Konrad Lorenz

Konrad Lorenz
Gebore	Konrad Zacharias Lorenz (1903-11-07)7 November 1903 Wene, Oostenryk-Hongarye
Sterf	27 Februarie 1989 (op 85) Wene, Oostenryk
Nasionaliteit	Oostenryks

Konrad Lorenz (gebore op 7 November 1903, Wene, Oostenryk; sterf op 27 Februarie 1989, Altenburg) was ‘n Oostenrykse dierkundige en stigter van moderne etologie, naamlik die studie van diergedrag by wyse van vergelykende dierkundige metodes. Sy idees het bygedra tot ‘n begrip van hoe gedragspatrone teruggevoer kan word na ‘n ewolusionêre verlede, en hy was ook bekend vir sy werk op die wortels van aggressie. Hy het die Nobelprys vir Fisiologie of Medisyne in 1973 met die kenners in diergedrag, Karl von Frisch en Nikolaas Tinbergen gedeel.

Lorenz was die seun van ‘n ortopediese snydokter. Hy het op ‘n vroeë ouderdom ‘n belangstelling in diere getoon, en het verskeie diere van verskillende spesies aangehou soos visse, voëls, ape, honde, huiskatte en hase — baie wat hy teruggebring het van sy uitstappies. Terwyl hy nog jonk was het hy die siek diere van die nabygeleë Schönbrunner Dieretuin verpleeg. Hy het ook rekords van voëlgedrag in die vorm van dagboeke gehou.

Nadat Lorenz in 1922 sekondêre skool voltooi het, het hy sy vader se wense eerbiedig en ‘n aanvang met mediese studies geneem. Hy het twee semesters by Columbia-universiteit in New York Stad spandeer, maar daarna na Wene teruggekeer vir verdere studies.

Gedurende sy mediese studies het Lorenz voortgegaan om gedetailleerde observasies van diergedrag te maak. ‘n Dagboek wat hy gehou het was in 1927 in die bekroonde Journal für Ornithologie gepubliseer. Hy het in 1928 ‘n M.D. graad by die Universiteit van Wene ontvang, en in 1933 is ‘n Ph.D. in Dierkunde aan hom toegeken. Lorenz het, aangespoor deur die positiewe reaksie tot sy wetenskaplike werk, ‘n kolonie voëls gevestig, ‘n reeks navorsingspapiere betreffende sy observasies van die voëls gepubliseer, en gou ‘n internasionale reputasie verwerf.

In 1935 het Lorenz die leer-vaardighede van jong eendjies en gansies beskryf. Hy het waargeneem dat die gediertes teen ‘n sekere kritiese stadium kort nadat dit uitgebroei het geleer het om hul werklike of aanneem ouers te volg. Die proses, genaamd inprenting, betrek sekere visuele en klank stimuli van die ouer(s) of aanneem ouer(s), wat ‘n volg-reaksie in die jong diere veroorsaak wat hul latere volwasse gedrag affekteer. Lorenz het die fenomeen gedemonstreer deur voor nuut-uitgebroeide eendjies te verskyn en ‘n moeder-eend se klanke na te aap, waarop die jong voëls hom as hul moeder aanvaar het en hom dienooreenkomstig gevolg het.

In 1936 is die Duitse Genootskap van Diere Sielkunde gestig. Die volgende jaar is Lorenz as mede-hoofredakteur van die nuwe Zeitschrift für Tierpsychologie aangestel, welke ‘n leidende joernaal vir etologie sou word. In 1937 is Lorenz ook as lektor in vergelykende anatomie en dieresielkunde by die Universiteit van Wene aangestel. Hy was vanaf 1940 tot 1942 professor en hoof van die department van Algemene Sielkunde by die Albertus Universiteit by Koningsberg, Duitsland (nou Kaliningrad, Rusland).

Lorenz het vanaf 1942 tot 1944 as ‘n dokter in die Duitse Leër gedien, en was as oorlogsgevangene in die Sowjetunie gevange geneem. Hy is in 1948 aan Oostenryk uitgelewer, en was van 1949 tot 1951 hoof van die Instituut van Vergelykende Etologie by Altenberg. In 1950 het hy ‘n vergelykende etologie departement in die Max Planck Instituut van Buldern, Wesfale gestig en in 1954 mededirekteur van die instituut geword. Van 1961 tot 1973 was hy direkteur van die Max Planck Instituut vir Gedragsielkunde in Seewiesen. In 1973 is die Nobelprys vir Fisiologie of Medisyne aan Lorenz, Frisch en Tinbergen toegeken vir hul ontdekkings betreffende die gedragspatrone van diere. In dieselfde jaar het Lorenz direkteur van die departement van Dierkunde by die Instituut van Vergelykende Etologie by die Oostenrykse Akademie van Wetenskappe by Altenburg geword.

Lorenz se vroeë wetenskaplike bydrae het gehandel met die aard van instinktiewe gedragspatrone en optrede, en veral hoe sulke gedrag en optrede tot stand kom asook die bron van die energie wat vir hul uitvoering noodsaaklik is. Hy het ook ondersoek hoe gedrag mag voortvloei van twee of meer basiese dryfvere wat tegelykertyd in ‘n dier geaktiveer word. Lorenz het saam met Nikolaas Tinbergen van Nederland aangetoon dat verskillende vorms van gedrag geharmoniseer word in ‘n enkele opeenvolging van aksies.

Lorenz se konsepte het die moderne wetenskaplike begrip bevorder van hoe gedragspatrone in ‘n enkele spesie ewolusie ondergaan; veral met betrekking tot die rol wat ekologiese faktore en die aanpasbaarheidswaarde van gedrag in die oorlewing van ‘n spesie speel. Hy het gepostuleer dat dierespesies geneties saamgestel is ten einde spesifieke tipes inligting te leer wat van belang vir die oorlewing van die spesie is. Sy idees het ook lig gewerp op die vraag van hoe gedragspatrone ontwikkel en gedurende die lewe van ‘n individuele organisme tot volwassenheid ontwikkel.

Tydens die latere deel van sy loopbaan het Lorenz sy idees tot die gedrag van mense (as synde lede van ‘n sosiale spesie) toegepas, welke toepassing kontroversiële filosofiese en dierkundige implikasies ingehou het. In ‘n gewilde boek, Das sogenannte Böse (1963; Op Aggressie), het Lorenz geargumenteer dat gevegte en oorlogs-tipe gedrag in mans oor ‘n ingebore basis beskik, maar op omgewings-gebaseerde wyse gemodifiseer kan word deur ‘n behoorlike begrip daarvan, en deur voorsiening te maak vir die basiese instinktiewe benodigdhede van mense. Hy het opgemerk dat baklei in laer diere ‘n positiewe oorlewingsfunksie vervul, soos bv. die verjaging van kompetisie en die beskerming van territoriale gebiede. Oorlogs-tipe gedrag in mense mag op soortgelyke wyse geritualiseer word in sosiaal-waardevolle gedragspatrone. In ‘n ander werk, Die Rückseite des Spiegels: Versuch einer Naturgeschichte menschlichen Erkennens (1973; Agter die Spieël: ‘n Soeke vir ‘n Natuurlike Historie van Menslike Kennis), het Lorenz die aard van menslike gedagtes en intellek ondersoek, en die probleme wat die moderne beskawing voortbring, grootliks aan die beperkinge wat sy studie aan die lig gebring het, toegewys.