Elise Muller

Elise Muller
Gebore	Elizabeth Muller 11 Maart 1919 Ceres
Sterf	5 November 1985
Nasionaliteit	Suid-Afrika
Beroep	Skrywer
Ouer(s)	Ds. Cornelis Muller

Ds. Cornelis Muller van die NG gemeente Vandermerwe, Bonnievale, en sy gesin, omstreeks 1930. Elise Muller, die tweede oudste dogter, staan waarskynlik links agter haar ma, Christina (née Du Toit). (Die latere ds.) Gys Muller was die vierde van die ses kinders en dus waarskynlik die seuntjie wat regs van sy pa sit. Die foto is op Bonnievale geneem, moontlik teen die einde van ds. Muller sr. se dienstyd (1930).

Elizabeth (Elise) Muller (1919–1985) was 'n Afrikaanse skrywer. Haar broer was ds. Gys Muller. Haar liefde vir skryf het 'n onverwagse hupstoot gekry toe sy siek geword het tydens haar eerste jaar aan die Universiteit van Stellenbosch. Haar eerste boek was Ek, 'n Samaritaanse vrou in 1941 en daarmee wen sy prysgeld van £100. Sy werk later as deel van die redaksie van NG Kerkuitgewers. Sy sien die werk as 'n roeping van God. Daarna was sy die hoof van redaksie, 'n pos wat sy 22 jaar lank beklee het. Sy wen ook die Hertzogprys vir prosa in 1957 met Die vrou op die skuit.

Lewe en werk

Elisabeth Muller is op 11 Maart 1919 op Ceres gebore, waar haar vader van Oktober 1914 tot Oktober 1916 hulppredikant was. Haar ouers was ds. Cornelis Muller (gebore 15 Mei 1884) en Christine Elizabeth Maria (Stinie) du Toit en sy is die oudste van ses kinders. Haar broers is Erik en Gys en haar susters is Helene, Christine en Lydia. In 1923 vertrek die gesin na die nuut gestigte gemeente van Bonnievale in die Suid-Kaap, geleë langs die Breërivier. Die dorpie was destyds ’n waterryke gemeenskap van plase en kleinhoewes. In 1930 verhuis die gesin na die Noordweste en vestig hulle op Nieuwoudtville in die Karoo, waar die stowwerige omgewing en brak water ’n groot verandering was. Twee jaar later vertrek hulle na Calvinia in die Hantam, waar sy in 1936 aan die Hoërskool Calvinia matrikuleer. Haar verdere opleiding ontvang sy vir twee jaar vanaf 1937 aan die Paarl Opleidingskollege, waar sy in 1938 die Primêre Onderwysdiploma verwerf. In 1939 skryf sy in vir ’n B.A.-graad aan die Universiteit van Stellenbosch met gekose hoofvakke Geografie en Geskiedenis, maar as gevolg van ’n ernstige siekte (tuberkulose) moet sy haar studies onderbreek en keer sy terug huis toe.

In 1943 aanvaar sy ’n betrekking in die administrasie van die Christen-Studentevereniging op Stellenbosch, maar moet in 1944 die betrekking neerlê weens swak gesondheid. Sy bly daarna by haar ouerhuis in Calvinia, waar haar ma haar feitlik voltyds moet verpleeg. Terwyl sy siek is, verwyl sy die tyd met skryf en so sien haar eerste kortverhale en romans die lig. Haar siekte lei uiteindelik in 1950 tot die verwydering van haar regterlong, ’n baie riskante operasie vir sy tyd, wat haar lewe red. Omdat sy so verswak was, neem dit haar hierna ses jaar om te herstel, ’n tyd wat sy hoofsaaklik op Worcester deurbring waar haar ouers intussen afgetree het. Na haar herstel is sy vanaf 1956 tot met haar aftrede verbonde aan die NG Kerk Boekhandel in Kaapstad, waar sy later hoofuitgewer is. In 1978 moet sy weens swak gesondheid aftree. Sy dien ook as assessor-lid op die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. In 1967 reis sy saam met dr. Hermien Lambrechts oorsee, waar sy onder meer die Yorkshire Moors van die Brontës, wat groot invloed op haar skryfwerk gehad het, selfstandig verken. Na haar aftrede begin sy met navorsing oor die familiegeskiedenis van die Du Toits, haar ma se familie. Die laaste jare van haar lewe bring sy op die Strand deur. Sy is op 5 November 1985 in die Ametis-tehuis in die Strand oorlede, nadat haar gesondheid in die jare voor haar dood sterk agteruit gegaan het.

Skryfwerk

Kortverhale

Hoewel veral die romans Die wilde loot, Die derde rit en Van eensame mense besondere letterkundige meriete het, bereik sy haar letterkundige hoogtepunt in haar kortverhale. Haar eerste kortverhaal, Rachel, verskyn in Die Huisgenoot van 4 September 1942 en haar laaste kortverhaal word in 1960 gepubliseer.

Verskeie kortverhale verskyn eers in tydskrifte van daardie tyd, soos Die Huisgenoot, Sarie Marais en Die Huisvrou. Sy is die eerste persoon wat die maandelikse prys vir beste kortverhaal van Die Huisgenoot wen, en wel in Februarie 1947 vir Nag by die drif. In April 1949 wen sy dit weer vir Die onverklaarbare en beide verhale word later opgeneem in Vrou op die skuit. As besonder puntenerige regisseur van eie werk slaag sy daarin om meeste van haar kortverhale te laat voldoen aan die vereistes van ’n professionele storieverteller, waar sensasie onderbeklemtoon word, inligting op presies die regte tydstip openbaar word, dialoog spaarsaam maar met dinamiese gevolge aangewend word en ’n raaisel slegs gedeeltelik opgelos word om die leser tot nadenke te stem. In haar kortverhale kies sy byna sonder uitsondering vroue en kinders as hoofkarakters, wat sy met groot insig en sensitiwiteit teken. Volwasse mans is meestal randfigure en in haar langer prosa, waar hierdie karakters onontbeerlik is, dikwels sonder werklike oortuiging geteken. Talle verhale is inisiasieverhale, waar die karakter se onkunde in kennis oorgaan, sodat die innerlike beligting en die karaktergroei die situasie oorskadu. Kortverhale was in die vyftigerjare nie gewild by uitgewers nie en wanneer Alba Bouwer en Audrey Blignault ’n keuse uit haar tydskrifverhale maak en dit in Die vrou op die skuit saambring, wil nie een van die bekendste uitgewers die bundel uitgee nie. Eindelik aanvaar die klein uitgewer, A.A. Balkema van Kaapstad, die publikasie. Die res is geskiedenis, want Die vrou op die skuit ontvang in 1957 die Hertzogprys (die eerste toekenning van hierdie prys aan kortverhale), word talle kere herdruk en by herhaling voorgeskryf. Dit is veral Blommetjies vir Bella, Die onverklaarbare en Kinders in die skemer wat as hoogtepunte in hierdie bundel gereken kan word, terwyl die beoordelaars vir die Hertzogprys die verhale Nag by die drif, Kinders in die skemer, Twee gesigte, Die dieper dors en Blommetjies vir Bella uitsonder in hulle motivering. Hulle is van mening dat hierdie verhale van diep insig getuig en die leser op subtiele wyse ’n begrip gee van die mees verborge kragte wat in die mens werksaam is. Byna sonder uitsondering behandel die verhale ’n oomblik van dieper insig wat in die karakter(s) ontwaak na aanleiding van somtyds op die oog af doodgewone gebeure. Blommetjies vir Bella het die wedywering tussen tant Wiesie en tant Bella as onderwerp, wat aanvanklik ontstaan omdat nie een van die twee wil agter raak in hulle vriendskapsbewyse aan die ander een nie. Onderliggend aan hierdie wedywering is dan die onvermoë om ’n weldaad te ontvang en aan die ander die vreugde en saligheid om gewer te wees te skenk. Dinge verander wanneer tant Bella sterf en aan haar mededinger £25 nalaat “vir haar dienste” om sodoende finaal die oorhand te kry. Tant Wiesie gee dan egter voor dat hierdie geld nagelaat is om altyd te sorg dat daar blomme op tant Bella se graf is. Haar gereelde plasing van blomme op tant Bella se graf loop dan egter uit op groter menslike diens aan die ander grafte en die insig dat in die dood alle mense vriende is.

Kinders in die skemer verhaal kinders se eerste gewaarwording van angs vir die dood. Hulle speel gereeld in die begraafplaas en bou so ’n skynbare vertroudheid met die dood op. Die volwasse Bets kyk egter terug na haar reaksie en gevoelens nadat sy gehoor het van die dood van haar onderwyser, die vader van Lettie, een van haar vriendinne. Sy en haar suster Ina gaan na Lettie toe om haar te troos, maar hardloop eindelik weg om nie die lyk te sien nie en so afstand tussen hulle en die lyk te kry. Die dieper dors speel af in die droë Westelike Karoo. Die vrou van ’n boer in hierdie geweste kom oorspronklik van die Boland en haar hart smag steeds na daardie waterryke streek. Die krisis in die verhaal ontstaan wanneer sy die oggend die laaste bietjie reënwater uit die tenk in haar waterbeker tap en as dit klaar is, bly slegs die brakwater of “wrede water” oor. Dan stop daar ’n motor en ’n man klim uit en vra water vir hom, sy vrou en twee kinders. Hulle is Bolanders. Die vrou wil eers vir hulle brakwater gee, maar skink dan van haar kosbare varswater. Op die agterste sitplek van die motor lê ’n bos Bolandse veldblomme en die reisigers skenk van die blomme aan haar. Die verwelkte blomme word simbool van die streek waarvandaan dit kom en ook van alle ontworteldes. Die vrou sit dan die blomme in die laaste bietjie varswater, as blyke van meegevoel met almal wat, net soos sy, ontwortel is en ongelukkig is in hulle nuwe omgewing. In Nag by die drif aanvaar die wêreldwyse verkoopsdame teensinnig die gasvryheid van twee arm ou mense nadat sy verdwaal en oornag by hulle. Die besef die volgende oggend dat die ou mense hulle enigste bed aan haar afgestaan het, laat haar met ’n groot skuldgevoel, nie oor die liefde wat sy ontvang het nie, maar oor die liefde wat sy in haar hoogmoed weerhou het. Sy leer ook dat daar sekere baie kosbare dinge is wat nie met geld gekoop kan word nie. Die onverklaarbare is ’n kind se eerste kennismaking met die dood. Sy verwag haar afsydige stiefgrootmoeder se dood, maar dit is haar eie geliefde ouma by wie sy gereeld uit vrye wil gaan kuier het, wat eerste doodgaan. So leer die kind nie net groot teleurstelling nie, maar ook die ware betekenis van die dood. Twee gesigte gaan oor die ervaring van ’n kind. Die mallemeule kom dorp toe en almal wil gaan ry, ook die tienjarige Rinatjie, haar maat Rosa en Katrien, die wasvrou se dogter van veertien, maar reeds met die liggaam van ’n vrou. Kinders betaal ’n tiekie, maar grootmense ’n sikspens. Rina het drie tiekies, Rosa agt en Katrien een. Wanneer Katrien wil ry, wil die kaartjieverkoper hê sy moet meer betaal en hou vol dat sy ’n grootmens is. Katrien sê sy het nie meer nie, waarna hy haar slegs ’n kort rit gee en dan hardhandig uit die mallemeule dwing, sodat sy val. Rina gee dan haar laaste twee tiekies aan Katrien. Die verhaal se titel kom van die kaartjiesverkoper se gesig. Die eerste keer lyk hy vir Rina vrolik, maar wanneer sy weer wil ry lyk sy gesig nou wreed. Hierdie twee gesigte is simbolies van hoe die wêreld met ander oë kyk na diegene wat bevoorreg is en diegene wat arm en weerloos is. In die titelverhaal, Die vrou op die skuit, is die eerstepersoonverteller ’n skoolkind en die dogter van ’n onderwyser. Die hoofkarakter is Bessie, dogter van ’n arm boer, wat by die gesin kom inwoon as huishulp. Die gesin neem een jaar vir Bessie saam met vakansie na Duinebaai, waar Bessie ’n jong boer ontmoet en later met hom trou. Agt jaar later is die gesin weer op Duinebaai, waar Bessie nou stuurman van een van die bote is (die vrou op die skuit), omdat haar man verdrink het. Die verteller weet dat Bessie vir die eerste keer op ’n skuit geklim het toe sy destyds saam met hulle na Duinebaai gekom het en toe bevrees was vir die nuutheid, ook dat haar man se dood hierdie vrees moes vererger het – tog staan sy aan die roer van sake en bewonder die verteller haar moed. Die wydlopigheid van hierdie interessante verhaal doen afbreuk aan die spanningslyn en die stof sou waarskynlik beter verwerk kon word in ’n novelle. Die ek-verteller moet in Mevrou Mencke ’n ernstige operasie ondergaan. Sy kom toevallig af op die naam van ’n vorige pasiënt met dieselfde siekte en die beeld van hierdie vrou is vir haar tot vertroosting, net om aan die slot te verneem dat die pasiënt tydens die operasie gesterf het. In Die peertak word Dingetjie se groot kans om as vlieëwaaier aanwesig te wees by die middagete met die seun en sy verloofde se tuiskoms, verydel deur die nuwe insekspuitstof op die dorp. Die boom beskryf die tweespalt wat die hoofkarakter ondervind wanneer die buurman haar wil betaal om die boom op haar erf af te kap. Sy dink eers aan al die goed wat sy met die geld kan koop, maar besluit eindelik tog om dit nie te aanvaar nie. In ’n Brief van Willem besef die kinders eers werklik wat ’n egskeiding beteken wanneer hulle uitvind dat hulle vriend vyf jaar lank nie sal kom kuier nie.

Haar kortverhale word opgeneem in verskeie versamelbundels, waaronder Die Afrikaanse kortverhaalboek, Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns, Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal, Mosaïek, Moderne Afrikaanse verhaalkuns, Vertellers 1 en 2, Uit die kontreie vandaan, Bolder, Sewe sondes, nee meer, Die slagter van Samaria, Avontuur na veertig, Mosaïek, Borde borde boordevol, Klein koninkryk, Halfeeu, Dames 17, Kort keur en Vuurslag. Na publikasie van haar laaste kortverhaal (“Die laaste straat” in Sarie Marais van 23 November 1960) spits sy haar toe op langer prosa, geleentheids-essays en herskrywings van vroeë werk. Hennie Aucamp verklaar dat hy in sy keuse van die kortverhaal as primêre kreatiewe uitlaatklep sterk beïnvloed is deur Elise Muller se werk. Hy versorg na haar dood die uitgawe van Verhale en essays 1942–1981, waarvoor hy ’n belangrike en insiggewende inleiding (Die ander Elise Muller)  oor haar prosa skryf. Die bundel bevat verspreide verhale (insluitende die volledige Die vrou op die skuit), asook nege essays. Elf van die verhale is nie voorheen gebundel nie, hoewel hulle in tydskrifte verskyn het. Een hiervan is haar eerste gepubliseerde kortverhaal,  Rachel, wat in Die Huisgenoot van 4 September 1942 verskyn het. Reeds in hierdie verhaal is dit duidelik dat ’n bedrewe kortverhaalskrywer aan die woord is. Sensasie word onderbeklemtoon, inligting op presies die regte oomblik deurgegee, dramatisering en spanning word gebalanseer en dialoog word spaarsaam maar met besondere effek gebruik. Die ek-verteller is ’n skooldogter wat saam met haar skoolmaat afloer hoe geraamtes in ’n ou kerkhof opgegrawe word, onder andere ’n rooikopvrou. Ene oom Freek word toegelaat om die opgrawings by te woon, aangesien hy ’n ou man is wat dalk inligting kan gee oor onbekende grafte. Die verteller se ouma ken die drama rondom die rooikopvrou, genaamd Rachel, en dit blyk dat ’n onbekende man vir Rachel na haar dood gedryf het. Dit word gaandeweg duidelik dat oom Freek baie nou betrokke was by hierdie voorval en hy sterf aan ’n hartaanval kort na Rachel se opgrawing. Sekere tergende vrae hang egter nog in die lug, veral of dit oom Freek was wat vir Rachel vergiftig het en of sy dit self gedoen het. Die uitdraaipad is oorspronklik op 28 November 1956 in Sarie Marais gepubliseer en word later ook in die versamelbundel Mosaïek opgeneem. Sonder om die ware rede te verstrek dring Liddie op reis deur ’n droë landskap daarop aan dat Dirk by die uitdraaipad moet afdraai sodat sy iets kan kry vir haar dors. By die dorpie aangekom glip sy weg om te gaan kuier by ouma Roodt, wat bedlêend is. Elf jaar gelede het Liddie hierdie dorpie verlaat en haar ouers is kort daarna uitmekaar, sodat sy nooit weer geluk gesmaak het soos juis hier nie. Dan vind sy uit dat ouma Roodt vir die afgelope elf jaar soos ’n gevangene aan haar bed vasgekluister was en nooit weer sal loop nie. Liddie se dors was ’n hunkering na die verlore geluk van haar kinderdae, wat sy nooit weer sal terugvind nie. Wanneer sy vertrek besef sy dat die lewe haar, in kontras met ouma Roodt, tog in ander rigtings gestuur het en dat sy nou vir Dirk in haar lewe het. Die kamer op die solder is voorheen deur Aucamp opgeneem in die versamelbundel Bolder. Tant Martjie se nuuskierigheid ken geen perke nie en sy maak dit haar lewensdoel om alles van almal te probeer uitvind. Die enigste huis wat sy nie ken nie, is die afgetrede Engelsman s’n en sy het geen toegang tot Sheila Grant, sy dogter, se geheime nie. Wanneer ou mevrou Grant siek word, kry sy eindelik die geleentheid om weg te glip na die kamer op die solder, waar Sheila haar ateljee het. Hier kom sy af op sketse van naakte mans en vroue (wat vir haar bevestiging is dat Sheila nie ordentlik is nie en van losse sedes) maar wanneer sy verder blaai, kom sy op ’n skets van haarself af. Hierdie skets wys duidelik hoe ander mense haar sien en hierdie ontdekking is vir tant Martjie ’n groot skok. Die laaste straat word ook in Bolder opgeneem. Mevrou van Riet bly stokalleen in ’n groot huis, waar alles besig is om rondom haar te verval omdat sy nie nuwe goed kan bekostig nie. Haar vriendin Doortjie is in die ouetehuis, waar sy vir haar ’n nuwe mat en gordyne kon koop. Daar is voordele en nadele in beide se omstandighede, maar elkeen vind eers rus wanneer hulle vrede maak met hulle besluit. Aucamp sluit ook ’n inleidende essay oor Die ander Elise Muller in, waarin hy haar werk beskou en herwaardeer en aantoon hoe haar werk in groot mate deur kritici misken is. Verskeie van haar kortverhale word in Russies vertaal en sy word in Rusland een van die heel gewildste van vertaalde Afrikaanse skrywers.

Vir die versamelbundel Klein koninkryk skryf sy ’n essay oor haar kinderjare, terwyl sketse en essays van haar ook in Die dammetjie opgeneem word. Haar laaste skryfstuk is ’n lofbetuiging aan die uitgewer A.A. Balkema vir die huldigingsbundel Liber amicorum pro A.A. Balkema wat deur die Vriende van die S.A. Biblioteek saamgestel en gepubliseer is. Hierin spreek sy waardering uit vir Balkema se waagmoedige besluit om Die vrou op die skuit te publiseer, wat eindelik ’n enorme positiewe impak op haar lewe gehad het.

Romans

Sy skryf haar eerste roman reeds op die jong ouderdom van negentien jaar, wanneer die sielkundige bekeringsroman Ek, ’n Samaritaanse vrou verskyn. Sy wen ’n landswye romanwedstryd met hierdie roman en met die honderd pond wat sy so wen, koop sy vir haar ’n tikmasjien, waarop sy die oorgrote meerderheid van haar daaropvolgende verhale skryf. Ten spyte van die prys wat hierdie roman wen, loop dit deur onder die kritici en dit is duidelik nog jeugwerk. Die verhaal wentel rondom die jong agnostiese Kaapstadse student, Corrie Maartens, wat twee jaar lank in die pastorie op ’n Karoodorp deurbring. Ten spyte van haar ongeloof bewonder sy die predikant as mens. Ná sy dood en ’n ernstige geloofskrisis wat sy deurmaak wat lei tot haar bekering, begin sy ’n nuwe lewe deur te trou met die predikant se jong opvolger Fernhout. Die sentrale tema van Corrie se bekering word egter onoortuigend aangebied, terwyl die mansfigure nie as werklike mense uit die verf kom nie, sodat daar min konflik en innerlike spanning is. In die tydskrif Sarie Marais publiseer sy hierna gereeld vervolgverhale. Die derde rit word byvoorbeeld van 21 September 1949 tot 21 Desember 1949 as vervolgverhaal in Sarie Marais gepubliseer, terwyl Die wilde loot in dieselfde tydskrif verskyn tussen 15 September 1954 en 15 Desember 1954.

Die pad verder is die verhaal van die Bolandse gesin van oom Sarel en tant Anna Groenewald van Oudekraal, wat tien kinders het en later nog na Sarel se moeder ook moet omsien. Hoewel uiteenlopend van geaardheid, wat vele rusies tot gevolg het, ontwikkel elkeen van die kinders gesond onder die moeder se wyse leiding. Die roman kry meer momentum wanneer die fokus veral op twee karakters val. Die skryfster teken die menslike stryd vir vastrapplek op aarde teen die groter mag van die dood wat alle verskille en hartstogte gelyk maak. Deur haar simpatieke tekening van ’n hele geslag se stryd en die sirkelgang wanneer hulle weer die stok moet aangee na die volgende geslag, toon Elise Muller hier groot vooruitgang bo haar debuutwerk.

Maar die jare antwoord het die lewe van Emma van Deventer as onderwerp. Sy trou met die eerste geleentheid wat sy daarvoor kry met die uitsluitlike doel om weg te kom uit die benouende atmosfeer van die klein dorpie Middelpoort. In die stad knoop sy ’n verhouding met ’n getroude man aan, maar beleef weer ’n krisis wanneer haar man sterf en sy genoodsaak is om na Middelpoort terug te keer. Haar ervarings lei egter tot geestelike ontwikkeling en sy slaag daarin om van haar selfgesentreerdheid los te kom en meer empatie met die medemens te ontwikkel. Die roman word verdeel in die dele Keuse, Kentering en Koers, wat simbolies is van Emma se ontwikkeling. Knap geteken is ook die teenstellende ontwikkeling van Emma en haar broer Morkel, wat in dieselfde huis grootword maar wie se lewens dramaties verskillende rigtings inslaan. Skat van die Roggeveld is ’n avontuurverhaal vir die jeug wat in die Noordweste afspeel.

Van eensame mense beeld eensaamheid in aangrypende eenvoud aan en is ’n korrektief op die tradisionele plaasroman, waar die karakters in ’n verlate en onvrugbare stuk Karoo probeer om te oorleef. In hierdie roman sien die hoofkarakter, Fransie Richter, haarself as die slagoffer van ’n harde, ongenaakbare godsdiens, terwyl die ander karakters ook almal deur godsdiens beïnvloed word. Haar ongenaakbare pa glo nie aan onderwys vir dogters nie en weier om haar te laat leer, terwyl hy ook in vyandigheid met die res van die gemeenskap lewe. Haar skuheid en afsondering word vererger deur haar selfbewustheid van haar geskende gesig, want sy is gebore met ’n bruin geboortevlek oor haar regterwang. In hierdie omstandighede lyk ’n huwelik met die growwe en ongevoelige boer Jabes Wentzel na ’n moontlike uitweg, al sal hy waarskynlik glad nie die fyner dinge in haar psige verstaan nie. Wanneer die onderwyser Hans Linder in die streek opdaag, kry sy toenemend groter self-insig. Die innerlike lewe van Fransie word veral op treffende wyse uitgebeeld. Van eensame mense word in die sewentigerjare vir televisie verfilm en in 1978 gebeeldsaai.

’n Hoogtepunt in haar romankuns is Die wilde loot. Hierdie gebeure vind plaas binne slegs een week op die plattelandse dorpie Lokenburg. Die verhaal draai om die karakters Selina en Retta Steen, twee susters en lote van dieselfde stam, maar wesenlik verskillend in geaardheid. Selina neem reeds vroeg die verantwoordelikheid vir die gesin op haar, maar die wilde loot Retta verlaat die huis reeds jonk om na die stad te gaan. Sy word tot hierdie stap gedwing nadat sy en Paultjie van Oordt ’n naweek iewers alleen saam deurgebring het, wat skande oor die familie bring. In die stad maak Retta naam as aktrise op die verhoog en met optredes oor die radio. Wanneer sy na ’n afwesigheid van agt jaar op ’n dag onverwags tuiskom, gooi sy die lewens van die gesin omver en het dit verreikende gevolge op die lewens van die jonger suster Martie en die jonger broer Gert, terwyl Retta en hulle aangenome broer Dawie op mekaar verlief raak. Daar is ook onmiddellik spanning tussen Retta en Selina, wat vererger word deurdat Selina self heimlik verlief is op Dawie. Teen die agtergrond van hierdie spanning word verhoudings tussen mense en binne families ondersoek, terwyl die invloed van feilbare menslike oordeel en die moeisame ontwikkeling tot volwasse insig terselfdertyd verwoord word. Hierdie roman word later vir televisie verwerk en gebeeldsaai.

Die derde rit verskyn aanvanklik in 1949 as vervolgverhaal in Sarie Marais. Die verhaal word deur J.C. Kannemeyer uit die vergetelheid ontruk wanneer hy dit in die Sarie Marais ontdek en die dryfkrag is agter die publikasie daarvan in boekvorm. Die verhaal sluit bekende temas uit die ontspanningsromans in, maar in Elise Muller se vaardige hand verkry dit groter menslikheid sonder sentiment. Daar is ook ’n respek vir die korrekte woord en suiwer segging wat die skryfwerk bo die gewone uitlig. Die voormalige bywonersdogter Magriet Lintvelt kom na baie jare per poswa vanuit die Boland na Hotomskloof, die nuwe Karooplaas van haar pleegouers, om met hul seun Faans te trou. Op hierdie eerste rit is daar ’n belangstellende manlike medereisiger. Op Hotomskloof vind sy uit dat Faans ’n paar dae tevore met die buurmeisie, Babs de Koker, getroud is en dat sy pa, oom Giel, hom toe weggejaag het. Sy raak betrokke by oom Giel se rusie oor grond met die buurman en ontdek dat die buurman se seun, Maritz de Koker, die medereisiger op die poswa was. Die rusie oor die grond laat Maritz sy verband op Hotomskloof opsê en oom Giel het drie maande om met die geld vorendag te kom. Magriet gaan dan na die buurplaas en vra Maritz om ’n maand uitstel en hy gee haar ses maande. Later ontmoet Magriet en Maritz by die plaas waar die boere hulle pos kom haal en hulle ry per perd saam terug tot waar hulle afdraai – dit is die tweede rit. Faans word beseer in ’n ongeluk, maar die onmin tussen pa en seun veroorsaak dat oom Giel se vrou en Faans se ma, tant Ragie, hom nie eens kan besoek nie. ’n Wolkbreuk vernietig dan wat oor is van oom Giel se oes. Maritz kom dan na Hotomskloof om die skade vas te stel en kry oom Giel. Hulle kom ooreen oor ’n oplossing vir die rusie tussen hulle en ry dan saam terug: oom Giel na sy seun Faans om versoening te bewerkstellig en Maritz om by Magriet te wees – die derde rit van die titel. Hoewel die resep voorspelbaar is, slaag die roman om iets oor te dra van menslike vereensaming en die wesenlike vreemdheid van mense teenoor mekaar. Tussen Elise Muller se nagelate geskrifte is daar ook twee tikskrifte van ’n onvoltooide novelle getiteld Jessie Trevor.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1941	Ek, ’n Samaritaanse vrou
1943	Die pad verder
1947	Maar die jare antwoord
1950	Skat in die Roggeveld
1956	Van eensame mense
	Die vrou op die skuit
1962	Die wilde loot
1978	Die derde rit
1989	Verhale en essays 1942–1981

Sien ook

• Lys van Afrikaanse skrywers

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Elsiesrivier. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk, 1964.
• Antonissen, Rob. Kern en tooi. Nasou Beperk. Eerste uitgawe. Eerste druk. Elsiesrivier, 1963.
• Antonissen, Rob. Spitsberaad. Nasou Beperk. Elsiesrivier. Eerste uitgawe. Eerste druk, 1966.
• Aucamp, Hennie. Kort voor lank. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe. Tweede druk, 1980.
• Bosch, Erna. Mosaïek. Academica. Pretoria. Eerste uitgawe, 1986.
• Cloete, T.T. (red.) Die Afrikaanse literatuur sedert sestig. Nasou Beperk. Eerste uitgawe, 1980.
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
• De Vries, Abraham H. Kortom. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe, 1983.
• De Vries, Abraham H. Kortom 2. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1989.
• Du Toit, P.A. Die derde rit. Blokboeke 53. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1987.
• Grobler, Hilda. Bolder. Blokboeke 57. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1988.
• Grobler, Hilda. Halfeeu. Blokboeke 33. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1980.
• Grové, A.P. Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans. Nasou Beperk. Vyfde uitgawe. Eerste druk, 1988.
• Heese, Marié. Die vrou op die skuit. Blokboeke 15. Academica. Pretoria en Kaapstad. Eerste uitgawe, 1979.
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 2. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Eerste uitgawe Eerste druk, 1983.
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652-2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
• Lategan, F.V. Kernbeeld van die Afrikaanse kortverhaal. Nasionale Boekhandel Bpk. Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg, 1961.
• Lindenberg, E. (red.) Inleiding tot die Afrikaanse letterkunde. Academica. Pretoria en Kaapstad. Vierde uitgawe. Eerste druk, 1973.
• Muller, Elise. Verhale en essays 1942-1981. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Eerste Uitgawe. Eerste druk, 1989.
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Eerste uitgawe, 1949.
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
• Smuts, J.P. en Van Rensburg, R. Mosaïek. HAUM. Kaapstad. Vierde druk, 1969.
• Snyman, Henning. Kort keur: Abraham H. de Vries. Reuse-Blokboek 3. Academica. Pretoria, Kaapstad en Johannesburg. Tweede druk, 1983.
• Steyn, J.C. Die 100 jaar van MER. Tafelberg-Uitgewers Beperk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 2004.
• Van Biljon, Madeleine. Geliefde leesgoed. Quellerie-Uitgewers Edms. Bpk. Kaapstad. Eerste uitgawe, 1996.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
• Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel 2. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe,  1999.
• Van der Watt, P.J. Die slagter van Samaria. Voortrekkerpers. Tiende druk, 1965.

Tydskrifte en koerante

• Aucamp, Hennie. Prosa met ’n stil intensiteit. Die Burger, 11 November 1985.
• Aucamp, Hennie. Die ander Elise Muller skryf ook oor die politiek en sosiale satires. Die Burger, 14 September 1989.
• Du Toit, P.A. ’n Verkenning van enkele kortverhale uit ‘Kort keur’ deur Abraham H. de Vries. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 19 no. 4, November 1981.
• Kloppers, Albert. Perspektiewe op verhale uit ‘Bolder’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 27 no. 1, Februarie 1989.
• Kloppers, Albert. Oor Pirow Bekker se bloemlesing ‘Om laaste te kan lag’. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990.
• Korresponden. Skryfster Elise Muller oorlede. Oosterlig, 6 November 1985.
• Marais, G.F. ’Die uitdraaipad’ van Elise Muller. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 21 no. 2, Mei 1983.
• Marais, G.F. ’Die dieper dors’ van Elise Muller. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 21 no. 2, Mei 1983.
• Müller, Petra. Muller se getuienis van die hart se drif. Insig, Mei 1990.
• Pieterse, Henning. Vyf verhale uit ‘My mense’. Tydskrif vir Letterkunde, Jaargang 28 no. 3, Augustus 1990.
• Pieterse, Henning. Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 29 no. 3, Augustus 1991.
• Prins, M.J. ’Hoogtepunte in die Afrikaanse verhaalkuns’ byeengebring deur A.P. Grové. Tydskrif vir  Letterkunde. Jaargang 24 no. 1, Februarie 1986.
• Prins, M.J. ’Die derde rit’ van Elise Muller. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 3, Augustus  1986.
• Roos, Henriette. ’Die derde rit’ van Elise Muller. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 18 no. 2, Mei  1980.
• Snyman, N.J. ’Die wilde loot’ van Elise Muller. Tydskrif vir Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 3,  Augustus 1982.
• Steenberg, Elsabe. ’n Bespreking van vyf verhale uit ‘Kort keur’ van Abraham H. de Vries. Tydskrif vir  Letterkunde. Nuwe reeks 20 no. 2, Mei 1982.
• Van der Merwe, Peet. ’Die wilde loot’ van Elise Muller. Tydskrif vir Letterkunde. Jaargang 24 no. 1, Februarie 1986.

Internet

• Aucamp, Hennie Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1989/09/14/19/8.html
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Muller,_Elise
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 21 Julie 2010: www.litnet.co.za
• SA History: http://www.sahistory.org.za/dated-event/elizabeth-elsie-muller-born-0 Geargiveer 13 Maart 2016 op Wayback Machine
• Smit, Berta Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1997/03/05/11/5.html
• Wyngaardt, Heindrich Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1998/06/09/11/8.html

Ongepubliseerde dokumente

• Muller, Elise Lewenskets Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN)  Bloemfontein

Bronne

• http://www.sahistory.org.za/dated-event/elizabeth-elsie-muller-born-0 Geargiveer 13 Maart 2016 op Wayback Machine besoek op 23 Januarie 2015.
• Wallis, F. (2000). Nuusdagboek: feite en fratse oor 1000 jaar, Kaapstad: Human & Rousseau.
• Verwey, EG, red. (1995). New Dictionary of South African Biography – Volume 1 (in Engels). Pretoria: HRC Publishers. pp. 191–193.