Adalet HAZARRelated papers
Yargıtay Kararları Işığında Bononun Ta'lili
Ankara Barosu Dergisi, 2020
ABDULLAH BOSNEVÎ VE TEFSİR RİSALELERİ
Özet Osmanlı döneminin önemli âlimlerinden biri olan Abdullah Bosnevî'yi konu alan bu çalışmamızda, müellifin Tefsir çalışmaları ele alınacaktır. Bosnalı olan âlim, hayatının büyük bir kısmını başta İstanbul ve Konya olmak üzere Anadolu'da geçirmiştir. Bilhassa Tasavvuf alanında öne çıkmıştır. Bununla beraber muhtelif sure ve ayet tefsirleri de yapmıştır. Çalışmamızda bu eserler üzerinde durulacaktır. Risalelerin durumuna göre bazıları hakkında daha detaylı bilgi verilirken, bir kısmı kısa tanıtılacaktır. Her bir risalenin uzun uzadıya tanıtılması boyutu itibariyle normal bir makalenin standartlarını aşacağı için bundan sakınılmıştır. Burada öncelenen husus, Bosnevî'nin tefsirle ilgili risalelerinin tanıtımıdır. Bunun yanında hayatı, tasavvuf anlayışı, tefsirdeki yöntemi gibi konularda da kısa bazı bilgiler verilecektir. Bosnevî'nin tefsirleri daha ziyade tasavvufî bir neşveyle yazıldığı için çalışmada kısaca İşârî Tefsir hakkında da bilgi sunulacaktır. Abstract This article is about one of the pioneer scholars of Ottoman era, Abdullah Bosnevi and his tafsir studies. The scholar who is from Bosnia spent most of his life in Anatolia, especially in Istanbul and Konya. He stood out in the field of sufism. On the other hand, he is the author of various Quranic sura and ayat tafsirs. The main focus of our article is his tafsirs. Depending on the condition of tafsir, the works are either elaborated on or mentioned briefly. We avoided going into detail with all tafsirs since it would exceed the standard length of an article. Our primary goal is to introduce Bosnevi's treaties written on tafsir. Besides, the article features some brief information on his life, approach to sufism and tafsir methodology. Because of the fact that his tafsirs are written with his sufi tendencies, we briefed on Ishari tafsir tradition as well.
Hisse Senedi ve Tahvilin Karşılaştırılması
Hisse Senedi, Tahvil, SPK
Tahsin Yücel Gökdelen ve Distopya
Tahsin Yücel’in 2006 yılında yayımlanan romanı Gökdelen kötümser bir gelecek kurgusu üzerinden hareketle distopik türde yazılmış bir eserdir. Modern çağın bir ürünü olarak görülen distopya, ülkü değerlerle aydınlanmış ütopyanın aksine, karşıt güçlerin hakimiyeti altında bulunan karanlık bir dünya tasarlar. Bu tasarı aslında modern zihniyetin de bir ürünüdür denebilir. Nitekim bir değer yitimine sahne olan modern dünya, tüm araçlarını aklın egemenliği altına sokarak kuklalaşan ve duyarsızlaşan bireylerin artmasına sebep olmuştur. Bu bağlamda distopya modern dönemin gölgesinin izini sürerek oluşturulmuş bir geleceği resmetmesi bakımından toplumsal eleştirinin örneğini sunar. Tahsin Yücel’in Gökdelen adlı romanı da gökdelenlerin, makinelerin, totaliter güçlerin ve kodamanların 2073 İstanbul’unun üstüne adeta karabasan gibi çöktüğü bir atmosferi ele alır. Distopik unsurları içinde barındıran bu romanın yapısal ve izleksel analizi günümüzdeki çözülmenin boyutunun geleceğe nasıl taşındığı göstermesi bakımından önemlidir. Bu yüzden çalışmamızda öncelikle distopyanın çıkışında rol oynayan tarihi arka plan ele alınacak ve distopyanın özellikleri belirlenmeye çalışılacaktır. Daha sonra distopik bir çerçeveden bakılacak olan Yücel’in Gökdelen romanının yapısal ve izleksel analizi yapılarak romanın üzerinde durduğu ana sorunsal alan tespit edilmeye çalışılacaktır. Bu noktada görülecektir ki modern çağın karanlık yüzüne tutulan bir ayna olarak Gökdelen romanı distopik türün özelliklerini yansıtan ve romandaki yapı ve izleksel unsurların bu türe bağlı bir biçimde geliştiğini gördüğümüz bir eserdir. Gelecek zaman düzleminde oluşturulan ve mekansal olarak da büyük değişimlerin yaşandığını gördüğümüz romanda İstanbul, gökdelenlerin gölgesinde ne geçmişi ne de geleceği görebilecek kör bir alan haline gelmiştir. Üstelik Özgürlük Anıtı’nda heykelin elinde tuttuğu meşale de bu karanlığı aydınlatacak türden değildir çünkü özgürlük, hak ve hukuk gibi temel kavramların çiğnendiği bir alanda var olamaz. İşte Gökdelen romanı da yargının özelleşmesiyle adaletin sağlanabileceği, gökdelenlerle şehrin mükemmel bir siluete bürünebileceği gibi düşüncelerin tutarsız ve çelişkilerle dolu macerasını anlatarak olması muhtemel tehlikelerin ayak seslerini okuyucuya duyurmaya çalışır. Dolayısıyla geleceğin, şimdi’de şekillendirilmiş hali gerek mekanın gerekse de değerlerin ne boyutta bir çürümeye uğratıldığını da ortaya koymaktadır. Gelişmişlik adıyla ekolojik sistemin yerle bir edildiği, her türlü haksızlığın vuku bulduğu 2073 İstanbul’unda kent ve doğa arasındaki çatışma da gözler önüne serilmiştir. Nitekim, doğanın saf ve dokunulmamış haline karşın gökdelenler tüm inatçılığıyla burunlarını göğe doğru kaldırırken, mütevazi kendi halinde olan bahçeli bir ev adeta canavar olarak görülerek, bir an önce ortadan kaldırılması gereken bir mekan olarak nitelendirilir. Oysa bu mekana sinen insani vasıflar aslında bir canavarı andıran gökdelenlere meydan okur. İnsanın özünü, kendini hatırlatan ev, romanda yer alan Hikmet Bey’in evi olarak karşımıza çıkar fakat modernizmle beraber ‘hikmeti’ kaybolmuş bir zamanın gel(eceği)diğine işaret edilir. İnsan kendine yabancılaşan, şeyleşen bir nesne olarak, bir büyü bozumunun içinde kendini bulur. Üstelik yaşanan olumsuzluklara karşı hiçbir tavır geliştiremeyişi ve duyarsızlaşması da distopik bir mekan ve zamanda bireyin sistem içinde kayboluşunu ortaya koyar. Sonuç olarak distopik bir roman olarak Gökdelen, zaman ve mekanın sembolik olarak önem kazandığı, irdelediği kavramlar ve değerler bakımından da modernizmle beraber bireyi kuşatan sorunları ele alan ve bu sorunların büyük ölçekli olarak nasıl karşımıza çıkabileceğini okumamızı sağlayan bir eserdir. Toplumsal düzenin kusursuzluk maskesi altında gizlenen sorunları görmemizi sağlaması da distopyanın kendine ait nasıl bir ütopya yarattığına işaret eder. Böylelikle distopik bir eserin ideali olan; bireyin bastırılması, makineleşme ve betonlaşma romanda ön plana çıkan önemli izlekler halini alır ve bunların ütopik bir atmosfer yaratmak amacıyla kullanılıyor olması da ayrıca romanın ironik bir özellik taşıdığını gösterir. Zira distopyanın sosyal bir eleştiri aracı olarak kullanılması da bu özelliğini destekler. Böylece romanda 2073 İstanbul’unun sosyal bir panoraması çıkarılarak eleştiriye açılmasına da imkan sağlanmış olmaktadır. Anahtar Kelimeler: Gökdelen, distopya, roman, modern, gelecek
Mehmed Nebîl Bey ve Hicr ü Visâlʼi
19. yüzyılda yetişmiş divan şairlerinden biri de Mehmed Nebîl Bey’dir. Osmân Sâ’ib Efendi ile Şerîfe Sâmiye Hanım’ın oğludur. 1258/1842-3 yılında İstanbul’da doğmuştur. Meşhur şairlerden Şeref Hanım’ın yeğenidir. Yenikapı Mevlevîhânesi Şeyhi Osmân Selâhaddîn Dede’den sikke giymiş, bu dergâhta ney öğrenmiştir. Kaynaklarda onun tabiaten müstağnî, zevke, işrete düşkün, şuh ve zarif bir kişi olduğu söylenmiştir. Eğitimini tamamladıktan sonra çeşitli devlet memuriyetlerinde bulunmuş, mukâvelât muharrirliği (noterlik) göreviyle gittiği Ayvacık’ta Ramazan 1307/Nisan-Mayıs 1890’de vefat etmiştir. Şiirlerinden bir kısmının, vefatından sonra Külliyât-ı Mîr Nebîl ismiyle toplandığı ve bu külliyatta 2793 beyitlik Dîvân (Külliyât-ı Mîr Nebîl)’ında bir tevhid ve naat, Hicr ü Visâl başlıklı bir manzume ve karışık hâlde “40 gazel, 2 mersiye, kısmen hiciv ve hezelden oluşan 44 terci, tahmis ile 16 manzume, 30 tarih, 11 şarkı, 37 kıta ve 12 müfred”’in bulunduğu belirtilmiştir. Ayrıca başı ve sonu eksik bir Mecmû’a’sında gençlik dönemine ait “51 gazel, 23 terkib ve manzume, 22 kıta, 14 şarkı, 74 tarih, 51 beyit ve matla”ın yer aldığına da değinilmiştir. Ancak kütüphanelerde bu eserlerin nüshası mevcut değildir. Nebîl Bey’in, günümüze ulaşan tek eseri Hicr ü Visâl adlı mesnevîsidir. 1299/1881-2’da tamamlanan 610 beyit uzunluğundaki bu manzume bir civana duyulan aşkın konu edildiği âşıkâne bir sergüzeşttir. Hicr ü Visâl’ine istinaden şairin çok da sade olmayan bir dille şiir yazdığını, gazellerinin âşıkâne ve rindâne olduğunu, manzumelerinde özgün olmaktan ziyade divan şiirinin aynı tarzdaki örneklerinin başarılı bir tekrarı düzeyinde kaldığını söylemek mümkündür. Bu çalışmada önce Mehmed Nebîl Bey’in hayatı, eserleri ve edebî kişiliği hakkında bilgi verilmiş, ardından Hicr ü Visâl isimli mesnevîsi incelenmiş ve eserin tek nüshasının yazıçevrimi yapılmıştır.
Stendhal ve Julien Sorel
Stendhal ve Julien Sorel. Dimdik ve İleriye. Prof. Gönül Yılmaz Armağan Kitabı, 2021
Safeviler ve Ahiler
Osmanlı Devleti’nin kuruluş döneminde Ahiler’in ciddî katkılarının olduğu bir gerçektir. XV. yüzyılda yaşamış ünlü tarihçi Âşık Paşazade, Anadolu’nun Müslümanlaşması ve Türkleşmesi sürecine katkıda bulunmuş ve dolayısıyla Osmanlı Devleti’nin ortaya çıkışını sağlamış en önemli dört topluluktan bahseder, bunları Gâziyân-ı Rûm, Ahiyân-ı Rûm, Abdâlân-ı Rûm ve Bâciyân-ı Rûm diye sıralar. Ne gariptir ki, aynı sosyal gruplar (bacılar = bâciyân teşkilatı istisna olmak üzere) Osmanlı’nın siyasî rakibi olan Safevi Devleti’nin de kuruluşunda büyük pay sahibi olmuşlardı. Yetenekli bir devlet adamı ve kumandan olmasının yanı sıra Azerbaycan edebiyatında önemli yer tutan ve Hatâî mahlasıyla Türkçe güzel şiirler yazan Şah İsmail Safevî kasidelerinin birinde, iktidara yükselişi yolunda kendisine destek vermiş bu grupları saygıyla anmıştır: “Şâhın evlâdına ikrâr edenler, Ahîler, Gâzîler, Abdâllar oldı”. Âşık Paşazade Tarihi ve Şah Hatâî Dîvânı gibi iki klasik eserden aktardığımız bu kısa bilgiler, iki muhteşem Türk imparatorluğu olan Osmanlı ve Safevî devletlerinin temel taşlarında Gaziler ve Abdallar’la beraber Ahiler’in de emeğinin ve alın terinin yattığını gösteriyor. Kendi bildirimizde Şah İsmail’in yukarıda örnek olarak sunduğumuz beytinin arkasında duran gerçekleri, yani Safevîler’in Ahiler’le olan iş birliğinin ayrıntılarını tarihî belgeler ve ilk kaynaklar aracılığıyla gün ışığına çıkarmayı hedefliyoruz.
Mar Elian ve Mar Behnam
An article written for Aktuel Arkeoloji magazine's special issue on monuments destroyed by Daesh. The piece discusses the history of the Monastery of Mar Elian, Syria and Mar Behnam, Iraq and what we have lost with their destruction. The article is in Turkish.
Teori, İşleyiş
ve Uygulama
Örnekleri
Editörler
Prof. Dr. Şenol BABUŞCU
Yazarlar
Prof. Dr. Şenol BABUŞCU
Prof. Dr. Adalet HAZAR
Doç. Dr. Savaş BAŞCI
Doç. Dr. Ersan ERSOY
Doç. Dr. Eyüp KADIOĞLU
Doç. Sedat YENİCE
Dr. Yasin Erdem ÇEVİK
Dr. M. Oğuz KÖKSAL
Prof. Dr. Adalet HAZAR
Dr. Durmuş Ali KUZU
Dr. Nurcan ÖCAL
Dr. Emrah ÖZBAY
Dr. Niyazi TELÇEKEN
Dr. Ercan URKAN
Dr. Barbaros YALÇINER
Araş. Gör. Bade EKİM KOCAMAN
Eylül - 2021
Bu kitabın bütün hakları Akademi Araştırma Planlama Danışmanlık Eğitim ve
Yayıncılık Limited Şirketi’ne aittir. Telif hakları yasası gereğince, tamamı veya
herhangi bir bölümü yayınlayıcısının izni alınmadan basılamaz, kopyası
çıkarılamaz, fotokopisi alınamaz veya kopya anlamı taşıyacak hiçbir işlem
yapılamaz.
Dizgi Düzenleme:
Berrak ŞAPCIOĞLU
REPRO BİR
Repro Bir Mat. Kağ. Rek. Tas. Tic. Ltd. Şti.
İvogsan 1518. Sokak 2/30 Mat-Sit İş Merkezi Ostim Yenimahalle/Ankara
Sertifika No: 47381
0 312 395 20 29
ISBN 978-605-9048-88-0
AKADEMİ Consulting & Training
www.akademiegitim.com.tr, e-mail: akademi@akademiegitim.com.tr
Nenehatun Caddesi 42/2 Çankaya ANKARA
Tel: 0 312 446 58 01-02 Faks: 0 312 446 29 11
Önsöz
Ekonomik büyüme ve gelişmişliğin merkezinde yer alan tasarruf-yatırım
döngüsünün sağlıklı ve etkin bir şekilde işlemesi için sermaye piyasalarının
ve dolayısıyla sermaye piyasası araçlarının çeşitliliği ve derinliği son derece
önemlidir. Son 40 yıldaki hızla artan globalleşme ve ülkelerarası finansal
entegrasyonlar klasik sermaye piyasası araçlarının yanı sıra bir yandan türev
ürünler ile egzotik finansal ürünlere olan arz ve talebi körüklerken, diğer
yandan da finansal okuryazarlık veya finansal eğitim alanında da yazılı
kaynaklara olan ihtiyacı gün yüzüne çıkarmaktadır.
Bu amaca yönelik olarak, kitabımızda klasik sermaye piyasası araçlarıyla
birlikte türev ürünler ile finansal hayatımıza yeni yeni giren veya girmeye
bağlayan egzotik finansal ürünler hakkında teorik ve uygulamaya yönelik
bilgiler verilmiştir. Konuya ilgi duyan akademisyenlere, yatırımcılara, finans
sektörü çalışanları, reel sektör finans çalışan ve yöneticileri ile finansal
okuryazarlığını artırmak isteyen tüm bireylere yönelik olarak hazırlanmış
olan bu kitabın yararlı olması dileğiyle…
Editörler
Prof. Dr. Adalet HAZAR
Prof. Dr. Şenol BABUŞCU
i
ii
İÇİNDEKİLER
BÖLÜM 1 ................................................................................... 1
PAY (HİSSE SENEDİ) ................................................................................1
1. Pay (Hisse Senedi) ..............................................................................1
1.1. Pay Kavramı ......................................................................................................................... 1
1.2. Pay Sahibinin Hakları ...................................................................................................... 3
1.2.1. Mal Varlıksal Haklar .............................................................................................. 4
1.2.2. Yönetimsel Haklar ............................................................................................... 10
1.2.3. Diğer Haklar ........................................................................................................... 12
1.3. Pay Sahibinin Yükümlülükleri .................................................................................. 14
1.4. Pay Türleri ......................................................................................................................... 15
1.4.1. Çıplak (Senetsiz)/Senede Bağlanmış Pay ................................................. 15
1.4.2. Hamiline/ Nama Yazılı Pay .............................................................................. 18
1.4.3. İmtiyazlı/Adi (İmtiyazsız) Pay....................................................................... 18
1.4.4. Fizikî/Kaydî Pay ................................................................................................... 19
1.4.5. Açık/Kapalı Pay, Fiili Dolaşımdaki Pay ...................................................... 20
1.4.6. Primli/Primsiz/Nominal Değerin Altında Pay ....................................... 20
1.4.7. Bedelli/Bedelsiz Pay .......................................................................................... 21
1.5. Pay İhracı ........................................................................................................................... 21
1.5.1. Halka Açık/ Halka Kapalı Ortaklık ............................................................... 21
1.5.2. Esas/Kayıtlı Sermaye Sistemi ........................................................................ 22
1.6. Payın İkincil Piyasa İşlemleri .................................................................................... 24
1.7. Pay Değerleme Yöntemleri ........................................................................................ 26
1.7.1. Çarpanların/Oranların Kullanıldığı Yöntemler ...................................... 27
1.7.2. İndirgenmiş Nakit Akımları ............................................................................ 28
2. Sonuç .................................................................................................... 33
Kaynakça.................................................................................................. 34
BÖLÜM 2 ................................................................................. 37
BONO ve TAHVİL ................................................................................... 37
1. Giriş ....................................................................................................... 37
2. Borçlanma Araçlarından Bono ve Tahvil Türleri ................. 39
3. Bono ve Tahvillerin İhraççıya ve Yatırımcıya
Tanığı Hak ve Yükümlülükler .......................................................... 42
iii
4. Bono ve Tahvil Değer Hesaplama ............................................... 43
4.1. Bono Değer Hesaplama................................................................................................ 43
4.2. Tahvilde Değer Tanımları ........................................................................................... 46
4.3. Tahvil Değeri Hesaplama ............................................................................................ 46
4.4. Likidite Primi.................................................................................................................... 48
4.5. İkincil Piyasalarda Bono / Tahvil Getiri Oranı .................................................. 48
5. Hazine Bonosu – Devlet Tahvili................................................... 50
5.1. Hazine Bonosu ................................................................................................................. 51
5.2. Devlet Tahvili ................................................................................................................... 51
6. Tahvillerde Faiz Oranlarının Vade Yapısı ............................... 51
7. Bono ve Tahvillerde Riskler ......................................................... 52
8. Tahvilin Fiyatı ile Faiz Oranı İlişkisi.......................................... 54
9. Tahvilde Süre (Duration) .............................................................. 55
10. Tahvillerin Derecelendirmesi ................................................... 57
11. Bono ve Tahvile İlişkin Türkiye’deki Yasal
Düzenlemeler ......................................................................................... 58
12. Sonuç .................................................................................................. 59
Kaynakça.................................................................................................. 61
BÖLÜM 3 ................................................................................. 65
GELİR ORTAKLIĞI SENEDİ ve GELİRE ENDEKSLİ SENET ......... 65
1. Giriş ....................................................................................................... 65
2. Gelir Ortaklığı Senedi ..................................................................... 66
2.1. Kavramsal Çerçeve ve Amaç ...................................................................................... 66
2.2. Gelir Ortaklığı Senedine İlişkin Genel Esaslar ................................................... 68
2.3. Kamu Ortaklığı Fonu ..................................................................................................... 70
3. Gelire Endeksli Senet ...................................................................... 72
3.1. Kavramsal Çerçeve ve Amaç ...................................................................................... 72
3.2. Gelire Endeksli Senede İlişkin Genel Esaslar ..................................................... 74
4. Gelir Ortaklığı Senedi ve Gelire Endeksli Senet
Uygulamaları .......................................................................................... 77
5. Sonuç .................................................................................................... 83
iv
Kaynakça.................................................................................................. 85
BÖLÜM 4 ................................................................................. 87
VARLIĞA ve İPOTEĞE DAYALI MENKUL KIYMETLERTEMİNATLI MENKUL KIYMETLER ................................................... 87
1. Giriş ....................................................................................................... 87
1.1. Teminatlı Menkul Kıymetler ..................................................................................... 88
1.1.1. TMK Sürecinin İşleyişi ve Türleri ................................................................. 89
1.1.2. Teminat Mekanizması ve Teminat Havuzu .............................................. 91
1.1.3. TMK’ların Faydaları ............................................................................................ 92
1.2. Varlığa ve İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler ...................................................... 92
1.2.1. Menkul Kıymetleştirme .................................................................................... 93
1.2.2. VİDMK İhracının Unsurları .............................................................................. 95
1.2.3. VİDMK’ların Faydaları ....................................................................................... 97
1.2.4. Menkul Kıymetleştirmenin Dezavantajları .............................................. 98
1.2.5. Menkul Kıymetleştirme Yöntemleri ............................................................ 99
1.2.6. VİDMK Türleri ....................................................................................................... 99
1.3. VİDMK ile VTMK’ya Yönelik Değerlendirme ve Karşılaştırma ................ 101
1.4. Türkiye Uygulamaları ................................................................................................. 102
1.4.1.Türkiye’de TMK ................................................................................................... 104
1.4.2. Varlığa ve İpoteğe Dayalı Menkul Kıymetler ......................................... 114
1.4.3. Türkiye’de VİDMK ve TMK İhraçları ......................................................... 120
2. Sonuç ................................................................................................. 123
Kaynakça............................................................................................... 125
BÖLÜM 5 .............................................................................. 129
VARANT ................................................................................................. 129
1. Giriş .................................................................................................... 129
2. Tanımı, Özellikleri ve Türleri ................................................... 130
2.1. Tanımı ve Özellikleri ................................................................................................... 131
2.2. Türleri................................................................................................................................ 133
3. Varantların İşleyişi ve Fiyatlaması ......................................... 134
3.1. Alım Varantı Kâr/Zarar Durumu ........................................................................... 135
3.2.Satım Varantı Kâr/Zarar Durumu .......................................................................... 139
3.3. Varantın Fiyatlaması veya Değerlemesi ............................................................. 141
v
4. Varantların İşlem Görme Kuralları ve
Kodlama Sistemi ................................................................................ 149
4.1. Varantların İşlem Görme Kuralları ....................................................................... 149
4.2. Varantların Kod Yapısı ............................................................................................... 150
5. Varant İhracına İlişkin Yasal Düzenlemeler ........................ 155
5.1. Aracı Kuruluş Varantı ................................................................................................. 155
5.2. Ortaklık Varantı ............................................................................................................. 156
6. Sonuç ................................................................................................. 158
Kaynakça............................................................................................... 159
BÖLÜM 6 .............................................................................. 163
KİRA SERTİFİKASI ............................................................................. 163
1. Giriş .................................................................................................... 163
2. Tanımlar ........................................................................................... 166
3. Kira Sertifikalarının Özellikleri ............................................... 167
4. Kira Sertifikaları Türleri ............................................................ 169
4.1. Sahipliğe Dayalı Kira Sertifikaları (SDKS) ......................................................... 170
4.2. Yönetim Sözleşmesine Dayalı Kira Sertifikaları (YSDKS)........................... 173
4.3. Alım-Satıma Dayalı Kira Sertifikaları (ASDKS) ............................................... 176
4.4. Ortaklığa Dayalı Kira Sertifikaları (ODKS) ........................................................ 179
4.4.1. Emek-Sermaye Ortaklıkları........................................................................... 180
4.4.2. Kar-Zarar Ortaklıkları ...................................................................................... 182
4.5. Eser Sözleşmesine Dayalı Kira Sertifikaları (ESDKS) ................................... 185
5. Kira Sertifikalarının İhracı ........................................................ 187
6. Sonuç ................................................................................................. 192
Kaynakça ............................................................................................... 194
BÖLÜM 7 .............................................................................. 197
GAYRİMENKUL SERTİFİKASI......................................................... 197
1. Giriş .................................................................................................... 197
2. Gayrimenkul Sertifikası Tanımı ve Önemi ........................... 198
3. Gayrimenkul Sertifikasını Düzenleyen Mevzuat ............... 200
vi
3.1. Gayrimenkul Sertifikasına İlişkin Genel Esaslar............................................. 201
3.2. Arsa Sahibi ve İhraççıya İlişkin Genel Esaslar ................................................. 202
3.3. Gayrimenkul Sertifikasında Edimler ................................................................... 203
3.3.1. Asli Edim ve Kullanılması .............................................................................. 203
3.3.2. Tali Edim ve Kullanılması .............................................................................. 204
3.4. İhraçtan Elde Edilen Fonların Kullanımı............................................................ 205
4. Gayrimenkul Sertifikalarının İşleyişi .................................... 206
5. Türkiye’de Gayrimenkul Sertifikası Uygulamaları ........... 209
6. Gayrimenkul Sertifikasının Avantajları ................................ 214
7. Sonuç ................................................................................................. 215
Kaynakça............................................................................................... 218
BÖLÜM 8 .............................................................................. 221
TURBO SERTİFİKALAR ..................................................................... 221
1. Genel Olarak Turbo Sertifikalar .............................................. 221
2. Uzun Turbo Sertifika .................................................................... 225
3. Kısa Turbo Sertifika ..................................................................... 227
4. Turbo Sertifikaların Avantajları .............................................. 230
5. Turbo Sertifikaların Riskleri .................................................... 231
5.1. Kaldıraçtan Kaynaklanan Riskler .......................................................................... 231
5.2. Sertifikanın Nakavt Olması ...................................................................................... 231
5.3. Döviz Kuru Riski ........................................................................................................... 232
5.4. Kredi Riski ....................................................................................................................... 232
5.5. Likidite ve Spread Riski ............................................................................................. 232
5.6. Diğer Riskler ................................................................................................................... 233
6. Turbo Sertifikaların Diğer Benzer Ürünlerle
Karşılaştırması ................................................................................... 234
7. Turbo Sertifikanın Fiyatlaması ................................................ 236
8. Turbo Sertifikalara İlişkin Mevzuat ....................................... 240
9. Sertifikaların Borsa İstanbul’da İşlem Görmesi ................. 242
10. Sonuç ............................................................................................... 243
Tanımlar ............................................................................................... 245
Notlar ..................................................................................................... 246
vii
Kaynakça............................................................................................... 248
BÖLÜM 9 .............................................................................. 251
TÜREV SÖZLEŞMELER-FORWARD................................................ 251
1. Giriş .................................................................................................... 251
2. Forward Sözleşmelerin Tanımı ve Temel Özellikleri....... 253
3. Forward Sözleşmelerin Türleri ................................................ 257
3.1. Emtia Forward Sözleşmeleri ................................................................................... 257
3.2. Döviz Forward Sözleşmeleri ................................................................................... 258
3.2.1. Faiz Oranları Paritesi Yöntemi..................................................................... 259
3.2.2. Satınalma Gücü Paritesi Yöntemi ............................................................... 260
3.2.3. Reel Faiz Oranları (Uluslararası Fisher Etkisi) Yöntemi .................. 260
3.3. Faiz Oranı Forwardı (FRA - Forward Rate Agreement) .............................. 261
4.Forward Primleri ve İskontoları .............................................. 265
5. Forward İşlemler ve Arbitraj .................................................... 266
6. Forward Sözleşmelerin Avantaj ve Dezavantajları ........... 268
7. Sonuç ................................................................................................. 269
Kaynaklar ............................................................................................. 270
BÖLÜM 10 ........................................................................... 273
TÜREV SÖZLEŞMELER - VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMELERİ
(FUTURES SÖZLEŞMELER) .............................................................. 273
1. Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Özellikleri.............................. 275
1.1. Organize Piyasalarda İşlem Görme ...................................................................... 275
1.2. Standardizasyon ........................................................................................................... 276
1.3. Takas Odası ..................................................................................................................... 280
1.4. Risk ve Teminat Yönetimi ......................................................................................... 282
1.5. Hesapların Günlük Olarak Kapatılması (Marking to Market) ................... 284
1.6. Kaldıraçlı İşlem Yapma .............................................................................................. 285
1.7. Pozisyon Kapatma ........................................................................................................ 287
2. Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Kullanım Amaçları ............. 287
2.1. Riskten Korunma (Hedging) ................................................................................... 288
2.2. Spekülasyon .................................................................................................................... 289
viii
2.3. Arbitraj .............................................................................................................................. 290
3. Vadeli İşlem Sözleşmelerine Konu Olan Varlıklar ............ 293
4. Vadeli İşlem Sözleşmelerinin Türleri .................................... 293
4.1. Emtia Vadeli İşlem Sözleşmeleri ........................................................................... 294
4.2. Finansal Vadeli İşlem Sözleşmeleri ...................................................................... 294
4.2.1. Döviz Vadeli İşlem Sözleşmeleri ................................................................. 294
4.2.2. Faiz Vadeli İşlem Sözleşmeleri .................................................................... 295
4.2.3. Endeks Vadeli İşlem Sözleşmeleri .............................................................. 295
5. Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasasında İşlem Gören
Sözleşmeler .......................................................................................... 296
6. Vadeli İşlem Sözleşmelerinde İşlemlere ve
Emirlere İlişkin Bazı Esaslar.......................................................... 298
6.1. Günlük İş Akışı ............................................................................................................... 298
6.2. İşlem Saatleri .................................................................................................................. 298
6.3. İşlem Yöntemi ................................................................................................................ 299
6.4. Emirlerin Eşleşmesinde Öncelik Kuralları ........................................................ 299
6.5. Emir Yöntemleri ............................................................................................................ 299
6.6. Emir Düzeltme ............................................................................................................... 300
6.7. Emir İptali ........................................................................................................................ 300
6.8. Emir Geçerlilik Süreleri ............................................................................................. 300
6.9. Minimum ve Maksimum Emir Büyüklükleri .................................................... 301
7. Sonuç ................................................................................................. 301
Kaynakça............................................................................................... 303
BÖLÜM 11 ........................................................................... 307
TÜREV SÖZLEŞMELER-OPSİYON ................................................... 307
1. Giriş .................................................................................................... 307
2. Türev Araçların Faydaları .......................................................... 308
3. Türev Araçların Fonksiyonları ................................................. 309
4. Genel Olarak Opsiyonlar ............................................................ 310
4.1. Opsiyon Tanımı ............................................................................................................. 310
4.2. Opsiyon Piyasalarının Tarihçesi ............................................................................ 311
4.3. Opsiyonların Özellikleri ............................................................................................. 312
ix
4.4.Opsiyon Çeşitleri ............................................................................................................ 313
4.4.1.Alım ve Satım Opsiyonları............................................................................... 313
4.4.2.Amerikan ve Avrupa tipi Opsiyon ............................................................... 314
4.4.3.Karlılık Açısından Opsiyon Çeşitleri ........................................................... 315
4.5.Opsiyonların Değerlemesi ......................................................................................... 316
4.6. Opsiyonlarda Getiri ..................................................................................................... 318
4.6.1. Alım Opsiyonunun Alıcısı İçin Getiri:
Alım Opsiyonunda Uzun Pozisyon ................................................................................ 318
4.6.2. Alım Opsiyonunun Satıcısı İçin Getiri:
Alım Opsiyonunda Kısa Pozisyon .................................................................................. 319
4.6.3. Satım Opsiyonunun Alıcısı İçin Getiri:
Satım Opsiyonunda Uzun Pozisyon .............................................................................. 321
4.6.4. Satım Opsiyonunun Satıcısı İçin Getiri:
Satım Opsiyonunda Kısa Pozisyon ................................................................................ 322
4.7. Opsiyon Fiyatını Etkileyen Faktörler............................................................ 323
4.8. Opsiyonlarda Fiyatlama ..................................................................................... 325
4.8.1.Black & Scholes Modeli .................................................................................... 325
4.8.2. Binom Modeli ...................................................................................................... 328
5. Opsiyon Stratejileri ...................................................................... 332
5.1. Yayılma (Spread) Stratejileri................................................................................... 332
5.1.1. Alım Opsiyonlu Boğa Yayılma (Bull Call Spread) Stratejisi ............ 332
5.1.2. Alım Opsiyonlu Ayı Yayılma (Bear Call Spread) Stratejisi .............. 333
5.1.3. Satım Opsiyonlu Boğa Yayılma (Bull Put Spread) Stratejisi ........... 334
5.1.4. Satım Opsiyonlu Ayı Yayılma (Bear Put Spread) Stratejisi ............. 335
5.2. Kelebek Stratejisi .......................................................................................................... 335
5.3. Pergel (Straddle) Stratejisi ....................................................................................... 337
5.4. Çanak (Strangle) Stratejisi ....................................................................................... 338
5.5. Strips and Straps ........................................................................................................... 340
6. Ülkemizde Opsiyon İşlemlerinin Gelişimi ............................ 341
Kaynakça............................................................................................... 343
BÖLÜM 12 ........................................................................... 347
TÜREV SÖZLEŞMELER- SWAP ........................................................ 347
1. Swap Nedir? ..................................................................................... 347
2. Swap İşleminin Tarihçesi ........................................................... 347
3. Swap İşleminin Tarafları ............................................................ 351
3.1. Son Kullanıcılar ............................................................................................................. 351
3.2. Aracılar.............................................................................................................................. 351
x
4. Swap Türleri ................................................................................... 352
4.1. Faiz Swapı ........................................................................................................................ 352
4.1.1. Sabit Faiz- Değişken Faiz Swap’ı
(Coupon/Plain Vanilla Swap) ................................................................................... 352
4.1.2. Değişken Faiz – Değişken Faiz Swap’ı (Basis Swap) .......................... 355
4.2. Para (Döviz) Swap’ı ..................................................................................................... 356
4.2.1. Sabit-Sabit Döviz Swap’ı ................................................................................. 357
4.2.2. Değişken- Değişken Döviz Swap’ı ............................................................... 358
4.2.3. Sabit-Değişken Döviz Swap’ı ........................................................................ 359
4.3.Emtia (Mal) Swap’ı (Commodity Swap) .............................................................. 360
5. Swap İşleminin Bünyesinde Yer Alan Riskler ..................... 361
6. Sonuç Yerine ................................................................................... 362
Kaynakça............................................................................................... 364
BÖLÜM 13 ........................................................................... 367
YATIRIM FONU .................................................................................... 367
1. Yatırım Fonu Tanımı ve Kapsamı ............................................ 367
2. Yatırım Fonu Yasal Mevzuatı .................................................... 370
3. Yatırım Fonu Çeşitleri.................................................................. 370
4. Şemsiye Fon ve Türleri ................................................................ 371
5. Yatırımcıların Yatırım Fonlarını
Tercih Etme Nedenleri ..................................................................... 373
6. Uzmanlar Tarafından Yönetilen Yatırımlar
(Fon Yöneticileri)............................................................................... 374
6.1. Açık Uçludur ................................................................................................................... 374
6.2. Düşük Maliyetli .............................................................................................................. 375
6.3. Sistematik Yatırım Planı ............................................................................................ 375
6.4. Fon Seçeneği Değiştirebilme ................................................................................... 375
6.5. Hedefe Dayalı Fonlar .................................................................................................. 375
6.6. Çeşitlendirme ................................................................................................................. 376
6.7. Likidite .............................................................................................................................. 376
6.8. Süreç Yönetiminde Kolaylıklar............................................................................... 376
6.9. Takip Kolaylığı ............................................................................................................... 377
xi
7. Yatırımcı Bilgi Formu .................................................................. 377
8. Yatırım Fonlarından Performans Ölçümü............................ 377
8.1. Sharpe Oranı ................................................................................................................... 378
8.2. M2 Oranı ............................................................................................................................ 379
8.3. Sortino Oranı .................................................................................................................. 380
8.4. Treynor Oranı ................................................................................................................ 381
8.5. T2 Oranı ............................................................................................................................. 382
8.6. Jensen Oranı .................................................................................................................... 382
8.7. Değerleme Oranı ........................................................................................................... 384
8.8. Fama Oranı ...................................................................................................................... 384
9. Türkiye’de Yatırım Fonlarının Performansının
İncelenmesi .......................................................................................... 385
Kaynakça............................................................................................... 389
BÖLÜM 14 ........................................................................... 391
DEPO SERTİFİKASI ............................................................................ 391
1. Giriş .................................................................................................... 391
2. Tanım ................................................................................................ 392
3. Özellikleri ........................................................................................ 393
4. Yararları ........................................................................................... 393
5. İşleyişi ............................................................................................... 395
6. Türleri ............................................................................................... 398
6.1. American Depositary Recepits (ADR) ................................................................. 403
6.2. Global Depositary Receipts (GDR) ........................................................................ 408
7. Türk Hukukunda Depo Sertifikalarının Düzenlenişi ....... 408
7.1. Mevzuat ............................................................................................................................ 408
7.2. Türk Hukukunda Depo Sertifikasına İlişkin Temel Kavramlar ................ 410
8. Depo Sertifikası İhraç Süreci..................................................... 412
8.1. Genel Olarak ................................................................................................................... 412
8.2.Sözleşmelerin Yapılması ............................................................................................ 413
8.3. Kurul’a Başvuru ve Satış............................................................................................ 414
8.4. Mevzuata Uyumun Sağlanmasına İlişkin Olarak ............................................ 415
xii
8.5. Kamunun Aydınlatılmasına İlişkin Esaslar ....................................................... 416
8.5.1. Özel Durumların Kamuya Açıklanmasına İlişkin Olarak .................. 416
8.5.2. Finansal Raporlamaya İlişkin Hususlar ................................................... 418
8.5.3. Bağımsız Denetim Yükümlülüğüne İlişkin Olarak .............................. 421
Kaynakça............................................................................................... 422
BÖLÜM 15 ........................................................................... 425
FOREKS PİYASASI ve İŞLEMLERİ .................................................. 425
1. Giriş .................................................................................................... 425
2. Foreks Piyasasının Tanımı, Tarihsel Gelişimi
ve Özellikleri ....................................................................................... 426
2.1. Tanım ve Tarihsel Gelişim ........................................................................................ 426
2.2. Foreks Piyasasının Özellikleri ve Temel Terimler ......................................... 427
3. Kaldıraçlı İşlem: Foreks Piyasasında İşlem Yapmak ........ 430
3.1. Kaldıraçlı İşlem .............................................................................................................. 431
3.2. Foreks Piyasası ve İşlem Örnekleri ...................................................................... 432
4. Foreks İşlem Türleri ve Hacimleri .......................................... 436
5. Türkiye’de Foreks İşlemleri ...................................................... 438
5.1. SPK Düzenlemeleri ...................................................................................................... 439
5.2. Foreks İşlemlerde Taraflar ve Bunların İlişkileri ........................................... 440
5.3. Foreks Piyasasına İlişkin Veriler ........................................................................... 441
6. Başlıca İşlem Platformları ve Analiz Teknikleri ................ 441
7. Yatırımcı Açısından Foreks İşlemlerinin Riskleri ............. 442
8. Sonuç ................................................................................................. 444
Kaynakça............................................................................................... 446
Dizin ....................................................................................................... 449
xiii
Adalet HAZAR
1. Giriş
irikim fazlası olanların birikimlerini değerlendirmelerinde
kullanılan yollardan biri, var olan kaynaklarını ihtiyacı olanlara
ödünç vermeleridir. Paranın zaman değeri dikkate alındığında
verilen ödüncün vade sonunda bir miktar kazanç ile birlikte geri
dönüşünün olması beklenmektedir. Ancak verilen her ödüncün geri dönüş
tarihinde bir kazanç sağlayacağı, dahası verilen anaparanın tamamının geri
alınabileceğinin bir garantisi bulunmamaktadır. Yatırım aracının bünyesinde
yer alan risk ile bağlantılı olarak getiri ve anapara geri dönüş riskleri
farklılaşabilmektedir. Yatırımcılar risk üstlenme eğilimleri ile ilişkili olarak
birikimlerini değerlendirecekleri yatırım araçlarını belirlemektedir. Diğer
taraftan, gerçek ve tüzel kişiler ile kamunun çeşitli nedenlerle ihtiyaç
duyduğu kaynağı temin etmek amacıyla kullandığı para ve sermaye piyasası
ürünleri bulunmaktadır. Bu ürünler birikim sahipleri açısından birer yatırım
aracı niteliğini taşımaktadır. Devletin temel ve özel düzenlemelerle
piyasadaki yatırımcıları korumak, birikimlerin finansal sisteme sürekli ve
güvenilir şekilde aktarılmasını sağlamak üzere çeşitli düzenlemeleri ve
gözetim ve denetim yapan kontrol mekanizmaları bulunmaktadır.
B
Genel bakış açısı ile bono, kısa vadeli kaynak ihtiyacının sermaye
piyasalarında bir bedel karşılığında menkul kıymet aracılığı ile temin
edilmesine olanak sağlayan, belirli koşullarda genellikle iskontolu olarak
ihraç edilen ve belirli şekil şartlarına sahip sermaye piyasası aracıdır.
Tahvil, bir piyasada orta ve uzun vadeli kaynağa ihtiyaç duyan tarafların
belirli bir faiz oranı ve genellikle dönemsel nakit akışı sağlamak yolu ile
sermaye piyasalarından borçlanılmasına olanak tanıyan belirli koşullarda
Yazara ilişkin bilgi bölüm sonunda yer almaktadır.
37
BÖLÜM 2
BONO ve TAHVİL
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
ihraç edilen ve belirli şekil şartlarına sahip sermaye piyasası aracıdır. Bu
çerçevede, bir tahvil satın alındığında, tahvili alan yatırımcı parasını tahvili
çıkaran bir şirkete veya devlete ödünç vermektedir. Tahvil borçluları, ihraç
ettikleri tahviller aracılığı ile minimum 1 yıldan başlamak üzere 30 - 40 yıla
kadar uzayan bir vadeye kadar kaynak ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Bir
tahvilin çoğunlukla ayırt edici özelliği, borçlunun (ihraç eden) borç verene
(tahvil sahibi) kupon şeklinde periyodik faiz ödemeleri yoluyla ödeme
yapması ve vade tarihi olarak bilinen tarihte (ya da tarihe kadar) anaparayı
tam olarak geri ödemek için yasal bir anlaşmaya girmesidir (Thau, 2011: 3).
Borçlanma araçları, devlet tahvilleri (devlet tahvili, hazine bonosu,
merkez bankası tahvilleri), şirket tahvilleri ve bonoları (sanayi kuruluşları,
yerel yönetimler veya ticari bankalar tarafından ihraç edilenler), ipotek
tahvilleri gibi sermaye piyasası araçlarıdır. Borçlanma araçlarının sahibi,
belirli bilgileri alma hakkı gibi ihraç şartları kapsamındaki diğer sözleşmeye
dayalı haklarla birlikte tipik olarak anapara ve faiz ödemesi alma hakkına
sahiptir. Borçlanma araçları genellikle sabit bir süre için ihraç edilir ve bu
vade sonunda ihraççı tarafından itfa edilebilir (Ilyes ve Lakatos, 2009: 118).
Ülke içi tasarrufların kaynak ihtiyacını karşılayamadığı durumlarda gerek
özel sektör gerekse devlet yurtdışı piyasalardan çeşitli yollarla
borçlanabilmektedir. Bu borçlanmalarda en sık rastlanılan yöntemlerden
birisi de tahvil ihracıdır.
Bir tahvil ihraççısının amacı, bütçesini veya yatırım projelerini yatırımın
geri dönüş oranından daha düşük bir faiz oranıyla finanse etmektir. İhraççı
tahvil ihracı yoluyla piyasaya doğrudan erişim olanağına sahip olmakta ve
buna bağlı olarak yatırım bankalarından daha yüksek faiz oranları ile
borçlanmaktan kaçınabilmektedir. Finansal aracıları dışarıda bırakma
bağlamında, bu uygulamanın hızla arttığı görülmektedir. Burada diğer
önemli bir nokta ise tahvil sahibinin, ihraç eden şirketin sahibi statüsüne
sahip hisse senedi sahibinin aksine, alacaklı statüsüne sahip olmasıdır. Bu
durum tahvilin, hisse senedinden daha az riskli olmasını sağlamaktadır
(Martellini vd., 2003:3).
Bono ve tahvil ihraçlarının başarılı olmasının temel koşulları arasında
kamunun aynı piyasadan yüksek tutarlı kaynak temin etme faaliyetinin olup
olmaması bulunmaktadır. Aksi durumda kamu dışında borçlanmak isteyen
tarafların daha yüksek bir maliyetle borçlanabilmesi mümkün olabilecektir.
Bu durum ise yüksek kaynak maliyetine yol açmaktadır. Söz konusu
durumun varlığı finansal piyasalarda dışlama etkisi (crowding-out) olarak
adlandırılmaktadır.
38
BONO ve TAHVİL
Yurt dışı piyasalarda tahvil ihraçları, ihracın gerçekleştirildiği ülkeye göre
isim değiştirmektedir. Japon piyasasında ihraç edilen tahviller için “Samurai
bond”, Amerikan piyasasında ihraç edilen yabancı tahviller için “Yankee
bond”, Avrupa piyasalarında ihraç edilen dolar cinsi tahviller için “Eurodollar
bond”, Avrupa piyasalarında ihraç edilen diğer tahviller için ise “Eurotahvil”
gibi farklı isimler kullanılmaktadır (Botan Berker, 2008 :4).
Dünyada tahvil ile borçlanmanın ilk örneği, 14. Yüzyılda İngiltere’nin
İtalya’dan aldığı borca karşılık tahvil ihraç etmesi ile görülmüştür. 1920’li
yıllarda Amerika artan kamu borçlanmalarının finansmanını tahvil ihracı ile
yapmaya başlamıştır. Asıl tahvil piyasasının başlangıcının 1963 yılı olduğu
kabul edilmektedir (Buket, 2009:1-5).
Bu bölümde en bilinen sermaye piyasası araçlarından bono ve tahvile
ilişkin bilgiler yer almaktadır. Borçlanma aracı olarak tanımlanan menkul
kıymetlerden olan bono ve tahvillere ilişkin hem temel düzenlemeler hem de
alt düzenlemeler bulunmaktadır.
2. Borçlanma Araçlarından Bono ve Tahvil Türleri
Borçlanma araçları çeşitli bakış açılarına göre sınıflandırılmaktadır. Bu
sınıflandırmalardan en çok kullanılanlara aşağıda yer verilmiştir:
İhraççıya Göre Sınıflandırma:
Borçlanmayı talep eden ve borçlanma aracını ihraç eden tarafa göre
yapılan sınıflandırma türüdür.
- Devlet (Kamu) tarafından ihraç edilenler (Hazine, yerel yönetimler,
TCMB),
- Bankalar tarafından ihraç edilenler,
- Banka dışı kurumlar tarafından ihraç edilenler.
Devlet dışında çıkarılan tahviller, özel sektöre ait kuruluşlar (firmalar,
bankalar) tarafından ihraç edilmekte olup, piyasa katılımcılarının kredi
piyasası olarak isimlendirdikleri ayrı bir piyasayı temsil eder. Bu tahviller
devlete ait tahvillerden çok daha az likittir ve daha yüksek alış-satış
spreadleri taşır. Şirket tahvilleri kredi riskinden etkilenmekte ve getirileri,
kamu tahvillerine göre bir temerrüt primi içermektedir (Martellini vd.,
2003:21).
39
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
Vadeye Göre Sınıflandırma:
1 yıldan kısa vadeliler: Bu grupta yer alan borçlanma araçlarının en genel
özelliği iskonto yöntemine göre fiyatının belirlenmesi ve vadesinin 1 yıldan
kısa olmasıdır. Bono olarak adlandırılan bu yatırım aracında, anapara ve faiz
ödemesi ise çoğunlukla vade sonunda gerçekleştirilmekle birlikte Türkiye’de
olduğu gibi kuponlu ihracı da mümkündür. Kuponlu bonoda ara dönemlerde
kupon ödemesi vade sonunda da kalan faiz ile anapara ödemesi
gerçekleştirilmektedir.
1 yıldan uzun vadeliler: Bu grupta çoğunlukla tahviller yer almaktadır.
Kupon ödemeleri dönemsel olup, anapara ödemesi vadeye kadar olan süre
içinde eşit taksitte veya vade sonunda tek seferde ödenmektedir. Tahvilden
farklı olarak; gelir ortaklığı senetleri, gelire endeksli senetler vb. gibi orta ve
uzun vadeli borçlanma araçları yer almaktadır.
Bu bölümün konusu bono ve tahvil olduğu için diğer borçlanma araçlarına
yer verilmemektedir.
Satış Fiyatı ile Nominal Değer İlişkisine Göre Sınıflandırma:
Bu kapsamda 3 farklı tahvil türü isimlendirilmektedir. Satış fiyatı nominal
değerin üzerinde olan tahviller primli, eşit olan tahviller başabaş, altında
olan tahviller ise iskontolu olarak adlandırılmaktadır. Bu konuya ilişkin
rakamsal örnek “tahvilde değer tanımları” başlığı altında yer almaktadır.
Getirisinin İlişkilendirildiği Gösterge / Dayanak Varlığa Göre
Sınıflandırma:
Kıymetli maden bonoları: Sermaye piyasalarında işlem gören belirli
kıymetli madenlerin esas alınarak aracı kurumlar tarafından ihraç edilen
menkul kıymettir.
Endeksli Tahviller: Endeksli tahviller, ödemeleri bir fiyat endeksine
bağlanmış olan tahvil türüdür. Bu yatırım aracında endeks olarak; enflasyon
oranı, altın, döviz veya başka bir malın fiyatı esas alınabilir (Başoğlu vd.,
2001: 283).
Elde Edilecek Getiriye Göre Sınıflandırma:
Tahvilin ilk ihraç edildiği tarihte belirlenmiş sabit bir faiz oranı üzerinden
yatırımcısına getiri sağladığı tahviller sabit faizli tahvildir. İhraç tarihindeki
satış fiyatı bu faiz oranı esas alınarak hesaplanmaktadır. Yatırımcının vade
sonuna kadar tahvili elinden çıkarmaması durumunda elde edeceği getiri
oranı bellidir.
40
BONO ve TAHVİL
Değişken faizli tahviller, genellikle enflasyonun oynak ve yüksek olduğu,
piyasada belirsizliklerin olduğu durumlarda yatırımcının genellikle reel
getiri elde etmesini sağlamaya yönelik olarak ihraç edilen tahvillerdir.
Burada enflasyona ilave edilen belirlenmiş bir oran, finansal piyasalarda
belirli zamanlarda hesaplanan ve genellikle referans alınma seviyesi yüksek
olan bir faiz oranı (Libor + bir oran vb.) gibi uygulamalar söz konusudur. Bu
durumda yatırımcı ilk borcu verdiği anda gelecekte elde edeceği getiri
oranının tam seviyesini bilmemekle birlikte, bu getirinin piyasaya endeksli
bir gösterge ile ilişkili ve onun üzerinde olacağı konusunda bilgiye sahiptir.
Kara iştiraki tahviller çoğunlukla işletmelerin yeniden yapılanmaları
durumunda görülmektedir. Bu tür yatırım araçları yatırımcılara hem faiz
hem de kara katılma olanağı sağlamaktadır. Kara iştirakli tahvillerde
işletmenin faaliyetleri sonucunda kar elde etmesi ve bu kardan tahvil
yatırımcılarına ödeme yapılması durumu olduğundan bir açıdan imtiyazlı
paylara benzer özellik taşımaktadır (Korkmaz ve Ceylan, 2005: 206).
Satışa Sunulduğu Piyasalara Göre Sınıflandırma:
Tahviller satışa sunulduğu piyasalar açısından ulusal ve uluslararası
tahviller olarak sınıflandırılabilmektedir.
Tahvili ihraç eden ile tahvil yatırımcısının aynı ülkede yerleşik olması ve
tahvil satışının o ülke mevzuatına göre gerçekleştirilmiş olması durumunda
bu tür tahvile ulusal tahvil denilmektedir.
Uluslararası tahviller, yabancı tahviller ve euro tahviller olarak
ayrılabilmektedir. Tahvilin ihraç edileceği yabancı ülkenin para birimi ve o
ülkenin mevzuatı çerçevesinde piyasaya çıkarılan tahviller yabancı tahvil
olarak isimlendirilmektedir. Konvertibilitesi yüksek herhangi bir veya daha
fazla para birimi (dolar ve euro gibi) üzerine düzenlenen, birden fazla
ülkenin sermaye piyasasında aynı anda satışa sunulan ve herhangi bir ülke
mevzuatına tabi olmayan tahviller Euro tahvil olarak adlandırılmaktadır
(Dağlı, 2004: 20).
Diğer Tahvil Türleri:
Yukarıda sınıflandırılan tahviller dışında farklı tahvil türleri de
olabilmektedir.
Nama - Hamiline Yazılı Tahvil: Hak sahibinin kim olduğunun tahvil
üzerinde belirtilmesi durumunda nama, belirtilmemesi durumunda hamiline
yazılı olarak adlandırılmaktadır. En önemli farklılığı, hamiline yazılı
41
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
tahvillerin dolaşım kabiliyetinin nama yazılı olanlara göre daha yüksek
olmasıdır (Aksoy ve Tanrıöven, 2007: 436).
Paya Dönüştürülebilir Tahvil: İtfa tarihinde ya da daha önce vade
başında belirlenen koşullar çerçevesinde gerçekleşecek nakit akışı yerine
yatırımcıya ihraççının belirli miktarda payına sahip olabilme imkanı tanıyan
tahvil türüdür.
Değiştirilebilir Tahvil: İtfa tarihinde ya da daha önce vade başında
belirlenen koşullar çerçevesinde gerçekleşecek nakit akışı yerine yatırımcıya
belirli bir firmanın belirli miktarda payına sahip olabilme imkanı tanıyan
tahvil türüdür.
Bu çerçevede, ister paya dönüştürülebilir isterse değiştirilebilir tahvil
olsun özü itibarıyla bir borçlanma aracı niteliğinde olan bu tahvil türleri,
belirli dönemlerde / vade sonunda tahvil değeri ile ilişkilendirilmiş sayıda
pay ile değiştirilme olanağı sağlayan yatırım araçlarıdır.
Güvenceli-Güvencesiz Tahviller: Uygulamada tahvil ihracının
piyasada kabulünün kolaylaştırılmasını sağlamak amacıyla çeşitli güvenceler
verilebilmektedir. En kabul gören güvenceler arasında banka güvencesi,
ihraççının sermayedarının sahip olduğu diğer tüzel kişiliklerin güvencesi
sayılabilir. Bunların dışında çeşitli varlıkların da güvence olarak
tanımlanabildiği görülebilmektedir.
İkramiyeli Tahvil: İhraç edilecek tahvile yatırımcının ilgisini daha
fazla çekmek amacıyla, faiz ile birlikte belirli dönemlerde kura çekilişi ile
ikramiye verilmesine olanak tanıyan tahvil türüdür.
3. Bono ve Tahvillerin İhraççıya ve Yatırımcıya Tanığı
Hak ve Yükümlülükler
Bu yatırım araçlarında borçlu ve alacaklı konumda olan temelde iki taraf
bulunmaktadır. Düzenleyici ve denetleyici otoriteler, işlemin öncesi,
gerçekleşmesi ve gerçekleşme sonrasındaki operasyonlardan sorumlu
ortam/platform/pazar/piyasa ilgilileri vb. gibi taraflar da süreç içerisinde
önemli fonksiyonları üstlenmektedir. Ancak asıl olan kaynağı ödünç veren ve
alan arasındaki ilişkiye dayalı hak ve yükümlülüklerdir. Bu kapsamda
yatırımcı ve ihraççı açısından temel hak ve yükümlülükler genel olarak
aşağıdaki şekilde özetlenebilir:
42
BONO ve TAHVİL
Yatırımcı Açısından Haklar:
- Vade başında belirlenen getiri üzerinden belirlenmiş olan nakit
akışlarının yine belirlenmiş vadeler üzerinden temini,
- Bu nakit akışlarının ihraççının finansal yapısı ile ilişkilendirilmeden
(kar/zarar durumuna bakılmadan) tam ve zamanında yapılması,
- İhraççının iflası halinde sermaye sahiplerinden önce alacaklarını
alabilme hakkı.
Her ne kadar yatırımcının ifta planında belirlenen nakit akışlarını alma
hakkı olsa da, vade sonunu beklemeden yatırım aracının ikincil piyasada
satışını yapması durumunda, piyasa faizlerine bağlı olarak daha düşük getiri
elde edebilme hatta kayba uğrama ihtimali (bu konu riskler bölümünde
örneklerle açıklanmaktadır) olduğunu belirtmek gerekmektedir.
Yatırımcı Açısından Yükümlülükler:
- Vade başında belirlenmiş olan yatırım aracı değeri kadar tutarın karşı
tarafa verilmesi,
- İlgili yatırım aracından doğan nakit akışı haklarının vadesinden önce
talep edilmemesi (paraya çevrilebilir tahviller türü hariç).
İhraççı Açısından Haklar:
- Vade başında belirlenmiş olan yatırım aracı değeri kadar tutarı alma
hakkı,
- Vade başında belirlenmiş koşullar çerçevesinde ve sadece belirlenen
tarihlerde geri ödeme yapma hakkı.
İhraççı Açısından Yükümlülükler:
- İşletmenin kar/zarar durumundan bağımsız olarak vade başında
belirlenmiş tarihlerde ve belirlenmiş tutarlar üzerinden ödemelerin
gerçekleştirilmesi.
4. Bono ve Tahvil Değer Hesaplama
4.1. Bono Değer Hesaplama
Bonolar genellikle kupon ödemesiz olarak ve iskonto yöntemi ile değer
hesaplaması yapılarak ihraç edilir. İkincil piyasalarda da ilgili yatırım
aracının değeri o anki piyasa faizi ile bononun nominal değerinin vadeye
kalan süre dikkate alınarak bugünkü değer hesaplaması yapılarak belirlenir.
43
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
İskonto hesaplamalarında basit ve bileşik (efektif) yöntem olmak üzere
iki farklı hesaplama şekli bulunmaktadır.
Bileşik (efektif) faiz göre iskonto uygulaması aşağıdaki şekildedir.
ND
Değer=
(1+r)VKS//YGS
ND= Nominal Değer
VKS= Vadeye kalan süre
YGS= Yıldaki gün sayısı (365 ya da 360 gün)
r= Yıllık basit faiz oranı
Basit faiz göre iskonto uygulaması ise aşağıdaki şekildedir.
Değer=
ND
(1+(r x (VKS/YGS))
ND= Nominal Değer
VKS= Vadeye kalan süre
YGS= Yıldaki gün sayısı (365 ya da 360 gün)
r= Yıllık basit faiz oranı
Örnek: İhraççı tarafından 98 gün vade ile ihraç edilen bononun faizi %20
olup, nominal değeri 1.000 TL’dir. İlgili yatırım aracının ihraç değeri kaç
TL’dir (Hesaplamada bileşik faiz yöntemi kullanılacak olup, gün sayısı
365’tir)?
Burada yatırımcı ile ihraççı arasındaki ilişki şudur: Yatırımcı bugün
ihraççıya bononun değeri kadar borç verecektir. 98 gün sonra da anapara ve
faizi olarak toplam 1.000 TL alacaktır. Aradaki fark %20 üzerinden 98 güne
denk gelen getiri tutarıdır.
Bono İhraç Fiyatı=
1.000
(1+0,20)98/365
Bono İhraç Fiyatı = 952,22 TL
Aynı bononun fiyatı basit faiz yöntemi ile hesaplandığında daha düşük
olmaktadır.
44
BONO ve TAHVİL
Bono İhraç Fiyatı=
1.000
(1+((0,20/365)*98))
= 949,04 TL
İhraç fiyatı basit faizle 949,04 TL olan bu bonoyu alan yatırımcı ihraççıya
949,04 TL ödünç vermekte, 98 gün sonra da 1.000 TL almaktadır. Yatırımcı
açısından aradaki fark olan 50,96 TL (1.000 – 949,04) 98 günlük faiz kazancı
olmaktadır.
İhraç fiyatının bileşik faizle hesaplanması durumunda ise yatırımcı daha
fazla ödünç verirken vade sonunda sağlayacağı faiz oranı daha az (1.000 –
952,22= 47,78 TL) olmaktadır. Dolayısı ile ihraç fiyatının basit ya da bileşik
faize göre hesaplanması yatırımcı ve ihraççı açısından fark yaratmaktadır.
Türkiye’de Hazine tarafından yapılan bono ihraçlarında fiyat, basit faizle
hesaplanmaktadır.
Aynı yatırımcının vade sonuna kadar beklemek istememesi ya da nakde
ihtiyaç
duyması
durumunda
elindeki
yatırım
aracı
nakde
dönüştürülebilecektir. Bu aşamada ilgili yatırım aracının piyasa fiyatı, piyasa
faiz oranı ve vadeye kalan süre verileri dikkate alınarak hesaplanmaktadır.
Örnek: Devlet tarafından 98 gün vade ile ihraç edilen %20 faizli hazine
bonosunun (HB) nominal değeri 1.000 TL olup, ihraç tarihindeki fiyatı
949,04 TL’dir. Yatırımcı birincil piyasadan aldığı bu yatırım aracını 20 gün
sonra nakde dönüştürmek istemiştir. Nakde dönüştürülme tarihinde piyasa
faizi %26’dır. Yatırımcının bu yatırım işleminden sağladığı kar/zarar
durumu nedir?
İlgili yatırım aracının piyasa fiyatı hesaplamasında;
Vadeye kalan süre: 78 gün (98 – 20 gün)
İskonto faizi= % 26
HB Satış Fiyatı=
1.000
(1+((0,26 / 365)*78))
= 947,36 TL
Görüldüğü üzere 20 gün önce 949,04 TL ödeyerek aldığı bir yatırım aracı
947,36 TL’den satılmıştır. Bu yatırım sonucunda yatırımcının elde ettiği
kazanç/kayıp: 947,36 – 949,04= - 1,68 TL’dir. Yatırımcının bu kaybı
yaşamasının sebebi, piyasalardaki faiz oranlarının artması ve yatırımcının
sahip olduğu yatırım aracını vadesini beklemeden ikincil piyasada nakde
çevirme isteğinden kaynaklanmaktadır. Eğer yatırımcı vade sonuna kadar
45
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
beklemiş olsa idi getiri oranı %20 üzerinden vadeye denk gelen tutar kadar
olacak idi. Bu tür sabit getirili yatırım araçlarında yaşanacak risklerden birisi
olan faiz riski verilen bu örnekte gerçekleşmiştir.
4.2. Tahvilde Değer Tanımları
Tahvillerin değeri yatırımcıya sağlayacağı getiri oranı ile nakit akışları
ilişkilendirilerek hesaplanmaktadır. Tahvil vadesi boyunca sağlanacak nakit
akışlarının bugünkü değerleri toplamı tahvilin değerini vermektedir. Nakit
akışlarını indirgemede, tahvilin yatırımcıya sağlayacağı getiri oranı iskonto
faktörü olarak dikkate alınmaktadır. Bu çerçevede, iskonto faktörü ne kadar
büyük olursa tahvil değeri o kadar azalacak, tersi durumda da tahvil değerli
hale gelecektir. Tahviller için, ihraç/satış değeri ile nominal değeri
karşılaştırılarak 3 farklı şekilde değer tanımlaması yapılabilmektedir.
Tablo 1. Tahvil Değer Türleri
Başabaş Tahvil
Primli Tahvil
İskontolu Tahvil
İhraç (Satış Değeri)
=
İhraç (Satış Değeri)
<
İhraç (Satış Değeri)
>
Nominal Değer
Nominal Değer
Nominal Değer
Tablo 1’de yer aldığı üzere tahvil satış fiyatı nominal değerin altında ise
“iskontolu tahvil” olarak isimlendirilmektedir. Bu tür tahvillerde kupon oranı
tahvilin getiri oranından büyüktür. Tahvilin kupon oranı ile getiri oranı
birbirine eşit ise bu durumda satış fiyatı ile nominal değer de birbirine eşit
olacaktır ve “başabaş tahvil” olarak adlandırılacaktır. Bir diğer tür olan primli
tahvillerde ise, tahvilin kupon oranı getiri oranından küçüktür ve tahvil
değeri nominal değerin üzerindedir. Her üç tahvil türünde de yatırımcı
açısından elde edilen kazancı belirleyen tahvilin getiri oranıdır. Kupon oranı
belirli dönemlerde yatırımcıya ihraççı tarafından sağlanacak dönemsel nakit
akışlarının tutarının hesaplanmasında kullanılmaktadır.
4.3. Tahvil Değeri Hesaplama
Tahvilin değeri; ilk ihraç için ihraç fiyatı, ihraç sonrası ikincil piyasalarda
piyasa fiyatına göre belirlenen değeri de satış fiyatıdır. İster birincil piyasa,
isterse ikincil piyasada olsun tahvilin değer hesaplamasında, ilgili tahvilden
46
BONO ve TAHVİL
sağlanacak nakit akışlarının bugüne indirgenmiş değerleri toplamından
oluşmaktadır.
Tahvil ihracı yolu ile yabancı kaynak temin etme işlemlerinde bazen
başlangıçta ödemesiz dönem olabilmektedir. Ancak genellikle düzenli bir
ödeme söz konusudur (Korkmaz ve Ceylan, 2005: 202).
Örnek: Bir tahvilin nominal değeri 100 £, kupon oranı %6 ve vadesi 3
yıldır. Nakit akışları aşağıdaki şekilde olacaktır:
£100
£6
£6
£ 100
+
£6
Yıl 1
Yıl 2
Yıl 3
(Dunham and Singal, 2014: 281)
Örnek: 01.02.2020 tarihinde çıkarılan 3 yıl vadeli, %18 kupon ödemeli,
1.000 TL nominal değerli tahvilin faizinin %15 olması durumunda satış fiyatı
kaç TL’dir?
Vade (n): 3
Kupon ödemesi (Nakit akışı): 180 TL (1.000 x % 18=180 TL)
Nominal değer (Anapara): 1.000 TL
Getiri oranı (r): % 15
Tahvilin
İhraç Fiyatı
=[180 x
(1+%15)3-1
%15x (1+%15)3
]+
1.000
(1+%15)3
Tahvilin ihraç fiyatı= 410,98 + 657,52 = 1.068,5 TL
Bu tahvil primli olarak ihraç edilmiştir. Çünkü ihraç değeri (1.068,5 >
nominal değerdir (1.000). Tahvilin kupon oranı (%18), getiri oranından
(%15) büyüktür.
Örnek: Yukarıdaki örnekte yer alan aynı tahvilin 1 yıl sonra (01.02.2021)
fiyatı ne olur? (Piyasa faiz oranı %19)
Tahvilin ikinci piyasadaki Şubat 2021 tarihinde ve piyasa faiz oranlarını
dikkate alarak satış fiyatı şöyle hesaplanabilir:
47
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
Tahvil Fiyatı =
(1+0,19)2-1
[180
x
0,19x(1+0,19)2
1.000
]+
(1+0,19)2
PV= 278,37 +706,16=984,53 TL olarak hesaplanır
Kupon ödemesiz tahvillerin değer hesaplaması bugünkü değer formülü
(iskonto yöntemi ile) yapılır.
Tahvil Fiyatı=
ND
(1+r)n
ND= Nominal Değer
r=Faiz Oranı
n=Vade
Örnek: 3 yıl vadeli 1.000 TL nominal değerli kupon ödemesiz %15 faiz
oranlı tahvilin satış fiyatı kaç TL’dir?
Tahvil Fiyatı=
ND
(1+r)n
=
1.000
(1+%15)3
= 657,52 TL
4.4. Likidite Primi
Likidite primi, bir yatırımcının, yeterince likit olmaması nedeniyle
bedelsiz olarak alınıp satılamayacak bir menkul kıymeti elinde tutmak için
talep edeceği ekstra getiridir. Bu prim riskle ilgili olarak düşünülebilir, çünkü
bir menkul kıymeti hızlı bir şekilde almak veya satmak zorunda kalma riskini
göstermektedir. Menkul kıymet ne kadar az likit ve işlem ne kadar acele ise,
maliyet de o kadar yüksek olur. Likidite primi, sürekli olarak alım satım
yapmak yerine bir menkul kıymeti zaman içinde elinde tutmayı göze alan
yatırımcılar için potansiyel olarak caziptir. Geleneksel bugünkü değer
hesaplamalarının çoğunluğunda likidite primi dikkate alınmamaktadır. Bu
hesaplamalarda genellikle menkul kıymetlerin tamamen likit olduğu
varsayılmaktadır. Tamamen likit değil ise, genellikle hesaplamanın sonunda
bulunan bugünkü değerden bir likidite primi indirimi yapılmaktadır
(Ibbotson and Harrington, 2020: 114).
4.5. İkincil Piyasalarda Bono / Tahvil Getiri Oranı
Bono ve tahviller ilk ihraç edildiğinde yatırımcısına sağlayacağı getiri
oranı belirli olup (değişken faizli olanlar hariç), yatırımcının vade boyunca
ilgili yatırım aracını elinde tutması durumunda getirisinde bir değişiklik
olmayacaktır. Ancak yatırımcı ilgili yatırım aracını ikincil piyasadan almak
48
BONO ve TAHVİL
isterse bu durumda ilgili yatırım aracının getiri oranı, alış fiyatı ile gelecekte
sağlayacağı nakit akışlarını birbirine eşitleyen iskonto oranıdır. Bu
kapsamda tahvillerle ilgili olarak önemli bir konunun vadeye kadarki getiri
oranı olduğu ifade edilebilir (Ercan ve Bal, 2005: 104).
Örnek: 5 yıl vadeli olarak ihraç edilmiş bir tahvilin vadesine 3 yıl kaldığı
dönemde ikincil piyasadaki satış fiyatı 975 TL’dir. Tahvilin nominal değeri
1.000 TL olup, %10 kupon ödemesi bulunmaktadır. Bu koşullardaki tahvilin
yatırımcı açısından getiri oranı aşağıdaki şekilde hesaplanacaktır:
Tahvil Fiyatı=
CF1
(1+r)1
CF2
(1+r)2
+
+
Nominal değer: 1.000 TL
…….
+
FV
(1+r)n
Nakit akışı (CF): 3 dönem 100’er TL (1.000 TL x 0,10)
Tahvil fiyatı: 975 TL
r= ?
Veriler formüle yerleştirildiğinde aşağıdaki eşitlik elde edilir.
975=
100
(1+r)1
+
100
(1+r)2
1.100
(1+r)3
+
Eşitliğin çözümü excel ya da finansal hesap makinesi ile yapıldığında
getiri oranını hesaplamak kolay olmaktadır.
r= % 11,023
Ancak, normal yoldan hesaplanmak istenildiğinde deneme yanılma ile
975 TL’nin üstünü ve altını veren iki farklı getiri oranı kullanılıp sonrasında
yakın bir değer hesaplaması yapılabilir.
r’yi bulmak için ilk deneme değeri %10 (r1) kullanıldığında;
975=
100
(1+0,10)1
+
100
(1+0,10)2
+
1.100
(1+0,10)3
975 1.000
İstenilen sonuç değeri 975 TL olup, %10 formüle uygulandığında 1.000
TL değeri elde edilmiştir. Bu durumda istenilen sonucu elde etmek için
iskonto oranının büyütülmesi gerekmektedir. İkinci adımda iskonto oranı
olarak % 12 (r2) kullanılmıştır.
975=
100
(1+0,12)1
+
100
(1+0,12)2
975 951,96
49
+
1.100
(1+0,12)3
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
Görüldüğü üzere iskonto oranı büyütüldüğünde bu sefer de aranılan
sonuç olan 975 TL’den daha küçük bir değer elde edilmiştir. Aranılan oran
%10 ile %12 arasındadır.
1.000
0,10
25
48,04
X
975
951,96
?
0,02
0,12
48,04’lük farkı
0,02 oluşturursa
25’lik farkı
X oluşturur.
X= (25 * 0,02) / 48,04= 0,0104
r= 0,10 + 0,0104= 0,1104
r= %11,04
𝑟1 ile 𝑟2 ’nin birbirine çok yakın olması veya birbirinden yaklaşık olarak
%5'ten fazla uzak olmaması önemlidir.
Excelde / finansal hesap makinesinde hesaplanan tam sonuç % 11,023
iken deneme yanılma ile yapılan hesaplama sonucunda % 11,04
bulunmuştur. Hesaplamaya esas alınan oranların (r1 ile r2) arasındaki fark
%2 değil de daha yüksek olsa idi bulunacak sonuç tam sonuçtan biraz daha
uzaklaşacak idi.
5. Hazine Bonosu – Devlet Tahvili
Yatırımcıların birikimlerini güvenli bir şekilde değerlendirmesinin
yöntemlerinden biri birikimlerini devlete borç olarak vermek ve dönemsel
getiri ile birlikte anaparanın belirlenen tarihlerde geri almasını sağlayan
hazine bonosu ya da devlet tahvilini almaktır. Bu tür menkul kıymetlerin
borçlanıcısının devlet olması, işlemdeki temerrüt riskini düşürmektedir.
Kamu borçlanma araçlarının en temel iki ürününü oluşturan hazine bonosu
ve devlet tahvillerinin ihracına ilişkin çeşitli gerekçeler bulunmaktadır.
Bunlardan en önemlisi ve en temel gerekçe devlet bütçesindeki gelir gider
50
BONO ve TAHVİL
dengesizliğidir. Bütçe açığı olarak isimlendirilen bu dengesizliği giderme
yollarından birisi de kamu borçlanma araçları yolu ile piyasadan ödünç
almaktır. Aynı zamanda kalkınmaya ilişkin yapılacak yatırımların
finansmanını sağlamak amacı ile de bu borçlanmadan yararlanılmaktadır.
Bir diğer neden enflasyona ilişkin politikalarda araç olarak kullanılma
durumudur.
5.1. Hazine Bonosu
Hazine bonosu bir yıldan kısa vadeli olarak yatırımcına tasarruflarını
belirli bir faiz karşılığında değerlendirme olanağını sunan bir menkul
kıymettir. Genellikle faiz ve ödünç alınan anaparanın iadesi vade sonunda
gerçekleştirilmektedir. Bu durumda ihraç ve ifta arasında nakit akışı olmaz.
Ancak bazı ülke uygulamalarında vade içinde belirli dönemlerde yapılacak
kupon ödemesi de bulunmaktadır. Bu durumda kuponlu bono söz
konusudur. Kısa vadeli yatırım ufkuna sahip yatırımcıların genellikle ilgi
gösterdiği ürünlerin başında gelmektedir.
5.2. Devlet Tahvili
Birikimlerini orta ya da uzun vade ile ve riski düşük bir yatırım aracında
değerlendirmek isteyen yatırımcıların tercih ettiği ürünlerin başında devlet
tahvili gelmektedir. Vadeler genellikle 10 yıl ile 30 yıl arasında
değişebilmektedir (Armand vd.). Kupon ödemeleri ise 3 aylık, 6 aylık, yıllık
vb. vadeler ile gerçekleşebilmektedir. Anapara ödemesi genellikle vade
sonunda tek seferde ya da vade bitimine yakın yıllarda eşit ödemeli birkaç
seferde yapılmaktadır. Tahvilin vadesi uzadıkça faiz getirisinin yükseldiği
bilinmektedir. Buradaki temel bakış açısı vade ve risk arasındaki ilişkiden
kaynaklanmaktadır. Bu çerçevede farklı tahvillerde farklı getiri
gerçekleşmektedir. Bu farklılıklar faiz oranlarının vade yapısı olarak
adlandırılmaktadır (Brealey vd. 2001: 93).
6. Tahvillerde Faiz Oranlarının Vade Yapısı
Tahvillerde faiz oranlarının vade yapısına ilişkin literatürde temel olarak
3 teori bulunmaktadır: Beklentiler Teorisi, Likidite Tercihi Teorisi ve
Bölünmüş Piyasalar Teorisi.
Beklentiler Teorisi: Bu teorinin temel bakış açısı, mevcut durumda
piyasada bulunan uzun vadeli faiz oranlarına ilişkin bilgiyi kullanarak kısa
vadeli faiz oranı konusunda görüş oluşturmaya dayanır. Çünkü teori, uzun
51
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
vadeli tahvil için belirlenen faiz oranının içinde kısa vadeli getirilerin bir
kombinasyonun yer aldığı bilgisini içermektedir. Örneğin: Bugün itibarıyla 2
yıl vadeli tahvil faizinin %24 olduğu varsayımı altında 2 yıllık toplam bileşik
faiz; %53,76 (1,242) olarak hesaplanmaktadır. Aynı zamanda bugün
piyasadaki 1 yıllık tahvilini faiz oranı %20 ise, yatırımcı bu teoriye göre
gelecek yıl piyasada 1 yıl vadeli tahvilin faizinin %28,13 ((1,5376 / 1,20)-1)
seviyesinde olacağını bekleyecektir.
Likidite Tercihi Teorisi: Bu teorinin temeli likidite, risk ve vade ilişkisini
içermektedir. Likit pozisyonundan uzun vadeli olarak vazgeçmek istemeyen
yatırımcı tercihini kısa vadede kullanacaktır. Risk üstlenme katsayısı yüksek
olan yatırımcılar likit varlıklarından uzun süreli vazgeçmenin bedelini daha
yüksek öngörmektedir. Borç alanlar açısından ise teori, tercihin uzun vadeli
olacağı yönündedir.
Bölünmüş Piyasalar Teorisi: Piyasada farklı yatırımcı profilleri
bulunmaktadır. Bu çerçevede bir kısım yatırımcı kısa vadeyi daha efektif
bulup, tercihini bu yönde gerçekleştirirken, bir kısım yatırımcı da uzun
vadenin kendilerine daha uygun olacağı görüşü ile tercihini belirlemektedir.
Dolayısı ile farklı kesimlerin farklı arz ve talep gerçekleşmeleri ve eğrilerinin
olması mümkündür.
7. Bono ve Tahvillerde Riskler
Yatırımcı açısından borçlanma araçlarının çeşitli riskleri bulunmaktadır.
Bu riskler temel olarak temerrüt riski ve faiz riski olarak sınıflandırılabilir.
Temerrüt (Ödenmeme) Riski: Her türlü borç alacak ilişkisinde olduğu gibi
borçlanma araçlarında da ihraççı tarafından borçlanma aracının vadesi
geldiğinde ödemesi gereken faiz ve/veya anaparaları ödeyememesi durumu
temerrüt riski olarak adlandırılmaktadır. Finans teorisi açısından borçlarını
ödeme gücü açısından en düşük riskin devletin borçlanmasında olduğu
varsayıldığı için risk priminin en düşük olduğu yatırım aracı olarak devlet
tahvili kabul edilmektedir. Bu bakış açısı doğrultusunda devlet dışında farklı
bir ihraççı tarafından gerçekleştirilen borçlanmaya ait faiz oranı ile benzer
koşullardaki devletin borçlanma faizi arasındaki fark “risk primi” olarak
adlandırılmaktadır.
Örneğin: Bir ülkede 2 yıl vadeli devlet tahvilinin faiz oranı %18 ise, özel
sektörün 2 yıllık borçlanma faizinin bu oranın üzerinde olması beklenir.
İhraççının finansal sağlamlığına bağlı olarak aradaki farkın değişmesi
52
BONO ve TAHVİL
normaldir. Bu kapsamda finansal riski düşük olan özel sektör ihraççısının
aynı piyasada borçlanma faizi (risk pirimi) daha düşüktür. Örneğin, riski
düşük ihraççının borçlanma faizi %20 seviyesinde gerçekleşirken, finansal
riski daha yüksek bir ihraççı %20’nin üzerinde bir faiz oranı ile borçlanma
sağlayabilecektir.
Faiz Riski: Daha önce de ifade edildiği üzere tahvilin ihraç /satış fiyatı
hesaplamasında, faiz oranı iskonto faktörü olarak dikkate alınmakta ve buna
göre ilk ihraçta/satışta değer hesaplaması hesaplanmaktadır. Yatırımcı
birincil piyasada satın almış olduğu tahvili vade sonuna kadar elinde tutarsa,
bu yatırımcı açısından aslında bir faiz riski yoktur. Sadece tahvil vadesi
boyunca piyasadaki faiz oranlarının değişmesi durumunda alternatif
kazançlardan mahrum kalma durumu söz konusu olmaktadır. Ancak
yatırımcı aldığı tahvili vade içinde elden çıkarmak istediğinde artık o yatırım
aracının değeri hesaplanırken, üzerinde yazılı olan faiz değil, piyasa faizi
iskonto faktörü olarak kullanılacağından yatırımcının faiz riski söz konusu
olacaktır.
Örnek: Bir yatırımcı 4 yıl vadeli, 1.000 TL nominal değerli %15 getirili, %10
kupon ödemeli tahvili satın almıştır. Bu tahvilin birincil piyasadaki satış fiyatı:
Tahvil Değeri=
100
(1+0,15)1
100
+
(1+0,15)2
100
+
(1+0,15)3
1.100
+
(1+0,15)4
Tahvil Değeri= 857,25 TL
a- Tahvil yatırımcısı tahvili vade boyunca elinde tutmuştur. Bu durumda
yatırımcının ilgili yatırımdan sağlayacağı getiri yıllık, basit ve nominal olarak
%15’tir. Piyasa faizlerindeki artış ya da düşüş tahvil yatırımcısının getirisini
değiştirmeyecektir.
b- Tahvil yatırımcısı 1 yıl sonra ikincil piyasada elindeki tahvili satmıştır.
Piyasa faiz oranı %14’tür. Bu durumda tahvil yatırımcısı 100 TL kupon
ödemesi ile birlikte satıştan 907,14 TL elde edecektir. Toplamda nakit akışı
ise 1. yılın sonunda aldığı 100 TL’lik kupon ödemesi ile birlikte 1.007,14 TL
olacaktır. 857,25 TL’ye 1 yıl önce aldığı bir yatırım aracını satarken toplam
nakit girişi 1.007,14 TL’dir. Yatırımcının bu yatırımdan sağladığı getiri oranı
aşağıda şekilde olacaktır:
Getiri oranı= ((1.007,14 / 857,25)-1)= %17,49
Özellikle enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde tahvil ihracı ile kaynak
bulan ihraççılar, paranın satın alma gücündeki azalma nedeni ile avantajlı
olmaktadır (Başoğlu vd., 2001: 277).
53
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
8. Tahvilin Fiyatı ile Faiz Oranı İlişkisi
Yukarıdaki örnekte yer alan tahvil üzerinden fiyat-faiz oranı ilişkisi ele
alınacak olursa, 1.000 TL nominal değerli 4 yıl vadeli, %10 kupon ödemeli
tahvilin ihraç anında getiri oranının %8-%15 aralığındaki alternatif oranlara
göre fiyatı şöyle olacaktır.
Tablo 3. Tahvilin Faiz – Fiyat İlişkisi
Faiz
Fiyat
8%
1.066,24
9%
1.032,40
10%
1.000,00
11%
968,98
12%
939,25
13%
14%
15%
16%
17%
910,77
883,45
857,25
832,11
807,97
18%
784,80
19%
762,53
1.200,00
1.000,00
800,00
600,00
400,00
200,00
0,00
8
9
10 11 12 13 14 15 16 17 18 19
Yukarıdaki tablo ve grafikten de görüleceği üzere değer-faiz oranı ilişkisi
ters yönlüdür. Ancak örnekte ele alınan tahvilde faiz oranı hariç diğer
özelliklerin tamamı aynı varsayılmıştır. Eğer diğer özellikler farklılaşırsa
farklı sonuçlar ortaya çıkmaktadır. Tahvilin piyasa fiyatının faiz oranlarına
karşı gösterdiği değişimin temelinde vade unsuru bulunmaktadır.
Bu çerçevede, kısa vadeli tahvillerin piyasa faiz oranı karşısındaki
değişimi daha düşük olur iken, uzun vadeli tahvillerde bu değişimin seviyesi
daha fazla olmaktadır. Faize karşı duyarlılık olarak ifade edilebilecek bu
hususu etkileyen iki temel nokta mevcuttur.
Vadesi ve nominal değerleri aynı olan 2 farklı tahvilden kupon oranı
yüksek olan yatırımcı açısından daha uygundur.
Kupon ödemeleri ve nominal değerleri aynı olan 2 farklı tahvilde ise,
vadesi kısa olan yatırımcı açısından daha avantajlıdır (Ercan, Ban, 2005:107).
Bu bakış açısından hareketle, uzun vadeli tahvillerde faiz oranı riski daha
yakın vadeli tahvillere göre daha yüksektir.
54
BONO ve TAHVİL
Tahvilde getiri ve vade arasındaki ilişkinin grafiksel ifadesi verim eğrisi
olarak adlandırılmaktadır. Bu bakış açısı ile verim eğrisi, belli bir tarihte
tahvilin farklı vadeler ve bu vadelerdeki getirileri arasındaki ilişkinin
grafiksel ifadesidir. Verim eğrisi grafiğinde y ekseninde (dikey) verim
bulunmakta iken, X ekseninde (yatay) vade bulunur. Çeşitli koşullarda elde
edilen verim eğrisi:
Pozitif eğimli,
Negatif eğimli,
Düz ve
Orta vadelerde yüksek verimli
ifade edecek şekilde olabilir. Uzun dönemde faizlerin yükseleceği beklentisi
verim eğrisinin eğiminin artması durumuna yol açar.
Yatırımcıların gelecek dönemlerde faizlerin düşeceği beklentisinin olması
durumunda, mevcut faiz oranlarından daha uzun süre yararlanabilmek için
uzun vadeye yönelmeleri, verim eğrisinin eğiminin azalmasına yol açar
(Aktaş, Doğanay, 10).
9. Tahvilde Süre (Duration)
Önceki bölümlerde de belirtildiği üzere tahvilin değeri piyasa faiz oranları
ile yakın ilişkilidir.
Tahvilin piyasa değerinin piyasadaki faiz oranlarından etkilenmesi
sonunda likit değerindeki potansiyel kazanç ya da kayıpların yine tahvilin
kupon faiz oranlarının vade sonuna kadar yeniden yatırılmasından oluşacak
potansiyel kazanç ya da kayıpların birbirine eşitlendiği süre tahvilin süresi
olarak ifade edilmektedir (Ercan, Ban, 2005: 109).
Duration kavramı 1938'de ortaya çıkmış ve son yirmi yılda yaygın bir
şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Duration bir getiri ölçütü değildir.
Öncelikle bir tahvilin faiz oranı değişikliklerine duyarlılığının bir göstergesi
olarak kullanılmaktadır. Yani, faiz oranları değişirse tahvillerin fiyatında ne
kadarlık yükselme (veya düşme) olacağını tahmin etmek için
kullanılmaktadır.
Duration, profesyoneller tarafından kurumsal portföylerin yönetiminde
de dikkate alınmaktadır. Duration, tüm nakit akışlarının zamanlamasını ve
hacmini önemli unsur olarak analize eklemektedir. Kupon ödemesi olarak
55
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
sadece alınacak tutarı değil, aynı zamanda bu nakit akışlarının ne zaman
gerçekleşeceğini de hesaba katmaktadır. Bunun nedeni, nakit akışlarının
zamanlaması ve büyüklüğünün faizi etkilemesidir (Thau, A.,2011:65).
Duration (süre), genel tanımı ile bir yatırımdan sağlanacak net nakit
akımlarının vadesine kadar ağırlıklandırılmış ortalama zamanı şeklinde
ifade edilebilir.
Tahvilin ortalama vadesi kendi vadesinden daha kısadır. Sadece
kuponsuz tahvillerde vade ile ortalama vade birbirine eşittir. Diğer koşullar
sabit iken piyasa faizlerinin yükseliş trendinde olduğu ortamlarda tahvilin
ortalama vadesi kısalır (Tecer, 1989: 74).
Bir örnek üzerinden aşağıda açıklanmaktadır.
Örnek: Nominal değeri 1.000 TL, 4 yıl vadeli %10 kupon ödemeli, %15
getirili tahvilin ortalama süresi (D, duration) aşağıdaki şekilde
hesaplanmaktadır:
Tablo 4. Tahvilin Ortalama Vade Hesaplaması
a
b
c
b x c=d
axd
Nakıt
İskonto Faktörü
İskontolu
Zaman Ağırlıklı
Yıl
Akışı
(1/(1+r)n)
Nakit Akışı
Nakit Akışı
1
100
0,869565
86,95652
86,95652
2
100
0,756144
75,61437
151,2287
3
100
0,657516
65,75162
197,2549
4
1.100
0,571753
628,9286
2515,714
857,2508
2951,154
3,442579
Duration (Süre) ( ZANABD* / NABD**) =
* ZANABD= Zaman ağırlıklı nakit akışlarının bugünkü değer toplamı
** NABD= Nakit akışlarının bugünkü değer toplamı
Yukarıda yer alan hesaplamalarda görüleceği üzere tahvilden elde
edilecek nakit akışlarının bugünkü değeri toplamı (Tahvilin satış fiyatı)
857,25 TL’dir. Bu tahvilin yine tabloda gösterildiği üzere zaman ağırlıklı
nakit akımlarının toplamı 2.951,15 ‘tir. Bu değerler çerçevesinde:
Duration= Tahvilin zaman ağırlıklı nakit akışlarının bugünkü değer
toplamı / Nakit akışlarının bugünkü değer toplamı
Formülü ile:
Duration= 2.951,15 / 857,25= 3,44 yıldır.
Yukarıdaki hesaplamaya göre ilgili tahvilinin ortalama süresi yaklaşık
3,44 yıldır. Bu bilgi farklı amaçlar için kullanılabilir.
56
BONO ve TAHVİL
1- Eğer bu tahvil ihracı ile sağlanan kaynak ihraççı açısından bir yatırımda
kullanılacak ise likidite ve faiz riskini minimuma indirmek amacıyla
yatırımın nakit akışlarına göre hesaplanmış ortalama vadesi bulunarak iki
vade arasındaki farkın minimuma yaklaştırılmasında yarar vardır.
2- Bir diğer kullanım amacı ise bu tahvili elinde bulunduran yatırımcı
piyasa faiz oranlarındaki değişim sonucunda elindeki tahvilin değerinde ne
kadarlık bir kazanç/kayıp olacağı sorusunun yanıtını bulmaya yöneliktir.
Bu bilgiler çerçevesinde yukarıdaki örnekte hesaplanan tahvilin 3,44 yıl
ortalama vadesi olduğu bilinmektedir. Piyasa faiz oranının %15’ten %16’ya
yükselmesi durumunda tahvilin değerindeki kayıp yaklaşık olarak şöyle
hesaplanabilecektir.
Tahvilin Değerindeki Değişim Tutarı= - D x Tahvil Değeri x (Faiz oranındaki
değişim / (1+ tahvilin önceki getirisi))
Tahvilin Değerindeki Değişim Tutarı=
- 3,44 x 857,25 x (%1 / 1,15) = -25,64 TL
Faiz artışı sonrasında yaklaşık tahvil değeri= 857,25 – 25,64 = 831,61 TL
Özellikle enflasyonun yüksek olduğu dönemlerde tahvil ihracı ile kaynak
bulan ihraççılar, paranın satın alma gücündeki azalma nedeni ile avantajlı
olmaktadır (Başoğlu vd., 2001: 277).
Tahvilin vadesi uzadıkça piyasa değerindeki değişim oranı riski artmakta,
tahvilin kupon ödemesi azaldıkça piyasa değerindeki değişim oranı riski
artmakta, piyasa faizi düştükçe piyasa değerindeki değişim oranı riski
artmaktadır (Aktaş vd. 2009:131).
10. Tahvillerin Derecelendirmesi
Derecelendirme kavramı oldukça eskilere dayanmaktadır. İlk ortaya
çıkışı finansal açıdan bilgi vermeye dayalı derecelendirme olmuştur.
İlerleyen zamanlarda işletmelerin kurumsal olarak yönetilmelerinin önemi
zamanla anlaşılmaya başladıktan sonra kurumsal yapıya ilişkin de
derecelendirme faaliyetleri başlamıştır.
Kredi derecelendirmesi olarak adlandırılan finansal açıdan
derecelendirmede, belirli kurallar çerçevesinde uzman kişi ve kurumlar
tarafından tüzel kişiler, devlet, yerel yönetimler, proje, sermaye piyasası
aracı vb. konusunda yatırımcı tarafından verilecek ödüncün anapara ve/veya
57
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
faizinin zamanında ve belirlenmiş koşullara uygun olarak geri dönmeme
riskinin seviyesi konusunda bilgi veren bir göstergedir.
Tahvilleri derecelendirmenin amacı, tahvillerin kalitesini belirleyip,
kupon ve anapara ödemelerinin zamanında karşılanma olasılığının
belirlenmesine yöneliktir. Yasal bir zorunluluk olmadığı sürece tahvilin vade
sonuna kadar esaslarında bir değişiklik yapılmamaktadır (Güneralp, 2005:
33). Tahvillerin derecelendirmesinde bazı temel kriterler esas alınmaktadır:
Rasyolar: Borç rasyosu, faiz kazanma rasyosu, sabit giderle ilgili rasyolar
ve cari rasyonun istenilen seviyede olması derecelendirme notunu olumlu
etkilemektedir.
Öncelikler: Tahvil ihraççısının iflası durumunda tahvil yatırımcısından
önce başka borç verenlerin öncelikli olarak tasfiyeden alacağını alma
hakkının bulunması durumudur. Böyle bir hak var ise tahvilin riski artmakta
dolayısı ile derecesi düşmektedir.
Garantili olması: Bazı tahvillerin nakit ödemeleri farklı şirketlerin
garantörlüğü altında olabilmektedir. Bu durumda tahvilin derecesi artmakta,
riskin düşük olmasına bağlı olarak da getirisi düşmektedir.
Vade: Tüm borç alacak ilişkilerinde olduğu gibi vade ile risk arasında
doğru yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Tahvilin vadesinin uzaması
belirsizliklerin dolayısı ile riskin ve faizin artmasını beraberinde
getirmektedir.
11. Bono ve Tahvile İlişkin Türkiye’deki Yasal
Düzenlemeler
Bono ve tahviller özel şekil şartlarına sahip yatırım araçları arasındadır.
Bono ve tahvile ilişkin en temel düzenleme, ilgili yatırım araçlarının hem
kıymetli evrak hem de menkul kıymet özelliklerini taşımaları nedeni ile Türk
Ticaret Kanunu’nda yer almaktadır. T.C. Merkez Bankası’nın da özellikle faiz
konusundaki düzenlemeleri borçlanma araçlarını ilgilendirmektedir.
Sermaye piyasası araçlarına ilişkin genel mevzuat çerçevesinde Sermaye
Piyasası Kanunu (SPKn) kapsamında Sermaye Piyasası Kurulu (SPKr)
tarafından çıkarılmış ikincil düzenlemeler bulunmaktadır. Bono ve tahvilin
yer aldığı sermaye piyasası araçları grubu düzenlemelerde borçlanma
araçları ile adlandırılmaktadır.
58
BONO ve TAHVİL
Bu kapsamda çıkarılan düzenlemeler şunlardır:
- Sermaye Piyasası Kanunu: Kanunun amacı çok geniş bir alanı içermekte
olup, sermaye piyasası ile ilişki olabilecek tüm kurum, işlem ve araçların
temel kriterlerini bünyesinde barındırmaktadır. Bu çerçevede bono ve
tahvilin temel düzenlemesini bu Kanun oluşturmaktadır.
Nitekim SPK’nın:
- 3. maddesinin (o) bendinde borçlanma araçları sermaye piyasası
araçları içinde yer almaktadır.
- 31. maddesi borçlanma araçları ihraç limitini düzenlemekte olup,
rakamsal limit ve diğer detayların alt düzenlemelerle Kurul tarafından
düzenlenmesini öngörmektedir. Bu kapsamda SPKr tarafından çıkarılan
Borçlanma Araçları Tebliği tüm borçlanma araçlarına ilişkin detay
düzenlemeyi içermektedir. Düzenlemeler ile bono ve/veya tahvil ihraç
edecek ihraççıların halka açık olması durumunda ihraç limiti
özkaynaklarının 5 katı, halka açık olmayanlar için ise 3 katı ile
sınırlandırılmıştır. Belirli koşullara göre bu ihraç limitinin ihraççı bazlı
azaltılması ya da artırılması Kurul’un yetkisindedir.
Sermaye Piyasası Kurumu tarafından Kanun’a dayalı olarak çıkarılmış iki
önemli tebliğ bulunmaktadır:
- Borçlanma Araçları Sahipleri Kurulu Tebliği: Bu düzenleme 2020 yılında
yapılmış yeni bir düzenlemedir. Bu düzenlemenin temel bakış açısı
borçlanma aracına sahip yatırımcıların olası bir temerrüt durumunda
haklarının korunmasına ilişkindir.
- Borçlanma Araçları Tebliği: Bu düzenlemenin bakış açısı ise sermaye
piyasası aracı olarak ihraç edilecek içinde bonon ve tahvilin de yer aldığı her
türlü borçlanma aracı tanımı ve türleri, borçlanma aracının ihraç koşulları,
işlem esasları ile ihraççıya ilişkin temel kuralları belirlemektir.
12. Sonuç
Sermaye piyasalarının en temel araçları arasında yer alan bono ve
tahviller, yerine getirdikleri fonksiyon ile hem finansal piyasalar hem de
ekonomi açısından önemli konuma sahiptirler. Birikim fazlası olan
yatırımcılar tarafından vade, risk ve getiri beklentilerine uygun olarak
birincil ve ikincil piyasalarda kolayca ulaşılabilen yatırım aracı özelliğine
sahiptirler. Birçok ülkede hem ihracı hem de ihraç sonrası dönemdeki
59
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
işlemlere ait her türlü konu sıkı yasal düzenlemelere tabidir. Aynı zamanda
hem ürünü hem de işlem gördüğü piyasaları denetleyen ve gözetleyen özel
kurumlar da bulunmaktadır. Mevduat, denetim ve gözetim açısından sıkı
kurallara bağlı olan sermaye piyasası araçları özelinde de bono ve tahviller,
finansal piyasaların derinleşmesi ve etkinliği açısından da önemli bir
fonksiyonu üstlenmektedirler.
Gelişen piyasa koşulları ve riskler çerçevesinde zaman zaman yeni
ürünleri sermaye piyasalarında görmek mümkün olsa da bono ve tahvil
sermaye piyasalarının öncelikli ve en bilinen ürünlerinin başında
gelmektedir.
60
BONO ve TAHVİL
Kaynakça
Aksoy, A., Tanrıöven, C. (2007). Sermaye Piyasası Yatırım Araçları ve Analizi,
Ankara: Gazi Kitapevi.
Aktaş, R., Alp, A., Doğanay, M., Bank, Ü., Tokat, E. (2009). Finans Matematiği (Excel
Uygulamaları). Ankara: Gazi Kitapevi 2. Baskı.
Aktaş, R., Doğanay, M., Tahvil Değerleme, Sakarya Üniversitesi Sürekli Eğitim
Merkezi
Çalışma
Notları,
http://www.dtaudit.com/dosyalar/Egitim/Kurumsal%20Y%C3%B6netim%20%C4%B
0lkeleri%20Ve%20Finansal%20Yonetim/B%C3%B6l%C3%BCm%204%20Tahvil%20%20De%C4%9Ferlemesi.pdf
Armand, F., Hamadou, H., Takoeta, F. Analytical Finance II. Mälardalens Högskola.
http://janroman.dhis.org/stud/AF2%20Bills%20Notes%20Bonds.pdf
Başoğlu, U., Ceylan, A., Parasız, İ., (2001). Finans, Teori Kurum Uygulama. Bursa:
Ekin Kitapevi
Borçlanma Araçları Sahipleri Kurulu Tebliği. Sermaye Piyasası Kurumu (SPK).
(II-31/A.1. 11/9/2020 tarihli ve 31241 RG.
Botan Berker, A. (2008). Finans Sisteminde Tahvil Getirilerinin Kredi Dereceleri İle
İlişkisi: Gelişmekte Olan Ülkeler Açısından Bir Uygulama, TC Marmara
Üniversitesi Bankacılık ve Sigortacılık Enstitüsü Bankacılık Anabilim Dalı
Bankacılık Doktora Programı Doktora Tezi. İstanbul.
Brealey, R. A., Myers, Stewart C., Marcus, A. J. (2001). İşletme Finansının Temelleri
(Çev: Ünal Bozkurt, Türkan Arıkan, Hatice Doğukanlı). McGraw HillLiteratür, İstanbul.
Buket, B. M. (2009). Türkiye’de Eurotahvil Uygulaması ve Eurotahvil Getiri
Marjlarını Belirleyen Faktörler. TC Kadir Has Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Doktora Tezi, İstanbul.
Dağlı, H. (2004). Sermaye Piyasası ve Portföy Analizi. Trabzon: Derya Kitapevi.
Dunham, L., M. , Singal, V. (2014). Investment Foundations, Third Edition. CFA
Institute.
Ercan, M. K., Ban, Ü., (2005). Değere Dayalı İşletme Finansı Finansal Yönetim.
Ankara: Gazi Kitapevi.
Güneralp, K. (2005). Sermaye Piyasaları Analizler, Kuramlar ve Portföy Yönetimi.
İstanbul: Alfa Yayınevi.
61
SERMAYE PİYASASI ARAÇLARI
Ibbotson, R. G., Harrington, J. P. (2020). Stocks, Bonds, Bills, and Inflation (2020
Summary Edition). Duff & Phelps, , Research Foundation Books.
Ilyes, C., Lakatos, L. (2009). Valuation od Debt Instruments. IFC Bulletin No 29,
118-130. https://www.bis.org/ifc/publ/ifcb29.pdf
Korkmaz, T., Ceylan, A., (2005). Sermaye Piyasaları ve Menkul Değer Analizi.
Bursa: Ekin Yayınevi.
Martellini, L., Priaulet, P. and Priaulet S. (2003). Fixed-Income SecuritiesValuation, Risk Management and Portfolio Strategies. Wiley Finance Series.
Thau, A. (2011). The Bond Book, Third Edition. Mc Graw Hill.
Tecer, M. (1989). Tahvil Yatırımlarının Yönetimi. Ankara: Türkiye Ortadoğu
AMME İdaresi Enstitüsü Yayınları. No: 233.
Borçlanma Araçları Tebliği. VII-128.8, Sermaye Piyasası Kurumu (SPK),
07.06.2013 tarih 28670 RG.
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu. 14.02.2011 tarih 27846 RG.
6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu. 30.12.2012 tarih 28513 RG.
62
BONO ve TAHVİL
Prof. Dr. Adalet HAZAR
Hazar, bankacılık alanında lisans, işletme alanında yüksek lisans muhasebe ve
finansman alanında doktorasını yapmış, 2014 yılında da Finans alanında
Doçent, 2019 yılında Profesör olmuştur. 2018-2019 arasında 6 ay Glasgow
Caledonian Üniversitesi’nde post-doktora çalışmasında bulunmuştur.
20 yıllık bankacılık kariyerinde en son TC Ziraat Bankası Yeniden
Yapılandırmadan Sorumlu Genel Müdür Yardımcılığı görevini sürdürmüştür.
2004-2016 yılları arasında yarı zamanlı Başkent, Bilkent ve Çankaya
Üniversitelerinde öğretim üyeliği yapmış olup, halen Başkent Üniversitesi
Uluslararası Finans ve Bankacılık Bölümü’nde öğretim üyesi olarak tam
zamanlı çalışmaktadır.
63
Related papers
La lingüística y la antropología estructuralista
La lingüística y la antropología estructuralista, 1984
The taphonomy of ritual bone depositions. An approach to the study of animal bones and ritual practice with an example from Viking Age Frösö, Sweden
Bones, behaviour and belief. The zooarchaeological evidence as a source for ritual practice in ancient Greece and beyond
Idioms and Clausal Syntax: on the Diagnostics of Raising in Russian
А.В.Циммерлинг. Идиомы и синтаксис предложения: к диагностике подъема в русском языке // VII международная конференция "Культура Речи" (Гротовские чтения). Москва, Институт русского языка им. В.В.Виноградова РАН, 05-07.03.2024., 2024
Beyond The Burden Of Idealism: For A New Appreciation Of The Visual Lore In The Kabbalah
Interpretations, Transformations, Adaptations, 2010
Curs introductiv în paleografia greacă a arhivaliilor din patrimoniul românesc/Introductory Course in Greek Palaeography Featured in Archival Materials from Romanian Heritage
Revista Arhivelor (Archives Review), 2020
#5277 the Evaluation of Fluid Volume and Prognosis in Hemodialysis Patients Utilizing Plasma Human Atrial Natriuretic Peptide
Nephrology Dialysis Transplantation
Environmental impact estimation of ceramic tile industry using modeling with neural networks
International journal of electrical and computer engineering systems, 2022
Integer Factorisation, Fermat & Machine Learning on a Classical Computer
arXiv (Cornell University), 2023
Effect of spacing and sowing dates on growth, yield and quality of pea (Pisum sativum L.)
International journal of research in agronomy, 2024
Paul de Saint Robert: Sciences and Interdisciplinary Culture in the 19th Century
Advances in Historical Studies, 2014
Systems Immunology Characterization of Novel Vaccine Formulations for Mycoplasma hyopneumoniae Bacterins
Frontiers in Immunology, 2019
- Find new research papers in:
- Physics
- Chemistry
- Biology
- Health Sciences
- Ecology
- Earth Sciences
- Cognitive Science
- Mathematics
- Computer Science