskuns van A-Groep-Nubië en Bo-Egipte ondersteun dié mening. Antieke Egipte het Nubiese grondgebied in verskeie tydperke verower en dele van die gebied by sy provinsies ingelyf. Die Nubiërs het op hulle beurt Egipte onder sy 25ste Dinastie verower.[21]

Ta-seti
N17Aa32X1
N18

Nubië, Nubiërs
N35
G21		 HsZ4T14A2
Ta-seti en Nubië
in hiërogliewe

Die betrekkinge tussen die twee magte toon ook vreedsame kulturele wisselwerking en samewerking, insluitende gemengde huwelike. Medjay (mḏꜣ)[22] is die naam wat Egipte aan ’n distrik in die huidige Noord-Soedan gegee het waar ’n antieke Nubiese volk gewoon het. Hulle het deel van die Egiptiese weermag geword.

In die Middelryk van Egipte het "Medjay" nie meer na ’n distrik verwys nie, maar na ’n clan of volk. Dit is nie bekend wat van die distrik geword het nie, maar ná die Eerste Oorgangstydperk kom dit en ander distrikte in Nubië nie meer in die geskrewe rekords voor nie.[23] Geskrifte noem die Medjay as ’n nomadiese woestynvolk. Mettertyd is hulle in die Egiptiese weermag opgeneem. Daar was hulle garnisoentroepe in Egiptiese versterkings in Nubië en het hulle die woestyne gepatrolleer. Later is hulle selfs gebruik in Kamoses se veldtog teen die Hyksos[24] en het hulle instrumenteel geword in die omskepping van Egipte in ’n militêre mag.[25]

In die 18de Dinastie van die Nuwe Ryk was die Medjay ’n paramilitêre elitepolisiemag.[26] Die term het nie meer na ’n etniese groep verwys nie en mettertyd het dit sinoniem geword met polisiëring in die algemeen. As ’n elitepolisiemag is hulle dikwels gebruik om waardevolle gebiede te beskerm, veral koninklike en godsdienstige komplekse.

Verskeie farao's van Nubiese herkoms het volgens Egiptoloë in verskeie tydperke ’n belangrike rol in Egipte gespeel, veral die 12de Dinastie. Hulle het sake op ’n eg Egiptiese manier hanteer, en dit het die groot kulturele invloede tussen die streke weerspieël.

In die Nuwe Ryk kon nie meer argeologies tussen die Egiptenare en Nubiërs onderskei word nie.

Kerma

[wysig | wysig bron]
Die stad Kerma.
Die Turynse Papiruskaart.

Die eerste koninkryk wat ’n groot deel van die streek verenig het, was die Kermakultuur, genoem na die stad Kerma, wat vermoedelik die hoofstad was. Dit was een van die vroegste stedelike sentrums in die Nylstreek[27] en die inwoners het óf een van die Koesjitiese tale gepraat[1][2] óf, volgens onlangser navorsing, ’n Oos-Soedannese taal van die Nyl-Saharataalfamilie.[3][4][5][6]

Teen 1750 v.C. was die konings van Kerma magtig genoeg om die bou van groot mure en strukture van modderstene te organiseer. Hulle het ook goed toegeruste graftomes gehad met besittings daarin vir die hiernamaals en baie mense wat geoffer is. Op terreine van Kerma wat opgegrawe is, is tipiese Nubiese argitektuur aangetref, soos groot graftombes en paleisagtige strukture. In ’n stadium het Kerma amper Egipte verower. Egipte het ’n groot nederlaag teen die Koninkryk Koesj gely.[28][29] Volgens Davies, hoof van die gesamentlike span van die Britse Museum en Egiptiese argeoloë, was die aanval so verwoestend dat, as Kerma se magte besluit het om te bly en Egipte te verower, hulle dié land van die wêreldkaart kon gevee het. Toe Egipte se mag tydens die Nuwe Ryk (omstreeks 1532-1070 v.C.) herlewe, het die Egiptenare begin om verder suidwaarts uit te brei. Hulle het die stad en koninkryk Kerma verwoes en Egipte tot by die Vierde Katarak uitgebrei.

Teen die einde van Toetmoses I se bewind (1520 v.C.) was die hele Noord-Nubië geannekseer. Die Egiptenare het ’n nuwe administratiewe sentrum by Napata gebou en die gebied gebruik om goud en wierook te vervaardig.[30][31] Nubiese goudvervaardiging het Egipte een van die primêre bronne van dié edelmetaal in die Midde-Ooste gemaak. Die primitiewe werktoestande van die slawe word deur Diodorus Siculus genoem – hy het later van die myne te sien gekry.[32] Een van die oudste bekende kaarte is van ’n goudmyn in Nubië. Die Turynse Papiruskaart dateer van omstreeks 1160 v.C.; dit is ook een van die oudste padkaarte wat bewaar gebly het.[33]

Koesj

[wysig | wysig bron]
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Koesj.
’n Beeld van Tirhaka, 25ste Dinastie.

Napata-tydperk

[wysig | wysig bron]

Toe die Egiptenare aan die Napata-streek onttrek, het hulle ’n blywende nalatenskap agtergelaat wat met plaaslike gebruike gemeng geraak het – die gevolg was die Koninkryk Koesj. Aregoloë het verskeie grafte in die gebied ontdek wat lyk of hulle plaaslike leiers s’n was. Die Koesjiete is daar begrawe kort nadat Egipte die Nubiese front gedekoloniseer het. Koesj het baie Egiptiese gebruike oorgeneem, soos hulle godsdiens en die rituele offering van slawe.[34] Koesj het onder Pije Egipte verower en in die 8ste eeu v.C. oor die land geheers as die 25ste Dinastie.[35]

Die Koesjiete het hulle noordelike bure amper 100 jaar lank oorheers, totdat hulle ná ’n lang oorlog deur die Assiriërs oorwin is, ’n veldtog wat geëindig het met die verwoesting van Thebe. Hoewel die Assiriërs Egipte net ná die inval verlaat het, het die inheemse 26ste Dinastie van Egipte onder Psamtik I die Koesjiete permanent uit Egipte verdryf. Die erfgename van Koesj het hulle nuwe hoofstad by Napata gevestig, en later by Meroë. Van die Nubiese konings uit dié tyd is Tirhaka miskien die bekendste. Hy was die seun en derde opvolger van Pije en is omtreeks 690 v.C. in Memphis, Egipte, gekroon.[36] Tirhaka het oor beide Nubië en Egipte regeer, Egiptiese tempels by Karnak gerestoureer en nuwe tempels en piramides gebou voordat die Assiriërs die Koesjiete verslaan het.[37][38][39][40]

Meroïtiese tydperk

[wysig | wysig bron]
’n Marmerbeeld van die gesig van ’n Nubiër, omstreeks 120-100 v.C.
Die hoofartikel vir hierdie afdeling is: Meroë.

Meroë (800 v.C - 350 n.C.) in Suid-Nubië lê aan die oosoewer van die Nyl, sowat 200 km noordoos van Khartoem. Die inwoners het baie Egiptiese gebruike behou, maar was in baie opsigte uniek. Hulle het hulle eie skryfstelsel ontwerp deur eers Egiptiese hiërogliewe te gebruik en later ’n alfabet met 23 tekens.[41] Die konings is ook in dié tyd in Meroë begrawe.

Achaemenidese tydperk

[wysig | wysig bron]
Kušiya-soldaat van die Achaemenidese weermag, 480 v.C.

Die Achaemenidiese Ryk het Koesj verower, moontlik in die tyd van Kambuses (omstreeks 530 v.C.) of meer waarskynlik Darius I (550-486 v.C.), wat die verowering van Koesj (Kušiya) in sy inskripsies noem.[42][43]

Strabo beskryf ’n botsing met die Romeinse Ryk waarin die Romeine die Nubiërs verslaan het. Volgens Strabo het Gaius Petronius (in dié tyd ’n Romeinse prefek van Egipte) met ’n groot leër suidwaarts opgeruk. Hulle het naby Thebe met die Koesjiete slaags geraak en hulle gedwing om na Koesj terug te trek. Petronius het toe ’n afvaardiging na die Koesjiete gestuur om oor ’n vredesooreenkoms te besluit en sekere eise te stel. Toe die Koesjiete ná drie dae nie reageer nie, het Petronius na die Koesjitiese stad Premnis (die hedendaagse Karanog) opgeruk. Van daar is hy na Napata, die tweede hoofstad naas Meroë, en het hy dit verwoes. Volgens Strabo het Petronius die inwoners gevange geneem.[44]

In dié tyd het die streek in verskeie kleiner groepe met individuele leiers, of generaals, verdeel. Hulle het geveg om beheer van wat nou Nubië is, asook die omringende gebiede. Dit het die hele streek verswak en kwesbaar vir aanvalle gemaak. Meroë is eindelik verower deur die opkomende Koninkryk Aksoem in die suide.

Die een of ander tyd in die 4de eeu n.C. is die streek verower deur die Noba, van waar die naam "Nubië" dalk kom. Die Romeine het daarna na die streek as "Nobatia" verwys.

’n Muurskildering van ’n Christelike kruis (Faras, 12de eeu).

Christelike Nubië

[wysig | wysig bron]

Omstreeks 350 n.C. is die gebied deur die Koninkryk Aksoem verower en het die Meroïtiese Ryk ophou bestaan. Eindelik het drie kleiner, Christelike koninkryke in die plek daarvan ontstaan: In die noorde was Nobatië, tussen die Eerste en Tweede Katarak van die Nyl, met sy hoofstad by Pachoras (die hedendaagse Faras in Egipte); in die middel was Makoerië, met sy hoofstad by Ou Dongola; en in die suide was Alodië, met sy hoofstad by Soba (naby Khartoem).

Teen die 7de eeu het Makoerië uitgebrei en die oorheersende mag in die gebied geword. Dit was sterk genoeg om die suidelike uitbreiding van Islam te keer nadat die Arabiere Egipte verower het. Ná ’n paar mislukte invalle het die nuwe Egiptiese leiers ’n verdrag met Dongola gesluit, wat gelei het tot vreedsame naasbestaan en handel. Die Nubiërs moes ook ’n jaarlikse betaling doen deur slawe en ander goedere aan die Islamitiese goewerneur in Aswan te betaal.[45] Hierdie verdrag het 600 jaar geduur.[46] Die belangrikste uitvoer was dadels, slawe,[47] ivoor en goud; invoer het bestaan uit Egiptiese keramiek, tekstiel en glas.[48]

Mettertyd het die instroming van Arabiese handelaars Islamitiese invloede na Nubië gebring en Islam het die Christendom geleidelik vervang. Ná ’n onderbreking in die betaling van slawe het die Egiptiese Mamelukke Nubië ook in 1272 ingeval en hulleself as heesers van die helfte van Nubië verklaar.[49]

Die instroming van Arabiere en Nubiërs in Egipte en Soedan het bygedra tot die onderdrukking van die Nubiese identiteit ná die verval van die laaste Nubiese koninkryk omstreeks 1504. ’n Groot meerderheid van die Nubiese bevolking is tans Moslems, en Arabies is hulle hooftaal vir kommunikasie benewens hulle inheemse taal, ou Nubies. Unieke Nubiese eienskappe kom voor in hulle kultuur (kleredrag, danse, tradisies en musiek).

Islamitiese Nubië

[wysig | wysig bron]

In die 14de eeu het die Dongola-regering verval. Die streek is verdeel en deur Arabiere oorheers. In die volgende eeue was daar verskeie Arabiese invalle in die gebied, sowel as die stigting van ’n paar klein koninkryke. Noord-Nubië het onder Egiptiese beheer gekom, terwyl die suide van die 16de eeu af deur die Koninkryk Sennar beheer is.

Nubiërs uit die vroeë 19de eeu.

Die hele gebied het onder Egiptiese beheer gekom tydens die bewind van Mohammed Ali in die vroeë 19de eeu, en het later ’n gesamentlike Anglo-Egiptiese kondominium geword.

Huidige kwessies

[wysig | wysig bron]

Met die einde van kolonialisme, die stigting van die Republiek Egipte in 1953 en die afstigting van die Republiek Soedan in 1956 is Nubië tussen Egipte en Soedan verdeel.

In die vroeë 1970's is baie Egiptiese en Soedannese Nubiërs gedwing om te verskuif om plek te maak vir die Nassermeer ná die bou van die damme by Aswan.[50] Daar is nou Nubiese nedersettings noord van Aswan aan die wesoewer van die Nyl en op Elephantine-eiland. Baie Nubiërs woon ook in groot stede, soos Kaïro.[50]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ 1,0 1,1 Bechaus-Gerst, Marianne; Blench, Roger (2014). Kevin MacDonald (red.). The Origins and Development of African Livestock: Archaeology, Genetics, Linguistics and Ethnography – "Linguistic evidence for the prehistory of livestock in Sudan" (2000). Routledge. p. 453. ISBN 1135434166. Besoek op 15 September 2014.
  2. ↑ 2,0 2,1 Behrens, Peter (1986). Libya Antiqua: Report and Papers of the Symposium Organized by Unesco in Paris, 16 to 18 January 1984 – "Language and migrations of the early Saharan cattle herders: the formation of the Berber branch". Unesco. p. 30. ISBN 9231023764. Besoek op 14 September 2014.
  3. ↑ 3,0 3,1 Rilly C (2010). "Recent Research on Meroitic, the Ancient Language of Sudan" (PDF). {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp)
  4. ↑ 4,0 4,1 Rilly C (Januarie 2016). "The Wadi Howar Diaspora and its role in the spread of East Sudanic languages from the fourth to the first millenia BCE". Faits de Langues. 47. doi:10.1163/19589514-047-01-900000010.
  5. ↑ 5,0 5,1 Rilly C (2008). "Enemy brothers. Kinship and relationship between Meroites and Nubians (Noba)". Polish Centre for Mediterranean Archaeology. doi:10.31338/uw.9788323533269.pp.211-226.
  6. ↑ 6,0 6,1 Cooper J (2017). "Toponymic Strata in Ancient Nubian placenames in the Third and Second Millenium BCE: a view from Egyptian Records". Dotawo: A Journal of Nubian Studies. 4.
  7. ↑ Edwards, David (2004). The Nubian Past. Oxon: Routledge. pp. 2, 90, 106. ISBN 9780415369886.
  8. ↑ 8,0 8,1 Emberling, Geoff (2011). Nubia: Ancient Kingdoms of Africa. New York: Institute for the study of the ancient world. p. 8. ISBN 978-0-615-48102-9.
  9. ↑ "Studies of Ancient Crania From Northern Africa". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp) – S.O.Y. Keita, American Journal of Physical Anthropology (1990)
  10. ↑ "Dr. Stuart Tyson Smith". ucsb.edu (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Maart 2019. Besoek op 20 Maart 2020.
  11. ↑ PlanetQuest: The History of Astronomy. Besoek op 2007-08-29
  12. ↑ Late Neolithic megalithic structures at Nabta Playa deur Fred Wendorf (1998)
  13. ↑ Shaw, Ian; Jameson, Robert, reds. (2002). A Dictionary of Archaeology. Wiley. p. 433. ISBN 978-0-631-23583-5.
  14. ↑ Hunting for the Elusive Nubian A-Group People deur Maria Gatto, archaeology.org
  15. ↑ "Further Studies of Crania From Ancient Northern Africa: An Analysis of Crania From First Dynasty Egyptian Tombs, using Multiple Discriminant Functions". {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (hulp). American Journal of Physical Anthropology, 87: 245–254 (1992)
  16. ↑ "Hierarchy and heterarchy – the earliest cross-cultural trade along the Nile". www.academia.edu (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Augustus 2019. Besoek op 8 Junie 2016.
  17. ↑ Shaw, Ian; Jameson, Robert, reds. (2002). A Dictionary of Archaeology. Wiley. p. 115. ISBN 978-0-631-23583-5.
  18. ↑ Török, László (2008). Between Two Worlds:The Frontier Region between Ancient Nubia and Egypt 3700 BC – 500AD. Brill. pp. 53–54. ISBN 9789004171978.
  19. ↑ "The C-Group people in Lower Nubia, 2500 – 1500 BC. Cattle pastoralists in a multicultural setting". www.academia.edu. Besoek op 8 Junie 2016.
  20. ↑ "Between Kush and Egypt: The C-Group people of Lower Nubia during the Middle Kingdom and Second Intermediate Period". www.academia.edu (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 Augustus 2019. Besoek op 8 Junie 2016.
  21. ↑ Barbara Watterson, The Egyptians. Blackwell, Oxford. pp. 50–117
  22. ↑ Erman & Grapow, Wörterbuch der ägyptischen Sprache, 2, 186.1–2
  23. ↑ Gardiner, Alan H. (1947). Ancient Egyptian Onomastica. Vol. 1. Oxford University Press. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  24. ↑ Shaw, Ian (2000). The Oxford History of Ancient Egypt. Oxford University Press. ISBN 0-19-280293-3. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  25. ↑ Steindorff, George; Seele, Keith C. (1957). When Egypt Ruled the East. University of Chicago Press. {{cite book}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  26. ↑ Emberling, Geoff (1999). Early Dynastic Egypt. Londen: Routledge. p. 165. ISBN 0-415-18633-1.
  27. ↑ "The Kingdom of Kush: An African Centre on the Periphery of the Bronze Age World System". www.academia.edu (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 18 Mei 2020. Besoek op 8 Junie 2016.
  28. ↑ Tomb Reveals Ancient Egypt's Humiliating Secret The Times (London, 2003)
  29. ↑ "Elkab's hidden treasure". Al-Ahram. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Februarie 2009.
  30. ↑ James G. Cusick (5 Maart 2015). Studies in Culture Contact: Interaction, Culture Change, and Archaeology. SIU Press. pp. 269–. ISBN 978-0-8093-3409-4.
  31. ↑ Richard Bulliet; Pamela Crossley; Daniel Headrick (1 Januarie 2010). The Earth and Its Peoples. Cengage Learning. pp. 66–. ISBN 0-538-74438-3.
  32. ↑ Anne Burton (1973). Diodorus Siculus, Book 1: A Commentary. BRILL. pp. 129–. ISBN 90-04-03514-1.
  33. ↑ James R. Akerman; Robert W. Karrow (2007). Maps: Finding Our Place in the World. University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-01075-5.
  34. ↑ https://www.penn.museum/sites/expedition/medieval-nubia/?et_rid=586265644&s_campaign=arguable:newsletter
  35. ↑ "Ancient Sudan~ Nubia: History: The Kushite Conquest of Egypt". ancientsudan.org (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 15 Mei 2020.
  36. ↑ Diop, Cheikh Anta (1974). The African Origin of Civilization. Chicago, Illinois: Lawrence Hill Books. pp. 219–221. ISBN 1-55652-072-7.
  37. ↑ Bonnet, Charles (2006). The Nubian Pharaohs. New York: The American University in Cairo Press. pp. 142–154. ISBN 978-977-416-010-3.
  38. ↑ Mokhtar, G. (1990). General History of Africa. Kalifornië, VSA: University of California Press. pp. 161–163. ISBN 0-520-06697-9.
  39. ↑ Emberling, Geoff (2011). Nubia: Ancient Kingdoms of Africa. New York: Institute for the Study of the Ancient World. pp. 9–11. ISBN 978-0-615-48102-9.
  40. ↑ Silverman, David (1997). Ancient Egypt. New York: Oxford University Press. pp. 36–37. ISBN 0-19-521270-3.
  41. ↑ Meroë: writing – digitalegypt
  42. ↑ Dandamaev, M. A. (1989). A Political History of the Achaemenid Empire (in Engels). BRILL. pp. 80–81. ISBN 9004091726.
  43. ↑ Curtis, John; Simpson, St John (2010). The World of Achaemenid Persia: History, Art and Society in Iran and the Ancient Near East (in Engels). I.B.Tauris. p. 222. ISBN 9780857718013.
  44. ↑ Nubian Queens in the Nile Valley and Afro-Asiatic Cultural History – Carolyn Fluehr-Lobban, Professor of Anthropology, Museum of Fine Arts, Boston U.S.A, 20-26 Augustus 1998
  45. ↑ https://www.penn.museum/sites/expedition/medieval-nubia/?et_rid=586265644&s_campaign=arguable:newsletter
  46. ↑ https://www.penn.museum/sites/expedition/medieval-nubia/?et_rid=586265644&s_campaign=arguable:newsletter
  47. ↑ https://www.penn.museum/sites/expedition/medieval-nubia/?et_rid=586265644&s_campaign=arguable:newsletter
  48. ↑ https://oi.uchicago.edu/museum-exhibits/nubia/medieval-nubia?et_rid=586265644&s_campaign=arguable:newsletter
  49. ↑ https://www.penn.museum/sites/expedition/medieval-nubia/?et_rid=586265644&s_campaign=arguable:newsletter
  50. ↑ 50,0 50,1 "About Nubia". Nubian Foundation (in Engels). 2018. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 24 Oktober 2019. Besoek op 31 Julie 2019.

Skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Nubië&oldid=2624604"