Petra Zečević UDK 141.32:82.

09
Filološki fakultet Nikšić
Crna Gora

EGZISTENCIJALISTIČKI APSURD KOD LUJ-FERDINAN

SELINA (O NJEGOVOM UTICAJU NA KAMIJEVU I
SARTROVU KNJIŽEVNU FILOZOFIJU)

EXISTENTIAL ABSURDITY IN LOUIS-FERDINAND CÉLINE’S WORK (ABOUT HIS

INFLUENCE ON CAMUS’S AND SARTRE’S LITERARY PHILOSOPHY)

ABSTRACT This paper aims to emphasize the general significance of Louis-Ferdinand Céli-
ne’s work, as well as the notion of absurdity which acts as the main driving force and principal
dynamic motive in Céline’s literary universe. He is credited for numerous innovations which he
implemented in artistic literature, and also for the specific style of his writing/creating, but
especially the concept on which the philosophy of his writing is based on, Céline is considered to
be the forebear of the literature of existentialism in France of that time. His influence is best
depicted in the works of famous French writers Jean-Paul Sartre and Albert Camus.
It is absurdity that is, in fact, the main motive that significantly influences the modeling of
the main protagonists od Céline’s, Sartre’s and Camus’s literary universe. Their protagonist has
been built on the principle of sharp opposition of man’s sense and nonsense. The motive of crisis
ie. the moment when the hero’s life is the most endangered is crucial for extracting the greatest
number of epistemological capacities from the hero himself, is also crucial in the modeling of the
famous protagonists of well-known French writers. It is the moment of crisis that leads us to the
fact that these absurd protagonists best represent a complex thought of man’s and life’s absurdity,
the thought that these French writers have produced in their famous works.
Key words: absurdity, Louis-Ferdinand Céline, Albert Camus, Jean-Paul Sartre, existen-
tialism, crisis, anti-hero, literature of XX century.

APSTRAKT Ovaj rad ima za cilj da istakne opšti značaj Luj-Ferdinan Selinovog stvaralaštva,
kao i pojam apsurda koji djeluje kao osnovni pokretač i principijalni dinamički motiv u Selino-
vom književnom univerzumu. Zaslužan za brojne novine koje uvodi u umjetničku književnost,
kao i specifičan stil koji njeguje prilikom stvaranja, a pogotovo koncepcija na kojoj počiva
filozofija njegovog pisanja Selin se smatra pretečom pisaca književnosti egzistencijalizima u
Francuskoj toga doba. Njegov uticaj najbolje je oslikan u radovima poznatih francuskih pisaca
Žan-Pol Sartra i Alber Kamija.
Apsurd je, naime, osnovni motiv koji bitno utiče na modelovanje glavnih protagonista
Selinovog, Sartrovog i Kamijevog književnog univerzuma. Njihov protagonist izgrađen je na
principu oštre suprotnosti čovjekovog smisla i besmisla. Motiv krize tj. trenutka kada je junaku
život najviše ugrožen i koji je presudan za izvlačenje najvećeg broja epistemoloških kapaciteta iz
junaka, takođe je ključan u modelovanju čuvenih protagonista poznatih francuskih pisaca. Upravo
taj krizni momenat nas dovodi do činjenice da ovi apsurdni protagonisti najbolje predstavljaju
kompleksnu misao o čovjekovom i životnom apsurdu, misao koju su ovi francuski pisci iznjedrili
u svojim čuvenim djelima.
Ključne riječi: apsurd, Luj-Ferdinan Selin, Alber Kami, Žan-Pol Sartr, egzistencijalizam,
kriza, antijunak, književnost XX vijeka.

94
95 P. Zečević, Egzistencijalistički apsurd kod Luj-Ferdinan Selina

Pesimistički koncept Selinovog stvaralaštva

Među piscima koji, u pesimističkoj klimi nakon Prvog svjetskog rata,

stvarnost i stvarni život percipiraju kao produženu agoniju na putu do smrti,
posebno mjesto svakako zauzima francuski doktor medicine i pisac Luj Ferdi-
nan Detuš poznatiji pod pseudonimom Luj Ferdinan Selin. Selinova pesimi-
stička vizija svijeta koja postepeno prerasta u maniju gonjenja, nastala je
spontano iz njegove izrazite pronicljivosti, ali i preosjetljivosti na svijet koji je
takav kakav jeste. Njegovu preosjetljivost na svijet neki bi se usudili dešifrovati
kao određenu vrstu talenta, sposobnosti da osjeti i najsitnije, najskrivenije
segmente ne samo društva već i samog čovjeka, dok će to isto drugi, pak,
dešifrovati kao jasan znak nervnog poremećaja. Svakako je neosporan veliki
značaj njegovog pisanja koje je presudno obilježilo književnost XX vijeka. Bit
njegovog pisanja počiva na koncepciji egzistencijalnog apsurda zbog čega se
može uzeti za preteču pisaca književnosti egzistencijalizma. Egzistencijalizam
je filozofski pravac koji se bavi problemom ljudske egzistencije, odnosno nje-
nim poljuljanim temeljima budući da se javlja u periodu nakon Prvog svjetskog
rata. U vrijeme nastanka tog pravca u okviru filozofije, Selin biva teško ranjen u
ratu i odlikovan medaljom. Duboko razočaran svim dešavanjima, Selin pokreće
lavinu preispitivanja ne samo samog sebe, već kompletnog čovječanstva i time
postaje pisac koji se danas ubraja u onu generaciju pisaca XX vijeka čiji su unu-
trašnji mir i nemir uslovljeni idejama o boljem čovjeku i društvu kao gotovoj
stvari, o napretku ka čovjekovom samousavršavanju, nezavisno od Boga i mo-
rala, i – nasuprot tome – tjeskobom, očajem i izgubljenošću usred svih „blago-
deti“ ideologija i tehnologija današnjice. Njegovo gađenje prema čovječanstvu,
njegove konstantne kritike upućene smislu čitavog savremenog svijeta, svako-
dnevnog života, te književnosti, umjetnosti, obrazovanja postaju odlike njego-
vog pisanja koje su ujedno, u potpunosti simetrične sa karakteristikama filozo-
fije apsurda.
Godine 1920. upisuje Medicinski fakultet, a doktorsku titulu stiče 1924.
godine. Njegova doktorska disertacija na studijama medicine tiče se čuvenog
mađarskog doktora Semelvajsa čija je biografija duboko povezana sa Selino-
vom ljekarskom karijerom i književnim stvaralaštvom, sa njegovim društvenim
i duhovnim dilemama i nesporazumima. Ono što je posebno interesantno jeste
sami tok Semelvajsovog života kao i ostvarena sličnost između njega i glavnog
protagoniste Selinovog čuvenog romana Putovanje nakraj noći. Radeći kao
asistent na klinici za porođaje pri bečkoj Opštoj bolnici, Semelvajs primjećuje
veliku stopu smrtnosti žena neposredno nakon porođaja. Ubrzo, shvata da se
radi o mikoorganizmima koji uzrokuju bolest poznatiju pod nazivom babinja
groznica. Iako je nakon uvođenja preventivnih, higijneskih mjera smrtnost
drastično opala, svoje kolege doktore Semelvajs nikako nije mogao uvjeriti u
ispravnost svojih postupaka. Duševno je obolio i ubrzo potom umire 13. avgusta
1865. u psihijatrijskoj bolnici u Doblingu pokraj Beča. Turoban kraj Semelvaj-
sovog života nepogrešivo podsjeća i na sami kraj Bardamijevog života tj. zavr-

Sociološka luča XII/1 2018

 P. Zečević, Egzistencijalistički apsurd kod Luj-Ferdinan Selina 96

šetak Selinovog romana Putovanje nakraj noći. Po svojoj osobenoj strukturi i

tematici može se reći da ovo najčuvenije Selinovo djelo obnavlja, na neki način,
tradiciju pikarskog romana: pustolovine Bardamija, predstavljaju niz epizoda
između kojih postoji više slučajna nego nužna povezanost, a svijet u kojem se
kreće neka je vrsta ‘protivdruštva’ čiji su članovi prokletnici koji ne mogu da
slijede pravila vladajućeg morala, stvorenog samo za bogate. Selin jeste Ser-
vantes književnosti XX vijeka, a Bardami ujedno kao i Don Kihot je antijunak
koji u neprestanoj borbi protiv vjetrenjača ulaže uzaludan trud radi postizanja
višeg cilja u kontekstu koji mu se učinio stvaran i vrijedan truda.
Međutim, iza naizgled labave strukture romana može se naslutiti jedna
jedinstvena misao: nemoć ljudskog uma u suočavanju sa neshvatljivim i apso-
lutnim besmislom. Taj um je u posjedu posve obične osobe, gotovo banalne, čiji
su odnosi sa društvom uglavnom poprilično slabi. Radi se o osobi koja živi u
svijetu koji ne shvata. Radi se o apsurdu življenja. Prvi dio Selinovog romana
prikazuje bolni udar Bardamija o zid besmisla kao i njegovo suočavanje i
prihvatanje tog besmisla. Bardami biva odvučen u ratni vrtlog i u njemu prvi
put doživljava strah koji postaje njegova opsesija. Taj strah nije samo panika
bića suočenog sa smrtnom opasnošću već još više spoznaja porazne istine o
udesu ubijenoga uz odlaganje. Za razliku od većine ljudi koji umiru u posljed-
njem času, iz razloga što su birali da potisnu svijest o smrti, Bardami pripada
onima koji odbijaju samozavaravanje, pa stoga počinju da umiru dvadeset
godina unaprijed, a ponekad i više. Ovdje je vrlo značajno istaknuti izvjesni
krizni momenat našeg antijunaka Bardamija. Prema Bahtinu (1967), čuvenom
ruskom semiotičaru, kriza je onaj određeni trenutak kada je junakov život naj-
više ugrožen; tada se iz junaka izvlači najveći broj epistemoloških kapaciteta.
Tada, naime, kod junaka dolazi do najvažnijih i najdubljih spoznaja o sebi.
Vrijeme krize je vrijeme intenzivne samospoznaje i to značajno korespondira sa
granicom u tekstu koju upostavlja Lotman (1976), a to je granica između kla-
sifikacionog semantičkog polja i antipolja. To je često ona granica u tekstu koju
protagonista prelazi reagujući kao dejstvovalac, kao remetilac svoje dosadašnje
klasifikacione funkcije. Na pragu te granice junak se uvijek suočava sa brojnim
preprekama i još brojnijim pitanjima, a upravo smrt je taj prag pred kojim se
čovjek neminovno, prije ili kasnije, nađe.
Nemoćan da se odupre zlu, Selinov junak dolazi do zaključka da mu je-
dino preostaje da ga prihvati, da svoj poraz dovede do krajnosti. Kada se već
mora živjeti u noći, valja onda otići do njenog kraja. Za Bardamija kao i za
Selina bitno je bilo prvo priznati sopstvenu ništavnost, sopstveni apsurd pa po-
tom ukazivati na ništavnost i apsurdnost drugih. Zgađen nad Evropom i njenim
besmislenim ratom, Bardami odlazi za Afriku gdje biva užasnut novim licem
prirode. Priroda više nije ono što je bila u poeziji od prije par vijekova već se
pojavljuje kao neprijateljska sila koja, sa izrazito suptilnom lakoćom, uništava
čovjeka. Nanovo zgađen napušta Afriku i odlazi za Ameriku, ali tamo nailazi na
duhovnu i moralnu pustoš mašinizovanog društva. Nakon svega viđenog on
postepeno tone u nešto što opisuje kao neku vrstu neodoljive dosade, u neki

Sociološka luča XII/1 2018

97 P. Zečević, Egzistencijalistički apsurd kod Luj-Ferdinan Selina

oblik bljutavog, strašnog duševnog sloma. Bardamijevo stanje koje je potom

uslijedilo može se opisati bodlerovskom percepcijom svijeta oko sebe. Valja
opiti svoja čula i na taj način lakše prebroditi grozotu svakodnevnog života. Ali
sva ta bjekstva su varljiva, sva putovanja vode samo ka ništavilu i vođen tim
mislima Bardami se vraća u Francusku.
Drugi dio romana odnosi se na njegove pokušaje da uspostavi neku vrstu
ravnoteže između samog sebe i svijeta oko sebe. Završava prekinute studije me-
dicine i postaje doktor. Čudno je kako je sa svim svojim fragilnim predispo-
zicijama mogao da se upusti u struku u kojoj do velikog izražaja dolaze najniži
nagoni čovjeka i gdje jako često moralni i etički kodeksi jednostavno ne po-
stoje. Ipak, nesposoban za komunikaciju sa svijetom Selinov junak svoje puto-
vanje završava u duševnoj bolnici koja se po njegovim riječima pojavljuje kao
neka vrsta sumornog zemaljskog raja. Ovdje se može detaljno uočiti već pome-
nuta veza između Bardamijevog i Semelvajsovog kraja životnog toka. Roman
se završava svješću o konačnom porazu, ali ukazuje i na moguće rješenje za
koje Bardami nema snage – ispuniti glavu jednom jedinom idejom, ali u tom
slučaju gordom mišlju, u potpunosti jačom od smrti. Ta ideja je jedno veliko ne
upućeno ratno opustešnoj Evropi, divljoj Africi, robotizovanoj Americi, čita-
vom svijetu, militarističkoj agresiji, ponižavanju, lažnim osjećanjima, lažnom
moralu i varljivom miru malograđanskog života.

Selin kao prototip Sartra i Kamija

Roman Putovanje nakraj noći svojevrsni je autobiografski roman u kojem

Selin putem svog glavnog antijunaka Bardamija, kroz prizmu mizantropije,
opisuje najniže čovjekove osjećaje koje proživljava dok posmatra život i svijet
oko sebe. Romanom Putovanje nakraj noći najavio je jedan sasvim novi stil pi-
sanja. Uveo je neposredan govor u književnost; transponovao je govorni stil u
pisanu riječ. Uveo je argo, jezik ulice, na velika vrata književnosti. To ne znači
da je pisao lako, naprotiv. Kao pisac koji stvara jedan sasvim nov jezički regi-
star postaje veliki Rable književnosti XX vijeka. Kao doktor medicine, što je i
sam Rable, takođe, bio, postavlja dijagnozu bolesti modernog, savremenog
čovjeka. Selin je govorio da je stvorio tzv. emotivni stil ili pak emotivnu simfo-
niju. Za njega u početku biješe emocija, a ne riječ, težio je da u riječima razot-
krije pjevanje duše. Za njega: čovjek je prvo pjevao a ne govorio. Rable, Vijon i
Selin čine jednu liniju u francuskoj književnosti, koja je značila promjenu sin-
takse i uvođenje govornog jezika, razbijajući okoštalu frazu akademskog pisa-
nja. Oni su veliki pobunjenici i stvaraoci stila, inovatori francuskog jezika koji
su skupo platili svoju slobodu, slobodu jezika. U toj slobodi i leži pravi razlog
Selinove izopštenosti jer je osjećao da je u jeziku tajna bića i da je uštogljeni
akademizam jezika siguran znak smrti duha i samim tim i tihe smrti naroda.
Dok se u evropskom vazuduhu sve više osjećao miris rata, Selinove kri-
tike upućene čovječanstvu sve više su poprimale oblik totalitarističkog tumače-
nja svijeta. Njegovi pamfleti Bagatele za jedno krvoproliće, Škola za leševe, U

Sociološka luča XII/1 2018

 P. Zečević, Egzistencijalistički apsurd kod Luj-Ferdinan Selina 98

sosu su bez sumnje pamfleti sa antisemtiskim karakteristikama koje su ga

dovele u kontraverzni položaj čak i do današnjih dana. Selin biva prisiljen da
napusti Francusku i ode za Njemačku, gdje prisustvuje agoniji i užasu Trećeg
rajha, a iz te mračne atmosfere nastaje njegovo sljedeće djelo pod nazivom Od
zamka do zamka. Ubrzo potom odlazi na sjever, u Dansku gdje dvije godine
provodi u zatvoru pod optužbom za izdaju kao kolaboracionista.
Kroz usta velikog Hamleta, Šekspir je jednom rekao kako ima nešto trulo
u državi Danskoj, za Selina ta trulež nije bila trulež jedne države, već trulež
čitavog svijeta, trulež čovjeka uz potpuno odsustvo bilo kakve iluzije o ljudskoj
dobroti i humanosti. Govoreći o suštinskim problemima kao što su odgovornost,
strah, mučnina, apsurd, Selin najavljuje jedan sasvim novi put kojim će krenuti
književnost nakon drugog svjetskog rata, na čelu sa Kamijem i Sartrom. No, mi
smo još uvijek smo u državi Danskoj. Naime, egzistencijalizam počinje sa
danskim filozofom Serenom Kjerkegorom. Njegovo mišljenje zasnivalo se na
tome da čovjek po mjeri vlastite odluke dolazi u posjed svojih mogućnosti i
svog života. Jedna izvjesna mlitavost egzistencije kako kod Selina prisutna je i
kod Sartra, prije svega u njegovom romanu Mučnina. Ovo djelo često se
definiše kao neka vrsta metafizičkog dnevnika glavnog protagoniste Antoana
Rokantena. I on kao i Bardami doživljava napad fizičkog gađenja nad življe-
njem. Gradacijski gledano, kod Rokantena ipak se više radi o samoj mučnini
nego o osjećaju gađenja. Njegova mučnina se ispoljava u dodiru sa realnošću
postojanja predmeta i stvari, u odnosu na ljude s kojima usamljena jedinka
dolazi u kontakt. Mučnina je zapravo pobuna tijela, fiziološki refleks protiv
egzistencijalne zebnje. Usamljen, on se boji svega što vidi i osjeti, on se boji da
živi apsurd prosječnog modernog čovjeka zapadne civilizacije. Kao i za Bar-
damija, tako i za Rokantena zapadna civilizacija zasniva se na malograđanskom
kolketivu sačinjenom od ljudi koji alavo skupljaju znanje, znanje ne radi samog
znanja već radi sticanja privilegije u službi određene klase. To patološko pre-
cijenjivanje samog sebe i samodopadljivo postojanje jesu ništa drugo do kameni
temeljci tog sumornog, savremenog društva. Ispoljavanje mučnine u ovom
kontekstu poprima antologijske razmjere. Nadalje, tokom našeg egzistiranja
biramo, opredjeljujemo se hoćemo li postojati na zatvorenom, izolovanom mje-
stu ili pak u žiži dešavanja. Za Sartra žiža dešavanja nije ništa drugo do sami
pakao. Pakao je, naravno, metafora za sve te ljude sa zaustevljenim tokom
života koji stoje nasuprot pojedinca. Za pojedinca ti drugi su pakao.
Pored osjećaja gađenja kod Bardamija tj. Selina postojao je, takođe, jak
osjećaj revolta. Osjećaj revolta je nešto što ga nepogrešivo vezuje za još jednog
velikog pisca književnosti egzistencijalizma: Alber Kamija. Tragična svijest o
ograničenosti čovjekovog bića Selina je možda i trajno dotukla, ali kod Kamija
je dodatno produbila horizont njegovog misaonog polja. Kami je izgradio svoju
humanističku viziju u kojoj se konstantno obnavlja čovjekova vjekovna težnja
da smisao svog postojanja potvrdi kao isključivi rezultat svog svjesnog i
odgovornog izbora. Kamijevo literarno stvaralaštvo je zapravo izraz osjećaja
paradoksa u modernom, savremenom svijetu. Za Kamija najbitnije pitanje je:

Sociološka luča XII/1 2018

99 P. Zečević, Egzistencijalistički apsurd kod Luj-Ferdinan Selina

Kako čovjek od apsurda treba zaista živjeti? U svom romanu Stranac njegov
glavni antijunak, Merso, je lišen gotovo svih moralnih i psihičkih odlika.
Apsurd, kako vidimo, nije u samom svijetu već u pojedincu, u čovjeku koji teži
potvrditi samostalnost svog bića. U svijetu apsurda u kome ne prihvata ni
psihologiju društvenog konformizma ni ideju transcendencije, Merso je do
samog kraja ostao vjeran svojoj istini kao Sizif koji umire ne napuštajući svoju
stijenu. Međutim, da li je Merso žrtva životnih okolnosti ili je pak pojedinac
koji je ubistvom Arapina u vazduh pustio virus apsurda? Merso je čovjek koji
nam apsolutno nikakvo osjećanje ne pokazuje, to je čovjek koji se razveo od
svijeta. A prema Kamijevim shvatanjima apsurdnost se, prije svega, ogleda u
razvodu čovjeka od svijeta. Da li su onda i Rokanten i Bardami, takođe, razve-
deni od svijeta koji ih okružuje?
Gradacijski gledano evidentan je pad ili uopšte prisustvo emocije krećući
se od Bardamija, kroz Rokantena do Mersoa. Bardami je pojedinac koji snažno
osjeća društvo, toliko snažno da je očajan i neizmjerno zgađen onim što vidi i
osjeća. S druge strane, kod Rokantena više preovladava osjećaj mučnine okre-
nut ne toliko put društva koliko put sopstvenog bića. Na kraju, kod Mersoa se
ne vidi postojanje bilo kakve emocije, on se ne osjeća zadavljenim od strane
društva kao Bardami niti se osjeća zadavljenim od strane svog bića tj. samog
sebe kao Rokanten. On je zadavljen sopstvenom apatijom i zbog toga pred-
stavlja završnu tačku ovog apsurdnog spektakla književnosti egzistencijalizma.

Literatura

Bahtin, M. (1967), Problem poetike Dostojevskog, Beograd: Nolit

Dytrt, P. (2013), Antologie textů k francouzské literatuře 2. pol. 20. století, Brno: Ma-
sarykova univerzita
Džakula, B. i dr. (1982), Francuska književnost (1933-1970), prvo izdanje, knjiga III/2,
Sarajevo: Svjetlost, Beograd: Nolit
Kami, A. (2009), Stranac, Beograd: Srpska književna zadruga
Kjerkegor, S. (1974), Bolest na smrt, Beograd: Mladost
Laušević, S., Kosović, V. (2010), Filozofija: za IV razred gimanzije, Podgorica : Zavod
za udžbenike i nastavna sredstva
Lotman, J. (1976), Struktura umetničkog teksta, Beograd: Nolit
Selin, L-F. (1932), Voyage au bout de la nuit, Paris: Denoël & Steele

Sociološka luča XII/1 2018