‫تأثیر فضا بر شکل گیری رفتار(از دیدگاه فرهنگی)‬ ‫احسان اسدی‬ ‫دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاداسامی واحد سنندج‬ ‫‪ehsanas90@gmail.com‬‬ ‫چکیده‪:‬‬ ‫امروزه هدف از طراحی‪،‬تنها بر بیانهای زیباشناسانه قرار نمی گیرند بلکه طراحان از طریق ادراک موضوع و تشخیص مسایل به ارائه راه حل‬ ‫های طراحی آن می پردازند که طراحان با ارائه طراحی مطلوب می توانند محیطی زیبا خلق کنند که یکی از راه حل ها شناخت محیط برای‬ ‫طراحی از طریق مطالعات و دستاوردهای حاصل در زمینه روانشناسی محیطی و تحلیل فضای کالبدی‪ ،‬مطالعه‪ ،‬مشاهده و ثبت الگوهای‬ ‫رفتاری در قرارگاه های رفتاری می باشد که طراحان با توجه به نیازها‪ ،‬انتظارات و توقعات کاربران به طراحی مناسب فضاها می پردازند که‬ ‫در این پژوهش الگوهای رفتاری غالب در بازار از وجهه فرهنگی مورد مطالعه قرار گرفته شده است‪.‬‬ ‫کلیدواژه‪ :‬قرارگاه رفتاری‪ ،‬فرهنگ‪ ،‬معماری‪ ،‬رفتار‬ ‫مقدمه‪:‬‬ ‫بازار اعم از سنتی و مدرن در حکم شناسنامه های هویت یک جامعه شهری قرار دارند‪ ،‬حیات شهر و بازار به هم پیوند خورده اند و در بسیاری‬ ‫از شهرها با بازارها معنی و مفهوم پیدا می کنند‪ .‬در هر صورت بازار تنها عملکرد اقتصادی ندارد بلکه به موازات نقش اقتصادی دارای‬ ‫کارکردهای مذهبی و فرهنگی و سیاسی و اجتماعی نیز است که در این مقاله بازار از نظر فرهنگی مورد پژوهش قرار گرفته شده است که‬ ‫میزان تأثیرگزاری رفتار و محیط مصنوع در آن بررسی شده است که محیط نقش تعیین کننده ای در رفتار ادراک و احساس انسان دارد‪ .‬که‬ ‫بر این اساس طراحان باید این موضوع را در طراحی خود مدنظر داشته باشند‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫طراحی محیط و علوم رفتاری‪:‬‬ ‫همزمان با تحواتی که از نیمه دوم قرن بیستم با مقوله شناخت انسان در حوزه های علوم انسانی جهت پاسخگویی بهتر به نیازهای روانی و‬ ‫فیزیکی او انجام می گردد‪ ،‬روانشناسی محیطی به نیازهای روانی و فیزیکی او انجام می گردد‪ ،‬روانشناسی محیطی به عنوان تخصصی میان‬ ‫رشته ای و با هدف >>مطالعه روانشناختی رفتار در ارتباط با محیط فیزیکی <<اهمیت خاصی می یابد(‪ Craik ،1970‬و رازجویان‪.)1375 ،‬‬ ‫در روانشناسی محیطی رفتار انسان تحت تأثیر عواملی چون عوامل فیزیکی محیط‪ ،‬داده های نمادین‪ ،‬داده های طراحی و روح محیط قرار‬ ‫دارد‪ .‬به طور متقابل انسان نیز با رفتار خود که ناشی از جنبه های فرهنگی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و شخصیتی است بر محیط تأثیر می گذارد‬ ‫و آن را در جهت ا رضای نیازهای فیزیولوژیک و اجتماعی خود دگرگون کرده‪ ،‬فضا را سازماندهی می کند‪ ،‬یونگ در مورد سیستم های رفتاری‬ ‫معتقد است «مردم به همان اندازه که محصول محیط اجتماعی هستند ساخته محیط فیزیکی نیز به شمار میروند»(‪.)young,1990‬‬ ‫چگونگی ارتباط متقابل رفتار و محیط از جنب ه های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته است در حوزه روانشناسی مهمترین نظریات ارائه شده‬ ‫شامل روانشناسی عمقی‪ ،‬روان شناسی رفتارگرایی‪ ،‬روانشناسی گشتالت و نظریه روانشناسی اکولوژیکی است‪ .‬مورد اخیر به دلیل اصالت‬ ‫بخشیدن به محیط عینی و فاصله گرفتن از شیوه های سنتی و آزمایشگاهی و مشاهده رفتار در محیط روزمره‪ ،‬با اهداف این تحقیق سازگارتر‬ ‫بوده است و بنابراین به آن اشاره خواهد شد‪.‬‬ ‫بارکر‪ ،‬از موسسین نظریه روانشناسی اکولوژی به بررسی الگوهای رفتاری فوق فردی یا رفتارهایی که به طور جمعی در محیط بروز می کند‬ ‫می پردازد‪ .‬او معتقد است ک ه بین ابعاد فیزیکی و رفتار در قرارگاه های رفتاری تناسب و رابطه خاصی وجود دارد که آن را با مفهوم همساخت‬ ‫بیان می کند‪ .‬بارکر معتقد است فرد با قرار گرفتن در قرارگاه های رفتاری مختلف نقش های اجتماعی معینی را عهده دار می شود(مرتضوی‪،‬‬ ‫‪ 1367‬و ‪ )barker‬هدف از پژوهش های که بر مبنای نظریه بارکر انجام می گردد در درجه نخست بررسی تأثیر ابعاد محیطی در رفتارهای‬ ‫جمعی است‪.‬‬ ‫میزان تأثیرگذاری و تأثیرپذیری دو مقوله رفتار و محیط نیز در قالب تئوری های خاصی بیان شده است‪ .‬در دیدگاه تعیین کنندگی محیط‪،‬‬ ‫محیط نقش تعیین کننده ای در رفتار‪ ،‬ادراک و احساس انسان دارد‪ .‬در این دیدگاه هر محرکی پاسخی خاص را ایجاد می نماید‪ .‬محیط در‬ ‫چنین دیدگاهی عمدتاً به معنای شرایط اقلیمی و جغرافیایی است‪ ،‬اگرچه قابل تعمیم به محیط مصنوع نیز می باشد‪ .‬دیدگاه اماکن دهندگی‬ ‫محیط‪ ،‬محیط فیزیکی را بستری می داند که امکانات و محدودیت هایی را برای رفتار به وجود می آورد اما محیط تعیین کننده رفتار نیست‬ ‫بلکه صرفاً امکان بروز برخی رفتارها را فراهم می کند و یا محدودیت هایی را برای بروز برخی دیگر از رفتارها به وجود می آورد‪ .‬در دیدگاه‬ ‫احتمال دهندگی ضمن آن که مردم می توانند رفتارهای مختلفی را در یک محیط داشته باشند و به انگیزه های فردی اهمیت می دهد‪،‬‬ ‫ویژگی های طراحی و عوامل محیط مصنوع را در احتمال بروز رفتارهای خاص مهم میداند(بحرینی ‪ ،1378‬رضازاده‪ 1380‬و ‪)Lanq 1987‬‬ ‫‪2‬‬ ‫نکته مهم و قابل تأمل دیدگاه اخیر‪ ،‬مردود دانستن جزمیت طراحی است محیط فیزیکی در تعیین روابط اجتماعی نقش کلیدی ندارد بلکه‬ ‫تسهیل کننده و یا محدود کننده را ایفا می کند‪ .‬در این دیدگاه ماهیت محیط و بستر رفتاری دارای اهمیت می گردند که این مفاهیم در‬ ‫نظریه روانشناسی اکولوژیکی نیز که قباً به آن اشاره شد مورد توجه بوده اند‪.‬‬ ‫فرهنگ‪:‬‬ ‫اولین کاربرد واژه ی فرهنگ در انگلیسی مربوط به پرورش حیوانات و به عمل آوردن محصوات زراعی و بود و همچنین با مفهوم عبادات‬ ‫دینی ارتباط داشت‪ .‬از قرن شانزدهم تا قرن نوزدهم‪ ،‬فرهنگ کم کم به معنای بهبود و اصاح جامعه در کلیت آن نیز به کار رفت و به منزله‬ ‫نوعی معادل ارزشی ب رای تمدن استفاده شده با ظهور مکتب رمانتیسیزم در درون انقاب صنعتی واژه ی فرهنگ برای سنجش رشد معنوی‬ ‫به کار رفت‪ .‬اما با ظهور ملیت گرایی رمانتیک در قرن نوزدهم‪ ،‬تعریف تازه ای از واژه ی فرهنگ ظاهر شد که تأکید خود را بر سنت و زندگی‬ ‫روزمره به عنوان ابعاد فرهنگ می نهاد(اسمیت‪.)1383 ،‬‬ ‫این تحوات گوناگون تاریخی به نحوی مبهم در سه نوع کاربرد رایج اصطاح فرهنگ انعکاس یافته است‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫اشاره به رشد فکری‪ ،‬روحی و زیباشناختی فرد‪ ،‬گروه و جامعه به این معنی که فرهنگ تقریباً معادل با تمدن و پیشرفت اخاق‬ ‫فردی و جمعی در نظرگرفته می شود(دیدگاه جامعه شناسان)‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫در بر گرفتن تعدادی ازفعالیت های ذهنی و هنری محصوات آن ها (فیلم‪ ،‬هنر‪ ،‬تئاتر) فرهنگ در این کاربرد کما بیش معادل با‬ ‫هنرهاست‪( .‬دیدگاه زیباشناسان و منتقدین ادبی)‪.‬‬ ‫‪‬‬ ‫برای مشخص کردن کل راه و رسم زندگی‪ ،‬اعمال‪ ،‬فعالیت ها‪ ،‬باورها و آداب و رسوم تعدادی از مردم‪ ،‬یک گروه یا یک جامعه‬ ‫(دیدگاه مردم شناسان) (اسمیت‪.)1383 ،‬‬ ‫‪‬‬ ‫در پژوهش های اخیر‪ ،‬تعریف دیگری نیز به تعاریف فوق افزوده شده است‪ .‬در این تعریف که رویکرد روان شناسی به فرهنگ نام‬ ‫دارد‪ ،‬فرهنگ یکی از پایه های اصلی زندگی روانی انسان شناخته شده است‪ .‬به بیان دیگر ادراک انسان از محیطی که دور و برش است‪ ،‬تابع‬ ‫فرهنگ اوست فرهنگ از منظر افراد دیگر‪ ،‬تعاریف متفاوتی یافته است به بیان گیدتز در بهترین حالت می توان فرهنگ را به مجموعه ای از‬ ‫شیوه های زندگی تعریف کرد(احمدی‪ .)1382 ،‬شیوه های خاص زمانمند وفضامندی که در وضعیت واقعی تعریف شده باشند این شیوه های‬ ‫زندگی از سه رکن اصلی تشکیل شده اند‪ ،‬ارزش ها (که مردم آن ها را حفظ می کنند)‪ ،‬هنجارها (که مردم آن ها را تبعیت می کنند) و‬ ‫چیزهای مادی (که مردم آن ها را به کار می گیرند‪ ،‬از کااها تا سیستم های حمل و نقل تا ساختمان ها و تسهیات شهری) این سه رکن‬ ‫اصلی فرهنگ در ارتباط کامل با یکدیگر قرار دارند‪ .‬درگی ری مداوم فرهنگ با عناصر مادی‪ ،‬جریان فرهنگی را یک جریان بی وقفه تغییر و‬ ‫تعدیل سیستم های ارزشی پیشین و تفسیر و تطبیق سیستم های ارزشی نوساخته است‪ .‬از این رو فرهنگ ها ثابت نبوده و دائماً در حال‬ ‫‪3‬‬ ‫انتقال و تغییرند‪ .‬گوناگونی و تمایز‪ ،‬ویژگی اصلی فرهنگ های معاصراست‪ .‬یکی از معانی شگرف فرهنگ در زبان فارسی‪ ،‬تعبیر آن به تفاوت‬ ‫و کاریز است صاحب واژه نامه برهان قاطع در تعریف فرهنگ می گوید«‪ ...‬فرهنگ که به تازی فرهنج گویند‪ ،‬کاریز‪ ،‬قنات و دهانه آن است»‪.‬‬ ‫با گشتی به گذشته و گذری بر زیست بوم خشک فات مرکزی ایران زمین به اختراع منحصر به فرد قنات‪ ،‬در می یابیم که فرهنگ یعنی‬ ‫آشکار نمودن و شکوفا ساختن استعدادهای نهفته و درونی‪ ،‬و آن ملتی با فرهنگی است که استعدادهای درونی را پیدا سازد‪ .‬نمایان ساختن‬ ‫استعدادهای نهفته ی انسان و محیط‪ ،‬توسعه و پیشرفت را به دنبال خواهد داشت‪ .‬به این نگرش‪ ،‬به این حقیقت دست می یابیم که توسعه‬ ‫بدون فرهنگ میسر نخواهد شد(فاحی ‪.)1382‬‬ ‫فرهنگ‪ ،‬سهم واایی در رشد اجتماعی افراد داشته و آن چیزی است که در همه فعالیت های انسانی پنهان شده است و عامل اساسی برای‬ ‫برقراری آزادی‪ ،‬عدالت و نظم اقتصادی در سراسر جهان است‪ .‬در فضای تعامات جهانی‪ ،‬فرهنگ کارآمد‪ ،‬فرهنگی است که ضمن نظر به‬ ‫گذشته‪ ،‬دورنمایی آینده را پیش رو داشته و بتواند برای رفع مشکات جامعه و افراد آن راه حل ارائه نماید‪ .‬چنین فرهنگی‪ ،‬عاملی است‬ ‫راهبردی که بنابر شرایط زمانی و مکانی تغییر و تحول پیدا می کند‪.‬‬ ‫فرهنگ و معماری‪:‬‬ ‫برای د رک رابطه ی فرهنگ و معماری‪ ،‬ابتدا به رابطه ی فضا و فرهنگ اشاره می کنیم‪ .‬فضا نیز همچون فرهنگ دارای ساختی اجتماعی‬ ‫است که در جریان شکل دهی به تصور مردم از خودشان ساخته می شود‪ .‬فضا در تقویت و تحول فرهنگ نقش اساسی دارد‪ ،‬زیرا الگوهای‬ ‫رفتاری مورد انتظار در داخل فضای خاص‪ ،‬ارزش های فرهنگی خاصی را منعکس می سازد‪ .‬این تعریف‪ ،‬دالت بر ساخت فضای ذهنی دارد‪.‬‬ ‫تأثیرپذیری از فضای ذهنی‪ ،‬در محدوده ی فضای عینی و کالبدی‪ ،‬قابل درک می شود‪ .‬معماری‪ ،‬عمل سازماندهی فضای ذهنی و عینی به‬ ‫صورت درهم پیوسته است‪.‬‬ ‫طرح رابطه فرهنگ و معماری به وی ژه در حوزه روان شناسی‪ ،‬نیاز توجه به رابطه انسان با محیط مصنوع خویش را روشن می سازد‪ .‬با این‬ ‫نگرش‪ ،‬فرهنگ عامل یا مسیر ارتباط انسان با محیط مصنوع است و بر دو دسته از عوامل محیطی دالت دارد‪:‬‬ ‫الف‪ -‬رفتارها‪ ،‬اندیشه ها و احساسات استاندارد شده‬ ‫ب‪ -‬محصواتی که نتیجه یا وسیله ی تداوم رفتارها و تفکرات افراد در یک جامعه مفروض باشد‪ .‬همچنین فرهنگ از دو راه برشکل گیری‬ ‫فضای معماری موثر است‪.‬‬ ‫‪ -1‬از طریق ایجاد قوانین و آداب رفتاری که منجر به بروز ساماندهی عملکردی و سلسله مراتب فضایی می شود‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪ -2‬از طریق ایجاد خاطره ها‪ ،‬باورها و ن شانه ها در قالب کالبدی سمبل ها‪ ،‬کهن الگوها و استعاره ها که باعث خلق معنا در فضای معماری‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫با نگاهی عمیق به چهار حوزه تعریف فرهنگ‪ ،‬می توان نسبت میان معماری و فرهنگ را به صورت ماتریس زیر‪ ،‬دسته بندی کرد‪.‬‬ ‫جدول‪ :1‬مدل ارتباط فرهنگ و معماری براساس تعاریف چهارگانه (منبع‪ :‬شایان ‪)1386‬‬ ‫حوزه تعریف فرهنگ‬ ‫جامعه شناسی‬ ‫زیباشناسی‬ ‫مردم شناسی‬ ‫روان شناسی‬ ‫معماری و فرهنگ‬ ‫معماری‬ ‫هم به عنوان حاصل بر هم کنش مولفه های اجتماعی و هم به‬ ‫عنوان‬ ‫به عنوان یک محصول هنری که در بر گیرنده ی غایت تعالی ذهنی‬ ‫و‬ ‫به عنوان طرف زندگی انسان و در برگیرنده و اثربخش بر اعمال و‬ ‫محصول نوع نگرش روانی انسان به محیط مصنوع پیرامون خود‬ ‫زیستن‬ ‫کارکردی‬ ‫مفهومی‬ ‫مفهوم کارکردی‬ ‫ادراکی‬ ‫معماری به عنوان ظرف زندگی انسان‪ ،‬آیینه ی تمام نمای فرهنگ در هر جامعه است و در تعاملی تنگاتنگ با ویژگی های ساختاری‪،‬‬ ‫تاریخی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادی و اجتماعی آن جامعه قرار دارد‪ .‬مردم هر سرزمینی‪ ،‬در ساخت اثر معماری در تاشند تا با بهره گیری از‬ ‫چیزهای مادی‪ ،‬از ارزش های خویش محافظت و از هنجارهای خود تبعیت کنند‪ .‬به بیان دیگر معماری عبارتست از هرگونه ساخت و‬ ‫سازی که محیط مادی براساس قالب ذهنی نظام بخشی آگاهانه تغییر دهد‪.‬‬ ‫معماری‪:‬‬ ‫همانند سایر هنرها و فنون و تولیدات بشری‪ ،‬معماری نیز عاوه بر کالبد ظاهری خویش واجد جنبه های اصیل و حقیقی و معنوی نیز‬ ‫هست که در پاسخ به نیازهای انسان اعم از معنوی (هماهنگ حیطه روحانی حیات وی) طراحی و ساخته شده است به این ترتیب که‬ ‫یک بنا واجد کالبدی است که روح آن تجلی روح فرهنگ و جهان بینی جامعه است کلمه معماری در تفکر ایرانی که همواره مبتنی بر‬ ‫ارتباط انسان و ماوراء الطبیعه بوده است معنایی بس وااتر و مفهومی معنوی تر از معانی مصطلح و رایج دارد‪ .‬مرحوم دهخدا در معنای‬ ‫‪5‬‬ ‫معماری آورده است مباشر بنایی و دانایی به علم بنایی که به استاد بنا دستورالعمل می دهد‪ .‬استادبنایان‪ ،‬مهمتر بنایان‪ .‬بسیار عمارت‬ ‫کننده و آن که عمارت کمتر و موجب رونق و تعالی گردد (دهخدا ‪ /1377‬ج‪ 14‬و ص ‪.)21184‬‬ ‫این رونق و تعالی به جنبه های مادی منحصر نشده و مشتمل بر جنبه های معنوی حیات نیز می گردد و حتی در ادبیات فارسی لفظ‬ ‫معمار به عدل‪ ،‬انصاف‪ ،‬پرهیزگاری نیز اطاق شده است معماری به اصاح و هدایت دل و بالنتیجه فاح و رستگاری نیز اطاق می شود‬ ‫حتی در مورد واژه ساختن نیز که امروزه به اشتباه به عنوان وجه نازل معماری ساختمان سازی مطرح است می توان گفت که ساختن‬ ‫سکناگزیدن و به سربردن است‪ .‬زیستن و عمر کردن است آن هم زیستن در ذیل حقیقت و مصون ماندن از آفات و شرور زمانه‪ ،‬عمران‬ ‫نیز بر حذر ماندن از فساد و خرابی است‪ .‬عمران آبادانی است بر کنار ماندن از آسیب و گزنه است در امان بودن است (ریخته گران ‪1378‬‬ ‫(ص‪ ) 13‬و به این ترتیب جملگی معانی معنوی عمران در ساختمان مستتر است شایات توجه است که فرهنگ (ترجمه ‪ )culture‬را‬ ‫ابن خلدون عمران گوید به عبارت دیگر عمران همان فرهنگ است ابن خلدون عمران را به دو بخش تقسیم می کند‪ .‬عمران بدوی(مربوط‬ ‫به قبایل) و عمران مدنی (عمران مردم شهر) (ریخته گران ‪ 1378‬ص‪ .)14‬در تفکر و فرهنگ ایرانی از یک سو این اعتقاد وجود دارد که‬ ‫معماری هنر شکل دادن فضا بر حسب نیازمندی ها و نگاه تلقی تاریخی آدمی نسبت به عالم و آدم و مبدأ عالم و آدم است و با نوع‬ ‫فرهنگ دینی و یا دنیوی انسان ربط پیدا می کند(مددپور ‪ 1377‬و ص‪ .)158‬به عبارت دیگر کار معماری صورت بخشیدن به مکان است‬ ‫(ریخته گران ‪ 1378‬ص‪.)9‬‬ ‫رفتار‪:‬‬ ‫نحوه انجام یک فعالیت را رفتار گویند‪ ،‬رفتار انسانی برایندی از انگیزه ها و نیازهای فرد‪ ،‬قابلیت محیط‪ ،‬تصویر ذهنی فرد از دنیای خارج‬ ‫و ناشی از ادراک و معنایی است که این تصویر برای او دارد(‪.)Lanq,1987;97‬‬ ‫رفتار‪ ،‬عکس العمل انسان در مقابل محیط و شکل انجام یک فعالیت برای ارضای نیازهاست‪ ،‬رفتار شدیداً وابسته به محیط و محل وقوع‬ ‫رفتار است امکانات یک محیط نه فقط انجام رفتاری را تسهیل می کند بلکه سازنده شخصیت فرد نیز است‪ .‬زیرا فرد نیاز به ارتباط با‬ ‫محیط خود دارد‪ .‬البته ارتباط انس ان با محیط خارج بی واسطه نیست و برای این ارتباط از نوعی صافی میان خود و فضای بیرون استفاده‬ ‫می کند که به آن فضای روانی گویند‪ .‬این فضای روانی شامل ایه های متفاوتی مانند دانش‪ ،‬تجربه‪ ،‬هنجار‪ ،‬ارزش‪ ،‬خاطره و مانند این‬ ‫هاست‪ .‬ادراک و رفتار انسانی ناگ زیر به عبور از این صافی است این فضای روانی است که حکم می کند فرد چه چیز را ادراک و چگونه‬ ‫رفتار کند‪ .‬این نقطه جایی است که می توان تمایز و تفاوت بین فعالیت (به عنوان امری تجریدی‪ ،‬جهانشمول‪ ،‬و یکسان برای همه) و‬ ‫رفتار (به عنوان امری عینی‪ ،‬فرهنگی و انحصاری برای فرد و جمع) را دریافت‪ .‬در واقع فعالیت ها دسته بندی انتزاعی رفتارها هستند و‬ ‫آنچه عینیت دارد رفتار است‪ .‬آنچه که در یک فضای شهری تحت عنوان فعالیت نشستن یا حرکت دیده می شود‪ ،‬انواع حالت های‬ ‫‪6‬‬ ‫نشستن و حرکت است و اساساً چیزی به عنوان حرکت و نشستن مجرد از این اشکال حتی تجسم شدنی هم نیست‪ .‬هر جامعه ای بر‬ ‫مبنای فرهنگش دارای نوعی فضای روانی و دستگاه هنجاری است که باید ها و نبایدها در محدوده آن شکل می گیرد و رفتار بازتاب این‬ ‫بایدها و نباید ها هستند‪ .‬این دستگاه طیفی از مشروعیت و عدم مشروعیت را برای رفتار ما تعریف می کند‪ .‬لذا دسته ای از رفتارها در‬ ‫یک محیط و با توجه به دستگاه هنجاری خاص آن متداول و مشروع اند‪ ،‬در حالی که در محیط دیگر توقع آن ها نمی رود‪ .‬از این طرف‬ ‫قلمروها‪ ،‬حریم ها‪ ،‬حباب ها و هاله ها و دس تگاه هنجاری جامعه و توقعات اجتماعی از فرهنگ ناشی می شود و از طرف دیگر نیز این‬ ‫موارد در فرهنگ های مختلف متفاوت است و به همین خاطر الگوهای رفتاری متفاوتی بروز می کند‪ .‬هرچند رفتارها به انواع فردی و‬ ‫جمعی تقسیم بندی می شوند و هر دو حساسیت و ظرافت خاصی دارند و لی از میان انبوه رفتارها‪ ،‬رفتار جمعی در این مقاله مورد تأکید‬ ‫بیشتر است و اسا ساً فضای شهری به عنوان محمل وقوع این رفتارها مورد بررسی قرار می گیرند‪ .‬نکته اساسی دیگری که موثر بر رفتار‬ ‫افراد در مواجعه با فضاست‪ ،‬معنای محیط است‪ .‬فضای شهری زمانی واجد همه جنبه های خود می شوند و تمامیت می رسند که به‬ ‫مکان تبدیل شوند‪ .‬مکان ها نیز در ذهن افرا د دارای بار معنایی خاص هستند که بر نحوه حضور شهروندان در فضای شهری‪ ،‬رفتار‪،‬‬ ‫آستانه تحمل‪ ،‬عمر حضور آنان و نظایر این ها تأثیر می گذارند‪.‬‬ ‫فرم‪ ،‬عملکرد و معنا سه مؤلفه فضا به شمار می ایند ولی کارشناسان نه فقط به معنای هر فضا کم توجهی می کنند بلکه به سازگاری‬ ‫مستمر آن نیز کاماً بی توجه اند‪.‬‬ ‫معانی به طور عام و معانی فضا به طور خاص‪ ،‬نسبتاً دیرپا و ماندگارند‪ .‬و تغییرآن ها به سادگی و سرعت بقیه مولفه ها میسر نمی شود‪.‬‬ ‫ما طی سال های اخیر‪ ،‬فرم و عملکرد بسیاری از فضاهای شهری را متحول کرده ایم درحالی که معنای آن ها در ذهن شهروندان ما‬ ‫کماکان هنوز به شکل اولیه باقی است‪ .‬این قضیه منجر به ایجاد تناقضی اساسی میان فرم و عملکرد فضاها و معنای آن ها در ذهن‬ ‫شهروندان شده است‪ ،‬تناقضی که مسبب نابسامانی فرهنگی و بسیاری از اغتشاش های رفتاری در فضاهای شهری ماست‪.‬‬ ‫نتیجه گیری‪:‬‬ ‫تغیرات فرهنگی باید در جهت تکامل و پویایی و تصفیه فرهنگ رخ دهد نه اینکه در جهت انحطاط و تشبیه به بیگانه و بحران هویت و‬ ‫به طور اجمال در جهت منسوخ نمودن ارزشهای اصیل فرهنگی که منبعث از جهان ‪،‬یعنی جامعه و عامل بقاو دوام ملتی هستند عمل‬ ‫نماید در جهت اصطاح وضع موجود و ارتقای کیفی محیط به گونه ای که ضمن تاثیرات منفی فرهنگی بتواند به عنوان عامل ارتقایی‬ ‫فرهنگ نیز ایفای نقش نماید به توصیه هایی اجمالی که توضیح آنها مجال بیشتری طلب می نماید در روش زندگی که انتخاب ها قاعده‬ ‫مند میگردند‪،‬شرایط کیفی آن کامل تر از کیفیت های محیطی است زیرا می توان آن را ترکیبی از کیفیت های محیطی و کیفیت عادی‬ ‫‪7‬‬ ‫و فرهنگ انسان در نظر گرفت در چنین شرایطی کیفیت های محیطی با روش زندگی در تعامل قرار میگیرند‪.‬به طور بالقوه این دیدگاه‬ ‫در برنامه ریزی ‪،‬طراحی‪،‬ارزیابی و هم چنین تحقیقات بسیار پر اهمیت خواهد بود‪.‬‬ ‫منابع‪:‬‬ ‫لنگ‪،‬جان‪،‬آفرینش نظریه معماری نقش علوم رفتاری در طراحی محیط‪ ،‬ت‪ :‬دکتر علی رضا عینی فر‪ ،‬انتشارات دانشگاه تهران‪.‬‬ ‫س‪.‬تری یاندیس‪،‬هری‪،)1383(،‬فرهنگ و رفتار اجتماعی‪،‬ت‪ :‬نصرفت فتی‪،‬انتشارات دانشگاه تهران‪،‬چاپ اول‪.‬‬ ‫پاکزاد‪ ،‬جهانشاه (‪ .)1386‬سیر اندیشهها در شهرسازی (جلد دوم)‪ ،‬انتشارات شهر های جدید‪.‬‬ ‫امین زاده‪،‬بهناز‪،‬افشار‪،‬دخی‪ ،)1382(،‬طراحی و الگوهای رفتاری پیشنهادی برای بهسازی پارک های شهری‪،‬نشریه محیط‬ ‫شناسی‪،‬انتشارات دانشگاه تهران‪،‬دوره ‪،29‬شماره ‪،30‬صص ‪.43-60‬‬ ‫شهرام‪،‬پوردیهیمی‪"،)1390(،‬فرهنگ و مسکن" ‪ ،‬فصلنامه تخصصی بنیاد مسکن انقاب اسامی‪ ،‬نسخه ‪ ،30‬صص‪.3-18‬‬ ‫تقی زاده‪،‬محمد‪،)1381(،‬تاثیر معماری و شهر بر ارزش های فرهنگی‪،‬نشریه هنرهای زیبا‪،‬انتشارات دانشگاه تهران‪،‬شماره ‪،11‬صص ‪-76‬‬ ‫‪.62‬‬ ‫پاکزاد‪،‬جهانشاه‪ .)1380( ،‬فرهنگ کارشناسی و فرهنگ مردم‪ ،‬فصلنامه مدیریت شهری‪ ،‬شماره ‪، 8‬صص ‪.32-41‬‬ ‫شایان حمید رضا‪، )1391(،‬معماری‪ ،‬فرهنگ و ارتقاء کیفیت محیط انسان ساخت‪،‬انتشارات دانشگاه تهران‪،‬چاپ اول‪.‬‬ ‫رضوانی‪ ،‬محمد رضا‪،‬احمدی‪ ،‬علی‪،)1388(،‬مکان و نقش فرهنگ در شکل گیری هویت مکانی(پژوهش نامه فرهنگی سال دهم‪ ،‬دوره‬ ‫سوم‪ ،‬شماره هشتم‪ ،‬صص ‪.45 - 68‬‬ ‫هوبین‪ ،‬مک‪،‬رفتار در مقابل نگرش‪ ،‬ترجمه اکبر احمدی(فرهنگ اصفهان‪ ،‬بهار‪ ،85‬صفحه‪.)28‬‬ ‫حاجی نژاد‪،‬علی ‪،‬رفیعیان‪،‬مجتبی‪،‬زمانی‪،‬حسین‪ ،)1389(،‬بررسی متغیرهای فردی موثربر رضایت مندی شهروندان از کیفیت محیط‬ ‫زندگی‪،‬نشریه جغرافیا و توسعه ‪،‬دوره ‪ ،8‬شماره ‪،17‬صص‪.63-82‬‬ ‫‪8‬‬