Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi
dergipark.gov.tr/tutad
Araştırma Makalesi / Research Article
Turk J Agric Res
2017, 4(2): 163-170
© TÜTAD
ISSN: 2148-2306
e-ISSN: 2528-858X
doi: 10.19159/tutad.293630
Topraksız Kültür Sisteminde Sofralık Üzüm Yetiştiriciliğinin
Araştırılması
Semih TANGOLAR1, Serpil TANGOLAR1*, Ayfer ALKAN TORUN2,
Güzin TARIM1, Melike ADA1
1
2
Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe Bitkileri Bölümü, Adana, TÜRKİYE
Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü, Adana, TÜRKİYE
Geliş Tarihi/Received: 22.02.2017
*
Kabul Tarihi/Accepted: 04.05.2017
Sorumlu Yazar/Corresponding Author: stangolar@cu.edu.tr
Ö z e t: Bu çalışma, sofralık üzüm yetiştirmede topraksız kültür tekniğinin uygulanabilirliğini araştırmak amacıyla
planlanmıştır. Çalışmada, Yalova İncisi, T rakya İlkeren ve Prima çeşitleri plastik örtü altında topraksız kültür koşullarında
Cocopeat, T orf:Perlit (1:2) ortamlarında, değiştirilmiş Hoagland çözeltisi kullanılarak yetiştirilmiştir. Çalışmanın birinci
yılında (2014 yılı), sürgün uzunluğu, boğum sayısı ve sürgün çapı; ikinci ve üçüncü yıllarında ise uygulamaların çeşitlerde
fenolojik özellikler, üzüm verimi ile salkım ağırlığı, 100 tane ağırlığı, şıra özellikleri ve yaprakların mineral besin maddesi
içerikleri üzerine etkilerine bakılmıştır. Yalnızca bir sürgünün büyütüldüğü birinci gelişme döneminde; en yüksek sürgün
uzunluğu değeri (182.5 cm) T rakya İlkeren çeşidinde, en geniş çap değeri (6.42 mm) de Cocopeat ortamında saptanmıştır.
En yüksek üzüm verimleri, ikinci ve üçüncü ürün yıllarında (2015 ve 2016) Prima (sırasıyla 6731 ve 4204 g omca -1 ) ve
T rakya İlkeren (sırasıyla 6577 ve 3941 g omca -1 ) çeşidinde saptanmıştır. Her iki yılda da en yüksek salkım ağırlığı değerleri
T rakya İlkeren (sırasıyla, 506.3 ve 394.1 g) çeşidinden elde edilmiştir. Verim ve salkım ağırlığı ile gövde çapı bakımından
T orf:Perlit (1:2) ortamı, Cocopeat ortamından daha yüksek değerler vermiştir. Bu ve incelenen diğer özelliklerden elde
edilen sonuçlar, topraksız kültür ortamında yetişen Prima ve T rakya İlkeren çeşitlerinin açıkta ve geleneksel koşullarda
yetişenlerden daha yüksek verim ve yeterli kaliteye ulaşabileceğini göstermiştir. Ayrıca, araştırma koşullarında, denemeye
alınan iki yetiştirme ortamının da önerilebileceği sonucuna varılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Asma, örtüaltı yetiştiricilik, yetiştirme ortamı, besin solüsyonu, torf
Evaluation of Table Grape Cultivation in Soilless Culture System
Abstract: T his study was planned to investigate the applicability of soilless culture technique for table grape cultivation . I n
the study, Yalova incisi, T rakya İlkeren and Prima cultivars were grown using Cocopeat and T orf:Perlite (1:2) medium wit h
modified Hoagland solution under soilless culture conditions under plastic cover. In the first year of the work (2014), sh o o t
length, number of nodes and shoot diameter; in the second and third years, the effects of the applications on phenological
characteristics, grape yield, cluster and 100 berry weight, must characteristics and mineral nutrient level of the leaves were
examined. During the first development period, when only one shoot grows, the longest shoot length (182.5 cm) was f o un d
in the T rakya İlkeren and the largest diameter (6.42 mm) was found in the Cocopeat medium. In the second and third crop
years (2015 and 2016), the highest grape yields were observed in Prima (6731 and 4204 g vine -1 , respectively) and T rakya
İlkeren (6577 and 3941 g vine -1 , respectively). In both years, the highest cluster weight values were obtained from T rakya
İlkeren (506.3 and 394.1 g, respectively). In terms of yield, cluster weight and trunk diameter, T orf: Perlite (1: 2) medium
gave higher values than Cocopeat medium. T he results obtain ed from these and other traits have shown that Prima and
T rakya İlkeren cultivars grown in the soilless culture medium can achieve higher yield and sufficient qualities than those
grown in open and conventional conditions. Additionally, in the research con ditions, both growth medium that have been
tested can be suggested for table grape cultivation in soilless culture.
Keywords: Grapevine, protected cultivation, growth medium, nutrient solution, peat
TANGOLAR ve ark.
1. Giriş
Herhangi bir ekolojide daha erken ürün elde etmek
amacıyla kullanılan en önemli tekniklerden birisi
plastik veya cam örtü altında yetiştiriciliktir.
Akdeniz Bölgesi iklim koşullarının sebzecilikte
olduğu gibi, meyvecilik ve bağcılıkta da bu
bakımdan uygun koşullara sahip olduğu
bilinmektedir. Bağcılıkta normal yetiştiricilik
koşulları altında asmaların tamamen veya kısmen
plastik ile örtülmesiyle ısıtma yapmaksızın üzüm
olgunluğunun 30-45 gün kadar erkene alındığı
belirlenmiştir (Uzun ve Özbaş, 1995; Ergenoğlu ve
ark., 1999a ve 1999b; Polat ve Uzun, 2007;
Kamiloğlu ve ark., 2011; Tangolar, 2011). Ancak
bu yetiştiricilik şeklinde de, açıkta üzüm
yetiştiriciliğinde var olan sorunlarla mücadele
gerekmektedir. Bu sorunlar içinde en önemlisi
filoksera ve özellikle sulanan bağlarda etkili
nematod
zararına
karşı
Amerikan
Asma
anaçlarının kullanılmasıdır.
Günümüzde yaygın olarak sebze ve süs
bitkileri yetiştiriciliğinde kullanılan topraksız
kültür tekniğinin (Gül, 2012), birçok avantajları
yanında sofralık üzüm yetiştiriciliğinde özellikle
anaçlardan kaynaklanan sorunların üstesinden
gelmede, asma beslenmesinin daha kontrollü
yapılması ve sulama suyunun daha etkin
kullanılması ile verim ve kalitenin kontrol
edilmesinde
önemli
bir
araç
olabileceği
düşünülmektedir. Bu tekniğin örtüaltında sofralık
üzüm
yetiştirme
amacıyla
başarıyla
kullanılabileceği değişik araştırmalarda (Polat ve
ark., 2003; Buttaro ve ark., 2012; Di Lorenzo ve
ark., 2005, 2012 ve 2013) gösterilmiştir. Gül
(2012) ve Varış (2012) da, topraksız kültür
yetiştiricilikte, uygun yöntemler ile ortamların
kullanılması
ve
bitkilerin
iyi beslenmesi
durumunda, toprakta yapılan yetiştiriciliğe göre
daha erkenci ve daha yüksek verim ve kaliteli ürün
elde edilebileceğini, bu yetiştiricilik ile çevre
kirliliğinin
azaltılmasına
da
katkıda
bulunulabileceğini bildirmiştir.
Buttaro ve ark. (2012), bu teknik ile mevcut
sofralık üzüm üretiminde karşılaşılan bazı
sorunların aşılmasının mümkün olabileceğini
belirtmiştir. Araştırıcılara göre topraksız kültür,
insan işgücünü azaltır ve patojenlerden ari bir
ortam yaratırken; aynı zamanda bitki büyümesini
iyileştirmekte,
ürün
verim
ve
kalitesini
artırmaktadır. Di Lorenzo ve ark. (2012) ile
Buttaro ve ark. (2012) topraksız kültürde sofralık
üzüm yetiştiriciliğinin başlıca avantajlarının;
1) Aşılamaya ve aşılı asma kullanımına gerek
duyulmaması, 2) Toprağın olmadığı alanlarda
kullanılabilmesi, 3) Tuzluluk veya kireçlilik
benzeri toprak kökenli sorunların dışlanması,
164
kökenli
patojenlerle
bulaşmış
4) Toprak
topraklarda uygulanabilmesi, 5) Toprak kökenli
patojen birikiminin olmaması, 6) Bir yılda çoklu
ürün alma olanağının bulunması, 7) Pazara bağlı
üretimin mümkün olabilmesi, 8) Pazarlanabilir
miktar ve kalitede ürün elde edilebilmesi, 9) Birim
alandan yüksek verim alınabilmesi, 10) Ürün
olgunluğu ve hasadının erken veya geç
yapılabilmesi, 11) Hızlı çeşit değişimine olanak
vermesi, 12) Pestisit uygulamaları ve buna bağlı
işgücü gereksinimini azaltması, 13) Ürün kalitesini
iyileştirmesi, 14) Geliri etkili şekilde arttırması,
olduğunu bildirmektedirler.
Sofralık üzüm yetiştiriciliğinde topraksız kültür
tekniğinin kullanıldığı sınırlı sayıda araştırmaların
yapıldığı görülmektedir. Bunların bazıları, Sicilya,
Apulia-İtalya’da (Di Lorenzo ve ark., 2012;
Buttaro ve ark., 2012) ve ülkemizde de, Polat ve
ark. (2003) tarafından Antalya’da yapılanlardır.
Meyve ağaçlarında da benzer şekilde sınırlı sayıda
çalışmanın olduğu bildirilmektedir (Buttaro ve
ark., 2012).
Yapılan bu çalışmanın amacı, sofralık üzüm
yetiştiriciliği potansiyeli yüksek olan Akdeniz
Bölgesi’nin örtüaltı tarımına uygun kesimleri için
sürdürülebilir, kalite ve verim anlamında daha
rekabetçi alternatif bir yetiştirme sisteminin
geliştirilmesine ilişkin bir modelin denenmesidir.
2. Materyal ve Yöntem
Bu çalışma; Çukurova Üniversitesi, Ziraat
Fakültesi, Araştırma ve Uygulama Bağı’nda
topraksız kültür sisteminde 2014-2016 yılları
arasında olmak üzere üç yıl süreyle yürütülmüştür.
Çalışmada bitki materyali olarak; Trakya
İlkeren, Yalova İncisi ve Prima üzüm (Vitis
vinifera L.) çeşitleri ile yetiştirme ortamı olarak
Cocopeat (Hindistan cevizi torfu) ve Torf-Perlit
(1:2) karışımı kullanılmıştır.
Çalışmanın 1. yılında, kullanılacak bitki
materyalinin elde edilmesi için Şubat 2014
itibariyle budama zamanında asmanın bir yaşlı,
sağlıklı ve iyi odunlaşmış dallarından 3-5 gözlü
çelikler hazırlanmış ve bunlar perlit ortamında,
gerektiğinde sadece su verilerek köklendirilmiştir.
Yaklaşık 45 günlük bir köklendirme süresi
sonunda köklü bitkiler, her birine birer bitki olacak
şekilde içinde Torf:Perlit ve Cocopeat olmak üzere
2 farklı yetiştirme ortamı bulunan 32 litrelik
saksılara 16 Nisan 2014 tarihinde dikilmiştir.
Fidanlar, ilk yıl, belirtilen ortamlarda 9-10 ay
boyunca sera dışında tutularak yetiştirilmiştir.
Bitkilerde yaprak dökümünü takiben, Ocak ayı
sonunda her bitkide 1-1.5 m uzunlukla bir dal
bırakacak şekilde budama yapılmıştır. Daha sonra
Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi - Turkish Journal of Agricultural Research
4(2): 163-170
TANGOLAR ve ark.
saksılar sera içine, 0.75 m sıra üzeri ve 1.50 m sıra
arası mesafelerle ve siyah polietilen ile örtülü düz
bir zemine yerleştirilmiştir.
Deneme, her birinin taban alanı 100 m2 olan
yandan havalandırmalı, yüksekliği 2 m, genişliği 3
m ve uzunluğu 33 m olan iki plastik serada
yürütülmüştür. Çalışmada, bazı araştırmalardan
(Hoagland ve Arnon, 1950; Buttaro ve ark., 2012;
Di Lorenzo ve ark., 2013) yararlanılarak modifiye
edilmiş Hoagland besin çözeltisi kullanılmıştır.
Kullanılan besin çözeltisinin konsantrasyonu; 100
ppm azot (N) (NH4 NO3 formunda), 20 ppm fosfor
(P) (H3 PO4 formunda), 150 ppm potasyum (K)
(KSO4 veya KNO3 formunda), 20 ppm
magnezyum (Mg), (MgSO4 formunda), 15 ppm
kükürt (S) (Sülfat bileşikleri formunda), 5 ppm
demir (Fe) (Fe- EDDHA formunda), 1 ppm çinko
(Zn) (ZnSO4 .7H2 O formunda), 3 ppm mangan
(Mn) (MnSO4 formunda), 0.2 ppm bakır (Cu)
(CuSO4 .5H2 O formunda) 0.4 ppm bor (B) (H3 BO3
formunda) ve 0.05 ppm molibden (Mo)
4H2 O
formunda)
olarak
(NH4 Mo 7 O24 .
düzenlenmiştir.
Makro, mikro ve Fe solüsyonları ayrı ayrı
hazırlanmıştır. Asmalar her hafta düzenli olarak bu
üç farklı besin çözeltisi karışımı ile gübrelenmiştir.
Çalışmada, Buttaro ve ark. (2012) ile Di Lorenzo
ve ark. (2013)’nın makaleleri ve yazışmalarla
kendilerinden aldığımız görüşleri ve yaptığımız ön
denemeler dikkate alınarak, göz uyanması-yaprak
dökümü arasındaki dönemde bitki başına 1-3 L
gün -1 su uygulaması yapılmıştır. Çalışmada sulama
suyu olarak kullanılan çeşme suyunun pH
değerinin 7.86;
elektriksel iletkenlik (EC)
değerinin 0.698 olduğu belirlenmiştir.
Birinci yılda, dikimi takiben su ve besin
solüsyonu uygulanmasına da başlanmıştır. Eylül
ayına kadar sürdürülen besin solüsyonu verme
uygulamasında makro besin çözeltisinden 10 mL,
mikro besin çözeltisinden ise 5 mL verilmiştir.
İkinci ve üçüncü yılda ise asma gözleri uyanmaya
başladığında besin çözeltisi verilmeye başlanmış
ve olgunluğa kadarki sürede bitki başına 15 mL
makro, 7.5 mL mikro besin çözeltisi verilmiştir.
Olgunluktan Eylül ayına kadarki sürede bitki
başına 10 mL makro, 5 mL mikro besin çözeltisi
uygulanmıştır.
Uygulamaların karşılaştırılmasında
belirtilen özellikler incelenmiştir.
aşağıda
Denemenin
1. yılında tüm çeşit ve
uygulamalarda 02.07.2014 tarihinde bitkilerin
sürgün uzunluğu (cm), boğum sayısı (adet) ve
gövde çapı (mm) ölçülmüştür.
Denemenin 2. ve 3. yılında; fenolojik
gözlemlerden; uyanma, tam çiçeklenme ve ben
düşme ile derim tarihleri kaydedilmiştir. Ayrıca,
üzüm verimi (g omca-1 ), salkım ağırlığı (g), 100
tane ağırlığı (g), suda çözünebilir kuru madde
(SÇKM, %), titre edilebilir asitlik (g 100mL-1 şıra),
pH ve olgunluk indisi özellikleri incelenmiştir.
Uygulamaların
yaprakların
besin
maddesi
içeriklerine etkisinin görülebilmesi amacıyla ben
düşme zamanında alınan tam yaprak örneklerinde
(Ecevit ve Kısmalı, 1984; Kovancı ve ark., 1984;
Çelik ve ark., 1998; Çelik, 2011) makro (N, P, K,
Mg) ve mikro (Fe, Zn, Mn) besin element
düzeylerine bakılmıştır. Azot, Kjeldahl (Lees,
1971; Kacar, 1995), fosfor Barton (1948)
yöntemine; K, Mg, Mn, Fe ve Zn miktarları ise
Chapman ve Pratt (1961) ve Kacar (1995)’a göre
Absorbsiyon
spektrofotometresi
Atomik
kullanılarak saptanmıştır.
Deneme faktöriyel tesadüf blokları deneme
desenine göre üç tekrarlı olarak planlanmıştır.
Parsel büyüklüğü her uygulama ve yineleme için 5
asma olarak alınmıştır. Elde edilen verilere JMP
istatistik programı kullanılarak varyans analizi
uygulanmış ve farklı grupların saptanmasında LSD
testinden yararlanılmıştır.
3. Bulgular ve Tartışma
Topraksız kültür üzüm yetiştiriciliğinde çeşit ve
ortamların fenolojik tarihler üzerine etkisine ilişkin
bulgular Tablo 1’de sunulmuştur. Araştırmada,
2015 yılında uyanma en erken Trakya İlkeren
çeşidinde ve 28 Şubat’ta olmuş, Yalova İncisi’nde
1 Mart tarihinde ve 6 Mart’ta da Prima çeşidinde
gerçekleşmiştir. Çalışmanın 2016 yılında ise,
Trakya İlkeren ilk uyanan çeşit olmuş, bunu
Yalova İncisi ve Prima çeşidi takip etmiştir. Tam
çiçeklenme 2015 ve 2016 yıllarında sırasıyla 5
Nisan ve 8 Nisan’da Trakya İlkeren çeşidinde; 7
Nisan ve 10 Nisan’da Yalova İncisi’nde; 11 Nisan
ve 8 Nisan’da Prima çeşidinde gözlenmiştir. Ben
düşme, üç çeşitte de 2015 yılında 2-3 Haziran’da
gerçekleşmiştir. Çalışmada 2016 yılında ise, ben
düşme 19-21 Mayıs tarihlerinde gözlenmiştir.
Derimler ise 2015 yılında 25 Haziran’da 2016
yılında 14 Haziran’da gerçekleşmiştir (Tablo 1).
Trakya İlkeren, Yalova İncisi ve Prima üzüm
çeşidinin, Cocopeat ve Torf:Perlit (1:2) ortamında
yetişen bitkilerinde denemenin birinci yılında
(2014) 2 Temmuz tarihinde yapılan ölçüm
değerlerine göre (Tablo 2); sürgün uzunluğu en
fazla olan çeşit Trakya İlkeren (182.5 cm) olmuş,
bunu istatistiki olarak aynı grupta yer alan Yalova
İncisi (139.6 cm) ve Prima (165.1 cm) çeşidi takip
etmiştir. Boğum sayısı bakımından en yüksek
değerleri istatistiksel olarak aynı grupta yer alan
Prima (36.70 adet) ve Trakya İlkeren (36.30 adet)
çeşidi vermiştir. Gövde çapı bakımından, çeşitler
Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi - Turkish Journal of Agricultural Research
4(2): 163-170
165
TANGOLAR ve ark.
Tablo 1. Bazı erkenci üzüm çeşitlerinin fenolojileri üzerine farklı ortamların etkisi (2015 ve 2016 yılı)
(gün/ay)
Çeşit
Ortam
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Trakya İlkeren
Yalova İncisi
Prima
Ortalama
(Ortam)
Uyanma
2015
2016
01/03
01/03
27/02
01/03
28/02
01/03
01/03
03/03
01/03
01/03
01/03
02/03
06/03
03/03
05/03
02/03
06/03
03/03
03/03
02/03
01/03
01/03
Tam çiçek
2015
2016
07/04
08/04
03/04
08/04
05/04
08/04
07/04
11/04
06/04
08/04
07/04
10/04
11/04
08/04
10/04
07/04
11/04
08/04
08/04
09/04
10/04
08/04
Ben düşme
2015
2016
02/06
20/05
03/06
18/05
03/06
19/05
01/06
21/05
02/06
20/05
02/06
21/05
03/06
21/05
03/06
20/05
03/06
21/05
02/06
21/05
03/06
19/05
2015
25/06
25/06
25/06
25/06
25/06
25/06
25/06
25/06
25/06
25/06
25/06
Derim
2016
14/06
14/06
14/06
14/06
14/06
14/06
14/06
14/06
14/06
14/06
14/06
Tablo 2. Bazı erkenci üzüm çeşitlerinin sürgün uzunluğu, boğum sayısı ve gövde çapı üzerine ortamların etkis i
(2014 yılı)
Çeşit
Ortam
Trakya İlkeren
Yalova İncisi
Prima
Ortalama (Ortam)
LSD 0.05
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Çeşit
Ortam
İnteraksiyon
Sürgün uzunluğu
(cm)*
168.76
196.14
182.50 a
142.73
136.55
139.60 b
159.86
170.30
165.10 ab
157.12
167.66
29.30
Ö.D.
Ö.D.
Boğum sayısı
(adet)*
35.06
37.55
36.30 a
32.13
30.00
31.06 b
35.80
37.60
36.70 a
34.33
35.05
3.33
Ö.D.
Ö.D.
Gövde çapı
(mm)
6.08
5.71
5.89
6.95
6.11
6.53
6.26
6.28
6.27
6.42
6.03
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
: Aynı sütun içerisinde farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki farklılık bulunmaktadır (P <0.05), Ö.D.: Önemli değil
*
ve ortamlar arasında istatistiksel anlamda bir
farklılık görülmemiştir.
Çeşitlerin üzüm verimi ile salkım ve tane
özelliklerine ilişkin bulguların verildiği Tablo
3’ten görüldüğü gibi; 2015 yılında çeşitler, 2016
yılında ise ortamlar arasında verim ve salkım
ağırlığı bakımından önemli düzeyde farklılık
görülmüştür. Buna göre, 2015 yılında en yüksek
omca başına üzüm verimi 6731 g omca-1 ile Prima
çeşidi ve 6577 g omca -1 ile Trakya İlkeren
çeşidinden elde edilmiştir. Çalışmanın 2016
yılında ise ele alınan çeşitler arasında omca başına
üzüm verimi yönünden istatistiksel anlamda
farklılık görülmemiş; Yalova İncisi’nden 4357 g
omca-1 , Prima çeşidinden 4204 g omca-1 ve Trakya
İlkeren’ den 3941 g omca-1 üzüm verimi elde
edilmiştir. Araştırmada, omca başına üzüm verimi
yönünden; 2016 yılında, Torf:Perlit (1:2)
karışımının en yüksek değeri (4865 g omca -1 )
verdiği; istatistiksel anlamda farklılık görülmese
166
de ilk yıl sonuçlarında da benzer bulguların elde
edildiği görülmüştür. Trakya İlkeren çeşidi, 2015
yılında en yüksek salkım ağırlığı değerini (506.3
g) vermiştir. Yalova İncisi ve Prima çeşitlerinde
salkım ağırlığı sırasıyla 299.2 g ve 309.2 g olmuş
ve bunlar istatistiksel olarak ikinci grubu
oluşturmuşlardır.
Araştırmanın
2016
yılı
sonuçlarına göre, salkım ağırlığı yönünden
Torf:Perlit (1:2) karışımının daha yüksek değerler
verdiği belirlenmiştir (Tablo 3). Üç çeşidin salkım
ağırlıkları bakımından sınıf aralığının orta
büyüklükte olduğu tespit edilmiştir (Çelik, 2011).
TSE 101’e göre Trakya İlkeren çeşidinden ekstra
sınıfına, Yalova İncisi ve Prima çeşidinden ise 1.
sınıf grubuna giren salkım ağırlıkları elde
edilmiştir (Anonim, 2002) (Şekil 1). Çalışmada,
100 tane ağırlığı yönünden, gerek çeşitler arasında
ve gerekse yetiştirilen ortamlar arasında
istatistiksel
anlamda
farklılık
görülmemiş;
çeşitlerin 100 tane ağırlıklarının 315.27-406.67 g
arasında değiştiği belirlenmiştir (Tablo 3).
Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi - Turkish Journal of Agricultural Research
4(2): 163-170
TANGOLAR ve ark.
Tablo 3. Bazı erkenci üzüm çeşitlerinin üzüm verimi ile salkım ve tane ağırlıkları üzerine farklı ortamların
etkisi (2015 ve 2016 yılı)*
Çeşit
Trakya İlkeren
Yalova İncisi
Prima
Ortalama (Ortam)
LSD 0.05
Ortam
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Çeşit
Ortam
İnteraksiyon
Verim (g omca-1)
2015
2016
6554
2984
6600
4899
6577 a
3941
5541
3733
5584
4980
5563 b
4357
6113
3693
7348
4715
6731 a
4204
6069
3470 B
6511
4865 A
662
Ö.D.
Ö.D.
812
Ö.D.
Ö.D.
Salkım ağırlığı (g)
2015
2016
567.9
298.4
444.7
489.9
506.3 a
394.1
302.8
248.9
295.6
332.0
299.2 b
290.4
279.0
246.2
339.3
314.3
309.2 b
280.3
383.2
264.5 B
359.9
378.7 A
72.35
Ö.D.
Ö.D.
60.76
Ö.D.
Ö.D.
100 tane ağırlığı (g)
2015
2016
322.33
329.57
331.23
387.17
326.78
358.37
315.27
353.47
328.83
362.87
322.05
358.17
379.20
406.67
385.90
376.47
382.55
391.57
338.93
363.23
348.66
375.50
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
: Aynı sütun içerisinde farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki farklılık bulunmaktadır (P <0.05), Ö.D.: Önemli deği
*
Yapılan
istatistiki
değerlendirme
farklı
çeşitlerin ve ortamların, şıra özellikleri üzerine
önemli etkide bulunmadığını göstermiştir (Tablo
4). Elde edilen değerler sonucunda, bütün çeşit ve
ortamlardan elde edilen üzümlerde yeterli olgunluk
indisi düzeylerine ulaşıldığı değerlendirilmiştir. Bu
çalışmada elde edilen olgunluk indisi değerlerinin
Adana koşullarında, Tangolar ve ark. (2015) ile
Ergenoğlu
ve
ark.
(1999b)’nın;
Antalya
koşullarında Uzun ve Özbaş (1995) ve Hatay
koşullarında Kamiloğlu ve ark. (2011)’nın erkenci
çeşitler için derim zamanında buldukları değerlerle
uyum
içinde
olduğu
saptanmıştır.
Bazı
uygulamalardaki değerlerin sofralık üzümler için
öngörülen minimum 20/1 olgunluk indisi değerinin
(Uzun, 2011) çok üzerinde olduğu dikkati
çekmiştir.
Araştırmanın 2. ve 3. yılları (2015 ve 2016)
vejetasyon döneminde, tam çiçeklenme ve ben
düşme dönemlerinde ölçülen gövde çapı
değerlerine göre (Tablo 5), Yalova İncisi üzüm
çeşidi en yüksek değerleri vermiştir.
Şekil 1. Topraksız kültür koşullarında yetiştirilen
Trakya İlkeren (a) ve Yalova İncisi (b) ile Prima (c)
çeşidi omcası ve salkımları
Deneme alanındaki çeşitlerden ben düşme
döneminde alınan yaprak örneklerinde belirlenen
makro element içerikleri Tablo 6’da verilmiştir. En
yüksek azot değerleri 2015 ve 2016 yıllarında
Trakya İlkeren (sırasıyla % 1.95 ve % 1.12)
çeşidinden elde edilmiş, fosfor değerleri
bakımından 2015 yılında çeşitler arasında bir fark
oluşmamış; 2016 yılında Yalova İncisi ve Prima
istatistiksel olarak aynı grupta yer alarak en yüksek
değerleri (% 1.14) vermişlerdir. En yüksek
potasyum değeri, 2015 yılında Yalova İncisinde
belirlenmiştir. Yaprakların magnezyum içerikleri
bakımından farklılığın her iki yılda da önemli
olmadığı; Mg içeriklerinin % 0.52-2.53 arasında
değişiklik gösterdiği saptanmıştır (Tablo 6).
Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi - Turkish Journal of Agricultural Research
4(2): 163-170
167
TANGOLAR ve ark.
Tablo 4. Bazı erkenci üzüm çeşitlerinin şıra özellikleri üzerine farklı ortamların etkisi (2015 ve 2016 yılı) *
Çeşit
Trakya
İlkeren
Yalova
İncisi
Prima
Ortalama
(Ortam)
LSD 0.05
Ortam
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Çeşit
Ortam
İnteraksiyon
SÇKM (%)
2015
15.23
13.30
14.27
13.53
13.93
13.73
13.83
12.97
13.40
14.20
13.40
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Asitlik (%)
2016
14.57
16.53
15.55 a
15.77
15.37
15.57 a
13.90
13.57
13.73 b
14.74
15.16
1.07
Ö.D.
Ö.D.
2015
0.527
0.518
0.522 a
0.278
0.254
0.266 b
0.456
0.527
0.492 b
0.420
0.433
0.058
Ö.D.
Ö.D.
pH
2016
0.550
0.542
0.546 b
0.354
0.312
0.333 c
0.561
0.604
0.583 a
0.488
0.486
0.03
Ö.D.
Ö.D.
2015
2016
3.51
3.44
3.37
3.51
3.44 b 3.47 b
4.12
3.96
3.99
3.99
4.06 a 3.97 a
3.59
3.43
3.47
3.34
3.53 b 3.39 c
3.74
3.61
3.61
3.61
0.19
0.06
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Olgunluk indisi
(SÇKM /Asitlik)
2015
2016
29.32
26.51
25.72
30.55
27.52 b
28.53 b
48.68
45.26
55.39
49.35
52.04 a
47.31 a
30.32
24.80
26.56
22.51
28.44 b
23.66 c
36.11
32.19
35.89
34.14
7.52
4.48
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
: Aynı sütun içerisinde farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki farklılık bulunmaktadır (P <0.05), Ö.D.: Önemli değil
*
Tablo 5. Farklı fenolojik dönemler itibariyle çeşitlerin gövde çapı (mm) üzerine ortamların etkisi (2015 ve
2016 yılı)*
Çeşit
Tam çiçeklenme
2015
2016
9.72
14.76
10.98
15.78
10.35 c
15.27 b
12.53
18.46
12.98
19.34
12.75 a
18.90 a
10.94
18.44
11.72
19.65
11.33 b
19.05 a
11.06 B
17.22
11.89 A
18.26
0.59
1.00
0.48
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Ortam
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Çeşit
Ortam
İnteraksiyon
Trakya İlkeren
Yalova İncisi
Prima
Ortalama (Ortam)
LSD 0.05
Ben düşme
2016
2015
11.94
14.94
12.74
16.38
12.34 c
15.66 b
16.45
19.65
16.05
21.29
16.25 a
20.47 a
14.28
19.12
15.09
20.60
14.69 b
19.86 a
14.22
17.90 B
14.63
19.42 A
1.53
1.21
Ö.D.
0.99
Ö.D.
Ö.D.
: Aynı sütun içerisinde farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki farklılık bulunmaktadır (P <0.05), Ö.D.: Önemli değil
*
Tablo 6. Ben düşme dönemi alınan yaprak örneklerinin makro (%) besin elementi içerikleri (2015 ve 2016
yılı)*
Çeşit
Trakya İlkeren
Yalova İncisi
Prima
Ortalama
(Ortam)
LSD 0.05
Ortam
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Çeşit
Ortam
İnteraksiyon
N
2015
2.28
1.62
1.95 a
1.99
1.53
1.76 ab
1.65
1.42
1.54 b
1.98 A
1.52 B
0.25
0.20
Ö.D.
P
2016
1.08 a
1.15 a
1.12 a
1.14 a
0.97 b
1.06 a
0.91 b
0.73 c
0.82 b
1.05 A
0.95 B
0.07
0.06
0.1
2015
0.91
0.87
0.89
0.74
1.34
1.04
0.86
1.16
1.01
0.83
1.13
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
2016
1.08
1.01
1.04 b
1.19
1.10
1.14 a
1.13
1.15
1.14 a
1.13
1.08
0.05
Ö.D.
Ö.D.
K
2015
1.41
1.99
1.70 b
1.67
2.41
2.04 a
1.33
2.20
1.76 b
1.47 B
2.20 A
0.13
0.12
Ö.D.
2016
1.07
1.18
1.13
1.13
1.22
1.18
1.08
1.07
1.07
1.09
1.16
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Mg
2015
0.59
0.53
0.56
0.56
0.55
0.55
0.61
0.52
0.57
0.59 A
0.53 B
Ö.D.
0.02
Ö.D.
2016
1.81
1.24
1.53
2.53
1.70
2.12
1.82
1.85
1.84
2.05
1.60
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
: Aynı sütun içerisinde farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki farklılık bulunmaktadır (P <0.05), Ö.D.: Önemli değil
*
168
Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi - Turkish Journal of Agricultural Research
4(2): 163-170
TANGOLAR ve ark.
Yaprak örneklerinin Tablo 7’de sunulan mikro
besin
elementi
içerikleri
incelendiğinde;
yaprakların mangan içeriği yönünden sadece 2016
yılı değerlerinin istatistiksel açıdan farklılık
gösterdiği ve en yüksek Mn içeriği 50.22 kg mg -1
ile
Yalova
İncisi
çeşidinde
belirlendiği
görülmektedir. Demir içeriği bakımından her iki
yılda da çeşitler arasında istatistiksel bir fark
oluşmamıştır. Çinko elementinde ise 2015 ve 2016
yıllarında benzer sonuçlar elde edilmiş ; her iki
yılda da Trakya İlkeren çeşidi, Yalova İncisi ve
Prima çeşidinden daha yüksek değerler vermiştir
(Tablo 7).
Çalışmada saptanan ve Tablo 6 ve Tablo 7’de
verilen makro ve mikro element miktarları, konu
ile ilgili bazı yayınlarda (Ecevit, 1986; Ecevit ve
Kısmalı, 1984; Kovancı ve ark., 1984; Tangolar ve
Ergenoğlu, 1989; Çelik ve ark., 1998) yeterli
miktarda element düzeyleri için verilen veya
araştırıcıların saptadığı miktarlar dikkate alınarak
değerlendirilmiştir. Bunlara göre,
deneme
bitkilerinde saptanan N, Zn ve Fe miktarları düşük;
P ve Mg yüksek, K ve Mn yeterli seviyede
bulunmuştur. Bu nedenle, nispeten yeterli üzüm
miktarı ve kalitesine ulaşılmış olmasına rağmen;
daha sonra yapılacak topraksız kültürde sofralık
üzüm yetiştiriciliği çalışmalarında,
eksikliği
görülen azot, çinko ve demir elementleri ile ilgili
gübrelemeye önem verilmesinde yarar olduğu
kanısına varılmıştır.
Tablo 7. Ben düşme dönemi alınan yaprak örneklerinin mikro (mg kg -1) besin element içerikleri (2015 ve 2016
yılı)*
Çeşit
Trakya İlkeren
Yalova İncisi
Prima
Ortalama (Ortam)
LSD 0.05
Ortam
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Ortalama
Cocopeat
Torf:Perlit
Çeşit
Ortam
İnteraksiyon
Mn
2015
115.08
145.88
130.48
184.10
167.14
175.62
112.27
160.58
136.43
137.15
157.87
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Fe
2016
62.16
22.62
42.39 b
73.78
26.66
50.22 a
64.06
22.65
43.35 b
66.67 A
23.98 B
5.47
4.47
Ö.D.
2015
58.31
61.49
59.90
55.99
74.33
65.16
53.31
55.09
54.20
55.87
63.64
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
Zn
2016
47.50
46.16
46.83
48.03
44.12
46.08
55.70
48.14
51.92
50.41
46.14
Ö.D.
Ö.D.
Ö.D.
2015
47.78
37.01
42.40 a
29.55
30.12
29.83 b
20.61
21.03
20.82 c
32.64
29.39
5.74
Ö.D.
Ö.D.
2016
24.91
19.08
22.00 a
14.67
14.10
14.38 b
12.35
9.94
11.14 c
17.31 A
14.37 B
1.72
1.40
Ö.D.
: Aynı sütun içerisinde farklı harflerle gösterilen ortalamalar arasında istatistiki farklılık bulunmaktadır (P <0.05), Ö.D.: Önemli değil
*
4. Sonuçlar
Çalışmadan elde edilen mevcut bulgular genel
olarak bu aşamada Prima ve Trakya İlkeren
çeşitlerinden
birim
alana
yüksek
verim
alınabileceğini ve en az açıktaki kadar yüksek
kalite
düzeyine
erişebileceğinin
işaretlerini
vermiştir. Araştırma koşullarında uygulanan
beslenme ve sulama koşullarında denemeye alınan
iki yetiştirme ortamının da topraksız kültür üzüm
yetiştiriciliği çalışmaları için önerilebileceği ortaya
çıkmıştır. Tercih edilmelerinde temin kolaylığı ve
maliyetleri en önemli etkenler olacaktır. Üzerinde
çalışılan sistemde 850 asma da-1 dikilebileceği
mümkün olduğundan 2015 ve 2016 yıllarında
sırasıyla, İlkeren çeşidinde 5610 ve 3400 kg da -1 ;
Prima çeşidinde 6731 ve 4204 kg da-1 , Yalova
İncisi çeşidinde ise 4728 ve 3703 kg da -1 üzüm
verimlerine
ulaşılabileceği görülmüştür. Bu
değerler, ülkemizde açıkta üzüm yetiştiriciliği
kapsamında elde edilen ortalama 900-1000 kg da-1
verim değerlerinin (Söylemezoğlu ve ark., 2015)
oldukça üzerinde değerlerdir.
Bu nedenle, araştırma sonucunda, sofralık
üzüm üretiminin topraksız kültür ortamında
başarılması ile seralarda yetiştirilen ürünlere
alternatif olarak üzümün de katılabileceği
gösterilmiştir.
Teşekkür
Bu çalışma, Çukurova Üniversitesi Bilimsel
Araştırma Projeleri (BAP) Koordinasyon birimi
tarafından desteklenmiştir (Proje No: FBA-20142494).
Kaynaklar
Anonim, 2002. Sofralık Üzüm Standardı.
Standartları Enstitüsü, No: 112, Ankara.
Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi - Turkish Journal of Agricultural Research
4(2): 163-170
Türk
169
TANGOLAR ve ark.
Barton, C.J., 1948. Photometric analysis of phosphate
rock. Analytical Chemistry, 20(11): 1068-1073.
Buttaro, D., Serio, F., Santamaria, P., 2012. Soilless
greenhouse production of table grape under
M editerranean conditions. Journal of Food,
Agriculture & Environment, 10(2): 641-645.
Chapman, H.D., Pratt, P.F., 1961. M ethods of Analysis
for Soils, Plants and Waters. University of
California, Division of Agricultural Science,
Berkeley, California.
Çelik, H., Ağaoğlu, Y.S., Fidan, Y., M arasalı, B.,
Söylemezoğlu, G., 1998. Genel Bağcılık. Sunfidan
A.Ş. M esleki Kitaplar Serisi 1, Fersa M atbaacılık
Sanayi Ticaret Limited Şirketi, Ankara.
Çelik, S., 2011. Bağcılık (Ampeloloji), Cilt -1. Dağıtım:
Namık Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bahçe
Bitkileri Bölümü, Tekirdağ, Basım: Avcı Ofset,
İstanbul.
Di Lorenzo, R., Dimauro, B., Guarasci, F., Rinoldo, C.,
Gambino, C., 2012. M ultiple productive cycles in
the same year in soilless tablegrape cultivation. 35th
World Congress of Vine and Wine, 18-22 June,
İzmir, Turkey, p. 20.
Di Lorenzo, R., Gambino, C., Dimauro, B., 2005.
Soilless cultivation in the table grape cultivation.
Convegno
Nazionale
“Strategie
Per
İl
Miglioramento Dell’orticoltura Protetta İn Sicilia”,
Scoglitti (RG), 25-26 November, pp. 53-64.
Di Lorenzo, R., Pisciotta, A., Santamaria, P., Scariot, V.,
2013. From soil to soil-less in horticulture: Quality
and typicity. Italian Journal of Agronomy, 8(4): 255260.
Ecevit, M .F., 1986. R99 Amerikan asma anacı üzerine
aşılı bazı üzüm çeşitlerinde mineral besin maddeleri
arasındaki ilişkiler üzerinde araştırmalar. Derim,
3(2): 69-76.
Ecevit, M .F., Kısmalı, İ. 1984. Bazı üzüm çeşitlerinin
mineral beslenmesine R99 Amerikan asma anacının
etkileri üzerinde araştırmalar. Tokat Bağcılığı
Sempozyumu, 25-28 Ekim, Tokat, s. 135-145.
Ergenoğlu, F., Tangolar, S., Gök, S., 1999a. Perlette ve
Uslu üzüm çeşitlerinin Adana ekolojisinde plastik
örtüaltında yetiştirilmesi. Türkiye III. Ulusal Bahçe
Bitkileri Kongresi, 14-17 Eylül, Ankara, s. 9991003.
Ergenoğlu, F., Tangolar, S., Orhan, E., Gök, S.,
Büyüktaş, N., 1999b. Bazı sofralık üzüm çeşitlerinin
farklı zamanlarda plastik örtüaltına alınmasının
verim ve kalite üzerine etkileri. Turkish Journal of
Agriculture and Forestry, 23(4): 899-908.
Gül, A., 2012. Topraksız Tarım. Hasad Yayıncılık Ltd.
Şti.
Hoagland, D.R., Arnon, D.I., 1950. The water-culture
method for growing plants without soil. California
Agricultural Experiment Station Circular, 347: 1-32.
170
Kacar, B., 1995. Bitki ve Toprağın Kimyasal Analizleri,
III. Toprak Analizleri. Ankara Üniversitesi, Ziraat
Fakültesi, Eğitim, Araştırma ve Geliştirme Vakfı
Yayınları No: 3, Ankara.
Kamiloglu, O., Polat, A.A., Durgac, C., 2011.
Comparison of open yield and protected cultivation
of
five early table grape cultivars under
M editerranean conditions. Turkish Journal of
Agriculture and Forestry, 35(5): 491-499.
Kovancı, İ., Atalay, İ.Z., Anaç, D., 1984. Ege Bölgesi
Bağlarının Beslenme Durumunun Toprak ve Bitki
Analizleri ile İncelenmesi. Bilgehan Basımevi,
Bornova-İzmir.
Lees, R., 1971. Laboratory Handbook of M ethods of
Food Analysis. Leonard Hill Books. London.
Polat, İ., Uzun, H.İ., 2007. Bazı üzüm çeşitlerinin plastik
sera ve açık arazide yetiştiriciliğinde erkencilik,
verim ve kalite üzerine etkisi. V. Ulusal Bahçe
Bitkileri Kongresi, 4-7 Eylül, Erzurum, Cilt 2, s.
319-323.
Polat, İ., Özkan, C.F., Kaya, H., Eski, H., 2003.
Topraksız kültür üzüm yetiştiriciliğinde farklı
ortamların erkencilik, kalite ve verim üzerine etkisi.
Türkiye 4. Ulusal Bahçe Bitkileri Kongresi, 08-12
Eylül, Antalya, s. 493-496.
Söylemezoğlu, G., Kunter, B., Akkurt, M ., Sağlam, M .,
Ünal, A., Buzrul, S., Tahmaz, H., 2015. Bağcılığın
geliştirilmesi yöntemleri ve üretim hedefleri. Türkiye
Ziraat Mühendisliği VIII. Teknik Kongresi, 12-16
Ocak, Ankara, s. 606-629.
Tangolar, S., 2011. Örtü Altında Bağcılık. A. Gül (Ed.),
Örtüaltı Üretim Sistemleri, Örtüaltında Bağcılık ve
M eyvecilik, Ünite No: 10, Anadolu Üniversitesi
Yayınları, No: 2275, Açık Öğretim Fakültesi Yayını
No: 1272, Anadolu Üniversitesi Web-Ofset
Tesisleri, s. 201-219.
Tangolar, S., Ergenoğlu, F., 1989. Değişik anaçların
erkenci bazı üzüm çeşitlerinde yaprakların mineral
besin maddesi ve çubukların karbonhidrat içerikleri
üzerine etkisi. Doğa Türk Tarım ve Ormancılık
Dergisi, 13(3b): 1267-1283.
Tangolar, S., Gök Tangolar, S., Altunöz, D., 2015. Bazı
erkenci üzüm çeşitlerinin sabit havalandırma
açıklığına sahip plastik örtü ve kuş net altında
erkencilik,
verim
ve
kalite
özelliklerinin
belirlenmesi. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri
Dergisi-A 27 (Türkiye 8. Bağcılık ve Teknolojileri
Sempozyumu Özel Sayısı), s. 160-169.
Uzun, H.İ., Özbaş, O., 1995. Antalya koşullarında
erkencilik sağlamak amacıyla Perlette ve Cardinal
üzüm çeşitlerinin plastik örtü altında yetiştirilmesi
üzerinde araştırmalar. Türkiye II. Ulusal Bahçe
Bitkileri Kongresi, 13-16 Ekim, Adana, s. 452-457.
Uzun, İ., 2011. Bağcılık El Kitabı. Hasad Yayıncılık,
İstanbul.
Varış, S., 2012. Ülkemizdeki topraksız kültürün durumu,
sorunları ve çözüm önerileri. Tarla Sera, 17: 72-77.
Türkiye Tarımsal Araştırmalar Dergisi - Turkish Journal of Agricultural Research
4(2): 163-170
Eugenio Pérez