Bantoestan

Bantoestan verwys na enige van die gebiede wat aangewys is as stamtuislande vir swart Suid-Afrikaners gedurende die apartheidsera. Die term "bantoestan" is eerste in die laat 1940's gebruik, en bestaan uit "bantoe" (wat "mense" in die Bantoetale beteken) en "stan" (wat "land van" beteken), en is afkomstig van Hindoestan.

Die woord "bantoestan" het negatiewe konnotasies wanneer gebruik word om 'n land of gebied te beskryf wat enige ware bestaansreg of mag ontbreek, en word gesien as 'n vorm van nasionale of internasionale afbakeningsknoeiery. Dit is later as 'n neerhalende term gebruik deur teenstanders van die apartheidsregering se "tuislande". Aan die ander kant het dit 'n positiewe konnotasie vir groepe gehad wat onafhanklik van Suid-Afrika wou funksioneer of 'n separatistiese bestaan wou voer.

Aanvanklike doel

Hierdie tuislande is deur die blanke apartheidsregering van die Republiek van Suid-Afrika aan swartes toegeken, en was bestem om onafhanklike state onder 'n plan genaamd "afsonderlike ontwikkeling" te word. Hierdie plan sou onafhanklikheid gee aan swartes in hierdie nuut geskepte stamstate, terwyl hulle Suid-Afrikaanse burgerskap ontneem is, wat dan blankes as die meerderheid in Suid-Afrika sou laat. Oorspronklik is beplan om tien bantoestantuislande te stig. Hierdie klein, sogenaamd selfregerende gebiede is onder die Wet op Bantoe-owerhede van 1951 daargestel en het van 1976 af begin om "onafhanklikheid" te verwerf.

Die skeppers en argitekte van apartheid was vasbeslote om die idee van tuislande te laat realiseer, maar dit het nooit die aanvaarding van die internasionale gemeenskap verkry nie en is verafsku deur Suid-Afrikaanse swartes. Die redes hiervoor was:

Die grense van die bantoestans is getrek om goeie, ekonomies waardevolle, grond uit te sluit.
Die groot hoeveelheid verskuifde burgers, tesame met die klein oppervlaktes toegewys vir bantoestans, het beteken dat die bevolkingsdigtheid veel hoër as dié van Suid-Afrika was.
Deur burgers van die nuwe tuislande te word het beteken dat Suid-Afrikaanse burgerskap, waar die meeste van die kandidate gewoon en gewerk het, opgesê moes word. Dit sou beteken dat hulle die laaste van die min regte en voorregte wat hulle as Suid-Afrikaanse burgers geniet het, ook sou verloor.

Totstandkoming

Die blanke regering het 13% van sy gebied opsygesit vir swart bewoning, en het dit verander in gebiede van swart tuisregering. Daar is gepoog om onafhanklikheid aan hierdie tuislande te gee, terwyl aangevoer is dat die oorblywende 87% dan blanke gebied sou wees. Swart Suid-Afrikaners is (gereeld verkeerdelik) ingedeel volgens etniese groepe wat aan elke tuisland toegewys is. In die meerderheid van hierdie verplasings was die individue wat aan tuislande toegeken is nie in hierdie klein gebiede woonagtig of hiervan afkomstig nie.

Die eerste bantoestan wat gestig is was die Transkei vir die Xhosas, onder leierskap van opperhoof Kaiser Matanzima, in die Kaapprovinsie.

Die volgende bantoestan was Bophuthatswana vir die Tswanas, onder leiding van opperhoof Lucas Mangope. Hierdie land moet nie met Botswana, die voormalige Betsjoeanaland, wat deur die Verenigde Koninkryk geskep is, verwar word nie.

'n Groot bantoestan was KwaZulu vir die Zoeloes in die Natalprovinsie, wat deur 'n lid van die Zoeloes se koningsfamilie, opperhoof Mangosuthu ("Gatsha") Buthelezi, in die naam van die Zoeloekoning gelei is. Hierdie bantoestan het slegs tot selfregering gevorder omdat sy leiers, veral Buthelezi, geglo het hul mense is beter af as deel van Suid-Afrika, eerder as om onafhanklikheid te aanvaar en Suid-Afrikaanse burgerskap te verloor.

Lys van bantoestans of tuislande

Bantoestans in Suid-Afrika

Onafhanklike tuislande in Suid-Afrika

Kaart van voormalige tuislande in Suid-Afrika

Etniese verdeling en bantoestans in Suid-Afrika 1979

Van die tien tuislande in Suid-Afrika het slegs vier selfregerend geword.

Die bantoestans was:

Bantoestan	Hoofstad	Stam	Ampstaal	Jare
Transkei	Mthatha	Xhosas	Xhosa	1976–1994
Bophuthatswana	Mmabatho	Tswanas	Tswana	1977–1994
Venda	Thohoyandou	Vendas	Venda	1979–1994
Ciskei	Bhisho	Xhosas	Xhosa	1981–1994

Selfregerende tuislande in Suid-Afrika

Bantoestan	Hoofstad	Stam	Ampstaal	Jare
Gazankulu	Giyani	Tsongas	Tsonga	1971–1994
Lebowa	Lebowakgomo	Noord-Sotho's	Noord-Sotho	1972–1994
Qwaqwa	Phuthaditjhaba	Basotho	Suid-Sotho	1974–1994
KaNgwane	Schoemansdal (de facto) Louieville	Swazi's	Swazi	1981–1994
KwaNdebele	KwaMhlanga	Ndebele	Suid-Ndebele	1981–1994
KwaZulu	Nongoma (tot 1980) Ulundi (1980–1994)	Zoeloes	Zoeloe	1981–1994

Bantoestans in Suidwes-Afrika

Kaart van voormalige tuislande in Suidwes-Afrika in 1978

Die Odendaal-plan vir bantoestans in Suidwes-Afrika in 1964

Van die tien tuislande in Suidwes-Afrika het slegs vier selfregerend geword.

Die bantoestans was:

Onafhanklike tuislande in Suidwes-Afrika

Bantoestan	Hoofstad	Stam	Ampstaal	Jare
Oos-Caprivi	Katima Mulilo	Lozis	Lozi	1972–1989
Hereroland	Okakarara	Herero	Herero	1970–1989
Ovamboland	Ondangua	Ovambo's	Oshiwambo	1973–1989
Kavangoland	Rundu	Kawango's	Kawango	1973–1989

Selfregerende tuislande in Suidwes-Afrika

Bantoestan	Hoofstad	Stam	Ampstaal	Jare
Boesmanland	Tsumkwe	San	Khoisan	1989
Damaraland	Welwitschia	Damara	Nama	1980–1989
Namaland	Keetmanshoop	Namas	Nama	1980–1989
Kaokoland	Ohopoho	Himbas	Himba	1970–1989
Rehoboth	Rehoboth	Rehoboth-basters	Afrikaans	1979–1989
Tswanaland	Aminuis	Tswanas	Tswana	1979–1989

Die wyse waarop die grense van hierdie gebiede getrek is, is ook van belang: Hulle is verdeel in verskeie landgebiede met kronkelende grense. Trouens, die Suid-Afrikaanse ambassade in Bophuthatswana moes geskuif word omdat dit geblyk het dat dit per ongeluk in Suid-Afrika gebou is.

Lesotho en Eswatini, omring deur Suid-Afrika, was nie bantoestans nie, maar is internasionaal erkende onafhanklike lande en voormalige Britse besittings.

Gedurende die 1980's het hierdie skynnasies, veral Transkei en Bophuthatswana, sentrums geword vir casinodobbelary, wat in daardie tyd onwettig in Suid-Afrika was. Die Wildekus-casino en Sun City-oord is resultate hiervan.

Herintegrasie

Na 27 April 1994, met die einde van eksklusiewe blanke regering in Suid-Afrika en die algemene verkiesing van 1994, is al die bantoestans tot niet verklaar en die grond en sy burgers grondwetlik ingelyf by die nege nuwe provinsiale regerings om die "nuwe" Suid-Afrika te vorm.

Eksterne skakels

de Kock, Miempie: Ses ampswapens uit boekenhout. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis, Kuns en Kultuur. April 1979, jaargang 28, nr. 2

Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bantoestan.
(en) "Bantustan". Encyclopædia Britannica. Besoek op 24 Junie 2019.