Nazi-Duitsland
| |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| Leuse: Ein Volk, ein Reich, ein Führer (Duits vir: "Een volk, een ryk, een leier") | |||||||||||||||||||||||||
| Volkslied: De jure: Deutschlandlied (Duits vir: "Lied van die Duitsers") De facto: Horst-Wessel-Lied | |||||||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||||||
| Hoofstad | Berlyn 52°31′N 13°24′O / 52.517°N 13.400°O | ||||||||||||||||||||||||
| Taal/Tale | Duits | ||||||||||||||||||||||||
| Regering | Republiek | ||||||||||||||||||||||||
| President | |||||||||||||||||||||||||
| - 1933–1934 | Paul von Hindenburg | ||||||||||||||||||||||||
| - 1934–1945 | Adolf Hitler (Führer) | ||||||||||||||||||||||||
| - 1945 | Karl Dönitz | ||||||||||||||||||||||||
| Kanselier | |||||||||||||||||||||||||
| - 1933–1945 | Adolf Hitler | ||||||||||||||||||||||||
| - 1945 | Joseph Goebbels | ||||||||||||||||||||||||
| Wetgewer | Parlement | ||||||||||||||||||||||||
| Historiese tydperk | Nuwe Tyd | ||||||||||||||||||||||||
| - Magsoorname deur Adolf Hitler | 30 Januarie 1933 | ||||||||||||||||||||||||
| - Magtigingswet | 24 Maart 1933 | ||||||||||||||||||||||||
| - Anschluss (Anneksasie van Oostenryk) | 12 Maart 1938 | ||||||||||||||||||||||||
| - Reichskristallnacht | 9 November 1938 | ||||||||||||||||||||||||
| - Inval van Pole, begin van die Tweede Wêreldoorlog | 1 September 1939 | ||||||||||||||||||||||||
| - Selfmoord van Adolf Hitler | 30 April 1945 | ||||||||||||||||||||||||
| - Onvoorwaardelike oorgawe | 8 Mei 1945 | ||||||||||||||||||||||||
| - Finale oorgawe | 23 Mei 1945 | ||||||||||||||||||||||||
| Oppervlakte | |||||||||||||||||||||||||
| - 1939 | 633 786 km2 244 706 sq mi | ||||||||||||||||||||||||
| Bevolking | |||||||||||||||||||||||||
| - 1939 skatting | 79 375 281 | ||||||||||||||||||||||||
| Digtheid | 125,2 /km² 324,4 /sq mi | ||||||||||||||||||||||||
| Geldeenheid | Reichsmark (ℛℳ) | ||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
Nazi-Duitsland of die Derde Ryk (Duits: Drittes Reich) verwys gewoonlik na Duitsland in die jare tussen 1933 en 1945, toe dit onder die beheer was van Adolf Hitler se diktatorskap en die ideologie van nasionaal-sosialisme ('n weergawe van fascisme).
Die term Nazi is 'n kort vorm van die Duitse Nationalsozialismus; die ideologie was ingestel in die NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei), die Nasionaal-Sosialistiese Duitse Arbeidersparty, of Nazi-party in kort.
Die Derde Ryk is 'n verafrikaansing van die Duitse uitdrukking "Drittes Reich", en word gebruik as 'n sinoniem vir Nazi-Duitsland. Die term is in gebruik geneem deur Nazi-propaganda, wat die Heilige Romeinse Ryk as die eerste Reich beskou het, 1871 se Duitse Keiserryk as die tweede, en hulle eie bewind as die derde. Dit is gedoen met die doel om 'n terugkeer te suggereer na die voormalige Duitse glorie na die beweerde mislukking van die 1919 Republiek van Weimar.
Die Derde Ryk is soms ook die "Duisendjarige Ryk" (Tausendjähriges Reich) genoem, soos beplan deur sy stigter, Adolf Hitler, om te bestaan vir 'n duisend jaar.
Terminologie
[wysig | wysig bron]Duitse Ryk
[wysig | wysig bron]
Duitsland het onder die naam Deutsches Reich ("Duitse Ryk") verskillende historiese periodes met ooreenkomstige grondwette deurloop: Die Duitse Keiserryk as konstitusionele en erflike monargie het vanaf die rykstigting in 1871 tot aan die einde van die Eerste Wêreldoorlog bestaan. Die Republiek van Weimar as parlementêre demokrasie is in 1919 gevorm en het formeel tot en met die afkondiging van die sogenaamde magtigingswet op 23 Maart 1933 bestaan.
Maar reeds met Adolf Hitler se benoeming as rykskanselier op 30 Januarie 1933 moes die demokratiese staatsvorm, wat Duitsland ná die afskaffing van die monargistiese stelsel aangeneem het, plek maak vir 'n Nasionaal-Sosialistiese leierstaat (Duits: Führerstaat) wat tot die onvoorwaardelike kapitulasie van Duitsland se weermag op 8 Mei 1945 – die einde van die Tweede Wêreldoorlog in Europa – bestaan het.
Groot-Duitse Ryk
[wysig | wysig bron]
Die Duitse staatsgebied is deur die Nasionaalsosialiste stapsgewys uitgebrei. Met die "aansluiting" (Anschluss) van Oostenryk by die Duitse Ryk op 12 en 13 Maart 1938 het hulle Oostenryk hernoem tot Ostmark en later, vanaf 1942, tot Donau- und Alpenreichsgaue. Na die Duitse en vroeëre Oostenrykse deelgebiede is vanaf Maart 1938 nie-amptelik gesamentlik verwys as Großdeutsches Reich, kort Großdeutschland.
Met hierdie term het die Nasionaalsosialiste daarop aanspraak gemaak dat hulle die sogenaamde "Groot-Duitse oplossing" omtrent die politieke toekoms van Duitsland, dit wil sê die vereniging met Oostenryk wat in 1848 oorweeg, maar nie verwesenlik is nie – tot stand gebring het. Die term het egter ook die bedoelde verdere uitbreiding van Duitsland aangedui. Die Nasionaalsosialiste was van plan om nog meer gebiede met sogenaamde "Volksduitse" bewoners by die ryk in te lyf om uiteindelik 'n "Groot-Germaanse Ryk" te skep – 'n staat wat ver buite Duitsland se destydse grense sou strek en as historiese noodsaaklikheid gepropageer is.
Die NSDAP se program van aksie van 1920 het 25 doelwitte gestel waarmee die beleid van gebiedsuitbreiding met nasionalistiese en rassistiese idees ten opsigte van die "volksgemeenskap" en die "volk sonder lewensruimte" geregverdig is. So het die NS-bewind dan ook alle gebiede wat later verower is – met uitsondering van die generaal-goewernement in Pole – tot deelgebiede van die Groot-Duitse Ryk verklaar en hulle sodoende eensydig en, in terme van die volkereg, onwettig by die Duitse Ryk ingelyf.
Dekreet RK 7669 E, wat deur die ryksminister en hoof van die Rykskanselary, Hans Heinrich Lammers, op 26 Junie 1943 uitgereik is, het die gebruik van die term "Groot-Duitse Ryk" verpligtend gemaak.[1] Hierdie naamwysiging is egter nie amptelik geproklameer nie, maar het vir die eerste keer op 24 Oktober 1943 op posseëls sigbaar geword. Vanaf Junie 1944 het alle seëls, wat uitgereik is, die opskrif Großdeutsches Reich gedra.
Nasionaalsosialisme
[wysig | wysig bron]
Die totalitêre ideologie van die nasionaalsosialisme word as 'n variant van die Italiaanse fascisme beskou, en die twee ideologieë word dus deur 'n aantal gemeenskaplike hooftrekke gekenmerk, soos byvoorbeeld:
- die anti-demokratiese leiersbeginsel (Duits: Führerkult),
- militarisme,
- aggressiewe nasionalisme en
- die propagering van die "eenheid van volk en staat" – 'n beginsel wat oorspronklik uit die sosialisme ontleen is.
In Italië was die oorspronklike fascistiese beweging onder die sogenaamde duce ("leier") Benito Mussolini in die tydperk tussen 1922 en 1943 aan die bewind. Sedert die begin van die Tweede Wêreldoorlog was Italië saam met die Japanse Keiserryk die belangrikste politieke en militêre bondgenoot van Nazi-Duitsland; na die drie lande word ook as die "Spilmoondhede" verwys.
Die Duitse nasionaalsosialisme het egter ook sy eie voorgeskiedenis, wat onder meer deur die germanomaniese antisemitisme gekenmerk was en die oorspronklike fascistiese ideologie met rassistiese elemente aangevul het, wat ook die aggressiewe uitwissing van etniese groepe, veral Jode, behels het.
Die Duitse Nazi-regime was afgestem op Adolf Hitler as die sentrale leiersfiguur. Aanvanklik het die NS-propaganda na sy bewind ook as die "Derde Ryk" verwys – 'n histories onjuiste term wat nogtans in die Duitse en Engelse taalgebied ingeburger geraak het en sinoniem vir die Nazi-diktatuur gebruik word.
Vanweë die Tweede Wêreldoorlog, wat deur Hitler begin is, en die Joodse volksmoord of Sjoa, wat op die ongekende, stelselmatige en selfs industriële moord op ses miljoen Europese Jode neergekom het, word die Nazi-regime met een van die donkerste tydperke van die wêreldgeskiedenis vereenselwig. Die slagoffers van sy massaslagtings het naas Joodse burgers ook ander groepe ingesluit, wat volgens die Nazi-propaganda as "ongewens" of "minderwaardig" beskou is soos gestremdes, Roma, Sinti, Jehovah se Getuies, homoseksuele, Slawiërs (veral Pole en Russe) en verskillende opposisiegroepe.
Oorsake
[wysig | wysig bron]
Die moderne navorsing oor die oorsake van die Nasionaalsosialisme in Duitsland en fascistiese bewegings in ander lande probeer nog steeds die verhouding van die twee belangrikste invloedsfaktore – die nasionale geskiedenis en die breër epogale konteks – te bepaal.[2] Die Duitse geskiedkundige Ernst Nolte het met sy werk oor die fascisme in sy tydperk (Der Faschismus in seiner Epoche, 1963) die Eerste Wêreldoorlog en die uitdagings van die Bolsjewistiese Rewolusie as historiese mylpale beskryf wat by die analise van die ontstaan van Fascistiese bewegings in Europa in gedagte gehou moet word.[3] Alhoewel daar reeds voor die uitbreek van die Eerste Wêreldoorlog veral in Duitsland sterk anti-Westerse en anti-demokratiese strominge was wat ook militaristiese en Antisemitiese groeperings ingesluit het, het die pseudo-rewolusionêre fascisme veral ná die traumatiese ervarings van die oorlog gestalte aangeneem.
Die Nasionaalsosialistise beweging in Duitsland het voordeel getrek uit die diepgrypende strukturele krisis wat die land ná die Eerste Wêreldoorlog op politieke, ekonomiese, kulturele en sosiale gebied gekenmerk het.[4] Die ongewone politieke invloed en uiteindelike oorwinning, wat Duitsland se fasciste uiteindelik oor die demokratiese stelsel van die Republiek van Weimar behaal het, moet aan die spesifieke politieke en maatskaplike omstandighede in die destydse Duitse Ryk toegeskryf word. Moderne bewegings soos liberalisme, parlementarisering en demokratisering het in Duitsland eers baie laat 'n beduidende rol begin speel, maar het tydelik saamgeval met die onverwagte militêre neerlaag en die ineenstorting van die outoritêre en militaristies-monargistiese strukture van die ou Keiserryk, asook die ontberings van die na-oorlogse tydperk. 'n Tweede probleem was die feit dat die ou elites nie van hulle posisies in die administrasie, weermag, nywerheid en landbou verwyder is nie en met hulle anti-demokratiese gesindheid die jong demokratiese staat sedert 1919 stelselmatig ondermyn het.[5]
Sport
[wysig | wysig bron]In 1936 het Nazi-Duitsland beide die IVde Olimpiese Winterspele in Garmisch-Partenkirchen en die Spele van die XIde Olimpiade in Berlyn aangebied. Albei sportbyeenkomste is deur die NS-propagandamasjien uitgebuit.
Prominente persone in Nazi-Duitsland
[wysig | wysig bron]Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ (de) Faksimile: Reichsarbeitsblatt jaargang 1943, deel I, nr. 23, 15 Augustus 1943, bl. 413
- ↑ (de) Broszat, Martin: Das Dritte Reich als Gegenstand historischen Fragens. In: Borszat, Martin en Norbert Frei (reds.) in samewerking met die Institut für Zeitgeschichte München: PLOETZ. Das Dritte Reich. Ursprünge, Ereignisse, Wirkungen. Freiburg en Würzburg 1983, bl. 11
- ↑ (de) Broszat/Frei (1983), bl. 11
- ↑ (de) Tyrell, Albrecht: Das Scheitern der Weimarer Republik und der Aufstieg der NSdAP. In: Borszat, Martin en Norbert Frei (reds.) in samewerking met die Institut für Zeitgeschichte München: PLOETZ. Das Dritte Reich. Ursprünge, Ereignisse, Wirkungen. Freiburg en Würzburg: Ploetz 1983, bl. 18
- ↑ (de) Tyrell (1983), bl. 18
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron]
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Nazi-Duitsland.
