Sikadeë
| Sikadeë | |
|---|---|
| |
| Cycas revoluta in Frankryk | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Divisie: | Cycadophyta
Bessey 1907: 321. |
| Klas: | Cycadopsida
Brongn. |
| Orde: | Cycadales
Pers. ex Bercht. & J. Presl. |
| Ordes en families | |
| |
Sikadeë (Cycadophyta) is 'n plantdivisie wat al reeds 235 tot 65 miljoen jaar gelede gefloreer het. Daar bestaan tans net ongeveer 300 spesies, almal binne tropiese en subtropiese areas. Alhoewel sikadeë na boomvarings of palms mag lyk, is hulle egter nie naverwante groepe nie. Boomvarings is kriptogame plante (d.w.s. sonder blomme of sade) terwyl egte palms onder die blomplante resorteer. Sikadeë is waarskynlik die oudste oorlewende groep saadplante.[1]
Klassifisering
[wysig | wysig bron]Sikadeë word in drie families geklassifiseer, naamlik die Cycas-familie (Cycadaceae), Stangeria-familie (Stangeriaceae) en broodpalmfamilie (Zamiaceae), wat altesaam uit elf genera bestaan.
In die Cycas-familie, word slegs een genus, Cycas, gevind, wat wydverspreid in Asië sowel as Madagaskar voorkom. Die bekende Japanse cycas, Cycas revoluta, behoort aan hierdie familie.
In die Stangeria-familie is daar twee genera, Stangeria van KwaZulu-Natal in Suid-Afrika, en Bowenia van noordoostelike Australië.
Die ander agt genera val onder die broodpalmfamilie. Hulle is Encephalartos, Dioon, Macrozamia, Lepidozamia, Ceratozamia, Microcycas, Zamia en Chigua.
- Encephalartos, die broodbome, kom uitsluitlik in Afrika voor.
- Dioon kom in Meksiko voor, behalwe vir een spesie van Honduras en Nicaragua.
- Macrozamia en Lepidozamia kom in Australië voor.
- Ceratozamia kom in Sentraal-Amerika voor.
- Microcycas, wat uit een spesie bestaan, kom in Kuba voor.
- Zamia kom in Amerika, die Wes-Indies, Sentraal-Amerika, en Suid-Amerika voor.
- Chigua, wat uit twee spesies bestaan, kom in Colombia voor.
Die sistematiek van sikadeë word gedeeltelik bestudeer met morfologie, en gedeeltelik met DNS-sekwensies. Hieronder verskyn 'n kladogram van Hill et al.[2] gebaseer op DNS. Byvoorbeeld, verskyn Cycas as 'n sustergroep van al die ander genera.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Ekologie en voortplanting
[wysig | wysig bron]Alle natuurlike sikadeepopulasies is bedreig en word dus deur CITES-regulasies beskerm. Stangeria, Encephalartos, Ceratozamia, Microcycas en Chigua word sodanig bedreig, dat hulle in die strengste groep, CITES application I, geplaas word, wat beteken dat geen plantdele (selfs sade) uitgevoer mag word sonder skriftelike goedkeuring van die invoer- sowel as uitvoerland nie. Die ander genera val onder die CITES application II groep, wat beteken dat sade uitgevoer mag word, maar nie sonder toestemming geplant mag word nie. Ongelukkig blyk hierdie regulasies nie voldoende te wees om natuurlike populasies te laat voortbestaan nie. Duisende plante van gesogte spesies word steeds opgegrawe en verdwyn uit hulle natuurlike habitat waar hulle al vir miljoene jare gegroei het.
Sikadeë kan stikstof fikseer met die hulp van bakterië in hulle wortels waarmee hulle in simbiose saamlewe.
Die verskeidenheid sikadeë is die grootste by 17˚15"N en 28˚12"S, met 'n laer hoogtepunt by die ewenaar. Spesiefrekwensies het dus nie 'n breedtegraadgradiënt teen die ewenaar nie, maar wel een teen die trope. Die hoogtepunt in die noordelike tropiese gebied verskyn as gevolg van die Cycas-genus in Asië en die Zamia-genus in Amerika, terwyl die hoogtepunt in die suidelike tropiese gebied verskyn as gevolg van Cycas, soos in die noorde, Encephalartos in Afrika en Macrozamia in Australië. Dus blyk dit asof die verspreiding van sikadeë in ander breedtegrade verskyn het deur toeval, as gevolg van die geografiese isolasie van die oorblywende genera en hulle spesies, en nie as gevolg van die algemene patroon van sikadeë nie. Cycas is die enigste genus wat 'n geografiese verspreiding het. Hierdie genus groei die beste in die noordelike en suidelike tropiese gebiede. Hierdie is waarskynlik as gevolg van die droër klimaat en relatief kouer winters. Sikadeë benodig genoeg reën, maar blyk ten dele xerofiete te wees. Sikadeë kan as potplante dwars oor die wêreld gevind word, en is onder meer gewild in Kanada, Rusland, Finland en Chile.
Voortplanting
[wysig | wysig bron]
Die voortplantingsorgane van sikadeë is in keëls geleë. Die manlike organe bestaan uit skubbe (mikrosporofille) met talle stuifmeelsakkies aan die onderkant. Hierin ontstaan stuifmeelkorrels na reduksiedeling of meiose, wat vrygestel word as hulle ryp is. Wanneer die stuifmeel die poortjie of mikropilum van 'n saadknop binnedring, sit hulle vas in ʼn druppel klewerige vloeistof wat deur die saadknop afgeskei word.
Die vroulike keëls bestaan ook uit skubbe en elke skub dra 2 saadknoppe aan die bokant. Die enigste uitsondering is die genus Cycas, waarvan die spesies geen vroulike keëls het nie, maar wel blaaragtige organe met saadknoppe aan die kant. Soos by alle ander naaksadige plante word die nusellusweefsel van die saadknoppe deur een integument omring. In die nusellusweefsel ontstaan 'n makrospoormoedersel deur reduksiedeling of meiose, wat aan die vroulike gametofietweefsel oorsprong gee.
In die gametofietweefsel ontwikkel weer 2 of meer argegonia, wat elk 2 nekselle en 1 eiersel het. Die stuifmeelkorrels wat tydens bestuiwing op die vogdruppel van die saadknop beland, word deur die poortjie of mikropilum in die integument na binne getrek wanneer die druppel opdroog. In 'n stuifmeelkorrel is daar 'n vrye buiskern en ʼn sel wat aan 2 selkerne oorsprong gee. Hierdie selkerne (anterosoïede) het 'n krans van trilhare waarmee hulle kan swem.
Die stuifmeelkorrel ontkiem met 'n buis wat die saadknop binnedring. Tydens die ontkieming van die stuifmeelkorrels ontwikkel 'n holte, bekend as die argegoniumkamer, bo die argegonia. Die anterosoïede kom dan vry, swem na die argegonia en dring hulle binne, terwyl die trilhaarkrans agtergelaat word. Wanneer die spermsel by die eiersel kom, vind versmelting plaas en die bevrugte eiersel (sigoot) gee oorsprong aan 'n suspensor en die eintlike embrio.
Die suspensor stool die embrio in die vroulike gametofietweefsel in en laasgenoemde, dan bekend as die endosperm, dien as voedsel vir die ontwikkelende embrio. Die integument gee oorsprong aan 'n buitenste, meestal rooi of oranje, relatief sagte laag en ʼn binneste harde laag om die saad.
Indeling
[wysig | wysig bron]
Die 10 genera en ongeveer 90 spesies van die afdeling Cycadophyta word in 1 orde en 3 families ingedeel. Hulle is die orde Cycadales en die families Cycadaceae, Stangeriaceae en Zamiaceae. Van laasgenoemde 2 families word een genus elk in Suid-Afrika aangetref, naamlik onderskeidelik Stangeria en Encephalartos. Die familie Cycadaceae bevat slegs een genus, naamlik Cycas, waarvan spesies op die eiland Madagaskar (maar nie op die vasteland van Afrika nie), tropiese Asië tot in Suid-Japan, Polinesië en Australië aangetref word.
Die naam is afgelei van die Griekse woord kukas, wat "palm" beteken. Uit die slymerige murg van sommige spesies word, soos uit die murg van sekere palmspesies, sago ('n styselryke voedsel) verkry. Die naam vals sagopalm vir Cycas revoluta is hieraan toe te skryf. Die stam van hierdie spesie is egter baie growwer as dié van die palms. In Japan word die blare van Cycas revoluta gebruik vir grafkranse. Die blare van Cycas-spesies het 'n duidelike, uitstaande middelaar.
Die Stangeriaceae bestaan ook slegs uit een genus, naamlik Stangeria, en die enkele spesie van die genus, Stangeria eriopus, word slegs in Suid-Afrika, van Oos-Londen tot by Kosibaai en suidelike Mosambiek, aangetref. Die plant het 'n ondergrondse wortelstok.
Die Zamiaceae is vernoem na die Amerikaanse genus Zamia en bestaan uit 8 genera. Vroeër is die woord zamia vir siek dennekeëls gebruik en die keëls van die lede van hierdie familie lyk inderdaad baie so. Sowel die manlike as die vroulike plante dra keëls. Die blare het geen duidelike hoofaar nie en is nie ingekrul soos die van die familie Cycadaceae nie. Die saadknoppe word in pare bo-op die saadskubbe gedra, en die mikropilums van die saadknoppe is na die as van die keël gerig. Die keëls is dikwels groot en by sommige Encephalartos-spesies (die broodbome) kan hulle tot 0,8 m lank word en 'n massa van tot 40 kg hê. Die genus Encephalartos is die enigste genus van die familie wat in Suid-Afrika aangetref word, en ongeveer 28 van die 45 spesies kom hier voor, hoofsaaklik in die oostelike dele van die land.
Die broodbome kan soos ander sikadeë tot honderde jare oud word en groei baie stadig. Die vernietiging van hulle habitat en die versameling van broodbome vir tuine, waar dit dikwels as 'n statussimbool beskou word, het daartoe gelei dat broodbome baie skaars geword het en vandag deur spesiale wetgewing beskerm word. Van een spesie, Encephalartos woodii, is daar nog slegs 'n paar manlike eksemplare oor en die spesie kan dus nie meer deur middel van saad voortplant nie. Verskeie ander spesies loop ook gevaar om uit te sterf.
Bronne
[wysig | wysig bron]- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409664, volume 25, bladsye 105, 106
Verwysings
[wysig | wysig bron]- ↑ Widén, Marie; Widén, Björn (red.) (2008). Botanik. Systematik Evolution Mångfald. Studentlitteratur. sid. 159. ISBN 978-91-44-04304-3
- ↑ K. D. Hill, M. W. Chase, D. W. Stevenson, H. G. Hills, B. Schutzman: The Families and Genera of Cycads: A Molecular Phylogenetic Analysis of Cycadophyta Based on Nuclear and Plastid DNA Sequences. International Journal of Plant Sciences, Band 164, 2003, bladsye 933–948. doi:10.1086/378538
Eksterne skakels
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Cycadophyta. |
- Kottepalmer - Foto Geargiveer 27 September 2007 op Wayback Machine
- Cycads
Notas
[wysig | wysig bron]| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Sweedse Wikipedia vertaal. |
