Jameson-inval

Jameson-inval
Berede infanterie van die Kaapkolonie wat die Boere-verdediging by Doornkop bestorm. 1 Januarie 1896.
Datum 29 Desember 1895 – 2 Januarie 1896 Ligging Zuid-Afrikaansche Republiek Resultaat Oorwinning vir die Boeremagte
Strydende partye
Cecil John Rhodes Leander Starr Jameson Hervormingskomitee	Zuid-Afrikaansche Republiek
Bevelvoerders
Leander Starr Jameson	Piet Cronje
Ongevalle
18 gesneuweldes en omtrent 40 gewondes	4 gesneuweldes en 5 gewondes

Die Jameson-inval (Engels: Jameson Raid, 29 Desember 1895 - 2 Januarie 1896) was 'n mislukte aanslag op die onafhanklikheid van die Zuid-Afrikaansche Republiek. Cecil John Rhodes, wat in daardie stadium die premier van die Kaapkolonie was, het die inval beplan en gefinansier as deel van sy ideaal om 'n verenigde Suid-Afrika onder die Britse vlag tot stand te bring.

Ten einde die inval in die oë van die res van die wêreld te regverdig, moes dit saamval met 'n kunsmatig aangewakkerde revolusie onder die Uitlanderbevolking van Johannesburg. Die invallers, gelei deur dr. Leander Starr Jameson, sou die Uitlanders dan op hulle versoek te hulp snel, oënskynlik om 'n volskaalse burgeroorlog te voorkom, maar in werklikheid om die Britse Hoë Kommissaris in Suid-Afrika die geleentheid te gee om tussenbeide te tree.

Hy sou dan aandring op 'n wetgewende vergadering wat deur die Uitlanders oorheers sou word en wat bereid sou wees om Transvaal by 'n Britse federasie te laat aansluit. Die Uitlanderopstand het egter weens 'n gebrek aan geesdrif nooit plaasgevind nie. Jameson se inval is daardeur tot mislukking gedoem. Die inval het die spanning in die Suid-Afrikaanse politiek laat oplaai en grootliks bygedra tot die uitbreek van die Anglo-Boereoorlog in 1899. In 1890 het Cecil John Rhodes (1853- 1902) met die steun van J.H. Hofmeyr en die Afrikanerbond premier van die Kaapkolonie geword. Gerugsteun deur sy persoonlike finansiële mag, was hy toe meer as ooit tevore in 'n gunstige posisie om sy ideale vir 'n verenigde Britse Suid-Afrika te verwesenlik.

Hy het uit die staanspoor verklaar dat hy as premier van die Kaap slegs "Suid-Afrikaanse politiek" sou bedryf, waarmee hy bedoel het dat hy die belange van Suid-Afrika as geheel sou bevorder en enige ontwikkelings van isolasionisme sou teenwerk. Die pogings van Britse imperialiste om die Zuid-Afrikaansche Republiek by 'n Brits-beheerde federasie te betrek of tot aansluiting by 'n tolunie te dwing, het teen 1894 nog geen vrugte afgewerp nie.

Hulle het wel daarin geslaag om die ZAR se uitbreiding ooswaarts na Swaziland te fnuik en die beleid van omsingeling 'n stap verder gevoer deur die anneksasie van Rhodesië (vandag Zimbabwe) in 1894. Betsjoeanaland het reeds in 1885 'n Britse protektoraat geword en Zoeloeland (vandag Natal) is in 1887 geannekseer. Die spoorlyn tussen Pretoria en Delagoabaai, wat die ZAR onafhanklik van Britse hawens sou maak, is egter in 1894 voltooi en die daaropvolgende jaar in gebruik geneem.

Rhodes was bevrees dat die ZAR met sy goudrykdom en 'n eie spoorweg na Delagoabaai tot die ekonomiese reus van Suid-Afrika sou ontwikkel en daardeur sy wil op die Britse gebiede sou kon afdwing. Hy was bereid om enige middel aan te wend am die ZAR se onafhanklikheid te beëindig. Die Uitlandervraagstuk wat in Johannesburg ontstaan het, het aan hom en die ander imperialiste 'n gulde geleentheid gebied am hulle met die ZAR se binnelandse aangeleenthede te bemoei.

Die Uitlandervraagstuk

Die buitelanders wat sedert die ontdekking van goud in 1886 in groot getalle na die Witwatersrand gestroom het, het 'n blywende deel van die bevolking van die ZAR geword. Hulle is deur die ouer, gevestigde bevolking (die Boere) as 'n bedreiging beskou. Die Boere het gevrees dat die Uitlanders hulle uiteindelik in getalle sou oortref en dat hulle, wanneer hulle burgerregte verkry het, die regering van die land sou oorneem, die Afrikanertradisies sou ondermyn en moontlik selfs Britse anneksasie sou verwelkom. Die tradisionele plattelandse leefwyse van die Boere was onversoenbaar met die stedelike kapitalisme van die Uitlanders en uit die staanspoor was verhoudings tussen die twee bevolkingsgroepe gespanne.

President Paul Kruger en die Volksraad het nogtans besef dat die Uitlanderbevolking nie geïgnoreer kon word nie. Reeds in 1887 het Kruger die goudvelde besoek en onderneem om soveel moontlik van die Uitlanders se griewe uit die weg te ruim. Hulle was veral ontevrede oor die hoë lisensiegelde en die hoe invoerregte. Hulle het aangedring op 'n eie munisipale regering en wou eiendomsreg op hul standplase verkry. Kruger het verklaar dat die Uitlanders as 'n integrerende deel van die bevolking beskou sou word. Wat die kwessie van stemreg en verteenwoordiging in die Volksraad betref, het hy egter besluit om 'n middeweg te volg waardeur die onafhanklikheid van die ZAR nie in gevaar gestel sou word nie en waardeur die Uitlanders, sonder wie die ZAR nie kon klaarkom nie, ook nie heeltemal vervreem sou word nie. Die middewegbeleid was gegrond op 'n Tweede Volksraad, wat in 1890 ingestel is. Die Tweede Volksraad was ondergeskik aan die Eerste Volksraad en sou seggenskap hê oor sake van plaaslike belang waarby staatsbeleid nie betrokke was nie. Lede van die Tweede Volksraad kon deur alle burgers ouer as 16 jaar, insluitende Uitlanders wat reeds twee jaar genaturaliseer was, gekies word.

Om vir die Tweede Volksraad verkiesbaar te wees, moes 'n persoon minstens 30 jaar oud wees, vaste eiendom besit, tot 'n Protestantse geloof behoort en reeds twee jaar stemgeregtig wees. In die geval van 'n Uitlander was dit dus 4 jaar na naturalisasie. Lede van die Eerste Volksraad kon gekies word deur persone wat voor 1890 burgerskap verkry het, persone wat na 1890 burgerskap op grond van geboorte by bereiking van 16-jarige ouderdom verkry het en persone wat reeds vir 10 jaar vir die Tweede Volksraad verkiesbaar was. Dit het dus daarop neergekom dat die Uitlanders eers 14 jaar na naturalisasie stemreg vir die Eerste Volksraad kon verkry.

Die bestaan van twee volksrade het die spanning tussen Johannesburg en die Eerste Volksraad nie verlig nie, maar eerder daartoe bygedra. Die Uitlanders was nie tevrede met die geringe mate van verteenwoordiging wat hulle gehad het nie en hul griewe het toegeneem. In 1892 is die Transvaal National Union deur advokaat Charles Leonard in Johannesburg gestig. Leonard het vroeër reeds in die Kaapkolonie teen die ZAR geagiteer en het Rhodes se imperialisme ondersteun. Die oogmerke van die TNU was die handhawing van die onafhanklikheid van die ZAR, die verkryging van gelyke politieke regte vir almal en die uitskakeling van die Uitlanders se griewe. Leonard se doelwit was egter die uiteindelike ondergang van die ZAR.

In 1893 en in 1894 het die TNU versoekskrifte aan Kruger voorgelê waarin hulle om stem reg gevra het. Hulle het egter geen welslae daarmee behaal nie en die gedagte het by hulle begin posvat dat Kruger persoonlik die grootste struikelblok was en dat die Eerste Volksraad meer inskiklik sou wees sodra sy invloed verdwyn. In hul openbare agitasies en in hul persveldtogte het hulle hulle nie net teen die "wanbestuur" en die "korrupsie" van die regering uitgespreek nie, maar ook persoonlike aanvalle op Kruger gedoen. In die presidentsverkiesing van 1893 het die TNU hom by Kruger se teenstander, die meer progressiewe kommandant generaal Piet Joubert, geskaar. Die skrale meerderheid waarmee Kruger die verkiesing gewen het, was in groot mate aan die Uitlanders se propaganda te wyte. In 1894 het die regering van die ZAR die taktiese flater begaan om die Uitlanders vir militêre diens op te kommandeer in die oorlog teen Mapog in Noord-Transvaal. Baie Uitlanders het geweier en protesvergaderings gehou. Hulle het daarop gewys dat hulle geen burgerregte geniet het nie en dat hulle dus nie burgers van die land was en tot militêre diens verplig kon word nie. Brittanje het die versoek van die Uitlanders as 'n gulde geleentheid beskou om hom met die binnelandse aangeleenthede van die ZAR te bemoei en sodoende die soewereiniteit van die staat te ondermyn.

Die Britse Hoë Kommissaris in Suid-Afrika, sir Henry Loch, is na Pretoria gestuur om met Kruger te onderhandel. Met die aankoms van Loch op Pretoriastasie op 25 Junie 1894 is die president van die ZAR deur 'n groot groep Uitlanders beledig. Nadat hulle Loch geesdriftig toegejuig het, het hulle die perde voor die koets waarin Loch en Kruger gesit het, uitgespan en self die koets na die hotel getrek terwyl hulle Rule Britannia gesing en die Union Jack gewaai het. Loch het die hotel saam met die Uitlanders binnegegaan en Kruger net so in die koets laat sit. Loch het niks gedoen om die voorval af te keur nie, maar het tog aan Kruger se versoek voldoen en nie 'n besoek aan Johannesburg gebring nie.

Hoewel die opkommandering van die Uitlanders as gevolg van Loch se besoek gestaak is, is daar nie tot 'n vergelyk aangaande toekomstige militêre diens deur die Uitlanders gekom nie. Kruger was bereid om hulle kwyt te skeld mits Brittanje sekere wysigings aan die Londen-konvensie van 1884 aanbring. Daarvoor was Loch nie te vinde nie. Met die ontmoeting tussen Loch en Kruger het die Uitlandervraagstuk 'n nuwe wending geneem. Dit was nou nie meer 'n suiwer binnelandse aangeleentheid van die ZAR nie, maar 'n internasionale aangeleentheid waarmee Brittanje, op grond van die Londen-konvensie, hom in die toekoms in toenemende mate sou bemoei.

Die vernedering wat Kruger tydens Loch se besoek ondergaan het, het groot verontwaardiging by die Boere uitgelok en verhoudings tussen die Uitlanders en die owerheid het vinnig agteruitgegaan. In 1895 is nog 'n versoekskrif, hierdie keer met 35 000 handtekeninge, aan die regering voorgelê. Dit is deur die Volksraad van die hand gewys maar het groot publisiteit in die Britse pers geniet en simpatie vir die Uitlanders se griewe by die Britse regering en die Britse volk gewek. Die griewe, wat al hoe meer geword het, is volledig uiteengesit in die manifes van die TNU (die Leonard-manifes), wat op 26 Desember 1895 gepubliseer is. Sommige van die griewe was gegrond, party was oordrewe en ander was verdraai.

Afgesien van die stemregkwessie was die Uitlanders, volgens die manifes, ontevrede oor die gebrek aan munisipale selfbestuur, die dinamietmonopolie wat die prys van dinamiet hoog gehou het, die regering se beleid om konsessies toe te staan, die "korrupsie" in die regering, die "diktatoriale neigings" van die president, die diskriminasie teen die Uitlanders op grond van taal en godsdiens, die gebruik van Hollands as voertaal in die skole, onvoldoende onderwys vir Uitlanderkinders, die hoë belastings, hoë invoer- en spoorwegtariewe en die "wanadministrasie" ten opsigte van die Swart volke.

Die manifes was tot die hele Blanke bevolking van die ZAR gerig en het geëis dat 'n nuwe grondwet vir 'n "ware republiek" opgestel word waarin almal gelyke regte sou geniet, die geregshowe onafhanklik, die onderwys meer liberaal en Engels en Hollands die amptelike tale sou wees. Die meeste Uitlanders het egter meer belang by hul materiële welvaart gehad as by die stigting van die TNU se "ware republiek". Die ontevredenheid aan die Rand is kunsmatig aangewakker deur imperialisties gesinde agitators soos Leonard en mynmagnate soos Lionel Phillips, wat in 1893 voorsitter van die Kamer van Mynwese geword het.

Phillips het self verklaar dat dit nie maklik was om die Uitlanders tot opstand op te sweep nie omdat die meerderheid van hulle nie in stem reg en die val van die Kruger-regering belang gestel het nie. Boonop was daar verdeeldheid onder die Uitlanders oor die rigting wat ingeslaan moes word indien 'n opstand teen Kruger se bewind sou slaag: moes Transvaal 'n onafhanklike republiek bly of moes Britse anneksasie gevra word?

Die inval

Rhodes het self die Uitlanders as 'n onvoorspelbare faktor beskou. Toestande aan die Witwatersrand kon moontlik so verander dat die Uitlandervraagstuk nie meer deur Brittanje en die imperialiste in Suid-Afrika gemanipuleer kon word nie. Daarom het hy reeds in 1894 besluit om 'n opstand onder die Uitlanders te organiseer waaroor hy self beheer kon uitoefen. Die Britse premier, lord Salisbury, die Minister van Kolonies, Joseph Chamberlain en die nuwe Britse Hoë Kommissaris in Suid-Afrika, sir Hercules Robinson, was deeglik bewus van Rhodes se planne, maar slegs op nie-amptelike vlak, en het dit goedgekeur.

Die opstand aan die Rand wat deur die Transvaal National Union georganiseer moes word, sou ondersteun word met 'n militêre inval, kwansuis om die lewens van Britse onderdane te beskerm. Indien die opstand slaag, sou Robinson as bemiddelaar optree tussen die Transvaalse regering en die TNU. Hy sou toesien dat voorsiening gemaak word vir die byeenroeping van 'n wetgewende vergadering wat 'n nuwe grondwet, op die grondslag van stemreg vir die Uitlanders, moes opstel.

Daardeur sou 'n pro-Britse regering aan die bewind kom wat ten gunste van 'n federasie sou wees. Die plan het berus op die veronderstelling dat die Uitlanders die Boere in getalle oortref het, wat in werklikheid nie die geval was nie. Om die opstand te laat slaag, het Rhodes die aktiewe steun van toonaangewende Uitlanders nodig gehad. Party van die mynmagnate het verkies om neutraal te bly, terwyl ander, soos Alfred Beit, slegs met groot moeite deur die TNU oorgehaal is om aan die opstand deel te neem. Rhodes se broer, Frank, 'n kolonel in die Britse leër, is as "militêre raadgewer" na Johannesburg gestuur.

Hy moes geesdrif vir die opstand aanwakker en toesien dat die Uitlanders bewapen word. Sowat 3 000 gewere is Johannesburg binnegesmokkel, asook 'n paar Maxim Nordenfeldt kanonne. Daar is ook beplan om die staatsmagasyn in Pretoria oor te neem wanneer die opstand eers begin het. Uit die geledere van die TNU is 'n sogenaamde Reform Committee saamgestel wat uit 64 lede bestaan het en leiding in die opstand moes gee. Die werklike leiers was Lionel Phillips, Frank Rhodes, George Farrar, John Hammond en Percy (later sir) Fitzpatrick.

Omdat Brittanje nie amptelik by Rhodes se planne betrokke kon raak nie, was dit nodig om van 'n private invalsmag gebruik te maak. Dr. Leander Starr Jameson (1853-1917), die administrateur van Rhodesië en 'n persoonlike vriend van Rhodes, sou 'n mag van 1 500 man op die been bring, saamgestel uit lede van die British South Africa Company se berede polisie in Betsjoeanaland en lede van 'n Vrywilligerskorps wat pas in Salisbury gestig is in Pitsani, geleë op die Transvaalse grens in 'n deel van Betsjoeanaland wat aan Rhodes se BSA Company behoort het, sou as afspringplek dien.

Cecil Rhodes en Leander Starr Jameson, sleutelfigure in die klopjag.

In November 1895 het Jameson die Witwatersrand besoek. Na veel gewik en geweeg het die Uitlanders daartoe ingestem dat die opstand op 28 Desember 1895 sou plaasvind. Jameson het die leiers van die Reform Committee versoek om 'n ongedateerde brief aan hom te oorhandig. Daarin het hulle die waarskynlikheid van 'n botsing met die Transvaalse owerheid genoem en Jameson versoek om, indien die opstand wel plaasvind, militêr in te gryp om die lewens van die ongewapende mans, vroue en kinders teen die goed gewapende Boere te beskerm. Met die brief sou Jameson sy inval in die oë van die res van die wêreld kon regverdig. Nadat Jameson vertrek het wou die reëlings in Johannesburg nie vlot nie.

Die leiers was onbekwaam en onseker, terwyl die geesdrif vir die opstand verflou het. Frank Rhodes het geen strategie beplan nie en die hoeveelheid gewere wat opgedaag het, was te min. Weens die verdeeldheid onder die Uitlanders kon daar ook nie met sekerheid bepaal word hoeveel van hulle aan die opstand sou deelneem nie. Baie van die wat wel gewillig was om aan die opstand deel te neem, het onder-die indruk verkeer dat die ZAR vervang sou word deur 'n nuwe onafhanklike republiek. Toe die nuus uitlek dat die opstand deur Rhodes beplan is met die doel om die Britse vlag in Transvaal te hys, het dit groot ontevredenheid veroorsaak. Intussen het Jameson se hoofmag, bestaande uit slegs 350 man, by Pitsani saamgetrek om daar te wag totdat die opstand in Johannesburg begin.

Op Kersdag 1895 het die Uitlanders op 'n noodvergadering besluit om Charles Leonard na Rhodes in Kaapstad te stuur en van hom die versekering te verkry dat die Union Jack nie in Transvaal gehys sou word nie. Die vertraging sou hulle die geleentheid bied om beter reëlings te tref. As gevolg van hierdie ontwikkelinge het Jameson telegramme uit Johannesburg sowel as Kaapstad ontvang waarin hy verwittig is dat die opstand uitgestel is en gevolglik ook die inval. In die telegramme wat in die volgende paar dae heen en weer gestuur is en waarin Jameson herhaaldelik gewaarsku is om Transvaal nie binne te val voordat hy opdrag ontvang nie, is die terminologie van die sakewêreld gebruik.

Vir oningeligtes sou dit uit die telegramme lyk of die stigting van 'n nuwe maatskappy bespreek word. Jameson het hom nie aan die telegramme gesteur nie. Hy en sy troepe was reeds 'n maand by Pitsani en was ongeduldig om met die inval te begin. Hy het gevrees dat die invalsplanne dalk sou uitlek indien langer gesloer word. In 'n telegram aan Rhodes het hy gesê dat hy nogtans met sy invalsmag die Kruger-regering omver sou werp, selfs al vind die opstand in Johannesburg nie plaas nie. Op Saterdag, 28 Desember 1895, het Jameson Rhodes per telegram verwittig dat hy Transvaal die volgende aand sou inval tensy hy opdrag ontvang om dit nie te doen nie.

Die telegram het Rhodes laat bereik om betyds 'n antwoord te stuur, die telegraaflyn na Pitsani was Sondagmiddae gesluit. Twee boodskappers uit Johannesburg het Pitsani die Sondagmiddag laat bereik met die opdrag om Jameson te keer. Hulle was kapteins Holden en Heany. Laasgenoemde was 'n ou vriend van Jameson en het hom gesterk in sy besluit om voort te gaan met die inval, eerder as om hom daarvan te probeer weerhou. Om 21h30 op Sondag, 29 Desember 1895, het Jameson die Transvaalse grens oorgesteek. Die volgende oggend het 130 man van die Bechuanaland Police by Malmani (die teenswoordige Ottoshoop) by hom aangesluit. Afgesien van agt Maxim Nordenfeldt-kanonne het die invalsmag ook drie ligte veldkanonne gehad.

Die militêre opperbevel het by kolonel sir John Willoughby berus. Jameson het blykbaar gemeen dat hy vinnig genoeg sou vorder om Johannesburg te bereik voordat hy deur die Boeremagte gestuit kon word. Om die nuus van die inval te vertraag, het hy die telegraafdrade by Mafeking laat knip. Die draad tussen Zeerust en Pretoria is egter nie geknip nie. Omstreeks 09h00 op 30 Desember het nuus oor die inval Pretoria bereik. Kmdt.-genl. Piet Joubert het die westelike kommando's onder leiding van genl. Piet Cronjé opgeroep. Nuus oor die inval het Johannesburg eers die middag laat bereik. Van 'n revolusie was daar nie meer sprake nie en koorsagtige reëlings is getref om Johannesburg teen 'n moontlike aanval van die Boeremagte te beskerm.

Gewere is uitgedeel en verskansings opgerig. Die Vierkleur is onderstebo gehys as teken dat die Uitlanders hul onafhanklikheid ten opsigte van Brittanje wou handhaaf, en 'n "voorlopige regering" is gevorm. Tot almal se verbasing het Kruger die Republikeinse polisie aan Johannesburg onttrek. Op 31 Desember het die eerste skermutseling tussen die Boere en die invallers by Doornpoort plaasgevind. Kleiner kommando's het Jameson se terugvalroete afgesny, terwyl die hoofkommando hom in die omgewing van Krugersdorp ingewag het. Op 31 Desember en weer op 1 Januarie het die Britse Hoë Kommissaris hom van die inval gedistansieer en bevele na Jameson gestuur om terug te draai. Die houding van die Hoë Kommissaris het 'n einde gebring aan die wyfeling in Johannesburg: die Reform Committee het onderhandelings met Kruger aangeknoop. Op 2 Januarie 1896, nadat die invallers 86 uur aan die opmars was met feitlik geen ruskans en geen kos nie, is hulle by Doornkop, 19 km suid van Krugersdorp en 32 km van Johannesburg, deur Cronje se magte in 'n hinderlaag gelei. In die daaropvolgende skermutseling is 17 van hulle dood en 55 gewond. Om 09h15 het hulle die voorskoot van 'n Swart vrou as wit vlag gebruik om oor te gee. Ten spyte van baie van die Boere se eis dat die leiers van die inval tereggestel moet word, het Kruger besluit om Jameson en sy offisiere uit te lewer aan sir Hercules Robinson, wat hom na Pretoria gehaas het om as bemiddelaar op te tree. Jameson is eers ses maande later in Londen verhoor. Teen daardie tyd het die imperialistiese pers in Brittanje die bevolking in so 'n mate opgesweep dat hulle Jameson as 'n held beskou het. Die houding van die Britse volk is weerspieël in 'n gedig, Jameson's Ride, wat deur die Hofdigter geskryf is en waarin Jameson se optrede aangeprys word. Die regter wat die verhoor waargeneem het, moes 'n onwillige jurie dwing om Jameson skuldig te bevind. Jameson is tot 15 maande tronkstraf gevonnis, maar is na 4 maande weens swak gesondheid vrygelaat. Hy het na Suid-Afrika teruggekeer en het in 1904 premier van die Kaapkolonie geword - 'n amp wat hy tot in 1908 beklee het. In Pretoria is die 64 lede van die Reform Committee almal skuldig bevind en tot 2 jaar tronkstraf en 2000 pond boete gevonnis. Die leiers - George Farrar, Lionel Phillips, Frank Rhodes en John Hays - is ter dood veroordeel. Kruger het die vonnisse tot lewenslange tronkstraf versag. Later het hy aan versoekskrifte gehoor gegee en ingestem om hulle vry te laat teen betaling van 'n boete van 25 000 pond elk en die onderneming om hulle vir 15 jaar nie met politiek te bemoei nie. Rhodes het die boetes betaal. Brittanje het hom amptelik van die inval gedistansieer, Jameson en die invallers as misdadigers bestempel en onderneem om 'n komitee van ondersoek aan te stel om te bepaal in welke mate lede van die Britse regering daarby betrokke was. Rhodes is na Londen ontbied om voor die komitee te getuig. Die komitee het sy werk verrig in dieselfde gees van jingoïsme waarin Jameson se verhoor plaasgevind het: so baie feite is verbloem dat die Opposisie spottend na die komitee verwys het as die "Committee of No Inquiry". So byvoorbeeld is sir John Willoughby, die militêre leier van die Inval toegelaat om te weier om sekere vrae te beantwoord. Rhodes het skuld erken maar ook geweier om vrae te beantwoord wat die aandadigheid van ander persone aan die lig sou bring. Die komitee het Chamberlain en sy amptenare van enige aandadigheid vrygespreek en bevind dat Rhodes alleen vir die inval verantwoordelik was. Sy British South Africa Company is egter toegelaat om voort te bestaan, hoewel hy die voorsitterskap moes neerlê.

Gevolge

Die mislukte Jameson-inval het verreikende gevolge gehad, sowel in Suid-Afrika as in die buiteland. Die oorwinning wat genl. Cronje behaal het. het die nasionalisme in die ZAR versterk en die land meer vasberade gemaak om sy onafhanklikheid te handhaaf. Terselfdertyd het die wantroue teenoor die Britse regering toegeneem en het die ZAR, saam met die Vrystaat, begin om hom te bewapen. Die twee republieke het besef dat hulle sou moes saamstaan om hul onafhanklikheid te behou en het in 1897 'n defensiewe en offensiewe verbond gesluit.

Boere wat voorheen 'n gematigde houding teenoor die Uitlanders ingeneem het en nog bereid was om toegewings te maak, het na die Jameson-inval hul volle ondersteuning aan Kruger en die Volksraad gegee. Verskeie streng wette is uitgevaardig om die binnekoms van Uitlanders te reguleer, die Johannesburgse pers in toom te hou en opruiende aktiwiteite te verbied. Die nuwe maatreëls wat teen die Uitlanders ingestel is, het weer eens aan Brittanje die geleentheid gebied om as kampvegter vir hul regte op die voorgrond te tree en druk op die ZAR uit te oefen.

Die inval het 'n gevoel van eensgesindheid by Afrikaners oral in Suid-Afrika laat ontstaan, nie net in Transvaal en die Vrystaat nie, maar ook in die Kaapkolonie. Die Afrikanerbond, wat die ZAR voorheen gekritiseer het weens die ekonomiese maatreëls wat hy teen die Britse gebiede ingestel het, het die inval as verraderlik veroordeel en sy steun aan Rhodes onttrek. Rhodes was verplig om as premier van die Kaapkolonie te bedank. Hy het feitlik al sy politieke invloed verloor maar het voortgegaan om Barkly-Wes in die Kaapse parlement te verteenwoordig. In 1898 is hy herkies, al was die meeste van die inwoners in sy kiesafdeling Afrikaners.

Die mislukte inval het egter ook 'n gees van jingoïsme in Suid-Afrika laat posvat. Imperialisties gesinde Engelssprekendes het net soos die Britse volk, die sleutelfigure in die inval as helde beskou. Hulle het politieke partye en organisasies soos die South African League gestig wat hulle beywer het vir 'n Britse federasie in Suid-Afrika. Die League het oorlog openlik as die enigste alternatief gepropageer. Britse imperialisme aan die een kant en Afrikanernasionalisme aan die ander kant het die verhoudings tussen die twee taalgroepe vinnig laat versleg. In die buiteland het die Jameson-inval 'n verslegting in Anglo-Duitse betrekkinge tot gevolg gehad. Op 3 Januarie 1896 het die Duitse keiser, Wilhelm II, 'n telegram van gelukwense aan Kruger gestuur.

Die telegram het groot verontwaardiging in Brittanje uitgelok. Koningin Victoria het persoonlik aan die keiser, haar kleinseun, geskryf waarin sy sy "anti-Britse" optrede betreur het. In Londen het die vermoede ontstaan dat Duitsland die Britse posisie in Suid-Afrika wou ondermyn. Duitsland was begerig om 'n openlike breuk met Brittanje te voorkom en het sy vriendskapsgebare teenoor die ZAR gestaak. Betrekkinge tussen die twee moondhede het egter gespanne gebly en in die ZAR het die hoop nooit verflou dat Duitsland die Republieke in geval van 'n konfrontasie met Brittanje te hulp sou snel nie.

Leander Starr Jameson

Piet Cronje

Bronne

• Rosenthal, Eric. 1978. Encyclopaedia of Southern Africa. Juta and Company Limited, Kaapstad en Johannesburg.
• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409532 band