PHAÀN MÔÛ ÑAÀU Tính caáp thieát cuûa ñeà taøi Maâu thuaãn laø hieän töôïng coù trong taát caû caùc lónh vöïc: töï nhieân, xaõ hoäi vaø tö duy con ngöôøi, ñaëc bieät trong hoaït ñoäng kinh teá, chaúng haïn nhö cung vaø caàu, tích luõy vaø tieâu duøng, tính keá hoaïch hoùa cuûa töøng xí nghieäp, töøng coâng ty vaø tính töï phaùt cuûa neàn kinh teá haøng hoùa, v.v.. Maâu thuaãn toàn taïi khi söï vaät toàn taïi ñeán khi söï vaät keát thuùc. Trong moãi söï vaät, maâu thuaãn hình thaønh khoâng phaûi chæ laø moät maø laø nhieàu maâu thuaãn, vaø söï vaät trong cuøng moät luùc coù nhieàu maët ñoái laëp thì maâu thuaãn naøy maát ñi, maâu thuaãn khaùc laïi hình thaønh. Trong söï nghieäp ñoåi môùi ôû nöôùc ta do Ñaûng khôûi xöôùng vaø laõnh ñaïo ñaõ giaønh ñöôïc nhieàu thaéng lôïi böôùc ñaàu mang tính quyeát ñònh, quan troïng trong vieäc chuyeån neàn kinh teá töø cô cheá quan lieâu bao caáp sang cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Trong nhöõng chuyeån bieán ñoù ñaõ ñaït nhieàu thaønh coâng to lôùn nhöng trong nhöõng thaønh coâng ñoù luoân luoân toàn taïi nhöõng maâu thuaãn kìm haõm söï phaùt trieån cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi, ñoøi hoûi phaûi ñöôïc giaûi quyeát vaø neáu ñöôïc giaûi quyeát seõ thuùc ñaåy söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá. Vôùi mong muoán tìm hieåu theâm nhöõng vaán ñeà cuûa neàn kinh teá, quan ñieåm lyù luaän cuøng nhöõng vöôùng maéc trong giaûi phaùp, quy trình xöû lyù caùc vaán ñeà chính trò – xaõ hoäi coù lieân quan ñeán quaù trình tieán haønh caûi caùch neàn kinh teá, toâi ñaõ choïn ñeà taøi “Maâu thuaãn bieän chöùng trong quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû Vieät Nam” ñeå laøm ñeà taøi tieåu luaän cuûa mình. Tình hình nghieân cöùu ñeà taøi Trong coâng cuoäc ñoåi môùi, nöôùc ta ñang xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Ñaõ coù nhieàu taùc giaû vôùi nhöõng coâng trình nghieân cöùu vaø baøi vieát veà kinh teá thò tröôøng ôû nhöõng goùc caïnh khaùc nhau: Đaëc ñieåm moái quan heä giöõa kinh teá vaø chính trò ôû Vieät Nam - Vaán ñeà vaø giaûi phaùp, GS.TS Traàn Ngoïc Hieân, Taïp chí Coäng saûn soá 13, naêm 2009. Kinh teá thò tröôøng qua caùc böôùc ñoåi môùi tö duy, Haø Ñaêng, Taïp chí Coäng saûn soá 7, naêm 2007. Baûn chaát cuûa neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû Vieät Nam, Traàn Xuaân Tröôøng, Taïp chí Coäng saûn soá 1, naêm 2007. Veà quan heä sôû höõu trong neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta hieän nay, Ñoaøn Quang Thoï, Taïp chí Trieát hoïc. Beân caïnh ñoù, vaán ñeà veà neàn kinh teá thò tröôøng coøn ñöôïc trình baøy trong nhieàu coâng trình nghieân cöùu khaùc. Nhìn chung, vaán ñeà veà neàn kinh teá thò tröôøng ñaõ vaø ñang ñöôïc söï quan taâm nghieân cöùu cuûa nhieàu nhaø khoa hoïc, nhieàu nhaø trí thöùc vôùi soá löôïng coâng trình, baøi vieát töông ñoái phong phuù, chöùa ñöïng nhieàu tö töôûng coù giaù trò saâu saéc. Vôùi loøng ham meâ nghieân cöùu, hoïc hoûi, treân cô sôû keá thöøa nhöõng coâng trình ñaõ coù tröôùc ñoù, taùc giaû baøi vieát mong muoán goùp phaàn laøm saùng toû hôn nöõa vaø trình baøy moät caùch coù heä thoáng nhöõng vaán ñeà cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, cuï theå laø nhöõng maâu thuaãn, söï taùc ñoäng bieän chöùng cuûa caùc maâu thuaãn ñoù trong neàn kinh teá thò tröôøng qua ñeà taøi “Maâu thuaãn bieän chöùng trong quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû Vieät Nam”. Muïc ñích vaø nhieäm vuï cuûa ñeà taøi Muïc ñích Laøm roõ lyù luaän chung veà maâu thuaãn bieän chöùng, tính taát yeáu cuûa quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam, cuõng nhö nhöõng maâu thuaãn phaùt sinh trong quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta. 3.2. Nhieäm vuï Trình baøy lyù luaän chung veà maâu thuaãn bieän chöùng. Laøm roõ tính taát yeáu cuûa quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam vaø nhöõng maâu thuaãn phaùt sinh trong quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta. Cô sôû phöông phaùp luaän cuûa ñeà taøi Ñeå thöïc hieän muïc ñích, nhieäm vuï treân, taùc giaû ñaõ döïa treân theá giôùi quan, phöông phaùp luaän cuûa chuû nghóa duy vaät bieän chöùng vaø chuû nghóa duy vaät lòch söû ñeå nghieân cöùu vaø trình baøy baøi tieåu luaän cuûa mình. Ñoàng thôøi, taùc giaû coøn söû duïng heä thoáng caùc phöông phaùp nhö: phaân tích vaø toång hôïp, dieãn dòch vaø quy naïp, loâgíc vaø lòch söû ñeå nghieân cöùu vaø trình baøy baøi tieåu luaän. YÙ nghóa lyù luaän vaø thöïc tieãn YÙ nghóa lyù luaän Veà lyù luaän, lyù luaän chung veà maâu thuaãn bieän chöùng, tính taát yeáu cuûa quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam vaø nhöõng maâu thuaãn phaùt sinh trong quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta, baøi tieåu luaän goùp phaàn laøm saâu saéc theâm nhöõng maâu thuaãn vaø söï taùc ñoäng cuûa chuùng trong neàn kinh teá thò tröôøng. YÙ nghóa thöïc tieãn Baøi tieåu luaän laøm roõ lyù luaän chung veà maâu thuaãn bieän chöùng, tính taát yeáu cuûa quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam, cuõng nhö nhöõng maâu thuaãn phaùt sinh trong quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta, qua ñoù goùp phaàn khaúng ñònh ñöôøng loái kinh teá ñuùng ñaén cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta. Baøi tieåu luaän coù theå duøng laøm taøi lieäu tham khaûo trong vieäc hoïc taäp cuûa sinh vieân veà moân Pheùp bieän chöùng duy vaät noùi rieâng vaø moân Trieát hoïc, Kinh teá chính trò hoïc noùi chung trong caùc tröôøng Ñaïi hoïc vaø Cao ñaúng. Keát caáu cuûa baøi tieåu luaän Ngoaøi phaàn môû ñaàu, keát luaän, danh muïc taøi lieäu tham khaûo, phuï luïc, muïc luïc, phaàn noäi dung goàm 3 chöông, 25 trang. Chöông 1: Lyù luaän chung veà maâu thuaãn bieän chöùng Chöông 2: Tính taát yeáu cuûa quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng ôû Vieät Nam Chöông 3: Nhöõng maâu thuaãn phaùt sinh trong quaù trình xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta Chöông 1 LYÙ LUAÄN CHUNG VEÀ MAÂU THUAÃN BIEÄN CHÖÙNG Maâu thuaãn laø moät hieän töôïng khaùch quan vaø phoå bieán Maâu thuaãn laø söï lieân heä, taùc ñoäng qua laïi laãn nhau cuûa caùc maët ñoái laäp beân trong moät söï vaät, moät hieän töôïng. Đối lập với các quan điểm của triết học cũ, phép biện chứng duy vật khẳng định rằng tất cả các sự vật, hiện tượng tồn tại trong thực tại khách quan đều chứa đựng trong nó mâu thuẫn. Sự hình thành và phát triển của mâu thuẫn là do cấu trúc tự thân vốn có bên trong của sự vật, hiện tượng quy định. Mâu thuẫn tồn tại không phụ thuộc vào bất cứ hiện tượng siêu nhiên nào, kể cả ý chí của con người. Mỗi sự vật, hiện tượng đang tồn tại đều là một thể thống nhất các khuynh hướng, các thuộc tính phát triển ngược chiều nhau, đối lập nhau. Sự liên hệ, tác động qua lại, đấu tranh chuyển hoá, bài trừ và phủ định lẫn nhau, tạo thành động lực bên trong của mọi quá trình vận động và phát triển khách quan của chính bản thân các sự vật, hiện tượng. Maâu thuaãn coù tính khaùch quan vì noù laø caùi voán coù trong söï vaät, hieän töôïng, laø baûn chaát chung cuûa söï vaät, hieän töôïng. Mâu thuẫn là một hiện tượng có trong tất cả các lĩnh vực: tự nhiên, xã hội và tư duy của con người. Khoa học tự nhiên hiện đại chứng minh rằng thế giới vi mô là sự thống nhất giữa những thực thể có điện tích trái dấu, hạt và trường, hạt và phản hạt. Trong sinh học có hấp thụ và bài tiết, di truyền và biến dị. Xã hội loài người có những mâu thuẫn phức tạp hơn, đó là mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất, cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng, giữa các giai cấp đối kháng giữa chủ nô và nô lệ, nông dân và địa chủ, tư sản và vô sản. Hoạt động kinh tế mâu thuẫn cũng mang tính phổ biến, chẳng hạn như cung và cầu, tích luỹ và tiêu dùng, tính kế hoạch hoá của từng xí nghiệp, Công ty với tính vô chính phủ của nền kinh tế hàng hoá, v.v.. Trong tư duy của con người cũng có những mâu thuẫn như chân lý và sai lầm, v.v.. Mâu thuẫn tồn tại từ khi sự vật mới xuất hiện cho tới khi sự vật kết thúc. Trong mỗi sự vật, mâu thuẫn hình thành không phải chỉ có một mà có thể có nhiều mâu thuẫn, vì sự vật trong cùng một lúc có rất nhiều mặt đối lập. Mâu thuẫn này mất đi thì mâu thuẫn khác hình thành. Theo Ăngghen, chính sự vận động đơn giản nhất của vật chất cũng là một mâu thuẫn. Vật chất tồn tại ở hình thức vận động cao hơn, mâu thuẫn càng rõ nét hơn. Nó gắn liền với sự vật, xuyên suốt quá trình phát sinh, phát triển và diệt vong của sự vật. Đó chính là những thuộc tính quy định tính khách quan và phổ biến của mâu thuẫn. 1.2. Söï ñaáu tranh cuûa caùc maët ñoái laäp trong moät theå thoáng nhaát Trong phép biện chứng duy vật, khái nieäm mặt đối lập là sự khái quát những thuộc tính, những khuynh hướng ngược chiều nhau cùng tồn tại trong cùng một sự vật hiện tượng, tạo nên sự vật, hiện tượng đó. Do đó cần phân biệt rằng không phải bất kỳ hai mặt đối lập nào cũng thành mâu thuẫn. Bởi vì trong cùng một sự vật hiện tượng khách quan không chỉ tồn tại hai mặt đối lập. Trong cùng một thời điểm cùng tồn tại nhiều mặt ñoái lập. Chỉ có mặt đối lập là cùng tồn tại thống nhất trong cùng một sự vật như một chỉnh thể, nhưng có khuynh hướng phát triển ngược chiều nhau, phủ định và chuyển hoá lẫn nhau (sự chuyeån hoá này trở thành nguồn gốc động lực, đồng thời quy định bản chất khuynh hướng phát triển của sự vật) thì có hai mặt đối lập như vậy mới gọi là hai mặt đối lập mâu thuẫn. Söï thống nhất của hai mặt đối lập được hiểu không phải chúng đứng cạnh nhau mà nương tựa vào nhau, tạo ra sự phù hợp cân bằng như liên hệ phụ thuộc, quy định và ràng buộc lẫn nhau. Mặt đối lập này lấy mặt đối lập kia làm tiền đề cho sự tồn tại của mình và ngược lại. Nếu thiếu một trong hai mặt đối lập chính tạo thành sự vật thì nhất định không có sự tồn tại của sự vật. Bởi vậy sự thống nhất của các mặt đối lập là điều kiện không thể thiếu được cho sự tồn tại của bất kỳ sự vật hiện tượng nào. Sự thống nhất này là do những đặc điểm riêng có của bản thân sự vật tạo nên. Ví dụ nhö lực lượng sản xuất vaø quan hệ sản xuất trong phương thức sản xuất. Khi lực lượng sản xuất phát triển thì quan hệ sản xuất cũng phát triển. Hai ñieàu kiện này chính là ñieàu kiện tiền đề cho sự phát triển của phương thức sản xuất. Nhưng trong quan hệ của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất phải thỏa mãn một số yêu cầu sau: Thứ nhất, ñó phải là một khái niệm chung nhất được khái quát từ các mặt phù hợp khác nhau phản ánh được bản chất của sự phù hợp của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Thứ hai, ñó phải là một khái niệm “động” phản ánh được trạng thái biến đổi thường xuyên của sự vận động, phát triển trong quan hệ của quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất. Thứ ba, ñó phải là một khái niệm có ý nghĩa thực tiễn. Ngoài ý nghĩa nhận thöùc, khái niệm về sự phù hợp của quan hệ sản xuất và lực lượng sản xuất được coi là thoûa đáng phải có tác dụng định hướng, chỉ đạo cho việc xây dựng quan hệ sản xuất, sao cho những quan hệ sản xuất có khả năng phù hợp cao nhất với lực lượng sản xuất. Tuy nhiên, khái niệm thống nhất này chỉ mang tính tượng đối. Bản thân nội dung khái niệm đã nói lên tính chất tương đối của nó: thống nhất của các đối lập, trong thống nhất đã bao hàm và chứa đựng trong nó sự đối lập. Veà söï ñấu tranh giöõa các mặt đối lập, sự thống nhất của các mặt đối lập trong cùng một sự vật hiện tượng không tách rời đấu tranh chuyển hoá giữa chúng. Bởi vì các mặt đối lập cùng tồn tại trong một sự vật thống nhất như một chỉnh thể trọn vẹn nhưng không nằm yên bên nhau mà điểu chỉnh chuyển hoá, bài trừ, phủ định lẫn nhau tạo thành động lực phát triển của bản thân sự vật. Sự đấu tranh chuyển hoá, bài trừ, phủ định lẫn nhau giữa các mặt trong thế giới khách quan thể hiện dưới nhiều hình thức khác nhau. Ví dụ nhö lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong giai cấp có đối kháng, mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tiên tiến với quan hệ sản xuất lạc hậu kìm hãm nó diễn ra quyết liệt và gay gắt. Chỉ thông qua các cuộc cách mạng xã hội bằng rất nhiều hình thức, kể cả bạo lực mới giải quyết nó một cách căn bản. Sự đấu tranh của các mặt đối lập được chia thành nhieàu giai đoạn. Thông thường, khi nó mới xuất hiện, hai mặt đối lập chưa thể hiện rõ xung khắc gay gắt người ta gọi đó là giai đoạn khác nhau. Tất nhiên không phải bất kỳ sự khác nhau nào cũng được coi là mâu thuẫn, chỉ có những khác nhau cùng tồn tại trong cùng một sự vật nhưng liên hệ hữu cơ với nhau, phát triển ngược chiều nhau, tạo thành động lực bên trong của sự phát triển thì hai mặt đối lập ấy mới hình thành bước đầu của mâu thuẫn. Khi hai mặt đối lập của một mâu thuẫn phát triển đến giai đoạn xung đột gay gắt, nó biến thành độc lập, sự vật cũ mất đi sự vật mới hình thành. Sau khi giải quyết được mâu thuẫn sự thống nhất của hai mặt đối lập mới, hai mặt đối lập mới đấu tranh chuyển hoá thành mâu thuẫn. Mâu thuẫn được giải quyết, sự vật mới xuất hiện. Cứ như thế, đấu tranh giữa các mặt đối lập làm cho sự vật biến đổi không ngừng từ thấp lên cao. Chính vì vậy, Lênin khẳng định sự phát triển là một cuộc đấu tranh giữa các mặt đối lập. Khi bàn về mối quan hệ giữa sự thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập, Lênin chỉ ra rằng, mặc dù thống nhất chỉ là điều kiện để sự vật tồn tại với ý nghĩa là chính nó, nhờ có sự thống nhất của các mặt đối lập mà chúng ta nhận biết được sự vật, hiện tượng tồn tại trong thế giới khách quan. Song bản thân của sự thống nhất chỉ là tương đối và tạm thời. Đấu tranh giữa các mặt đối lập mới là tuyệt đối. Nó diễn ra thường xuyên, liên tục trong suốt quá trình tồn tại của sự vật. Kể cả trong trạng thái sự vật ổn định, cũng như chuyển hoá nhảy vọt về chất. Cho neân, sự thống nhất (phù hợp, đồng nhất, tác dụng ngang nhau) của các mặt đối lập là có điều kiện, tạm thời, thoáng qua trong tương đối. Sự đấu tranh của các mặt đối lập bài trừ lẫn nhau là tuyệt đối cũng như sự phát triển, sự vận động tuyệt đối. Söï chuyeån hoùa cuûa caùc maët ñoái laäp Không phải bất kỳ sự đấu tranh nào của các mặt đối lập đều dẫn đến sự chuyển hoá giữa chúng. Chỉ có sự đấu tranh của các mặt đối lập phát triển đến một trình độ nhất định, hội đủ các điểu kiện cần thiết mới dẫn đến chuyển hoá giữa chúng, bài trừ và phủ định lẫn nhau. Trong giới tự nhiên, chuyển hoá của các mặt đối lập thường diễn ra một cách tự phát, còn trong xã hội, chuyển hoá của các mặt đối lập nhất thiết phải thông qua hoạt động có ý thức của con người. Do đó, không nên hiểu sự chuyển hoá lẫn nhau giữa các mặt đối lập chỉ là sự hoán đổi vị trí một cách dơn giản máy móc. Thông thường thì mâu thuẫn chuyển hoá theo hai phương thức: Phương thức thứ nhất: mặt đối lập này chuyển hoá thành mặt đối lập kia nhưng ở trình độ cao hơn xét về phương diện chất của sự vật. Ví dụ nhö lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã hội phong kiến đấu tranh chuyển hoá lẫn nhau để hình thành quan hệ sản xuất mới là quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa và lực lượng sản xuất mới ở trình độ cao hơn. Phương thức thứ hai: cả hai mặt đối lập chuyển hoá lẫn nhau để thành hai mặt đối lập mới hoàn toàn. Ví dụ nhö nền kinh tế Việt Nam chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, quan liêu, bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Từ những mâu thuẫn trên cho ta thấy trong thế giới hiện thực, bất kỳ sự vật hiện tượng nào cũng chứa đựng trong bản thân nó những mặt, những thuộc tính có khuynh hướng phát triển ngược chiều nhau. Sự đấu tranh chuyển hoá của các mặt đối lập trong điều kiện cụ thể tạo thành mâu thuẫn. Mâu thuẫn là hiện tượng khách quan, phổ biến trên thế giới. Mâu thuẫn được giải quyết, sự vật cũng mất đi sự vật mới hình thành. Sự vật mới lại nảy sinh các mặt đối lập và mâu thuẫn mới. Các mặt đối lập này lại đấu tranh chuyển hoá và phủ định lẫn nhau để tạo thành sự vật mới hơn. Cứ như vậy mà các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan thường xuyên và biến đổi không ngừng. Vì vậy, mâu thuẫn là nguồn gốc và động lực của mọi quá trình phát triển. Chöông 2 TÍNH TAÁT YEÁU CUÛA QUAÙ TRÌNH XAÂY DÖÏNG NEÀN KINH TEÁ THÒ TRÖÔØNG ÔÛ VIEÄT NAM Kinh teá thò tröôøng vaø nhöõng ñaëc ñieåm cuûa noù Veà khaùi nieäm kinh teá thò tröôøng, coù hai yù kieán khaùc nhau veà kinh teá thò tröôøng: Một là, xem kinh tế thị trường là phương thức vận hành kinh tế lấy thị trường hình thành do trao đổi và lưu thông hàng hoá làm người phân phối các nguồn lực chủ yếu; lấy lợi ích, cung cầu thị trường và mua bán giữa hai bên làm cơ chế khuyến khích hoạt động kinh tế. Nó là phương thức tổ chức vận hành kinh tế – xã hội. Kinh tế thị trường là phương thức, phương tiện, công cụ vận hành nền kinh tế có hiệu quả, tự nó không mang tính giai cấp – xã hội, không tốt mà cũng không xấu, tốt hay xấu là do người sử dụng nó. Vôùi quan niệm này, kinh tế thị trường là vật “trung tính”; là công nghệ sản xuất ai sử dụng cũng được. Hai là, xem kinh tế thị trường là một quan hệ kinh tế - xã hội - chính trị, nó in đậm dấu ấn của lực lượng xã hội làm chủ thị trường. Kinh tế thị trường là một phạm trù kinh tế hoạt động, có chủ thể của quá trình hoạt động đó, có sự tác động lẫn nhau của các chủ thể hoạt động. Trong xã hội có giai cấp, chủ thể hoạt động trong kinh tế thị trường không phải là cái nhân riêng lẻ, đó còn là những tập đoàn xã hội, những giai cấp. Sự tác động qua lại của các chủ thể hoạt động đó có thể có lợi cho người này, tầng lớp hay giai cấp này; có hại cho tầng lớp hay giai cấp khác. Cho nên, kinh tế thị trường có mặt tích cực, có mặt tiêu cực nhất định, không thể nhấn mạnh chỉ một mặt trong hai mặt đó. Nhö vaäy, kinh tế thị trường là một kiểu tổ chức kinh tế phản ánh trình độ phát triển nhất định của văn minh nhân loại. Là một kiểu tổ chức kinh tế, kinh tế thị trường vừa là vấn đề của lực lượng sản xuất, vừa là vấn đề của quan hệ sản xuất. Phải đạt đến một trình độ phát triển nhất định, nền sản xuất xã hội mới thoát khỏi tình trạng tự cung tự cấp, mới có sản phẩm dư thừa để trao đổi. Cũng phải trong những quan hệ xã hội như thế nào của sản xuất mới nảy sinh cái tất yếu kinh tế: người sản xuất hàng hóa phải mang sản phẩm dư thừa ra thị trường, kẻ mua và người bán trao đổi sản phẩm với nhau trên thị trường. Kinh tế thị trường thuộc phạm trù quan hệ sản xuất, nhưng nó không bao giờ tự sản sinh ra một hệ thống quan hệ sản xuất đầy đủ, độc lập với các phương thức sản xuất mà trong đó nó vận động. Nó bao giờ cũng gắn bó hữu cơ với hệ thống các quan hệ sản xuất và trao đổi của từng thời đại kinh tế, với các quan hệ sở hữu, tổ chức quản lý và phân phối của từng phương thức sản xuất trong lịch sử. Sự gắn bó đó chặt chẽ đến mức chúng ta có thể nói đến nền kinh tế hàng hóa của xã hội nô lệ, nền kinh tế hàng hóa giản đơn trong lòng xã hội phong kiến. Đến chủ nghĩa tư bản, kinh tế hàng hóa giản đơn trở thành kinh tế hàng hóa tư bản chủ nghĩa, trở thành kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Và, trong chủ nghĩa tư bản, những quan hệ kinh tế của kinh tế thị trường và của chủ nghĩa tư bản thâm nhập vào nhau thành một thể thống nhất. Điều đó gây nên rất nhiều sự nhầm lẫn của kinh tế học tầm thường. Chỉ có sự trừu tượng hóa khoa học của những người mác-xít mới phân tích được bản chất và đặc điểm của kinh tế thị trường của từng phương thức sản xuất trong lịch sử. Kinh tế thị trường có sự phát triển từ thấp lên cao, đỉnh cao nhất trong sự phát triển của nó ở giai đoạn đã qua đạt được trong chủ nghĩa tư bản, được xã hội đó sử dụng triệt để. Đó là cơ sở để trước đây nhiều người đồng nhất nền kinh tế thị trường với chủ nghĩa tư bản. Quan điểm đó được củng cố thêm còn do quá trình xây dựng chủ nghĩa xã hội trước đây, hầu hết các nước xã hội chủ nghĩa đều kỳ thị với kinh tế thị trường, tuyệt đối hoá nền kinh tế kế hoạch mang tính tập trung quan liêu. Do vậy có sự đối lập giữa kinh tế thị trường với chủ nghĩa xã hội. Kết quả nghiên cứu lý luận và hoạt động thực tiễn trong những năm gần đây đã cho phép khẳng định rằng, nền kinh tế của thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội phải là nền kinh tế thị trường. Sự ra đời và tồn tại của nền kinh tế thị trường trong thời kỳ quá độ trước hết và chủ yếu do trong thời kỳ này còn tồn tại nhiều thành phần kinh tế, do có sự tách rời giữa quyền sở hữu và quyền kinh doanh ngay trong một thành phần kinh tế, do còn có sự phân công lao động, v.v.. làm cho các đơn vị kinh tế trở thành những người sản xuất hàng hoá và những người kinh doanh hàng hoá độc lập (hoặc tương đối độc lập). Vì thế, trong nền kinh tế nhất định sẽ hình thành quan hệ hàng hoá và trao đổi hàng hoá, làm cho nền kinh tế đó vận hành trong môi trường kinh tế thị trường. 2.2. Chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng laø moät taát yeáu khaùch quan trong quaù trình phaùt trieån cuûa neàn kinh teá ñaát nöôùc Thực tiễn vận động của nền kinh tế thế giới những năm gần đây cho thấy, mô hình phát triển nền kinh tế thị trường có sự điều tiết vĩ mô từ trung tâm, trong bối cảnh ngày nay, là mô hình hợp lý hơn cả. Mô hình này, về đại thể có thể đáp ứng những thách thức của sự phát triển. Nước ta, việc thực hiện mô hình này, trong thực tế, chẳng những là nội dụng của công cuộc đổi mới mà hơn thế nưa còn là công cụ, là phương thức để nước ta đi tới mục tiêu xây dựng chuû nghóa xaõ hoäi. Nền kinh tế nước ta hiện nay chỉ có thể nó đang trong giai đoạn quá ñoä, chuyển tiếp từ nền kinh tế tập trung, hành chính, bao cấp sang nền kinh tế thị trường có sự quản lý vĩ mô của Nhà nước theo định hướng xaõ hoäi chuû nghóa. Do vậy, những đặc điểm của giai đoạn quá độ trong nền kinh tế nước ta, đương nhiên là một vấn đề rất có ý nghĩa, rất cần được nghiên cứu, xem xét. Nhận thức được những đặc điểm phức tạp của giai đoạn quá độ, chi phối những đặc điểm đó, chúng ta sẽ tránh được những sai lầm chủ quan nóng vội, duy ý chí hoặc những khuynh hướng cực đoan, máy móc, sao chép, chấp nhận nguyên bản kinh tế thị trường từ bên ngoài vào. Như chúng ta đã biết, trong nền kinh tế tập trung, bao cấp, mọi chức năng kinh tế- xã hội của nền kinh tế đều được triển khai trong quá trình kế hoạch hoá ở cấp độ quốc gia. Tính bao cấp của nhà nước đối với các hoạt động của sản xuất lưu thông, phân phối, v.v.. khá nặng nề, ở nước ta trước đây, chế độ hạch toán, trên thực tế còn nặng về hình thức. Lợi ích kinh tế, đặc biệt là lợi ích cá nhân người lao động, một động lực trực tiếp của hoạt động xã hội chưa được quan tâm đúng mức. Vì thế, sự vận động của nền kinh tế nhìn chung là chậm chạp, kém năng động. Kể từ đại hội Đảng lần thöù V đến nay, theo đường lối đổi mới, đất nước ta đã từng bước chuyển sang nền kinh tế thị trường với định hướng xã hội chủ nghĩa. Và điều đó có ý nghĩa là chúng ta đã đạt được những thành tựu hết sức quan trọng, những thành tựu cho phép chúng ta điều chỉnh và bổ sung nhận thức, làm cho quan nịêm về chủ nghĩa xã hội ngày càng cụ thể: đường lối chủ trương, chính sách ngày càng đồng bộ, có căn cứ khoa học và thực tiễn. Những thành tựu đó, trong một chừng mực nhất định cũng gián tiếp khả năng của nền kinh tế thị trường trong việc năng động hoá nền kinh tế đất nước. Kinh tế thị trường, như chúng ta đã biết là một quan hệ kinh tế – xã hội mà trong đó sản xuất và tái sản xuất gắn liền với thị trường, tức là gắn chặt với quan hệ hàng hoá - tiền tệ, với quan hệ cung - cầu, v.v.. Trong nền kinh tế thị trường, nét biểu hiện có tính chất bề mặt của đời sống xã hội quan hệ hàng hoá. Nếu như trước đây, nền kinh tế nước ta chỉ có một kiểu sở hữu tương đối thuần nhất với hai thành phần tập thể và quốc doanh, thì nay, cùng với thành phần sở hữu chủ đạo là sở hữu nhà nước, còn tồn tại nhiều hình thức sở hữu khác. Những hình thức sở hữu đó, trong thực tế vận hành của nền kinh tế, không hẳn đã đồng bộ với nhau, đôi khi chúng còn có mâu thuẫn với nhau. Song về tổng thể, chúng là những bộ phận khách quan của nền kinh tế, có khả năng đáp ứng những đòi hỏi đa dạng và năng động của nền kinh tế thị trường. Trên con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá, việc chúng ta bước đầu sử dụng thị trường như là một công cụ, phương thức, trên thực tế đã đem lại những kết quả tích cực cả về phượng thức, trên thực tế đã đem lại những kết quả tích cực cả về phương diện thực tiễn và phương diện nhận thức. Mỗi hành trang có ý nghĩa mà công cuộc đổi mới trang bị cho chúng ta sản xuất hàng hoá cùng với nền kinh tế nhiều thành phần vận hành theo cơ chế thị trường, hiện đã được chúng ta hiểu là không đối lập với chuû nghóa xaõ hoäi. Với tính cách là sản phẩm của văn minh nhân loại, một cơ hội để các cộng đồng mở cửa, tiếp xúc với bên ngoài, kinh tế thị trường rõ ràng là cái khách quan và tất yếu đối với công cuộc xây dựng chuû nghóa xaõ hoäi ở nước ta. Trong nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở nước ta, thị trường là căn cứ, vừa là đối tượng của công tác kế hoạch hoá. Việc điều tiết vĩ mô đối với thị thường, một mặt làm cho nền kinh tế nước ta thực sự trở thành một thị trường thống nhất, thống nhất trong cả nước và thống nhất với thị trường thế giới, mặt khác còn có tác dụng làm cho mỗi đơn vị kinh tế phải tự khẳng định khả năng và vai trò của mình trong thị trường. Tuy nhiên, nhận ra sức mạnh của cơ chế thị trường bao nhiêu, chúng ta lại cũng hiểu rõ hơn bấy nhiêu mặt trái của nó đối với sự vận động của ñôøi sống xã hội. Sự tăng trưởng kinh tế đương nhiên là một mục tiêu của phát triển xã hội, nó có khả năng tạo ra điều kiện để giải quyết các vấn đề xã hội. Nhưng tăng trưởng kinh tế không nhất thiết đi liền với xã hội. Do vậy, những quan niệm của Đảng ta, để thực hiện sự nghiệp xây dựng chuû nghóa xaõ hoäi với mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng văn minh, nền kinh tế thị trường nhất thiết phải có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Ñònh höôùng xaây döïng neàn kinh teá thò tröôøng ôû nöôùc ta hieän nay Chúng ta đang phấn đấu xây dựng một nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa đạt trình độ kinh tế thị trường phát triển với đặc trưng sau: Thöù nhaát, hệ thống thị trường được phát triển đầy đủ: thị trường hàng hoá và dịch vụ; thị trường công nghệ, các dịch vụ thông tin, tư vấn, tiếp thị, pháp lý, tài chính, ngân hàng, kiểm toán, bảo hiểm, bảo lãnh; thị trường sức lao động; thị trường lao động, thị trường khoa học, kỹ thuật, công nghệ, thị trường bất động sản, thị trường vốn, thị trường chứng khoán, v.v.. Tất cả các loại thị trường đó liên kết chặt chẽ với nhau tạo thành một chỉnh thể hữu cơ. Hệ thống này trở thành đầu mối mọi tác động qua lại của hoạt động kinh tế - xã hội. Thöù hai, mỗi thực thể kinh tế có lợi ích riêng (bao gồm xí nghiệp, tập đoàn xã hội và cá nhân) và là chủ thể của thị trường, tham gia hoạt động của thị trường và cạnh tranh với nhau. Thöù ba, việc vận hành kinh tế - xã hội được thực hiên trong sự kết hợp giữa đường lối chủ trương, chính sách, kế hoạch, v.v.. Với việc sử dụng các loại tín hiệu kinh tế mà thị trường cung cấp, việc lưu thông tài nguyên được điều tiết bởi thông tin thị trường và kế hoạch cân đối sản xuất. Thöù tö, dựa trên quy luật thị trường thống nhất mà hình thành một trật tự thị trường, sản xuất xã hội lưu thông, phân phối và tiêu dùng với sự liên hệ và điều tiết của đầu mối thị trường, hình thành mạng lưới sản xuất xã hội có trật tự. Thöù naêm, dựa vào đường lối, hiến pháp, pháp luật và quy luật vận hành của kinh tế thị trường, chính phủ thực hiện việc điều chỉnh và khống chế vĩ mô cần thiết, hữu hiệu; vận hành chính sách kinh tế, pháp luật kinh tế, chỉ đạo kế hoạch và phương pháp hành chính cần thiết để hướng dẫn sự phát triển của kinh tế thị trường. Kinh tế thị trường có vai trò to lớn trong sự phát triển kinh tế – xã hội, không vì thế mà kinh tế thị trường là tất cả. Thực tế đổi mới hơn 20 năm qua cho thấy, bên cạnh tác động tích cực là cơ bản,những tác động tiêu cực do mặt trái của kinh tế thị trường gây ra cũng hết sức nghiêm trọng, đặc biệt trên phương diện tư tưởng, đạo đức, lối sống. Không xem trọng cuộc đấu tranh nhằm hạn chế, khắc phục những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường, không làm rõ giới hạn cần có của lĩnh vực có thể “thị trường hoá” cũng là chệch hướng xã hội chủ nghĩa. Về nội dung, giöõ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trên lĩnh vực kinh tế và nội dung khái niệm kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay, có thể suy ra đặc điểm của kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta là: mọi thành phần kinh tế đều bình đẳng trước pháp luật; nền kinh tế ấy lấy các thành phần kinh tế dựa trên sở hữu xã hội và sở hữu tập thể làm nền tảng, lấy kinh tế nhà nước làm chủ đạo; lấy việc thực hiện mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng và văn minh làm mục tiêu. Muốn vậy nền kinh tế ấy phải đảm bảo nhöõng yeâu caàu sau ñaây: Moät laø, có tăng trưởng kinh tế cao, bền vững, ổn định . Hai laø, giải quyết vấn đề công bằng xã hội phù hợp từng bước với sự tăng trưởng kinh tế. Ba laø, ñặt döôùi sự lãnh đạo của Ñảng Cộng sản, dưới sự quản lý của một nhà nước thực sự của dân. Boán laø, lấy việc giải phóng sức sản xuất làm căn cứ chủ yếu để hoạch định cơ cấu thành phần kinh tế, hình thức sở hữu. Naêm laø, làm cho kinh tế nhà nước phát triển trước hết là về chất để đóng vai trò chủ đạo, kinh tế nhà nước cùng với kinh tế hợp tác dần dần trở thành nền tảng. Saùu laø, xác lập, củng cố và nâng cao địa vị làm chủ của người lao động trong nền kinh tế thị trường, thực hiện công bằng xã hội ngày càng tốt hơn. Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, điều chủ yếu là tạo điều kiện công bằng trong phát triển con người; vừa không bình quân, vừa phải chú trọng đến tầng lớp dễ tổn thương, những vùng khó khăn. Baûy laø, thực hiện nhiều hình thức phân phối, lấy phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế làm chủ yếu. Hơn nữa nền kinh tế đó phải góp phần phát huy mọi tiềm năng, mọi sức lực xã hội; tạo điều kiện cho mỗi cá nhân làm giàu cho mình và cho toàn xã hội; chấp hành mọi pháp luật, kinh doanh có văn hoá; cạnh tranh và hợp tác một cách văn minh. Qua nội dung trên cho thấy, tính định hướng xã hội chủ nghĩa trong sự phát triển kinh tế ở nước ta liên quan tới cả kiến trúc thượng tầng lẫn cơ sở hạ tầng, liên qua tới cả quan hệ sản xuất lẫn lực lượng sản xuất Để giöõ vững định hướng xã hội chủ nghĩa trong quá trình phát triển kinh tế thị trường ở nước ta, nhân tố nào có ý nghĩa quyết định? Trả lời vấn đề này có người cho rằng nhà nước là yếu tố chủ đạo trong sự phát triển của kinh tế thị trường. Bởi vì không thể lấy cái bộ phận (kinh tế nhà nước) của cái toàn thể (nền kinh tế thị trường nhiều thành phần) để định hướng sự phát triển của cái toàn thể đó. Bằng hệ thống pháp luật, chính sách, hệ thống động lực kích thích mà nhà nước thực hiện vai trò chủ đạo đối với sự phát triển của nền kinh tế thị trường. Trong hệ thống công cụ để nhà nước thực hiện vai trò chủ đạo đối với sự vận động của kinh tế, kinh tế nhà nước chỉ là một công cụ, dù có thể được xem là công cụ qua trọng nhất. Do vậy không nên xem kinh tế nhà nước là chủ đạo. Trong giai đoạn ngày nay của thời đại, mọi nhà nước đều tham gia quản lý kinh tế, định hướng phát triển kinh tế,cho nên nói vai trò chủ đạo của nhà nước là xoá nhoà ranh giới giữa kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa. Thiết nghĩ, phải tìm yếu tố chủ đạo trong sự phát triển chung của nền kinh tế (có vai trò dẫn dắt sự phát triển của các thành phần kinh tế, định hướng sự phát triển của chúng, v.v..) ngay trên lĩnh vực kinh tế. Bởi vì, trong khi không phủ nhận vai trò tác động mạnh mẽ của nhà nước tới kinh tế, nhưng suy cho cùng sức mạnh nhà nước cũng do sức mạnh của kinh tế quyết định. Trong điều kiện cụ thể ở nước ta, bộ phận chủ đạo đó là kinh tế nhà nước, vấn đề căn bản nhất, chủ chốt nhất và khó khăn nhất là làm sao kinh tế nhà nước vươn lên naém được vai trò chủ đạo? Ñiều đó được đặt ra trong khi kinh tế nhà nước hiện nay vẫn còn yếu kém ngay cả trên những phương diện chủ yếu nhất cuả nó: năng suất, chất lượng, hiệu quả. Để góp phần khắc phục tình hình đó, kinh tế nhà nước phải làm sao kết hợp được trong bản thân mình cái mạnh của tập thể, của cộng đồng và cái mạnh của cá nhân xét cả với tư cách động lực lợi ích kinh tế, cả với tư cách thực thể - con người kinh tế. Then chốt của vấn đề này là tìm một cơ chế thích hợp vơi nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và có một đội ngũ cán bộ có đủ đức đủ tài. Vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước được hiểu là: làm đòn bẩy đẩy nhanh tăng trưởng kinh tế và giải quyết những vấn đề xã hội; mở đường, hướng dẫn, hỗ trợ các thành phần kinh tế khác cùng phát triển; làm lực lượng vật chất để nhà nước thực hiện chức năng điều tiết và quả lý vĩ mô; tạo nền tảng cho chế độ xã hội mới. Thöïc traïng kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta hieän nay Chúng ta đã chuyển một bước quan trọng sang kinh tế thị trường, nhưng chưa kết thúc bước chuyển đó. Do vậy còn đan xen những yếu tố của nền kinh tế chuyển đổi. Những yếu tố của nền kinh tế thị trường văn minh còn ít hơn là yếu tố sơ khai. Mặt khác, trong xã hội chủ nghóa đã xuất hiện một số yếu tố đi quá xa (vượt khỏi giới hạn) khuôn khổ của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Những nhân tố của nền kinh tế maphia, tính trạng thương mại hoá giáo dục, nhân phẩm, v.v.. là những ví dụ cho sự quá đà như vậy. Trình độ thấp kém, chưa đạt tới trình độ hoàn chỉnh của kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay biểu hiện ở chỗ: giá cả hàng hoá dịch vụ bị bóp méo, độc quyền còn quá lớn, tỷ giá chưa phải do trị thường quy định, tiền lương chưa có tính thị trường, quyền kinh doanh trên thị trường còn hạn chế nhiều nên mất khả năng cạnh tranh. Các loại thị trường còn thiếu và chưa đồng bộ, trước hết là thiếu thị trường lao động, thị trường tiền tệ theo đúng nghĩa của nó. Các thể chế cho thị trường quá thiếu, không ít những thể chế đã có chưa phù hợp, thậm chí trái với yêu cầu của thị trường, sự can thiệp của nhà nước vào thị trường chưa thật phù hợp thậm chí trái với yêu cầu của thị trường, có tình trạng liên kết giữa bộ phận thoái hoá trong bộ máy nhà nước với những yếu tố tiêu cực của thị trường gây ra tham nhũng, nợ nần chồng chất. Chöông 3 NHÖÕNG MAÂU THUAÃN PHAÙT SINH TRONG QUAÙ TRÌNH XAÂY DÖÏNG NEÀN KINH TEÁ THÒ TRÖÔØNG THEO ÑÒNH HÖÔÙNG XAÕ HOÄI CHUÛ NGHÓA ÔÛ NÖÔÙC TA Moät soá vaán ñeà lyù luaän chung veà quan heä giöõa kinh teá vôùi chính trò Theo caùc nhaø kinh ñieån chuû nghóa Maùc – Leânin thì kinh teá quyeát ñònh chính trò, chính trò laø söï bieåu hieän taäp trung cuûa kinh teá. Trong lòch söû phaùt trieån xaõ hoäi loaøi ngöôøi, khoâng phaûi bao giôø cuõng coù vaán ñeà chính trò. Töø khi xaõ hoäi xuaát hieän giai caáp vaø ñaáu tranh giai caáp vaø nhaø nöôùc thì vaán ñeà chính trò môùi hình thaønh. Vaán ñeà chính trò laø vaán ñeà thuoäc ñaáu tranh giai caáp vaø nhaø nöôùc. Trung taâm cuûa chính trò laø ñaáu tranh giai caáp giöõa caùc giai caáp, caùc löïc löôïng xaõ hoäi nhaèm giaønh vaø giöõ chính quyeàn nhaø nöôùc vaø söû duïng coâng cuï ñoù laøm coâng cuï ñeå xaây döïng vaø baûo veä cheá ñoä xaõ hoäi phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa giai caáp caàm quyeàn. Baûn thaân chính trò ra ñôøi hoaøn toaøn laø do kinh teá quyeát ñònh. Chính trò khoâng phaûi laø muïc ñích, maø chæ laø phöông tieän ñeå thöïc hieän muïc ñích kinh teá. Quyeàn löïc chính trò laø coâng cuï maïnh meõ nhaát ñeå baûo veä cheá ñoä xaõ hoäi. Söï thoáng trò veà chính trò cuûa moät giai caáp nhaát ñònh laø ñieàu kieän ñaûm baûo cho giai caáp ñoù thöïc hieän ñöôïc söï thoáng trò veà kinh teá. Ñaáu tranh giai caáp, veà thöïc chaát laø ñaáu tranh vì lôïi ích kinh teá, ñöôïc thoâng qua ñaáu tranh chính trò. Vaán ñeà kinh teá khoâng theå taùch rôøi vôùi chính trò maø noù ñöôïc xem xeùt giaûi quyeát theo moät laäp tröôøng chính trò nhaát ñònh. Giai caáp naøo caàm quyeàn cuõng höôùng kinh teá phaùt trieån theo laäp tröôøng chính trò rieâng cuûa giai caáp ñoù nhaèm phuïc vuï cho muïc tieâu kinh teá xaõ hoäi nhaát ñònh. Laäp tröôøng chính trò ñuùng hay sai seõ thuùc ñaåy hoaëc kìm haõm söï phaùt trieån cuûa neàn kinh teá. Khi theå cheá chính trò khoâng phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån kinh teá thì kinh teá taát yeáu seõ môû ñöôøng ñi. Khi ñoù, vieäc thay ñoåi theå cheá chính trò cho phuø hôïp vôùi yeâu caàu phaùt trieån cuûa kinh teá laø ñieàu kieän quyeát ñònh ñeå thuùc ñaåy cho kinh teá phaùt trieån. Nhö vaäy, chuùng ta coù theå khaèng ñònh raèng kinh teá vaø chính trò laø thoáng nhaát vaø bieän chöùng vôùi nhau treân neàn taûng quyeát ñònh laø kinh teá. Ñaây laø cô sôû phöông phaùp luaän quan troïng trong vieäc nhaän thöùc xaõ hoäi noùi chung, nhaän thöùc coâng cuoäc ñoåi môùi ôû Vieät Nam noùi rieâng. Töø Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù VII, Ñaûng ta ñaõ khaúng ñònh: “Veà quan heä giöõa ñoåi môùi kinh teá vaø ñoåi môùi chính trò, phaûi taäp trung söùc laøm toát ñoåi môùi kinh teá, ñaùp öùng nhöõng ñoøi hoûi caáp baùch cuûa nhaân daân veà ñôøi soáng, vieäc laøm vaø nhu caàu xaõ hoäi khaùc, xaây döïng cô sôû vaät chaát kyõ thuaät cuûa chuû nghóa xaõ hoäi, coi ñoù laø ñieàu kieän quan troïng ñeå tieán haønh ñoåi môùi toå chöùc vaø phöông thöùc hoaït ñoäng cuûa heä thoáng chính trò, phaùt huy ngaøy caøng toát quyeàn laøm chuû vaø naêng löïc saùng taïo cuûa nhaân daân treân caùc lónh vöïc chính trò, kinh teá, vaên hoùa, xaõ hoäi. Vì chính trò ñuïng chaïm ñeán taát caû caùc moái quan heä ñaëc bieät nhaïy caûm vaø phöùc taïo trong xaõ hoäi, neân vieäc ñoåi môùi heä thoáng chính trò nhaát thieát phaûi treân cô sôû nghieân cöùu vaø chuaån bò raát nghieâm tuùc, khoâng cho pheùp gaây maát oån ñònh chính trò daãn ñeán roái loaïn. Nhöng khoâng vì theá maø tieán haønh chaäm treã ñoåi môùi chính trò, nhaát laø veà toå chöùc boä maùy vaø caùn boä, caùc moái quan heä giöõa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc vaø caùc ñoaøn theå nhaân daân, bôûi ñoù laø ñieàu kieän thuùc ñaåy phaùt trieån kinh teá, xaõ hoäi vaø thöïc hieän daân chuû”. Ñieàu ñoù cho thaáy Ñaûng ta ñaõ khoâng taùch rôøi ñoåi môùi kinh teá vaø ñoàng thôøi ñoåi môùi chính trò. Ñaûng ta khaúng ñònh raèng phaûi taäp trung söùc laøm toát ñoåi môùi kinh teá vaø ñoàng thôøi vôùi ñoåi môùi kinh teá phaûi tieán haønh töøng böôùc ñoåi môùi chính trò, nhöng phaûi thaän troïng khoâng gaây maát oån ñònh veà chính trò. Tö töôûng ñaõ ñöôïc tieáp tuïc phaùt trieån moät caùch roõ raøng hôn ôû Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù VIII cuûa Ñaûng ta. Khi toång keát caùc baøi hoïc cuûa 10 naêm ñoåi môùi, Ñaûng ta khaúng ñònh phaûi keát hôïp chaët cheõ ngay töø ñaàu ñoåi môùi kinh teá vôùi ñoåi môùi chính trò. Ñaây laø moät baøi hoïc khaùi quaùt môùi, hoaøn toaøn khoa hoïc. Noù vöøa phuø hôïp vôùi lyù luaän cuûa chuû nghóa Maùc – Leânin vöøa phuø hôïp vôùi thöïc tieãn coâng cuoäc ñoåi môùi ôû nöôùc ta. Trong khi ñeà ra ñoåi môùi chính trò, Ñaûng ta luoân nhaán maïnh phaûi oån ñònh chính trò, giöõ vöõng vaø taêng cöôøng söï laõnh ñaïo cuûa Ñaûng. Ñieàu naøy töôûng nhö moät nghòch lyù nhöng hoaøn toaøn coù lyù vaø khoa hoïc. OÅn ñònh veà chính trò, noùi caùch khaùi quaùt laø giai caáp caàm quyeàn phaûi taêng cöôøng quyeàn löïc chính trò cuûa mình, Nhaø nöôùc cuûa giai caáp ñoù phaûi maïnh vaø coù hieäu löïc, luaät phaùp phaûi nghieâm minh, cheá ñoä xaõ hoäi ñaõ xaùc laäp phaûi ñöôïc giöõ vöõng. Ñoái vôùi nöôùc ta hieän nay, oån ñònh veà chính trò thöïc chaát laø giöõ vöõng vaø taêng cöôøng vai troø laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, taêng cöôøng vai troø cuûa Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, baûo veä vaø xaây döïng thaønh coâng chuû nghóa xaõ hoäi. Thöïc tieãn theá giôùi cho thaáy, oån ñònh chính trò laø ñieàu kieän heát söùc cô baûn ñeå phaùt trieån kinh teá. Noù taïo ra moâi tröôøng ñeå thu huùt nguoàn ñaàu tö trong nöôùc vaø treân theá giôùi, taïo ñieàu kieän phaùt trieån saûn xuaát kinh doanh. Nhöõng thaønh töïu trong hôn 20 naêm ñoåi môùi vöøa qua ôû nöôùc ta cuõng khaúng ñònh ñieàu ñoù. Nhöõng thaønh töïu ñoù khoâng theå taùch rôøi vieäc chuùng ta giöõ vöõng oån ñònh veà chính trò. OÅn ñònh veà chính trò laïi khoâng theå taùch rôøi ñoåi môùi veà chính trò. Nhöng ñoåi môùi chính trò khoâng phaûi ñoåi môùi voâ nguyeân taéc, maø ñoåi môùi laø ñeå giöõ vöõng oån ñònh veà chính trò, giöõ vöõng vaø taêng cöôøng vai troø laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, vai troø toå chöùc quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa. Ñoåi môùi chính trò phaûi gaén lieàn vôùi ñoåi môùi veà kinh teá, phuø hôïp vôùi yeâu caàu veà phaùt trieån kinh teá thì môùi coù theå taêng cöôøng vai troø laõnh ñaïo cuûa Ñaûng vaø vai troø toå chöùc quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa, vaø nhôø ñoù môùi giöõ vöõng oån ñònh veà chính trò. Song ñoåi môùi veà kinh teá cuõng khoâng phaûi laø ñoåi môùi moät caùch tuøy tieän maø phaûi theo moät ñònh höôùng nhaát ñònh. Ñoù laø chuyeån neàn kinh teá keá hoaïch hoùa taäp trung sang neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn, vaän haønh theo cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa hay noùi ngaén goïn laø kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa laø nhaèm thöïc hieän muïc tieâu daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng, vaên minh, vaø ñoù cuõng laø cô sôû ñeå giöõ vöõng oån ñònh veà chính trò. Toùm laïi, ñoåi môùi vaø oån ñònh veà chín trò laø hai maët ñoái laäp nhöng thoáng nhaát bieän chöùng vôùi nhau. Coù oån ñònh thì môùi ñoåi môùi vaø ñoåi môùi laø ñieàu kieän ñeå oån ñònh. Hai maët ñoù taùc ñoäng qua laïi vôùi nhau vaø gaén boù chaët cheõ vôùi ñoåi môùi kinh teá, treân neàn taûng cuûa ñoåi môùi kinh teá. Nhö vaäy, chuùng ta thaáy trong quaù trình ñoåi môùi ôû nöôùc ta, ñoåi môùi kinh teá vaø ñoåi môùi chính trò luoân gaén boù chaët cheõ vôùi nhau, thoáng nhaát vôùi nhau, trong ñoù ñoåi môùi kinh teá laø troïng taâm, ñoåi môùi chính trò phaûi tieán haønh töøng böôùc phuø hôïp vôùi ñoåi môùi kinh teá, ñaùp öùng yeâu caàu cuûa ñoåi môùi kinh teá. Ñieàu khaúng ñònh ñoù laø söï khaùi quaùt kinh nghieäm cuûa hôn 20 naêm ñoåi môùi vöøa qua, laø keát quaû cuûa vieäc vaän duïng saùng taïo chuû nghóa Maùc – Leânin vaøo ñieàu kieän cuï theå ôû Vieät Nam. Khaùi quaùt ñoù hoaøn toaøn khoa hoïc vaø coù giaù trò ñònh höôùng cho giai ñoaïn phaùt trieån tieáp theo – giai ñoaïn ñaåy maïnh coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc. Maâu thuaãn giöõa löïc löôïng saûn xuaát vaø quan heä saûn xuaát Trong coâng cuoäc xaây döïng vaø phaùt trieån neàn kinh teá haøng hoùa nhieàu thaønh phaàn, vaän haønh theo cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc, theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta hieän nay, vaán ñeà löïc löïong saûn xuaát vaø quan heä saûn xuaát laø moät vaán ñeà heát söùc phöùc taïp. Maâu thuaãn giöõa hai löïc löôïng naøy vaø nhöõng bieåu hieän cuûa noù xeùt treân phöông dieän trieát hoïc Maùc – Leânin, theo ñoù löïc löôïng saûn xuaát laø yeáu toá ñoäng, luoân luoân thay ñoåi. Khi löïc löôïng saûn xuaát phaùt trieån ñeán moät trình ñoä nhaát ñònh thì quan heä saûn xuaát seõ khoâng coøn phuø hôïp nöõa vaø trôû thaønh yeáu toá kìm haõm löïc löôïng saûn xuaát phaùt trieån. Ñeå môû ñöôøng cho quan heä saûn xuaát môùi phuø hôïp vôùi tính chaát vaø trình ñoä cuûa löïc löôïng saûn xuaát, chính quan heä saûn xuaát töï phaùt trieån ñeå phuø hôïp vôùi löïc löôïng saûn xuaát, quan heä saûn xuaát phuø hôïp vôùi tính chaát vaø trình ñoä cuûa löïc löôïng saûn xuaát, ñoù laø quy luaät chung cho söï phaùt trieån xaõ hoäi. Quaù trình maâu thuaãn giöõa löïc löôïng saûn xuaát tieân tieán vôùi quan heä saûn xuaát laïc haäu kìm haõm noù dieãn ra gay gaét, quyeát lieät vaø caàn ñöôïc giaûi quyeát. Nhöng giaûi quyeát noù baèng caùch naøo? Ñoù chính laø cuoäc caùch maïng xaõ hoäi, chuyeån ñoåi neàn kinh teá maø cuoäc chuyeån ñoåi neàn kinh teá ôû nöôùc ta laø moät ví duï. Khi moät muïc tieâu, moät nhieäm vuï cöïc kyø quan troïng, theå hieän tính chaát caùch maïng cuûa coâng cuoäc ñoåi môùi hieän nay ôû Vieät Nam laø phaán ñaáu xaây döïng nöôùc ta trôû thaønh quoác gia coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa, daân giaøu, nöôùc maïnh, xaõ hoäi coâng baèng vaên minh. Coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc laø chuû tröông, bieän phaùp vöøa mang tính caùch maïng, tính khoa hoïc ñeå xaây döïng xaõ hoäi. Noùi ñeán coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc chính laø noùi ñeán neàn saûn xuaát tieân tieán vaø ñoù chính laø löïc löôïng saûn xuaát tieân tieán, vaø ñoù chính laø löïc löôïng saûn xuaát vaø quan heä saûn xuaát, noùi ñeán khoa hoïc, ñeán söï anh minh, trí tueä laø noùi ñeán moät phöông thöùc toái öu ñeå thoaùt khoûi tình traïng saûn xuaát nhoû, noâng nghieäp laïc haäu, nhaèm taïo ñieàu kieän vaø cô sôû vaät chaát cho chuû nghóa xaõ hoäi ñöôïc xaây döïng vaø phaùt trieån. Khoâng theå aên ñoùi maëc raùch vôùi caùi cuoác treân vai coäng theâm taám loøng coäng saûn ñeå kieán thieát chuû nghóa xaõ hoäi, chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng. Khaúng ñònh caùi môùi, ñuùng ñaén töï baûn thaân noù ñaõ bao goàm caû yù nghóa phuû ñònh gaït boû caû quan nieäm cuõ sai laàm veà ñieàu kieän vaø caùch thöùc xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi ôû nöôùc ta. Tröôùc ñaây, chuùng ta thieáu quan taâm ñuùng möùc taàng lôùp trí thöùc vaø khoa hoïc trong moâi tröôøng töông quan vôùi ñoäi nguõ nhöõng ngöôøi lao ñoäng khaùc. Do vaäy, haäu quaû taát yeáu ñaõ xaûy ra laø khoa hoïc ôû nöôùc ta chaäm hoaêc ít coù ñieàu kieän moâi tröôøng phaùt trieån, ñaát nöôùc chöa thoaùt khoûi neàn saûn xuaát nhoû, noâng nghieäp laïc haäu, quaù trình coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùa ñaát nöôùc dieãn ra chaäm chaïp. Maâu thuaãn giöõa hình thaùi sôõ höõu tröôùc ñaây vaø trong kinh teá thò tröôøng Tröôùc ñaây, ngöôøi ta quan nieäm nhöõng hình thöùc sôû höõu trong chuû nghóa xaõ hoäi laø: sôû höõu xaõ hoäi chuû nghóa toàn taïi döôùi hình thöùc sôû höõu toaøn daân vaø sôû höõu taäp theå. Söï toàn taïi cuûa hai hình thöùc ñoù laø taát yeáu khaùch quan bôûi nhöõng ñieàu kieän lòch söû khi tieán haønh caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa vaø xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi quyeát ñònh. Sau khi giaønh ñöôïc chính quyeàn, giai caáp coâng nhaân ñöùng tröôùc hai hình thöùc sôû höõu tö nhaân khaùc nhau: sôû höõu tö nhaân tö baûn chuû nghóa vaø sôû höõu tö nhaân cuûa nhöõng ngöôøi saûn xuaát nhoû. Thöïc teá ñoøi hoûi giai caáp coâng nhaân phaûi coù thaùi ñoä vaø caùch giaûi quyeát khaùc nhau. Ñoái vôùi hình thöùc sôû höõu tö nhaân tö baûn chuû nghóa baèng caùch töôùc ñoaït hoaëc chuoäc laïi ñeå chuyeån thaúng leân sôû höõu haøng hoùa nhoû thì khoâng theå duøng nhöõng bieän phaùp nhö treân, maø phaûi kieân trì giaùo duïc, thuyeát phuïc, toå chöùc hoï treân cô sôû töï nguyeän chuyeån leân sôû höõu taäp theå baèng con ñöôøng hôïp taùc hoùa hai hình thöùc. Hôn 20 naêm ñoåi môùi ñaát nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta ñaõ chöùng minh tính ñuùng ñaén cuûa ñöôøng loái ñoåi môùi, cuûa chính saùch ña daïng hoùa caùc hình thöùc sôû höõu do Ñaûng ta khôûi xöôùng vaø laõnh ñaïo toaøn daân thöïc hieän. Thöïc tieãn ñaõ cho thaáy moät neàn kinh teá nhieàu thaønh phaàn ñöông nhieân phaûi bao goàm nhieàu hình thöùc sôû höõu, chöù khoâng phaûi chæ coù hai hình thöùc sôû höõu toaøn daân vaø sôû höõu taäp theå nhö quan nieäm tröôùc ñaây. Trong giai ñoaïn hieän nay, neàn kinh teá haøng hoùa nhieàu thaønh phaàn theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa maø chuùng ta ñang xaây döïng vaø phaùt trieån bao goàm nhieàu hình thöùc sôû höõu caù theå vaø sôû höõu hoãn hôïp. Trong caùc hình thöùc sôû höõu naøy khaùi quaùt laïi chæ coù hai hình thöùc sôû höõu cô baûn laø coâng höõu vaø tö höõu, coøn caùc hình thöùc khaùc chæ laø hình thöùc trung gian, quaù ñoä hoaëc hoãn hôïp. ÔÛ ñaây, moãi hình thöùc laïi coù nhieàu phöông thöùc bieåu hieän veà trình ñoä theå hieän khaùc nhau. Chuùng ñöôïc hình thaønh treân cô sôû coù cuøng baûn chaát kinh teá theo trình ñoä phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát vaø naêng löïc quaûn lyù. Veà sôû höõu toaøn daân, tröôùc ñaây ngöôøi ta quan nieäm sôû höõu toaøn daân truøng vôùi sôû höõu nhaø nöôùc. Neàn kinh teá coù nhieàu thaønh phaàn thì ñöông nhieân laø noù bao goàm nhieàu hình thöùc sôû höõu, trong ñoù kinh teá quoác doanh giöõ vò trí then choát, lieân keát vaø hoã trôï caùc thaønh phaàn kinh teá khaùc phaùt trieån theo ñònh höôùng coù lôïi cho quoác keá daân sinh. Nhaø nöôùc quaûn lyù kinh teá vôùi tö caùch laø cô quan coù quyeàn ñaïi dieän cho lôïi ích cuûa nhaân daân vaø laø ñaïi dieän ñoái vôùi taøi saûn sôû höõu toaøn daân. Nöôùc ta hieän nay, nhö Hieán phaùp vaø luaät ñaát ñai quy ñònh roõ: ñaát ñai thuoäc quyeàn sôû höõu toaøn daân. Xeùt veà maët kinh teá, ñaát ñai laø phöông tieän toàn taïi cô baûn cuûa caû moät coäng ñoàng xaõ hoäi. Xeùt veà maët xaõ hoäi, ñaát ñai laø laõnh thoå nôi cö truù cuûa caû moät coäng ñoàng. Theá nhöng khi xeùt treân caû hai phöông dieän coù theå noùi raèng ñaát ñai khoâng theå laø ñoái töôïng sôû höõu cuûa rieâng ai. Tuy nhieân, suy cho cuøng, ñaát ñai cuõng laø tö lieäu saûn xuaát, hay noùi chính xaùc hôn, ñoù laø moät boä phaän quan troïng cuûa tö lieäu saûn xuaát. Bôûi theá, duø laø ñaëc bieät thì trong neàn kinh teá haøng hoùa, noù vaãn phaûi vaän ñoäng theo quy luaät cuûa thò tröôøng vaø chòu söï ñieàu tieát cuûa quy luaät ñoù. Vieäc ñaát ñai thuoäc quyeàn sôû höõu toaøn daân maø Nhaø nöôùc laø ngöôøi ñaïi dieän sôû höõu vaø quaûn lyù khoâng heà maâu thuaãn vôùi vieäc trao quyeàn cho caùc hoä noâng daân, keå caû quyeàn chuyeån nhöôïng, quyeàn söû duïng ñaát ñai neáu bieát giaûi quyeát cuï theå caùc vaán ñeà thuoäc quyeàn sôû höõu, bieát taùch quyeàn sôû höõu toaøn daân song ngöôøi noâng daân coù theå ñem laïi moät söùc baät cho söï phaùt trieån cuûa löïc löôïng saûn xuaát vaø taêng tröôûng cuûa neàn kinh teá noùi chung. Vaên kieän Ñaïi hoäi VII cuûa Ñaûng ta ñaõ chæ roõ: “treân cô sôû cheá ñoä sôû höõu toaøn daân veà ñaát ñai, ruoäng ñaát ñöôïc giao cho ngöôøi noâng daân söû duïng laâu daøi. Nhaø nöôùc quy ñònh baèng luaät phaùp caùc vaán ñeà veà thöøa keá chuyeån nhöôïng söû duïng ñaát…”[3]. Nhö vaäy, hình thöùc sôû höõu toaøn daân ôû nöôùc ta hieän nay ñaõ ñöôïc xaùc ñònh theo noäi dung môùi, coù nhieàu khaû naêng ñeå thöïc söï trôû thaønh nguoàn löïc phaùt trieån kinh teá. Veà sôû höõu nhaø nöôùc, trong thôøi kyø bao caáp tröôùc ñaây, khoâng chæ coù nöôùc ta maø coøn coù nhöõng nöôùc khaùc trong heä thoáng caùc nöôùc xaõ hoäi chuû nghóa thöôøng ñoàng nhaát sôû höõu nhaø nöôùc vôùi sôû höõu toaøn daân. Do nhaàm laãn nhö vaäy maø trong moät thôøi gian khaù laâu, ngöôøi ta thöôøng boû queân hình thöùc sôû höõu nhaø nöôùc, chæ quan taâm ñaëc bieät ñeán sôû höõu toaøn daân vaø taäp theå. Vaø cuõng bôûi sôû höõu toaøn daân gaén keát vôùi söï phaùt trieån cuûa khu vöïc kinh teá quoác doanh maø chuùng ta ra söùc quoác doanh neàn kinh teá vôùi nieàm tin cho raèng chæ nhö vaäy môùi coù chuû nghóa xaõ hoäi nhieàu hôn. Thöïc ra, vôùi quan nieäm ñoù, sôû höõu toaøn daân ñaõ trôû thaønh sôû höõu khoâng phaûi cuûa moät chuû theå cuï theå naøo caû. Trong xaõ hoäi maø nhaø nöôùc coøn toàn taïi thì sôû höõu toaøn daân chöa coù ñieàu kieän vaän ñoäng treân beà maët cuûa ñôøi soáng kinh teá noùi chung. Hình thöùc sôû höõu nhaø nöôùc xeùt veà toång theå, môùi chæ laø keát caáu beân ngoaøi cuûa sôû höõu, coøn keát caáu beân trong cuûa sôû höõu nhaø nöôùc ôû nöôùc ta coù leõ chuû yeáu theå hieän ôû quyeàn sôû höõu ñoù ôû khu vöïc kinh teá quoác doanh, khu vöïc caùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Veà sôû höõu taäp theå, ôû nöôùc ta tröôùc ñaây, sôû höõu taäp theå chuû yeáu toàn taïi döôùi hình thöùc hôïp taùc xaõ (goàm caû hôïp taùc xaõ noâng nghieäp vaø tieåu thuû coâng nghieäp) vôùi noäi dung laø caû giaù trò vaø giaù trò söû duïng ñeà laø cuûa chung maø caùc xaõ vieân laø chuû sôû höõu chính. Vì vaäy, vôùi hình thöùc sôû höõu naøy, quyeàn mua vaø baùn hoaëc chuyeån nhöôïng tö lieäu saûn xuaát, trong thöïc teá saûn xuaát vaø löu thoâng haøng hoùa ôû nöôùc ta dieãn ra heát söùc phöùc taïp. Quyeàn cuûa caùc taäp theå saûn xuaát thöôøng raát haïn cheá, song ñoâi khi laïi coù tình traïng laïm quyeàn. Söï khoâng xaùc ñònh, söï nhaäp nhaèng vôùi quyeàn sôû höõu nhaø nöôùc vaø sôû höõu tö nhaân traù hình cuõng laø hieän töôïng phoå bieán. Ñeå thoaùt khoûi tình traïng ñoù, trong boái caûnh cuûa neàn kinh teá thò tröôøng hieän nay caàn phaûi xaùc ñònh roõ quyeàn mua baùn vaø chuyeån nhöôïng tö lieäu saûn xuaát ñoái vôùi caùc taäp theå saûn xuaát kinh doanh. Chæ coù nhö vaäy thì sôû höõu taäp theå môùi coù theå trôû thaønh hình thöùc sôû höõu coù hieäu quaû. Chuùng ta ñaõ bieát, hôïp taùc xaõ khoâng phaûi laø hình thöùc rieâng coù, ñaëc tröng cho chuû nghóa xaõ hoäi, nhöng noù laø moät hình thöùc sôû höõu kinh teá tieán boä trong thôøi kyø quaù ñoä ñi leân chuû nghóa xaõ hoäi. Vì vaäy, chuùng ta duy trì vaø phaùt trieån hôn nöõa hình thöùc sôû höõu naøy khi xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi nhö V.I.Leânin ñaõ khaúng ñònh “Cheá ñoä cuûa ngöôøi xaõ vieân hôïp taùc xaõ vaên minh laø cheá ñoä xaõ hoäi chuû nghóa”. Hôïp taùc xaõ laø nhu caàu thieát thöïc cuûa neàn kinh teá hoä gia ñình, cuûa neàn saûn xuaát haøng hoùa. Khi löïc löôïng saûn xuaát trong noâng nghieäp vaø coâng nghieäp nhoû phaùt trieån tôùi moät trình ñoä nhaát ñònh, noù seõ thuùc ñaåy quaù trình hôïp taùc. Trong ñieàu kieän cuûa neàn kinh teá haøng hoùa, caùc nhu caàu veà voán, cung öùng vaät tö, tieâu thuï saûn phaåm, v.v.. ñoøi hoûi caùc hoä saûn xuaát phaûi hôïp taùc vôùi nhau môùi coù khaû naêng caïnh tranh vaø phaùt trieån. Chính nhu caàu ñoù ñaõ lieân keát nhöõng ngöôøi lao ñoäng laïi vôùi nhau laøm naûy sinh quan heä sôû höõu taäp theå. Thöïc tieãn cho thaáy, ôû nöôùc ta hieän nay ñaõ coù nhöõng hình thöùc hôïp taùc xaõ kieåu môùi ra ñôøi do nhu caàu toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa cô cheá thò tröôøng. Ñieàu naøy cho thaáy keát caáu beân trong cuûa sôû höõu taäp theå ñaõ thay ñoåi phuø hôïp vôùi thöïc tieãn nöôùc ta hieän nay. Maâu thuaãn giöõa kinh teá thò tröôøng vaø muïc tieâu xaây döïng con ngöôøi xaõ hoäi chuû nghóa Chuû tòch Hoà Chí Minh cho raèng muoán xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi tröôùc heát phaûi coù con ngöôøi xaõ hoäi chuû nghóa. Yeáu toá con ngöôøi giöõ vai troø cöïc kyø quan troïng trong söï nghieäp caùch maïng, bôûi con ngöôøi laø chuû theå cuûa moïi saùng taïo, cuûa moïi nguoàn löïc cuûa caûi vaät chaát vaên hoùa. Con ngöôøi phaùt trieån cao veà trí tueä, cöôøng traùng veà theå chaát, phong phuù veà tinh thaàn, trong saùng veà ñaïo ñöùc laø ñoäng löïc cuûa söï nghieäp xaây döïng xaõ hoäi môùi, laø muïc tieâu cuûa chuû nghóa xaõ hoäi. Chuùng ta phaûi baét ñaàu töø con ngöôøi laøm ñieåm xuaát phaùt. Kinh teá thò tröôøng laø moät loaïi hình kinh teá maø trong ñoù caùc moái quan heä kinh teá giöõa con ngöôøi vôùi con ngöôøi ñöôïc bieåu hieän thoâng qua thò tröôøng, töùc laø thoâng qua vieäc mua baùn, trao ñoåi haøng hoùa tieàn teä treân thò tröôøng. Trong kinh teá thò tröôøng, caùc quan heä haøng hoùa tieàn teä phaùt trieån, môû roäng, bao quaùt treân moïi lónh vöïc, coù yù nghóa phoå bieán ñoái vôùi ngöôøi saûn xuaát vaø ngöôøi tieâu duøng. Do naûy sinh vaø hoaït ñoäng moät caùch khaùch quan trong ñieàu kieän lòch söû nhaát ñònh, kinh teá thò tröôøng phaûn aùnh ñaày ñuû vaên minh vaø phaùt trieån xaõ hoäi laø nhaân toá phaùt trieån söùc saûn xuaát, taêng tröôûng kinh teá, thuùc ñaåy xaõ hoäi tieán leân. Tuy nhieân, kinh teá thò tröôøng cuõng coù nhöõng khuyeát taät nhö söï caïnh tranh laïnh luøng, tính töï phaùt muø quaùng daãn ñeán söï phaù saûn, thaát nghieäp, khuûng hoaûng chu kyø. Xuaát phaùt töø söï phaân tích treân ñaây, chuùng ta thaáy raèng ñoåi môùi ôû nöôùc ta hieän nay khoâng theå xaây döïng vaø phaùt trieån con ngöôøi neáu thieáu yeáu toá kinh teá thò tröôøng. Do haäu quaû cuûa nhieàu naêm chieán tranh, cuûa neàn kinh teá keùm phaùt trieån, cuûa cô cheá taäp trung quan lieâu bao caáp, v.v.. neàn kinh teá nöôùc ta ñaõ tuït haäu nghieâm troïng so vôùi khu vöïc vaø theá giôùi. Trong boái caûnh ñoù, kinh teá thò tröôøng laø ñieàu kieän raát quan troïng ñöa neàn kinh teá nöôùc ta ra khoûi khuûng hoaûng vaø phaùt trieån, phuïc hoài saûn xuaát, ñaåy maïnh toác ñoä taêng tröôûng baét kòp böôùc tieán cuûa thôøi ñaïi. Treân cô sôû ñoù, ñôøi soáng cuûa nhaân daân ngaøy caøng ñöôïc caûi thieän vaø naâng cao. Con ngöôøi khoâng theå coù cô theå khoûe maïnh neáu thieáu aên, thieáu maëc, thieáu caùc ñieàu kieän y teá hieän ñaïi ñeå chaêm soùc giöõ gìn söùc khoûe. Con ngöôøi khoâng theå coù trí tueä minh maãn, phaùt trieån neáu thieáu caùc ñieàu kieän vaät chaát tieán haønh caùc hoaït ñoäng hoïc taäp nghieân cöùu khoa hoïc khoâng ñöôïc ñaùp öùng. Vieäc xaây döïng, cuûng coá, hoaøn thieän cô cheá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa cuõng ñoàng nghóa vôùi vieäc taïo ra caùc ñieàu kieän cô baûn ñeå thöïc hieän chieán löôïc xaây döïng vaø phaùt trieån con ngöôøi cho theá kyû XXI. Trong nhöõng naêm qua, kinh teá thò tröôøng ôû nöôùc ta ñaõ ñöôïc nhaân daân höôûng öùng roäng raõi vaø ñi vaøo cuoäc soáng raát nhanh choùng, goùp phaàn khôi daäy nhieàu tieàm naêng saùng taïo, laøm cho neàn kinh teá soáng ñoäng hôn, boä maët thò tröôøng thay ñoåi vaø soâi ñoäng hôn. Ñaây laø nhöõng keát quaû ñuùng ñaén cuûa caùc quy luaät khaùc quan cuûa xaõ hoäi. Quaù trình bieän chöùng ñi leân chuû nghóa xaõ hoäi töø khaùch quan ñang trôû thaønh nhaän thöùc chuû quan toaøn xaõ hoäi. Beân caïnh ñoù, moät khía caïnh khaùc cuõng caàn ñöôïc ñeà caäp ñeán: kinh teá thò tröôøng ôû nöôùc ta hieän nay khoâng chæ taïo ñieàu kieän vaät chaát ñeå xaây döïng, phaùt huy nguoàn löïc con ngöôøi maø coøn taïo ra moâi tröôøng cho con ngöôøi phaùt trieån hoaøn toaøn, toaøn dieän caû veà theå chaát laãn tinh thaàn. Kinh teá thò tröôøng taïo ra söï caïnh tranh, chaïy ñua quyeát lieät. Ñieàu ñoù buoäc con ngöôøi phaûi naêng ñoäng saùng taïo, linh hoaït, coù taùc phong nhanh nhaïy, coù ñaàu oùc quan saùt, phaân tích ñeå thöïc tieãn cuûa con ngöôøi goùp phaàn laøm giaûm ñi söï chaäm chaïp vaø trì treä voán coù cuûa con ngöôøi Vieät Nam. Kinh teá thò tröôøng taïo ra nhöõng ñieàu kieän thích hôïp cho con ngöôøi môû roäng caùc quan heä buoân baùn giao löu, töø ñoù hình thaønh caùc chuaån möïc vaên hoùa ñaïo ñöùc theo tieâu chí thò tröôøng nhö chöõ tín trong chaát löôïng vaø giao dòch, v.v.. Ñaây cuõng laø moät höôùng toát ñeïp buø ñaép nhöõng thieáu huït trong giaûi trí cuûa con ngöôøi Vieät Nam. Tuy nhieân, caàn phaûi thaáy raèng khoâng phaûi cöù xaây döïng ñöôïc kinh teá thò tröôøng laø nhöõng phaåm chaát toát ñeïp töï noù hình thaønh cho con ngöôøi. Coù nhöõng luùc, nhöõng nôi, kinh teá thò tröôøng khoâng nhöõng laøm cho ngöôøi ta naêng ñoäng hôn, toát ñeïp hôn maø ngöôïc laïi, coøn laøm tha hoùa baûn chaát con ngöôøi, bieán con ngöôøi thaønh gaõ noâ leä suøng baùi ñoàng tieàn hoaëc keû ñaïo ñöùc giaû chæ bieát toân troïng söùc maïnh vaø lôïi ích caù nhaân, saün saøng chaø ñaïp leân nhaân phaåm, vaên hoùa, ñaïo ñöùc, luaân lyù, v.v.. Beân caïnh nhöõng taùc ñoäng tích cöïc, kinh teá thò tröôøng cuõng coù nhieàu khuyeát taät, haïn cheá gaây ra nhöõng taùc ñoäng xaáu, ví duï nhö: teä naïn thöông maïi hoùa tröôøng hoïc, xem nheï truyeàn thoáng toân sö troïng ñaïo. Quan heä haøng hoùa – tieàn teä laøm soâi ñoäng thò tröôøng nhöng cuõng laøm soùi moøn nhaân caùch vaø phaåm chaát con ngöôøi. Ngoaøi ra, ñi keøm vôùi kinh teá thò tröôøng laø haøng loaït caùc teä naïn xaõ hoäi deã ñöa ñeán söï roái loaïn, khuûng hoaûng cho gia ñình, haït nhaân – teá baøo cuûa xaõ hoäi. Naïn côø baïc, röôïu cheø, maïi daâm, v.v.. laø nhöõng caên beänh traàm kha khoâng deã beà khaéc phuïc trong kinh teá thò tröôøng. Thaät khoâng sai khi hình dung kinh teá thò tröôøng laø con dao hai löôõi, neáu duøng khoâng caån thaän seõ bò ñöùt tay. Nhöõng phaân tích treân ñaây cho thaáy, kinh teá thò tröôøng vaø muïc tieâu xaây döïng con ngöôøi xaõ hoäi chuû nghóa laø moät maâu thuaãn bieän chöùng trong thöïc tieãn nöôùc ta hieän nay. Ñaây laø hai maët ñoái laäp cuûa moät maâu thuaãn xaõ hoäi. Giöõa kinh teá thò tröôøng vaø quaù trình xaây döïng con ngöôøi vöøa coù söï thoáng nhaát, vöøa coù söï ñaáu tranh. Kinh teá thò tröôøng vöøa taïo ra nhöõng ñieàu kieän ñeå xaây döïng, phaùt huy nhöõng nguoàn löïc con ngöôøi, vöøa taïo ra nhöõng ñoäc toá huûy hoaïi ñaàu ñoäc con ngöôøi. Vieäc giaûi quyeát nhöõng maâu thuaãn treân ñaây laø vieäc laøm khoâng heà ñôn giaûn. Ñoái vôùi nöôùc ta, maâu thuaãn giöõa kinh teá thò tröôøng vaø quaù trình xaây döïng con ngöôøi ñöôïc giaûi quyeát baèng vai troø laõnh ñaïo cuûa Ñaûng, baèng söï quaûn lyù cuûa Nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa. Ñaûng ta ñaõ xaùc ñònh saûn xuaát haøng hoùa khoâng ñoái laäp vôùi chuû nghóa xaõ hoäi maø laø thaønh phaàn caàn thieát cho coâng cuoäc xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi vaø caû khi chuû nghóa xaõ hoäi ñaõ ñöôïc xaây döïng. Nhö vaäy, Ñaûng ta vaïch roõ söï thoáng nhaát giöõa kinh teá thò tröôøng vaø muïc tieâu xaây döïng chuû nghóa xaõ hoäi. Vieäc aùp duïng cô cheá thò tröôøng ñoøi hoûi phaûi naâng cao naêng löïc quaûn lyù taàm vó moâ cuûa nhaø nöôùc, ñoàng thôøi xaùc nhaän ñaày ñuû cheá ñoä töï chuû cuûa caùc ñôn vò saûn xuaát kinh doanh. Thöïc hieän toát caùc vaán ñeà naøy seõ phaùt huy ñöôïc nhöõng taùc ñoäng tích cöïc to lôùn cuõng nhö ngaên ngöøa haïn cheá, khaéc phuïc nhöõng tieâu cöïc cuûa kinh teá thò tröôøng. Caùc hoaït ñoäng saûn xuaát kinh doanh phaûi höôùng vaøo phuïc vuï coâng cuoäc xaây döïng nguoàn löïc con ngöôøi. Caàn phaûi tieán haønh caùc hoaït ñoäng vaên hoùa giaùo duïc nhaèm loaïi boû taâm lyù suøng baùi ñoàng tieàn, baát chaáp ñaïo lyù coi thöôøng caùc giaù trò nhaân vaên, phaûi ra söùc phaùt huy nhöõng giaù trò tinh thaàn nhaân ñaïo, thaåm myõ, caùc di saûn vaên hoùa ngheä thuaät cuûa daân toäc nhö noäi dung cuûa Nghò quyeát TW5 ñaõ neâu. Ñaây chính laø coâng cuï, laø phöông tieän quan troïng ñeå taùc ñoäng, goùp phaàn giaûi quyeát maâu thuaãn ñaõ neâu treân. KEÁT LUAÄN Maâu thuaãn laø moät hieän töôïng khaùch quan phoå bieán hình thaønh töø nhöõng caáu truùc vaø thuoäc tính beân trong voán coù töï thaân cuûa taát caû caùc söï vaät, hieän töôïng trong baûn thaân theá giôùi khaùch quan. Do ñoù, trong hoaït ñoäng thöïc tieãn, phaân tích töøng maët ñoäc laäp taïo thaønh maâu thuaãn cuï theå ñeå nhaän thöùc ñöôïc baûn thaân khuynh höôùng vaän ñoäng vaø phaùt trieån cuûa söï vaät, hieän töôïng. Caàn naém vöõng nguyeân taéc ñeå giaûi quyeát maâu thuaãn, ñoù laø söï ñaáu tranh giöõa hai maët ñoái laäp dieãn ra theo quy luaät phaù vôõ nhöõng caùi cuõ ñeå thieát laäp caùi môùi tieán boä hôn. Vì vaäy, trong ñôøi soáng xaõ hoäi, moïi haønh vi ñaáu tranh caàn ñöôïc coi laø chaân chính khi noù thuùc ñaåy söï phaùt trieån. Trong thôøi kyø chuyeån neàn kinh teá ôû Vieät Nam töø keá hoaïch taäp trung quan lieâu bao caáp chuyeån sang neàn kinh teá thò tröôøng coù söï quaûn lyù cuûa nhaø nöôùc theo ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa, chuû tröông laõnh ñaïo cuûa Ñaûng laø raát ñuùng ñaén, tuy nhieân trong thöïc teá coøn nhieàu thieáu soùt, maâu thuaãn giöõa caùc vaán ñeà naûy sinh, nhöng nhöõng maâu thuaãn ñoù laïi ñoøi hoûi chuùng ta phaûi giaûi quyeát, coù nhö theá kinh teá môùi phaùt trieån theo ñuùng nghóa ñoåi môùi cuûa noù. TAØI LIEÄU THAM KHAÛO Boä Giaùo duïc vaø Ñaøo taïo (1996) – Trieát hoïc (duøng cho nghieân cöùu sinh vaø hoïc vieân cao hoïc khoâng thuoäc chuyeân ngaønh Trieát hoïc) - NXB Chính trò Quoác gia, Haø Noäi. Cöông lónh xaây döïng ñaát nöôùc – NXB Söï thaät, Haø Noäi, 1994. Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam (1997) – Vaên kieän Ñaïi hoäi ñaïi bieåu toaøn quoác laàn thöù VII – NXB Söï thaät, Haø Noäi. Haø Ñaêng – Kinh teá thò tröôøng qua caùc böôùc ñoåi môùi tö duy – Taïp chí Coäng saûn soá 7, naêm 2007. GS.TS Traàn Ngoïc Hieân – Đaëc ñieåm moái quan heä giöõa kinh teá vaø chính trò ôû Vieät Nam - Vaán ñeà vaø giaûi phaùp – Taïp chí Coäng saûn soá 13, naêm 2009. Hoäi ñoàng Trung öông chæ ñaïo bieân soaïn giaùo trình Quoác gia caùc boä moân khoa hoïc Maùc – Leânin, tö töôûng Hoà Chí Minh (2004) – Giaùo trình Trieát hoïc Maùc – Leânin – NXB Chính trò Quoác gia, Haø Noäi. Hoäi ñoàng Trung öông chæ ñaïo bieân soaïn giaùo trình Quoác gia caùc boä moân khoa hoïc Maùc – Leânin, tö töôûng Hoà Chí Minh (2004) – Giaùo trình Kinh teá chính trò Maùc – Leânin – NXB Chính trò Quoác gia, Haø Noäi. PGS,TS. Nguyeãn Theá Nghóa (2007) – Nhöõng chuyeân ñeà trieát hoïc – NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. Thaùi Ninh, Nguyeãn Toång (2005) – Chuû nghóa duy vaät bieän chöùng – NXB Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi. Ñoaøn Quang Thoï – Veà quan heä sôû höõu trong neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû nöôùc ta hieän nay – Taïp chí Trieát hoïc. Traàn Xuaân Tröôøng – Baûn chaát cuûa neàn kinh teá thò tröôøng ñònh höôùng xaõ hoäi chuû nghóa ôû Vieät Nam – Taïp chí Coäng saûn soá 1, naêm 2007. GS, TS. Nguyeãn Höõu Vui (2004) – Lòch söû Trieát hoïc – NXB Chính trò Quoác gia, Haø Noäi. PAGE 32