Boekbindery

’n Tradisionele boekbinder aan die werk.

Boekbindery is die samevoeging van gedrukte velle om ’n boek te vorm. Boeke is vroeër met die hand gebind, maar deesdae geskied dit meestal met behulp van ten volle outomatiese masjiene. Die proses begin met die vou van die velle in katems, wat gewoonlik 8, maar tot 48, bladsye kan beval. Die gevoude katems word by die rugkant aan mekaar vasgewerk en daarna word die rande gelykgesny. Hierna word die rug ’n ronde vorm gegee en met gaas gelym. Die boekblok word dan in die band gehang. Wanneer die band uit karton bestaan, word daar van ’n gekartonneerde boek gepraat. Gebrosjeerde (ingenaaide) boeke word in die naaiproses van ’n papieromslag voorsien. Die bladsye van ’n slapbandboek word by die rugkant nie aan mekaar genaai nie maar gelym.

Die vouproses

’n Boek word gedruk in die vorm van velle papier wat aan weerskante ’n sekere aantal (8, 12, 16, 24 of 32) paginas bevat. Die wyse waarop die paginas op die velle gedruk word (die inslag), bring mee dat hulle in die korrekte volgorde verskyn wanneer die vel ’n paar keergevou word. Vroeër is velle met die hand gevou, maar deesdae geskied dit met behulp van ’n voumasjien. Die vouproses word in kruisslae gedoen, met ander woorde elke vou word kruiswaarts op die vorige vou aangebring. Die meeste boeke word saamgestel uit velle met 16 paginas elk. So ’n vel word ’n drieslagvel genoem: na die eerste vou is daar 4 bladsye, na die tweede vou 8 en na die derde vou 16. ’n Vel wat net een keer gevou word, word ’n folio genoem, en boeke wat uit foliobladsye bestaan (omtrent 40 cm hoog), word foliante genoem. Wanneer die velle twee maal gevou word, word van ’n kwarto gepraat. ’n Vel van 16 paginas wat drie keergevou word, word ’n octavo genoem omdat daar 8 bladsye aan elke kant van die vel is. Velle papier kan ook in parallelslae gevou word, maar die meeste binderye se masjiene kan nie tegelyk kruis- en parallelvoue maak nie.

Die versamelproses

Wanneer al die velle vir ’n boek klaar gevou is, moet hulle in volgorde versamel word. Hierdie proses geskied ook met behulp van ’n outomatiese masjien. ’n Boek van 400 paginas bestaan uit 25 gevoude velle met 16 paginas elk. Die eerste gevoude vel begin met pagina 1, die tweede met pagina 17, ens. Elke 16 paginas word ’n katern genoem. Omdat die gevoude velle moeilik van mekaar onderskei kan word, word verskeie hulpmiddels in die drukproses aangebring. Daar kan byvoorbeeld op die rugkant van die velle klein swart blokkies van 4 mm² aangebring word. Op die eerste vel is die blokkie dan heel bo, op die tweede vel is dit 4 mm laer, ens. Wanneer die gevoude velle versamel word, kan met die eerste oogopslag gesien word of hulle in die korrekte volgorde is. Die verkorte of gekodeerde titel van die boek kan ook op elke vel gedruk word. Dit word die signatuur genoem. Vroeër is die signatuur bo- of onderaan die eerste pagina van elke katern aangebring, maar deesdae word dit op die rugkant van die velle gedoen, sodat dit onsigbaar is wanneer die boek klaar gedruk is. In die dae toe velle nog met die hand gevou is, is ’n ander soort signatuur gebruik om as instruksie vir die vouer te dien. So byvoorbeeld kom daar in baie ou boeke op pagina 1 die signatuur A voor, op pagina 3 verskyn A2, op 5 A3 en op 7 A4. Op pagina 17 van die tweede gevoude vel verskyn B, gevolg deur B2 op pagina 19, ens. Die ou signatuur kom vandag goed te pas wanneer kenners wil bepaal of ’n ou boek volledig is.

Die boekblok

Die volledige, saamgevoegde en gevoude velle word ’n boekblok genoem. Die volgende proses is die naaiwerk. Vroeër, toe dit met die hand gedoen is, is die punte van die gebruikte gare los laat hang en later aan die bo- en onderkant van die boekblok inmekaargevleg, sodat dit ’n gekleurde stuk weefsel op die rug kant van die boek gevorm het. Terwyl die velle aanmek mekaargenaai is, is bandjies ingenaai waarmee die boekblok later aan die boekband of omslag geheg is. In die hedendaagse proses waar masjiene die werk doen, word die boekblok en boekband met gelymde gaas aan mekaar verbind.

Die eerste en laaste pagina van die boekblok word met ’n skutblad bedek voordat die boek in die band gehang word. Voordat die boekblok in die band gehang word, word dit eers aan drie kante oopgesny, sodat die paginas nie meer aan mekaar vassit nie. Die snywerk word gedoen deur ’n masjien wat die boekblok in een beweging met drie lemme sny. Daarna word die boekblok in ’n rondsetmasjien teen ’n bewegende, geribde halwe silinder gedruk sodat die rug rond gemaak word. In sommige gevalle word die bokant of kop van die boek gekleur deur oor die oopgesnyde bladsye te verf. Dit help om te voorkom dat stof tussen die oopgesnyde bladsye kom. Soms word al drie die kante van die gesnyde boekblok gekleur.

Die boekband

Wanneer daar met die hand gebind word, word die boekband om die boekblok gevou, vandaar die groter duursaamheid van handgebinde boeke. In die geoutomatiseerde proses word die voltooide boekblok in die band “gehang”.

Die band bestaan uit twee reghoekige stukke karton vir die voor- en agterkant en ’n smaller strook vir die rugkant. Hierdie drie onderdele word deur ’n masjien op ’n stuk tekstiel geplak. Die tekstiel word linne genoem maar is gewoonlik katoen wat spesiaal bewerk is om dit te versterk en minder vlekbaar te maak. Dit word byvoorbeeld verglans of met lym hard gemaak. Wanneer die boekblok in die band gehang is, ondergaan die byna voltooide boek nog ’n proses: deur ’n verhitte mes word ’n gleuf op albei bande teenaan die rugkant gepers. Hierdie gleuwe is noodsaaklik vir die bande om te kan skarnier en help die bladsye om oop te waaier. Soms word die band met leer of kunsleer oorgetrek. Ten slotte word die boek voorsien van ’n stofomslag, wat presies om die band moet pas.

Om presiesheid te kan bereik, word die stofomslag gewoonlik met behulp van ’n formaatmodel gemaak, dit is ’n boek van dieselfde formaat en dieselfde papier, maar met blanko bladsye. Die eintlike bindwerk kan weggelaat en die boekblok na die naaiproses van ’n papieromslag voorsien word. Hierdie metode word brosjering of innaaiing genoem. In lande soos Frankryk en Italië is dit die gebruik om die gebrosjeerde boeke se bladsye nie te sny nie maar dit aan die leser oor te laat. Vandag is dit dikwels die gebruik om nie gare by brosjering (of selfs die gewone bindproses) te gebruik nie.

Die velle van die boekblok word dan aan die rugkant ook gesny en die boekband word met lym daaraan vasgeplak. Hierdie metode word gebruik by sak- en slapbandboeke. Van groot belang by boekbindery is die looprigting van die papier, dit wil sê die rigting waarin die vesels van die papier lê. Vir bevredigende resultate is dit noodsaaklik dat die vesels parallel met die rug van die boek loop.

By boekbindery word daar altyd een of ander plakmiddel gebruik wat ’n sekere mate van vog bevat. Wanneer papier nat word, sit dit uit in die rigting van die vesels, en as die vesels in die verkeerde rigting loop, sit die papier na bo en onder uit. So ontstaan daar kreukels en plooie, wat veroorsaak dat die boek nie behoorlik oop- en toegemaak kan word nie. Hierdie fout ontstaan nie net by die bindery nie, maar dikwels ook by die drukker of by die papierhandelaar, wat die vesels nie in ag neem wanneer die papier in die verlangde formaat gesny word nie.

Bekende boekbinders

Franse boekbinders is eens beskou as die beste ter wêreld, veral van die 1920's tot die 1950's. Van die bekendste boekbinders sluit in:

• William Caxton
• Pierre Legrain
• Rose Adler
• Germaine Schroeder
• Sybil Pye
• Katharine Adams
• Sarah Prideaux
• Charles van Sandwyk

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Boekbindery.
• https://bookbindersmuseum.org/
• https://jeffpeachey.com/
• https://www.ibookbinding.com/blog/bookbinding-history-and-introduction/
• https://www.jasper52.com/blog/bookbinding-a-complete-history/
• https://www.advantagebookbinding.com/blog/book-binding/things-didnt-know-history-book-binding/