ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• İslam Medeniyetinde Zaman • INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5 ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU 08-11 EKİM 2015 / KONYA INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION 08-11 OCTOBER 2015 / KONYA I. CİLT/VOLUME Editör Yardımcıları / Assistant Editors: Prof. Dr. Ahmet ÇAYCI Prof. Dr. Ahmet Turan YÜKSEL Prof. Dr. Mehmet Ali KAPAR Prof. Dr. Fikret KARAPINAR Yrd. Doç. Dr. Ali Fuat BAYSAL Yrd. Doç. Dr. Berrin OKKA ISBN: 978-605-000000000 Editör / Editor in Chief: Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR Matbaa Bilir Matbaacılık Kağıt Ürünleri ve Kırtasiye Malzemeleri San. Tic. Ltd. Şti. Ihlamurkuyu Mah. Alemdağ Cad. Yeni İstanbul Çarşısı B Blok No. 21-22 Ümraniye – İstanbul Tel. 0216 611 60 01 pbx Baskı İstanbul-2016 Organizasyon Bilir Turizm ve Danışmanlık A.Ş. Orhan Veli Kanık Cad. Şehit Murat Akgül Sok. No:2 Kat:1 Kavacık/Beykoz-İstanbul www.bilirgroup.com | 0 216 537 11 00 SEMPOZYUM ONUR KURULU / Honorary Committee Muammer EROL – Konya Valisi Prof. Dr. Muzaffer ŞEKER – Necmetin Erbakan Üniversitesi Rektörü Uğur İbrahim ALTAY – Selçuklu Belediye Başkanı SEMPOZYUM DÜZENLEME KURULU / Organizing Commitee Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR (Başkan / Chair) Prof. Dr. Ahmet ÇAYCI Prof. Dr. Ahmet Turan YÜKSEL Prof. Dr. Hüseyin KARA Prof. Dr. Mehmet Ali KAPAR Prof. Dr. Fikret KARAPINAR Yrd. Doç. Dr. Ali Fuat BAYSAL Yrd. Doç. Dr. Berrin OKKA Öğr. Gör. Ayşe Yaşar ÜMÜTLÜ BİLİM VE DANIŞMA KURULU / Scientifiz and Advisary Commitee Prof. Dr. Ahmet ÇAYCI - Necmetin Erbakan Üni., Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Ahmet Turan YÜKSEL - Necmetin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Alparslan AÇIKGENÇ -Yıldız Teknik Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Amir AL-RUBÂÎ - Ahlia Üniversitesi, Bahreyn Prof. Dr. Bekir KARLIĞA - Başbakan Başmüşaviri ve Birleşmiş Milletler (BM) Medeniyetler İtifakı Eşgüdüm Kurulu Başkanı Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR - Necmetin Erbakan Üni., Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Prof. Dr. Caner TASLAMAN - Yıldız Teknik Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Colin TURNER - Durham Üniversitesi, İngiltere Prof. Dr. Celal TÜRER - Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. David GOA - Alberta Üniversitesi, Kanada Prof. Dr. Esin KAHYA - Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Prof. Dr. Fikret KARAPINAR - Necmetin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Galip VELIJU - Tetovo Üniversitesi, Makedonya Prof. Dr. Hayri ERTEN - Necmetin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Hüsametin ARSLAN - Uludağ Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Hüseyin KARA - Necmetin Erbakan Üniversitesi, Fen Fakültesi Prof. Dr. İlhan KUTLUER - Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. İlter UZER - İstanbul Aydın Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi Prof. Dr. İsmail Hakkı ÜNAL - Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Kenan GÜRSOY - Galatasaray Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. M. Erol KILIÇ - Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi • INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5 Prof. Dr. Mehmet Ali KAPAR - Necmetin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Mesut OKUMUŞ - Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Mustafa DEMİRCİ - Necmetin Erbakan Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Mürteza BEDİR - İstanbul Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Ramazan ALTINTAŞ - Necmetin Erbakan Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Recep ŞENTÜRK - Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Prof. Dr. S. Farid AL-ATTAS - Singapur Milli Üniversitesi, Singapur Prof. Dr. Selahatin POLAT - Erciyes Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Prof. Dr. Teoman DURALİ -İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Prof. Dr. Turan KOÇ - Sabahatin Zaim Üniversitesi, İslami İlimler Fakültesi Prof. Dr. Wan Muhammed DAVUD - Malezya İslam Araştırmaları Merkezi Malezya Prof. Dr. Yasushi TONAGA - Kyoto Üniversitesi, Japonya Doç. Dr. Erdal BAYKAN - Necmetin Erbakan Üni., Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi Doç. Dr. Hadi ADANALI - Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Doç. Dr. Hakan ERTİN - İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Doç. Dr. H. Hüseyin BİRCAN - Necmetin Erbakan Üni., Sosyal ve Beşeri Bilimler Fak. Doç. Dr. Necmi UYANIK - Selçuk Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi Doç. Dr. Sinan CANAN - Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Tıp Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Ali Fuat BAYSAL - Necmetin Erbakan Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Murat ARICI - Necmetin Erbakan Üni., Sosyal ve Beşeri Bilimler Fakültesi BİLİŞİM Yrd. Doç. Dr. Çetin ÖZTÜRK - Yrd. Doç. Dr. Osman PERÇİN Arş. Gör. Mevlüt ÜNAL - Bahri ÜNVER ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• Ön Söz İnsanlık tarihi; “zaman” ve “mekân”ın bütünleşip, anlamlı hale gelmesiyle başlar. Zaman kavramı, İslam inancı ile birlikte beş vakite doğru kullanma süreci içerisinde insan hayatındaki niha-i ve ebedi sonu vurgular. İnsanlar için değişmeyen iki gerçek vardır, doğum ve ölüm. Hayatın tartışmasız bu iki gerçeği başka bir hakikate-zamana işaret eder. “Ol” emrinin verildiği andan itibaren bütün evren zamana ihtiyaç duyar. Tüm canlı ve cansız varlıklar zaman içinde akar gider. Maddenin dördüncü boyutu diyoruz ya zamana, insan için yaratılan-insanın yaratılmasından sonra yaratılan zamana. Kader dediğimiz inançta, işte bu zaman dilimlerinin üstünde şekillenir. Canlılar gibi cansız varlıklarda zamana şahitlik eder. Başımızı çevirip çevremizde gördüğümüz her şey zamanın şahitleridir. “Niha-i ve ebedi” olarak biz de kendimize şahitlik edilmesini isteriz elbet. Bırakacağımız eserler şahitlerimiz olsun. Ecdat yadigârı eserler zamanla değerlenir ve bizi gitmek istediğimiz vakitlere doğru sürükler. Başımızı çevirip baktığımız her yönde zamanın şahitleri vardır. Sille’de bu sürüklenmeyi hissedersiniz. Zamanın şahitlerini görmek için bakmalıyız Konya’ya. Çatalhöyük’e, Gilistra’ya, İnce Minare’ ye, Karatay’a, İplikçi’ye, Aziziye’ye, Sultan Selim’e. Dönüp bakmalısınız Sille’ye; beş bin yıllık geçmiş, farklı dinler, farklı kültürler ve farklı yüzlere şahitlik eden Sille’de, geçmişin her dönemini adeta yaşayarak hissedersiniz. Restore etiğimiz ve gelecek nesillere aktarmak istediğimiz; Ak Cami, Çay Cami, Mormi Cami, Orta Cami, Subaşı Cami, Aya Elenia Müzesi, Hamam, Şeytan Köprüsü, Mağaralar ve onlarca tarihi bina Sille’de sizi karşılar. Sille’de tüm bu zamanları içine alacak ve ziyaretçilerini zaman içinde yolculuğa çıkaracak bir müzemiz var. Tarihi Kentler Birliği’nden “Süreklilik ödülü” alan Zaman Müzesi, Sille’de tüm olanlara şahitlik ediyor. Mezarlık içinde tüm Sille’ye hâkim noktada yer alan Şapel, restore ederek Zaman Müzesi haline getirildi ve her gün yeni ziyaretçilerine kapılarını açıyor. İslam medeniyeti içinde üstüne yemin edilen “zaman”, yeni medeniyetin inşası için de önemli bir nokta.”Bundan sonra” dediğimiz her vakit aslında yeni bir başlangıç. Zaman Sempozyumu; zamanı konuşmak, zamanı dinlemek, varlığıyla zamanı “değerlendirenler”le olmak için önemli bir fırsat oldu. Sempozyum kitabı, bu konuda önemli ve nitelikli bir kaynak, rehber yayın olacaktır. Sempozyum gerçekleştirilmesinde ve tebliğ kitabının yayın hayatımıza kazandırılmasında katkısı ve emeği olan herkese teşekkür ediyorum. Uğur İ rahi Altay Selçuklu Belediyesi Başka ı • INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5 ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• Takdim İslam Medeniyetinde zaman konusu üzerine, Konya Selçuklu Belediyesi ile ortaklaşa düzenlediğimiz uluslararası sempozyum, şüphesiz hem bilim dünyamız hem de sosyal hayatımız için oldukça önemlidir. Her şeyden önce böylesine önemli bir konunun, uluslararası platformda geniş ve kapsamlı bir şekilde ele alıp incelenmesi alanında bir ilki oluşturmaktadır. Aralarında Malezya, Cezayir, Bahreyn, Ürdün, Filistin, Kırgızistan, Kazakistan, İran, Güney Afrika, Almanya, Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya gibi ülkelerin yer aldığı, yirmiden fazla araştırmacı ve bilim adamının yanı sıra ülkemizin farklı üniversitelerinden iştirak eden yetmişten fazla bilim insanı bir araya gelmişler ve zaman konusunu sosyal ve beşeri bilimler, fen ve tıp-sağlık bilimleri, edebiyat, sanat ve musiki disiplinleri bağlamında üç gün süreyle inceleyip tartışmışlardır. Konu her ne kadar soyut görünse bile, içeriği ve farklı bilimlerdeki konumu açısından ve hata günlük hayatımızdaki tezahürü, algısı ve etkisi açısından somut bir meseledir. Tarih boyunca İslam kültür ve medeniyetinin hemen hemen her döneminde, zaman ve mekân gibi konular üzerine, farklı disiplinler bağlamında, birçok eser ve makale kaleme alındığı bilinen bir hakikatir. Daha da önemlisi, İslam ibadetlerinin hemen hemen hepsinin zamanla, bir kısmının da hem zaman ve hem mekânla doğrudan ilgisi olduğu bir gerçektir. Bunun yanı sıra, Kur’an-ı Kerim’de ve Hz. Peygamber’in hadislerinde, insan hayatını anne karnındaki cenin halinden başlayarak -ve hata yaratılmadan önceki Elest makamından itibaren ölüme ve hata ölüm ötesine giden devreleri üzerine ve insanın bu dünya zamanı sürecinde, hem fiziksel-bedenî hem de manevî-ruhanî gelişimine dair önemli açıklamalar, telkinler ve uyarılar vardır. “Seher vaktine” veya “öğleden sonraya” gibi yeminle başlayan ayetlerin yanı sıra, günün hemen hemen her dilimini, haftayı, geceyi, ayı ve yılı içeren ayetlerle Kuran-ı Kerim, “Hiç ölmeyecek gibi bu dünya için, yarın ölecekmiş gibi öbür dünya için çalışın” ve “Beş şey gelmeden önce şu beş şeyin değerini bilin: ihtiyarlık gelmeden önce gençliğin, hastalık gelmeden önce sağlığın, fakirlik gelmeden önce zenginliğin, meşguliyeten önce boş vaktin, ölüm gelmeden önce hayatın” tavsiyeleriyle Hz. Peygamber (as) zamanın ne kadar önemli olduğunu vurgulayarak adeta bütün insanlığa evrensel mesajlar vermektedir. Yine bir kutsi hadiste, Hz. Peygamber’in diliyle Allah, âdeta zamanın tümünü içine alan şu veciz uyarıyı yapmaktadır: “Dehr’i (yani Zaman’ı) lanetlemeyiniz, zira Ben Zaman’ım.” Diğer taraftan, hızlıca teknolojileşen ve dijitalleşen modern dünyamızda, zaman konusu tekrar gündeme taşınmış zamanın ne olduğu ve ne kadar önemli olduğuna dikkat çekilmiştir. Yine bu sempozyum, böylesine teknoloji bağım- • INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5 lısı bir sanal dünyanın mazisinde, bir zamanlar oldukça doğal ve sade, her yönüyle canlı ve dinamik bir ortamda, bilim, hikmet ve sanata, sayısız orijinal eserleri insanlığa kazandıran bir İslam medeniyetinin bugünkü konumunun nerede olduğunu göstermesi açısından da önemlidir. Belki de bu bilimsel ortam, geçmişe bakarak şimdiyi değerlendirebilme ve geleceği daha iyi şekillendirebilme konusunda az da olsa bir ışık tutacaktır. Burada sunulan çalışmalar ve bildiriler sayesinde, değişik bilimlerde ve sanatlarda, şimdiye kadar ortaya konan çalışmalardan haberdar olmak ne kadar önemliyse, bundan sonra neler yapılması gerektiğini ve neler yapılabileceğini tespit edebilmek de o kadar önemlidir. Sempozyum vesilesiyle yurt dışından ve yurt içinden teşrif ederek bildirileriyle ve tartışmalarıyla önemli katkılarda bulunan tüm katılımcılara, bilim ve sanat adamlarına kalbi şükranlarımızı sunmakla birlikte, her zaman manevi desteklerini esirgemeyen pek muhterem Konya Valimiz Muammer Erol Bey’e, sempozyum paydaşımız değerli Selçuklu Belediye Başkanımız Uğur İbrahim Altay Bey’e ve ekibine, sempozyum düzenleme ve bilim kuruluna ve tüm teknik heyete ayrı ayrı teşekkür ederiz. Saygılarımızla... Prof. Dr. Muzaffer Şeker Prof. Dr. Bilal Kuşpı ar Ne Uluslararası Ru i Mede iyetler Araş r a Merkezi Müdürü e Er aka Ü iversitesi Rektörü ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• Relections on Time (Zaman) in Islamic Civilization It is a well-known fact that Islamic civilization, since its inception, has been contributing immensely to the world of knowledge remarkable works and literature in almost every field of human endeavour, dealing with a variety of subjects and ranging from social, positive and applied sciences, to medicine, arts and architecture. It is also true that across the globe numerous scientific activities, at both national and international scales, have so far been held in order to address various aspects of Islamic culture and civilization. This international scientific symposium, however, is quite different from the others, even probably the first of its kind, as it tackles such a crucial theme as time (zaman). Needless to say, the theme of this symposium, namely time, is very important and yet extremely complex. It encompasses all the dimensions of our life, and as such everyone may know and say something about it. Time is generally described as a successive series of events or process of events and their measurement. In spite of the incredible amounts of writings that have so far been produced by scientists, thinkers, metaphysicians, theologians, and mystics on the meaning and understanding of time, still so many crucial questions call for answers: What is the nature of time? Does time have an existence in the physical world? Is time continuous or discrete? Is time a construct of our mind and/or imagination? Does time have a beginning and/or an end? Can we stop time? Can time be measured and how? What do past, present, and future signify? What are the meanings of “now” and “moment”? Apart from these critical questions, we have the habit of utering daily common expressions such as “time is flying,” “time is running out,” “time is precious,” “make good of time,” “never waste your time,” “racing against time,” so on and so forth. It is obvious then that we cannot escape from it, as we always experience incidental instances or physical manifestations of time, either within us or outside us. It must be noted that although in the primary at source of Islam, the Noble Qur’an, there is no direct explicit reference to the common Arabic term, zaman, there appear to have been employed a number of related terms concerning time, some of which, for instance, are: sana or âm (year), shahr (month), yawm or nahar (day), parts of day, fajr (dawn), zuhr(noon), ‘asr (afternoon), maghrib (evening), layl (night), sa’at (hour), hîn (propitious time), sarmad (endless duration), abad (eternal), dahr (eternity or eternal continuance), ajal (appointed time), ân (present moment; instant), etc. Among many Qur’anic verses concerning time, the following may be cited here for reflection: “...each day (yawm) He (Allah) is upon some task.” (Qur’an 55:29) “Your Lord is Allah, Who created the heavens and the earth in six days (ayyâm)...” (Qur’an 7:54; 10:3) “They ask you • INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5 concerning the new moons. Say: they are fixed (or appointed) time (mawâqît) for (the affairs of) the people and the pilgrimage...” (Qur’an 2: 189)”Remember Allah during a certain of number of (or appointed) days...” (Qur’an 2:203)”We have made the night (al-layl) and the day (al-nahâr) as two (of our) signs: the sign of the night we have obscured, while the sign of the day We have made to enlighten you...” (Qur’an 17:12) ”He (God) merges night into day, and He merges day into night, and He has subjected the sun and the moon (to His Laws)...”(Qur’an 35:12) “Verily a day in the sight of your Lord is like a thousand years (alfa sanah) of your reckoning.” (Qur’an 22:47) “By the time of dawn (fajr)...” (Qur’an 89:1) ”So (give) glory to Allah when you reach evening and when you rise in the morning”.(Qur’an 30:17) ”We sent Noah to his people, and he tarried among them a thousand years less fifty (alfa sanah illâ khamsîn)...” (Qur’an 29:14) “They (the people of the Cave) stayed in the their Cave three hundred years and add nine (more)...” (Qur’an 18:25) ”They (i.e. the Meccan people of the Jahiliyya) say: ‘What is there but our life in this world? We shall die and we live, and nothing but eternal Time (dahr) can destroy us.’ But of that they have no knowledge: they merely conjecture.” (Qur’an 45:24). ”Has there not been over man a long period (hîn) of the eternal or whole Time (dahr), when he was nothing -(not even) mentioned?” (Qur’an 76:1)”They ask you about the (final) Hour (al-Sâ‘ah), when its appointed time will be. Say: the knowledge of it is with my Lord alone; none but He can reveal it at its due time (li-waqtihā)...” (Qur’an 7:187) ”Verily, the Hour (al-Sā‘ah) is coming...” (Qur’an 20:15; 40:59) “To every people is a term (ajal) appointed: when their term comes, not an hour (Sā‘ah) can they cause delay nor (an hour) can they advance (it).” (Qur’an 7:34; 10:49) ”Say (O Muhammad): I know now whether the last day which you are promised is near or whether my Lord will appoint for it a distant term (or a long space of time (amad).” (Qur’an 72:25) ”They (the people of Moses) said: now (al-’ân) you brought the truth...” (Qur’an 2:71) Most of the terms related to time also occur in the adīth literature in various forms. After all, the Islamic rituals appear in one way or another to be associated with different portions and units of time. Besides, there are several exhortative and admonitory statements that appear to have been declared by the Prophet concerning the sanctity and importance, as well as the proper and good use of time. Quoting few of these adīths should suffice to illustrate: “Allah, the Most Exalted, said, ‘the son of Adam curses (or abuses) time (Dahr), whereas I am the Time (al-Dahr), since in My hand are the day and the night.”Again, he says, “Do not curse (or abuse) time, for indeed Allah is Time (al-Dahr).” (Sahîh el-Muslim, Book 27, Chp. 1/5580, 5584). In the history of the ancient Greek philosophy there had been two major opposing views about time. In contrast to the view of Plato who considered time to have been created together with the world and the Heaven, Aristotle maintained that time is a continuum and infinite and that the world was created in time. Interestingly, it was Aristotle again who had declared that “time is the most unknown of all unknown things.” In making such a confession, Aristotle somehow warned us that the nature of time is unknowable and hence cannot be defined. In a sense any atempt to grasp the nature of time is comparable to the atempt to understand the nature of love. We always feel and experience love, yet we cannot fathom it nor can we define it in precise terms, as the great mystic thinker of Islam, Mawlana Jalal al-Din Rumi, whose intellec- ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• tual and spiritual legacy flourished in this beautiful town, Konya, has remarked: Whatever I say in exposition and explanation of love, when I come to love itself, I am ashamed of that explanation. While the pen was making haste in writing, but as soon as it came to love itself, it could not bear it and thus was split. In expounding love, the intellect lay down helplessly like an ass in the mire: it was love alone that utered the explanation of what love is and of what is being loved. (Mathnawi I/111-115) Mawlana Rumi seems to suggest to us that the essence of time, like that of love, cannot be defined in precise terms and it can only be explained by itself and in reference to itself. Muslim philosophers, however, who had been greatly influenced by the ancient Greek philosophers, especially Plato, Aristotle and Plotinus, have generally treated time in the context of their discourses and arguments on the emanationof the world. Ibn Sina, for instance, having initially adopted Aristotle’s conception, regarded time in relation to motion and defined it as the number or amount of circular continuous motion. And he further developed his own theory of time the details of which have already been critically examined in a doctoral dissertation. (See Yegane Shayagen, “Avicenna on Time”, (PhD dissertation, Harvard University, 1986). Muslim theologians, who in turn advocated rather an atomistic view, conceived time as something discrete and focused their atention exclusively on the creation and the recreation of the world in time. In doing so, they aimed at not only defending their doctrine of the creation of the world ex nihilo, but also refuting philosophers’ arguments about the eternity of the world. At this juncture, one should recall the crucial role that al-Ghazali had played by his celebrated work, Tahâfut al-Falâsifa (The Incoherence of the Philosophers) and that of the counter-response given by Ibn Rushd via his famous work, Tahâfut al-Tahâfut (the Incoherence of the Incoherence). As far as the mystical tradition of Islam is concerned, the use of time has a more practical significance, as it seems to be confined to a particular mode or a certain state which is instantly experienced by the Sufis during their spiritual journey to God. This specific mode has been designated, in their nomenclature, by the Arabic term ibn al-waqt (the son of time or the present moment). Such an extraordinary moment, or beter say ecstatic state, appears to have been implied in a saying atributed to the Prophet Muhammad: “I have a certain time (waqt) with God, in which none of the cherubim nor any prophet sent (before me) is able to enter...” This saying, though missing in the eminent Sahîh collections, has been frequently cited in most of the Sufi works. Concerning the Sufis’ conception of time a few scholarly works have already come out in various languages. We may cite here as an example Mohamed Haj Yousef’s work entitled Ibn ‘Arabî - Time and Cosmology, published by London-Routledge in 2008. Waqt, as has just been noted, is employed by the Sufis as a technical term to denote “the moment of their immediate experience under the Divine control.” This particular moment at times is likened to a sharp sword because it cuts off the Sufi who has possessed this experience from the concern of the past and the future, taking away from his heart the care of yesterday and to-morrow, as has been eloquently articulated by Mawlana Rumi: • INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5 Make haste, for Time is a cuting sword. The Sufi is the son of the (present) moment. O Friend! It is not appropriate, according to the etiquetes of the Sufi Path, to say “To-morrow.” (Mathnawi I/132-133) In another place, Mawlana Rumi speaks about the father of the present moment (abû alwaqt), which is also couched in some other Sufi writings as the owner of the present moment (Sâhib al-waqt). In similitude the Sufi is the son of the time, but the pure one (Sâf) is unconcerned with time and state (hâl) The Sufi that seeks purity is the son of the time; he has clasped the time tightly as (though it were) his father. The pure one is plunged in the light of the Glorious (God); he is not the son of any one, he is free from times and states. Plunged in the Light which is unbegoten; (the description) He neither begets nor is He begoten, belongs to God (alone). Go, seek a love like this, if you are (spiritually) alive; otherwise, you would be a slave to the changing time. (Mathnawi III/1425ff.) As we clearly notice from the couplets cited above, Mawlana distinguishesa Sufi whom he describes as the son of the present moment and who has no concern of the past and the future, from a Sâfî (pure one) whom he depicts as the father or owner of the time and who takes time under his full control. For the former, i.e. the Sufi, every moment is valuable and must be taken care of duly, where for the later, i.e. the pure one, time has no more important, since he has thoroughly freed himself from the boundaries of time and space and even appropriated them to his will. After these introductory remarks, let me proceed to give you some information about the papers presented in this symposium. More than 90 academics, 21 from abroad and 70 from Turkey, have participated in the Symposium and presented their papers in their respective panels over three days. International scholars have come from such diverse countries as Malaysia, Algeria, Iran, Kyrgyzstan, Kazakhstan, Qatar, Bahrain, Jordan, Palestine, South Africa, Germany, USA, and Canada. Many distinguished academics from various universities of Turkey have also joined and obtained a good opportunity to meet with their international counterparts and explore together means and ways of doing collaborative projects in the future. They all have contributed to the Symposium with their expertise. The papers they had presented, most of which are made available in these Proceedings, have dealt with a variety of subjects and topics. For the purpose of convenience, the papers, in terms of their topics, have been classified into the following categories: Basic Islamic Disciplines, Sufism and Spirituality, Philosophy and Theology, Sociology, Psychology, History, Medicine, Physics, Economics, Literature, Music, and Art. Such a big international scientific event could not have been realized without the genuine help and support of many people who had worked behind the scene day and night for almost a year. Hence all deserve to be acknowledged duly and remembered gratefully. First, I would like to express my gratitude to all the scholars and researchers for their valuable presentations and contributions to this international Symposium and wish to see them ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• hopefully in the future on other scientific events. My special thanks also go to Mr. Muammer Erol, the Honorable Governor of Konya Metropolitan City, Prof. Dr. Muzaffer Şeker, the Honorable Rector of Necmetin Erbakan University, and Mr. Uğur İbrahim Altay, the Honorable Mayor of Selcuklu Municipality, for their physical, financial and moral support. Last but not the least, I would like to thank all the members of the Organizing Commitee, Prof. Dr. Mehmet Ali Kapar, Prof. Dr. Ahmet Çaycı, Prof. Dr. Fikret Karapınar, Prof. Dr. Ahmet Turan Yüksel, Prof. Dr. Hüseyin Kara, Assist. Prof. Dr. Ali Fuat Baysal, Assist. Prof. Dr. Berrin Okka, and the lecturer Ayşe Yaşar Ümütlü, as well as the technical team members,Assist. Prof. Dr. Çetin Öztürk, Assist. Prof. Dr. Osman Perçin, Research Assistant Mevlüt Ünal and Bahri Ünver, who all worked very diligently behind the scene, in the preparation and realization of this scientific event. I would like to conclude by quoting the following verses of the Qur’an and the couplet from Mawlana Rumi, for they are very pertinent to the very theme of our Symposium: By the Time (al-‘Asr)! Verily human is in loss, except such as those who have faith, do good deeds, join together in the mutual teaching of what is right, mutual advising of patience and perseverance (whey they are faced with difficulty). (Qur’an 103:1-3) If our days are gone, let them go! This is no mater. You remain, o pure one, to exist for good. (Mathnawi I/16) Prof. Dr. Bilal Kuşpı ar Editor-i -Chief • INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5 İÇİNDEKİLER / CONTENTS I.ȱCGLTȱ/ȱVOLUMEȱ N S Z................................................................................................................................................................................................. TAKDİM ................................................................................................................................................................................................ Refle tio s O Ti e Za a i Isla i Civilizatio Prof. Dr. Bilal KUŞPINAR .......................................................................................................................................................... İsla Düşü esi de Za a A layışı ı elsefi Tahlili Alparsla A IK EN ................................................................................................................................................................ The Co ept of Relative a d O e tive Ti e i the ur a Asso . Prof. A di N. C ANDE................................................................................................................................................ Kur a Açısı da Za a Kavra ı ı A la Deri likleri Os a KABAK ILI .................................................................................................................................................................... 5 Kur a ı Za a ı Yarısı Ola e eye Yüklediği A la Erdoğa BAŞ............................................................................................................................................................................. The Ti eless ess of Prophet Muha ad p uh a d the Nature of Isla i Civilizatio a Mohd Nor a DAUD.................................................................................................................................................... 5 Dehre Söv eyi iz... Rivayeti erçevesi de Za a Al ısı Taha ELİK................................................................................................................................................................................ adisler Kapsa ı da Mü rek Za a Kavra ı ı A alizi Saffet SANCAKLI ....................................................................................................................................................................... 8 ıkıhta Sü tu lçüsü ve Değişi i Se e i Olarak Za a U suru Şule Yüksel YILMAZ ................................................................................................................................................................ a Se de 5 ve Me ri . Ayetleri Tefsirlerdeki Yoru u Sev i TÜTÜN .......................................................................................................................................................................... S fi Vakti Oğlu Tasavvufta Za a Ol usu u Bireysel Al ıları Svitla a NESTEROVA.............................................................................................................................................................. Allah ı ed-Dehr Es sı Bağla ı da Tasavvuf Düşü esi de Za a Al ısı Sadreddi Ko ev ve Molla e r r eği Betül ÜRER .......................................................................................................................................................................... 5 Nakş e d lik te Vuk f-ı Za a Pre si i ve Şi diki A arkı dalığı Ah et Cahid AKSEVER........................................................................................................................................................ 5 İ i Si a ve İ i Tufeyl i ay Bi Yakza Adlı Eserleri de Za a Ne la DA .............................................................................................................................................................................. 8 İ ald u elsefesi de Za a ve Tarih Tasavvuru Ne det DURAK - Bil eha Be ü TORTUK............................................................................................................................ 8 A Des riptio a d A alysis of the Co ept of Ti e i Mulla Sadra s Tra s e de t isdo ĂůͲ,ŝŬŵĂĂůͲDƵƚĂ͛ůŝLJĂ Based o is Do tri e of Tra s-Su sta tial Motio ,ĂƌĂŬĂ:ĂǁŚĂƌŝLJLJĂ Shirzad Peik ER E PhD ................................................................................................................................................... D vud el-Kayser i Nih yetü l- ey fi dir yeti z-za Adlı Ris lesi ülya KÜ ÜK.......................................................................................................................................................................... Müslü a ilozoflarla Kela ıları Za a Mefhu u ile İl ili örüş Ayrılıkları İ rahi COŞKUN.................................................................................................................................................................... İ 5 Rüşd Düşü esi de Za a Pro le i Mirpe ç AKŞİT ....................................................................................................................................................................... Muha ed İk al de Za a Kavra ı Sai ÜNDO AN.................................................................................................................................................................. 5 Za a ve Takvi İlişkisi Arsla TOPAKKAYA ................................................................................................................................................................ Ti e as Key Ele e t i Esta lishi Isla i Civilisatio The Be a is Approa h adi ZATARI ............................................................................................................................................................................ ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• 5ȱ Allah’ın ed-Dehr Esmâsı Bağlamında Tasavvuf Düşüncesinde Zaman Algısı: Sadreddin Konevî ve Molla Fenârî Örneği ȱ ȱ ȱ Betül ÜRER ȱ ȱ ȱ zet Metafizik Tasavvuf sahası ı te sil ileri ola uhakkik s f ler za a ı he diğer il siste lerde he de klasik Tasavvuf a layışı a sahip s f lerde farklı olarak ele al ışlardır. O lara öre koz osta eçerliliği ola ü ay yıl ü eş ü ü Ay ü ü i i tü za a iri leri i kay ağı dehr dir ve u za a dili leri dehr içerisi de oluşup tekerrür et ektedir. Bu se eple dehr zaa ı ölçüsü ü elirleye ütü add ve a ev felekleri ihtiva et ektedir. İ Ara Sadreddi Ko ev ve Molla e r i i irçok uhakkik s f za a ı te el u suru olarak ördükleri Dehr i ay ı za a da ir il h isi olarak telakki et ektedirler. Bu a delil olarak Dehr e söv eyiiz çü kü o Allah tır hadisi i kulla aktadırlar. Bu akış açısı a öre ir şeyi za a ı o u içi de ulu duğu a dır ve o da Dehr ya i Allah tır. Zira her şeyi hakikati o da Dehr de ya i ak ta vü d ul uştur. ŶĂŚƚĂƌŬĞůŝŵĞůĞƌ Za a za a dili leri Dehr Sadreddi Ko ev Molla e r . ȱ ȱ ȱ 'ŝƌŝƔ͗ĂŵĂŶ<ĂǀƌĂŵŦ Zaman,ȱinsanÍn,ȱhakikatiȱaramaȱçabasÍȱiçindeȱtanÍmlamayaȱveȱanlamayaȱçalÍótÍÂÍȱkavȬ ramlarÍnȱbaóÍndaȱgelmektedir.ȱBununȱbirȱneticesiȱolarak,ȱhemenȱhemenȱtümȱdisiplinlerde,ȱoȱ disiplininȱkendisineȱmahsusȱdüóünmeȱveȱakletmeȱyöntemleriȱçerçevesindeȱbirȱ“zamanȱanȬ layÍóÍ”ȱ geliótirilmiótir.ȱ HayatÍnȱ temelȱ unsurlarÍndanȱ biriȱ olanȱ zaman,ȱ yaóamÍnȱ düzenlenȬ mesi,ȱgündelikȱhayatÍnȱveȱibadetlerinȱtanzimiȱgibiȱkonulardaȱoldukçaȱönemliȱbirȱfonksiyonaȱ sahipȱolmasÍnaȱraÂmen,ȱonunȱtanÍmlanmasÍndaȱbüyükȱgüçlüklerȱyaóanmaktadÍr.ȱÇünküȱbirȱ akÍóȱhalindeȱolup,ȱsürekliȱdeÂióenȱveȱkendiniȱyenileyenȱbirȱolguȱolanȱzamanÍnȱmahiyetiȱhakȬ kÍndaȱnihaiȱbirȱtanÍmaȱveȱkararaȱbaÂlÍȱkalmakȱmümkünȱdeÂildir.ȱBuȱbaÂlamda,ȱgerekȱantikȱ Felsefe’deȱveȱgerekseȱGslamȱdüóüncesindeȱzamanÍnȱtanÍmÍ,ȱmahiyetiȱveȱgerçekliÂiȱhakkÍndaȱ pekȱçokȱgörüóȱileriȱsürülmüótür. ȱ ğr. ör. Dr. Ne etti Er aka Ü iversitesi İlahiyat akültesi tl u lu yahoo. o ilozofları za a ı ta ı ı ve erçekliği hakkı daki örüşleri içi kz. Dağ Meh et İsla elsefesi de Aristo u Za a örüşü ŶŬĂƌĂmŶŝǀĞƌƐŝƚĞƐŝ7ůĂŚŝLJĂƚ&ĂŬƺůƚĞƐŝĞƌŐŝƐŝ . I A kara ss. Şulul Cevher İsla Düşü esi de Za a Tasavvuru ,ĂƌƌĂŶmŶŝǀĞƌƐŝƚĞƐŝ7ůĂŚŝLJĂƚ&ĂŬƺůƚĞƐŝĞƌŐŝƐŝ sy. Şa lıurfa ss. -88. Za a kavra ı Aristo ve Meşşai filozoflar tarafı da eka ve hareketle ağla tısı da dolayı izik i ko usu olarak değerle diril iş ve Ta iat elsefesi ala ı da i ele iştir. A ak II. yy. ı eşhur filozof ve ta ipleri de ola E u l-Berekat Bağdadi Aristo ya ve Meşşai filozoflara karşı çıkarak za a ı ta iat felsefesi ve etafizik kapsa ı da ele al ıştır. Daha fazla il i içi kz. Söze Ke al E u l-Berekat Bağdadi i Za a Teorisi ŝŶŝƌĂƔƚŦƌŵĂůĂƌ͕ . IV sy. A kara ss. - 8 . Za aı erçek olup ol a ası oktası da da filozoflar arası da örüş farklılığı ulu aktadır ki u a ör ek olarak Ber so ve o da ö eki filozofları za a al ısı arası daki farklılık verile ilir. Ayrı tılı il i içi kz. Su ar Cavit Ber so da Şuur alleri ve Za a ŶŬĂƌĂmŶŝǀĞƌƐŝƚĞƐŝ7ůĂŚŝLJĂƚ&ĂŬƺůƚĞƐŝĞƌŐŝƐŝ͕ . VIII A kara 5 ss. - . •INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5ȱ Zamanȱsözlükte,ȱ“kÍsaȱveyaȱuzunȱvakit,ȱazȱyaȱdaȱçokȱsürenȱbölünebilirȱmüddet”ȱóeklindeȱ tanÍmlanÍrken,ȱörfteȱ“altÍȱayÍȱgeçmeyenȱbirȱsüre”ȱanlamÍndaȱkullanÍlmaktadÍr.ȱDilcilerȱiseȱ zamanÍnȱikiȬaltÍȱayȱarasÍndakiȱmüddetiȱkapsadÍÂÍnÍȱbelirtmektedir.ȱBunaȱilaveȱolarak,ȱyÍlÍnȱ çeóitliȱdönemleri,ȱbirȱkimseninȱiktidardaȱkaldÍÂÍȱsüreȱdeȱ“zaman”ȱkavramÍȱileȱifadeȱedilmekȬ tedir. ȱÜnlüȱGslâmȱâlimiȱveȱmütefekkiriȱFahreddinȱRâzîȱiseȱzamanÍ,ȱ“miktarÍȱveȱmekânÍȱolȬ mayanȱóey”ȱolarakȱtanÍmlamÍótÍr. ȱZamanȱkelimesininȱetimolojikȱkökeniȱitibariyleȱGranȬdiniȱ mitolojisindekiȱ“Zurvan”ȱmitiȱileȱilgisiȱolduÂuȱdaȱkaynaklardaȱzikredilmektedir. ȱ Kur’ân’daȱzamanÍȱifadeȱedenȱçeóitliȱkelimeler,ȱbirȱióinȱveyaȱibadetinȱvaktiniȱbildirmekȱ yahutȱtarihiȱbirȱolayaȱatÍftaȱbulunmakȱamacÍylaȱkronolojikȱbaÂlamlardaȱveȱkozmolojikȱanȬ lamdaȱyerȱalmaktadÍr.5ȱBahsiȱgeçenȱkelimeler,ȱasr,ȱdehr,ȱkarn,ȱvakt,ȱsaat,ȱân,ȱhîn,ȱhuld,ȱebed,ȱ sermed,ȱyevm,ȱleyl,ȱnehârȱgibiȱsözcüklerȱiken,ȱbizzatȱzamanȱkavramÍnaȱKur’ân’daȱrastlanȬ mamaktadÍr.ȱ ͘dĂƐĂǀǀƵĨ<ƺůƚƺƌƺŶĚĞĂŵĂŶ ZamanȱkavramÍ,ȱTasavvufȱtarihinde,ȱsûfîlerȱtarafÍndan,ȱgenelȱolarak,ȱsâlikinȱmanevîȱilerȬ lemesineȱkatkÍsÍȱyönündenȱeleȱalÍnmÍótÍr.ȱMuhakkikȱsûfîlerdeȱiseȱzamanȱmetafizikȱbirȱilkeȱ olarakȱdeÂerlendirilmektedirȱki,ȱbunuȱçalÍómamÍzÍnȱilerleyenȱsayfalarÍndaȱdetaylÍȱolarakȱeleȱ alacaÂÍz.ȱ Esasenȱ zamanÍnȱ herȱ ikiȱ tarzdaȱ deÂerlendirilmesindeȱ deȱ ortakȱ olanȱ husus,ȱ onunȱ sonsuzȱ veȱ zamanlaȱ sÍnÍrlanamayanȱ Mutlakȱ varlÍklaȱ irtibatȱ kurmasÍndakiȱ rolüdür.ȱ Buȱ itiȬ barla,ȱsûfîȱiçinȱenȱreelȱzamanȱdilimi,ȱiçeriÂindeȱbirȱçeóitȱrölatiflikȱveȱkapalÍlÍkȱolanȱezelîlikȬ ebedîlikȱyaȱdaȱgeçmióȱveȱgelecekȱdeÂil,ȱiçindeȱbulunulanȱ“an”dÍrȱki,ȱbuȱyineȱsûfîlerȱtarafÍnȬ danȱ“vakt”ȱolarakȱisimlendirilmiótir.ȱDolayÍsÍylaȱsûfîlerinȱzamanȱanlayÍóÍ,ȱ“vakt”ȱkavramÍȱ çerçevesindeȱóekillenmiótir.ȱ TasavvufȱkaynaklarÍndaȱvaktȱkelimesi,ȱ“sâlikinȱiçindeȱbulunduÂuȱhal,ȱbuȱhalinȱgerçekȬ leótiÂiȱgenelȱontolojikȱzaman,ȱsâlikinȱtarikatȱfiilleriniȱuygulamaȱanÍ”ȱanlamlarÍndaȱkullanÍlȬ maktadÍr. ȱ Kuóeyrî’yeȱgöreȱvakt,ȱkióininȱüzerindeȱbaskÍnȱolanȱóey/durumdur.ȱEÂerȱoȱkimseȱgönȬ lündeȱdünyayaȱbaÂlÍȱise,ȱonunȱvaktiȱdünya,ȱeÂerȱahireteȱbaÂlÍȱiseȱvaktiȱahirettir.ȱEÂerȱsevinçȱ içindeyseȱvaktiȱsevinç;ȱüzüntüȱiçindeȱiseȱvaktiȱüzüntüdür. ȱHücvirî’yeȱgöreȱiseȱvakt,ȱsûfîninȱ üzerindeȱbaskÍnȱolanȱhaliȱmuhafazaȱetmesidir.8ȱSûfîlerinȱvakti,ȱgeçmióeȱdairȱbirȱpiómanlÍkȱ veȱgelecekȱiçinȱherhangiȱbirȱkaygÍȱtaóÍmaksÍzÍn,ȱiçindeȱbulunulanȱzamanaȱodaklanarakȱonunȱ enȱiyiȱóekildeȱdeÂerlendirilmesiȱesasÍnaȱdayalÍȱolarakȱtarifȱettiÂiȱgörülmektedir.ȱ SûfîlerinȱyaptÍklarÍȱvaktȱtanÍmlarÍndanȱdaȱanlaóÍlacaÂÍȱüzere,ȱvakt,ȱfilozoflarÍnȱtanÍmlaȬ dÍÂÍȱgibiȱmatematikselȱzamandaȱbirȱkesitȱveȱölçüȱbirimiȱdeÂil,ȱsâlikinȱtecrübeȱettiÂiȱhalinȱ 5 8 Za a ı farklı ları ifade et e oktası daki uhtelif kulla ı ları hakkı da kz. Kutluer İlha Za a 7͕ İsta ul . s. . R z ahreddi Muha ed . er . üseyi hLJƸŶƵ͛ůͲ,ŝŬŵĞ͕tah. Ah ed i z Mekte etü l-A el el-Mısriyye Kahire ts. . II s. . ahreddi R z i za a ve ek ta ı ları hakkı da daha fazla il i içi kz. R z ahreddi Muha ed . er . üseyi ZĞƐąŝů&ĞůƐĞĨŝLJLJĞ͕D ru l-Efl k el-Ced de Beyrut 8 s. . Kutluer Za a 7͕ . s. Küçük Os a Nuri Za a Düşü esi i Tasavvuf Açılı ı dĂƐĂǀǀƵĨĞƌŐŝƐŝ͕sy. A kara s. . Kutluer Za a 7͕ . s. . Ceyha Se ih Vakit 7͕İsta ul . s. . Kuşeyr A dülkeri . ev zi ĞƌͲZŝƐąůĞƚƺ͛ůͲ<ƵƔĞLJƌŝLJLJĞ͕İ tiş r t-ı B d r Ku 5 s. . ü vir E u l- asa Ali <ĞƔĨƺ͛ůͲDĂŚĐƸď͕tr . Mah d Ah ed M z E u l-Az i Mekte etü s-Sek fe ed-D iyye Kahire s. . ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• ȱ hakikatiȱveȱbuȱhakikatinȱtaayyünȱettiÂi,ȱgeçmióȱveȱgelecekȱarasÍndakiȱzamanȱdilimidir.ȱBuȱ anlayÍóÍnȱbirȱneticesiȱolarakȱyineȱsûfîlerȱtarafÍndan,ȱvaktinȱveȱhalinȱgerekleriniȱyerineȱgetiren,ȱ geçmióȱveȱgelecekȱendióesindenȱkurtulanȱkióiyiȱifadeȱetmekȱüzereȱ“ibnü’lȬvakt/vaktinȱoÂlu” ȱ tabiriȱoluóturulmuótur. ȱ AnaȱhatlarÍyla,ȱsûfîlerinȱzamanȱdüóüncesiȱhakkÍndaȱóunlarÍȱsöylemekȱmümkündür:ȱGbnȱ Arabîȱgibiȱentelektüelȱsûfîler,ȱgeneldeȱfilozoflarcaȱyapÍlan,ȱzamanÍnȱgüneóȱsistemininȱhareȬ ketlerindenȱoluóanȱveȱkâinatȱiçinȱbirȱdüzenȱifadeȱedenȱtanÍmÍnaȱtemasȱetmeninȱyanÍnda,ȱbuȱ ölçününȱbirȱçeóitȱrölativiteȱiçerdiÂiȱkanaatiȱtaóÍmaktadÍr.ȱGóteȱbuȱrölativiteninȱinsanÍȱilgilenȬ direnȱ yönü,ȱ vaktȱ olarakȱ adlandÍrÍlmÍóȱ veȱ deÂerliȱ sayÍlmÍótÍr.ȱ Çünküȱ buȱ anlamÍylaȱ vakt,ȱ sûfîninȱoȱankiȱbaskÍnȱpsikolojikȱdurumununȱadÍdÍrȱveȱmanevîȱgelióimiȱiçinȱvaktiniȱdeÂerȬ lendiripȱmuhafazaȱetmelidir.ȱBunaȱgöreȱsûfî,ȱtelvînȱveȱtemkînineȱbaÂlÍȱolarak,ȱibnü’lȬvakt,ȱ ebu’lȬvakt,ȱrabbȬiȱhâlȱveyaȱaynȬÍȱzamandÍr.ȱO,ȱancakȱvaktȱsayesinde,ȱzamansÍzȱveȱmutlakȱ olanȱvarlÍklaȱirtibataȱgeçerek,ȱdünyevîȱveȱgeçiciȱhüviyetindenȱsÍyrÍlÍp,ȱzamansalȱaçÍdanȱezeȬ liyetiȱhissedebilir. ȱ ͘DƵŚĂŬŬŝŬ^ƸĨŠůĞƌŝŶĂŵĂŶŶůĂLJŦƔŦ Filozoflar,ȱKelamcÍlarȱveȱsûfîlerȱgibiȱfarklÍȱsahalaraȱmensupȱpekȱçokȱmütefekkirȱtarafÍnȬ danȱtanÍmlanmayaȱçalÍóÍlanȱzamanȱkavramÍ,ȱmuhakkikȱsûfîlerce,ȱTasavvufȱkültüründekiȱgeȬ lenekselȱanlamÍnÍnȱyanÍnda,ȱmetafizikȱveȱpsikolojikȱyönüyleȱdeȱeleȱalÍnmÍótÍr.ȱGbnȱArabîȱveȱ diÂerȱpekȱçokȱmuhakkikȱsûfî,ȱzamanÍnȱgüneóȱsistemiȱveȱgökȱcisimleriyleȱbaÂlantÍlÍȱolanȱfiȬ zikselȱgerçekliÂi,ȱmetafizikȱhakikatiȱveȱtekȱbirȱölçüteȱbaÂlÍȱkalmayanȱgöreli/rölatifȱyapÍsÍȱhakȬ kÍndaȱ çeóitliȱ görüólerȱ ileriȱ sürmüótür.ȱ Bizȱ buȱ çalÍómada,ȱ muhakkikȱ sûfîlerdenȱ Gbnȱ Arabî,ȱ onunȱenȱönemliȱtakipçisiȱSadreddinȱKonevîȱveȱhemȱKonevîȱóârihiȱhemȱdeȱtahkikȱmeórebininȱ OsmanlÍ’dakiȱtemsilcilerindenȱMollaȱFenârî’ninȱilgiliȱmevzûdakiȱgörüólerineȱodaklanmayaȱ çalÍóacaÂÍz.ȱ MuhakkiklerinȱzamanlaȱilgiliȱgörüólerininȱanaȱhatlarÍylaȱüçȱtemelȱkavramȱçerçevesindeȱ óekillendiÂiniȱsöylemekȱmümkündür.ȱBuȱkavramlar,ȱ“vakt”,ȱ“dehr”ȱveȱ“zaman”ȱterimleriȬ dir.ȱBunaȱgöre,ȱvakt,ȱzamanÍnȱatomistikȱyapÍsÍnÍȱizahȱederken,ȱdehrȱteolojikȱyönünü,ȱgenelȱ olarakȱzamanȱkavramÍȱise,ȱzamanÍnȱizafiliÂiniȱveȱkozmolojikȱözelliÂiniȱifadeȱetmekteȱkullaȬ nÍlmÍótÍr. ȱMuhakkiklerin,ȱzamanÍnȱbahsiȱgeçenȱüçȱyönünüȱdikkateȱalanȱtanÍmlarÍnaȱbakÍlȬ dÍÂÍnda,ȱonlarÍnȱzamanÍȱdahaȱçokȱ“birȱgerçekliÂiȱolmayanȱveȱgöreli/rölatifȱözelliÂeȱsahipȱbirȱ unsur”ȱóeklindeȱtarifȱettikleriȱdikkatiȱçekmektedir.ȱGbnȱArabî,ȱzamanÍnȱhayâlîȱbirȱsÍfatÍnÍnȱ olduÂunu,ȱkendiȱbaóÍnaȱvarȱolmadÍÂÍnÍ,ȱkendisineȱaitȱfizikselȱyaȱdaȱgayriȱfizikselȱbirȱvarlÍÂÍȬ İ ü l-vakt ta iri hakkı da daha fazla il i içi kz. Kuşeyr ĞƌͲZŝƐąůĞ͕s. vd. Ceyha Vakit 7͕ . s. - . İ ü l-vakt teri i Tasavvuf tarihi oyu a i sa ı soru lulukları ı elirle e oktası da kulla ıla e erkezi teri ol akla irlikte tasavvuf irfa ı e işle esiyle u ta ir de farklı terkiplerle uhtelif a la lar kaza ıştır. Mesel Niyazi Mısr İ ü l-vakti e e u l-vakt ol aza diyerek i ü l-vakt ve e u l-vakt teri leri i ir arada kulla ıştır. Bu ta irleri taşıdığı farklı lar hakkı da detaylı ir değerle dir e içi kz. De irli Ekre 7ďŶƺ͛ůͲƌĂďŠDĞƚĂĨŝnjŝŒŝ͕ Sufi Yay. İsta ul ss. 5 - . Küçük Za a Düşü esi i Tasavvuf Açılı ı s. . Bö eri erhard İ al-Ara i s Co ept of Ti e 'ŽĚŝƐĞĂƵƚŝĨƵůĂŶĚ>ŽǀĞƐĞĂƵƚLJ͗ĞĚŝĐĂƚĞĚĨŽƌ͘DĂƌLJ^ĐŚŝŵŵĞů Leide s. . 8 •INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5ȱ nÍnȱbulunmadÍÂÍnÍȱileriȱsürmektedir.ȱOnaȱgöreȱzaman,ȱsadeceȱfeleklerinȱveȱfizikselȱnesneleȬ rinȱhareketiniȱveȱolaylarÍȱayarlamakȱiçinȱakÍlȱtarafÍndanȱkullanÍlanȱbirȱaraçtÍr. ȱOnunȱbuȱifaȬ delerindenȱzamanÍnȱreelȱgerçekliÂiȱolmayanȱaklî/zihnî/mevhûmȱbirȱdurumȱolduÂuȱanlaóÍlȬ maktadÍr.ȱ EkberîȱgeleneÂinȱOsmanlÍ’dakiȱtemsilcilerindenȱolanȱMollaȱFenârîȱdeȱzamanÍnȱmâhiyetiȱ hakkÍndakiȱgörüóleriniȱGbnȱArabî’ninȱFütûhât’ÍndanȱnaklettiÂiȱbazÍȱpasajlardaȱdileȱgetirmekȬ tedir.ȱGbnȱArabîȱzamanȱlafzÍnÍnȱanlamÍȱhakkÍndaȱinsanlarÍnȱgörüóȱayrÍlÍÂÍnaȱdüótüÂünüȱbeȬ lirtmektedir.ȱNitekimȱfilozoflarÍnȱbirȱkÍsmÍ,ȱzamanÍȱfeleklerinȱhareketlerininȱkatȱettiÂiȱmevȬ hûm/varsayÍmaȱbaÂlÍȱbirȱsüreȱolarakȱtanÍmlamÍótÍr.ȱKelâmcÍlarȱiseȱzamanÍ,ȱhakkÍndaȱ“neȱ zaman”ȱ diyeȱ sorulanȱ birȱ óeyin,ȱ baókaȱ birȱ óeyeȱ bitiótirilmesiȱ óeklindeȱ tarifȱ etmektedirler.ȱ Araplarȱzamanȱkelimesini,ȱgündüzȱveȱgeceyiȱkapsayanȱsüreȱanlamÍndaȱkullanmaktadÍrlarȱ ki,ȱgündüzȱveȱgeceninȱbirleóimiȱ “gün”üȱmeydanaȱgetirmektedir.ȱGünȱiseȱbüyükȱvarlÍÂÍnȱ (Aró’Ín)ȱhareketiȱneticesindeȱortayaȱçÍkmÍótÍr. ȱZikrettiÂimizȱtanÍmlardaȱortakȱolanȱözellik,ȱ zamanÍnȱma’kûl/aklîȱbirȱgerçekliÂeȱsahipȱolmasÍȱhususudur.ȱBuȱözellikȱzamanÍnȱrölatifliÂiniȱ deȱortayaȱçÍkarmaktadÍr. 5ȱNitekimȱherȱinsanÍnȱhayatÍȱboyuncaȱzamanÍnȱuzunluÂunuȱfarklÍȱ ölçülerdeȱhissettiÂiȱbirtakÍmȱtecrübeleriȱolmuótur.ȱBunaȱörnekȱolarakȱkióininȱsevdiÂiȱileȱgeȬ çirdiÂiȱzamanÍnȱkendisineȱçokȱkÍsaȱgelmesiȱveyaȱbirȱacÍ,ȱaÂrÍȱveyaȱbeklemeȱhalindeȱolanȱkióiȱ içinȱdeȱzamanÍnȱilerlemiyorȱgibiȱhissedilmesiȱverilebilir.ȱGbnȱFârÍz,ȱbirȱóiirindeȱzamanÍnȱbuȱ özelliÂineȱvecizȱbirȱóekildeȱdikkatȱçekmektedir:ȱ OnunlaȱgeçirdiÂimȱbirȱseneȱbirȱanlÍkȱbakÍóȱgibiȱ OndanȱayrÍȱdüótüÂümȱbirȱsaatȱgelirȱbanaȱbirȱyÍlȱgibi ȱ MollaȱFenârî,ȱzamanÍnȱbahsiȱgeçenȱizâfîȱyönünüȱpekȱçokȱâyetȱileȱörneklendirmektedirȱ ki,ȱbunlardanȱbazÍlarÍȱ“RabbininȱkatÍndakiȱbirȱgünȱsizinȱhesabÍnÍzlaȱbinȱseneȱgibidir” ,ȱ“MeȬ leklerȱveȱruh,ȱsüresiȱelliȱbinȱyÍlȱolanȱbirȱgündeȱonaȱyükselirler.” 8ȱâyetleridir.ȱBuȱbaÂlamda,ȱ günlerinȱenȱküçüÂüȱgündüzȱveȱgeceyiȱmeydanaȱgetirenȱkuóatÍcÍȱfeleÂinȱ(elȬfelekü’lȬmuhît)ȱ belirlediÂiȱgündür.ȱHerȱbirȱfeleÂinȱkendisineȱmahsusȱbirȱgünüȱvardÍrȱveȱbu,ȱoȱfeleÂinȱbüyükȬ lüÂüneȱveȱhareketininȱsüratineȱgöreȱdeÂiómektedir. ȱGóte,ȱAllahȱTeâlâ’nÍnȱyeri,ȱgökleriȱveȱ ikisiȱarasÍndakileriȱyarattÍÂÍnÍȱzikrettiÂiȱ“altÍȱgün”,ȱAy’ÍnȱhareketiyleȱölçülenȱveȱgeceȱileȱgünȬ düzüȱmeydanaȱgetirenȱkozmolojikȱgünȱdeÂil,ȱonunȱkatÍndakiȱözelȱbirȱmüddettir.ȱ 5 8 Yusuf Muha ed a ı 7ďŶƌĂďŠĂŵĂŶǀĞ<ŽnjŵŽůŽũŝ͕çev. Kadir iliz Nefes Yay. İsta ul ts. s. . Ayrı a kz. İ Ara E A dullah Muhyidd Muha ed . Ali et-T ĞůͲ&ƺƚƸŚąƚƺ͛ůͲDĞŬŬŝLJLJĞ͕tah. Os a Yahya D ru t-Tur si lAra Beyrut . s. 8. İ Ara ĞůͲ&ƺƚƸŚąƚƺ͛ůͲDĞŬŬŝLJLJĞ . s. e r Muha ed . a za DŝƐ﹌Ƶ͛ůͲƺŶƐďĞLJŶĞ͛ůͲŵĂ͚ŬƸůǀĞ͛ůͲŵĞƔŚƸĚ eşr. Muha ed ev İ tiş r t-ı Mevl Tahra 8 s. 5 İ Ara i za a la il ili örüşleri hakkı da kısa ir değerle dir e içi kz. Kılıç Mah ut Erol bĞLJŚͲŝŬďĞƌ7ďŶƌĂďŠƺƔƺŶĐĞƐŝŶĞ'ŝƌŝƔ͕S f Kitap Yay. İsta ul s. . İ Ara za a ı izafiliği i o u ikiye ayırarak izah et ektedir. O a öre za a fiziksel/ta i ve a ev /fevk-i ta i ol ak üzere kısı dır. iziksel za a ök isi leri i ve add şeyleri hareketi i karşılaştırırke kulla ılırke a ev za a ise farkı a var a ve il e i i a ev hallerdeki değişi i karşılaştır ak içi kulla ıl aktadır. Şeyh-i Ek er i u tas ifi deki fiziksel za a ı koz olo ik za a a ev za a ı ise irçok oder ili ada ı ı psikolo ik za a olarak adla dırdığı şeye e zediği i söyle ek ü kü dür. Bkz. Yusuf 7ďŶƌĂďŠĂŵĂŶǀĞ<ŽnjŵŽůŽũŝ͕s. - . Yusuf 7ďŶƌĂďŠĂŵĂŶǀĞ<ŽnjŵŽůŽũŝ͕s. . a / . Me ri / . İ Ara ĞůͲ&ƺƚƸŚąƚƺ͛ůͲDĞŬŬŝLJLJĞ . s. e r DŝƐ﹌Ƶ͛ƺŶƐ͕s. 5 -5 . ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• ȱ ZamanÍnȱreelȱbirȱgerçekliÂiȱolmadÍÂÍnaȱveȱgöreceliȱbirȱhusûsiyeteȱsahipȱolduÂunuȱdileȱ getirenȱmuhakkiklerinȱüzerindeȱdurduÂuȱbirȱdiÂerȱhususȱdaȱzamanÍnȱbilgisineȱsahipȱolmaȬ nÍnȱimkânsÍzlÍÂÍdÍr.ȱNitekimȱGbnȱArabîȱzamanÍȱbilmeyiȱyalnÍzcaȱEfrâd’a ȱmahsusȱbirȱilimȱ olarakȱtelakkiȱetmektedir.ȱOnaȱgöre,ȱzamanÍnȱiçindekiȱbirȱvarlÍÂÍnȱzamanÍnȱhakîkatiniȱöÂȬ renmesiȱmümkünȱdeÂildir.ȱBuȱdurumdaȱzamanÍȱancakȱonuȱaóanȱbiriȱanlayabilir. ȱ DiÂerȱtaraftan,ȱFenârî,ȱSadreddinȱKonevîȱgibi,ȱzamanÍnȱölçülmesiȱileȱilâhîȱisimlerȱaraȬ sÍndaȱbaÂlantÍȱkurmaktadÍr.ȱOnaȱgöre,ȱzamanÍnȱyani,ȱgünlerin,ȱaylarÍn,ȱyÍllarÍnȱveȱbüyükȱ devirlerinȱbelirlenmesiniȱsaÂlayanȱóey,ȱgezegenlerinȱhareketleridirȱki,ȱbunlarÍnȱdevirlerininȱ sayÍlarÍȱ veȱ hareketlerininȱ türleri,ȱsûretȱ veȱ mazharÍȱ olduklarÍȱ ilâhîȱ isimlereȱ baÂlÍdÍr.ȱ Hattaȱ FenârîȱveȱKonevîȱgibiȱsûfîlerinȱkevkebȱveȱfelekȱadÍnÍȱverdiÂiȱbuȱgökȱcisimlerininȱhareketleȬ rininȱnitelikȱveȱniceliÂi,ȱbahsiȱgeçenȱisimlerinȱhükümlerininȱadetlerine,ȱnispetlerine,ȱirtibatȬ larÍna,ȱiçeriklerine,ȱtaalluklarÍna,ȱzÍtlÍklarÍna,ȱaralarÍndakiȱuyumȱveȱfarklÍlÍklaraȱgöreȱdeÂióȬ mektedir. ȱKÍsaca,ȱgenelȱanlamÍylaȱzamanÍnȱbelirlenmesiȱgökȱcisimlerininȱyörüngelerindeȱ katȱettikleriȱyolaȱgöreȱbelirlenmektedir.ȱOnlarÍnȱhareketlerininȱölçüleriȱveȱözellikleriȱiseȱüzerȬ lerindeȱbaskÍnȱolan,ȱbirȱbaókaȱdeyióle,ȱmazharÍȱolduklarÍȱilâhîȱesmâyaȱbaÂlÍdÍr.ȱ ͘ĞŚƌ<ĂǀƌĂŵŦǀĞĂŵĂŶ DehrȱkavramÍnÍnȱsözlükteȱ“uzunȱzaman/elȬemedü’lȬmemdûd”ȱveyaȱ“binȱyÍl”ȱgibiȱanȬ lamlaraȱgeldiÂiȱbelirtilmektedir. ȱIstÍlahȱmânâsÍȱise,ȱezelȱveȱebedinȱkendisiyleȱsÍnÍrlandÍÂÍ,ȱ zamanÍnȱbâtÍnÍȱveȱânȬÍȱdâimdir.ȱHerȱneȱkadarȱbuȱtarifteȱdehrȱkelimesiȱsözlükȱanlamÍndakiȱ mutlaklÍktanȱ dolayÍȱ zamanȱ kelimesininȱ eóȱ anlamlÍsÍȱ gibiȱ kullanÍlsaȱ daȱ o,ȱ mutlakȱ kÍdemȱ mânâsÍnaȱgelenȱ“ezel”ȱileȱveȱsonsuzlukȱanlamÍndakiȱ“ebed”ȱlafÍzlarÍylaȱsÍnÍrlanamaz.ȱEÂerȱ böyleȱolursa,ȱ“baóÍȱveȱsonuȱolmayanȱzaman”ȱanlamÍndakiȱ“sermed”ȱkelimesiȱifadeȱedilmióȱ olur. ȱBazÍȱdilcilereȱgöreȱise,ȱdehrȱveȱzamanȱkavramlarÍnÍnȱanlamlarÍȱaynÍdÍr.ȱFakatȱbuȱgörüóȱ fazlaȱkabulȱgörmemiótir.ȱDilcilerinȱbüyükȱçoÂunluÂu,ȱdehrȱileȱzamanȱarasÍndaȱanlamȱfarkȬ lÍlÍklarÍȱolduÂuȱkanaatindedir.ȱMeselâ,ȱzamanȱbelliȱbirȱsezonuȱifadeȱederken,ȱdehr,ȱbölünȬ meyenȱbirȱzamanȱsüreciniȱifadeȱeder.ȱBuȱdurumdaȱzaman,ȱuzunlukȱkÍsalÍkȱgibiȱyönlerdenȱ bölünebilirȱbirȱözellikȱtaóÍmaktadÍr.ȱBunaȱmukabilȱdehr,ȱbuȱtarzȱbölümlemelereȱkonuȱolmaȬ yanȱküllîȱ(tümel)ȱbirȱmâhiyetȱarzȱetmektedir. 5ȱ 5 Efr d Tekler z. Pey a er e e üke el şekilde uyarak ferdiyet te ell si e azhar olduğu ve kut u özeti i dışı da ağı sız hareket ettiği söyle e vel ler içi kulla ılır. Daha fazla il i içi kz. Uludağ Süley a Ri lü l- ay 7͕İsta ul 8 . 5 s. 8 -8 . Bkz. De irli Ekre 7ƐůąŵDĞƚĂĨŝnjŝŒŝŶĚĞdĂŶƌŦǀĞ7ŶƐĂŶ Ka al ı Yay. İsta ul s. . Ko ev Sadrudd Muha ed . İshak &ąƚŝŚĂ^ƸƌĞƐŝdĞĨƐŝƌŝ͕tr . Ekre De irli İz Yay. İsta ul s. e r DŝƐ﹌Ƶ͛ůͲƺŶƐ͕s. 5 8. Muhakkik s f lerde D v d-ı Kayser Aristo da aşlayarak felsefe ileri za a örüşleri i değerle dir ek suretiyle ke di örüşleri i ortaya koyduğu ir ris le kale e al ıştır. Kayser u ris lesi de İ Ara de etkile diği örül ektedir. Bkz. Kayser Şerefüdd D v d . Mah ud EŝŚąLJĞƚƺ͛ůͲďĞLJąŶĨŠĚŝƌąLJĞƚŝ͛njͲnjĂŵąŶ͕;ZĞƐąŝůƺ<ĂLJƐĞƌŠ içi de tah. Cel leddi Aştiy Tahra ss. - . D vud-ı Kayser i za a a layışı hakkı da e el ir değerle dir e içi kz. Bayraktar Meh et D v d el-Kayser de Za a Kavra ı 7ďŶƌĂďŠ'ĞůĞŶĞŒŝǀĞąǀƸĚĞůͲ<ĂLJƐĞƌŠ͕haz. Tura Koç İ sa Yay. İsta ul ss. - 8. İ Ma z r Ce leddi Muha ed . Mükerre >ŝƐąŶƺ͛ůͲƌĂď͕Kahire ts. . II s. . Ş hid Muha ed ĞůͲDĞǀƐƵĂƚƺ͛ůͲ7ƐůąŵŝLJLJĞĞůͲąŵŵĞ͕Kahire s. . ztürk Mustafa Kur da ve İsl esi Arap Düşü esi de Dehr Kavra ı KŶŽŬƵnjDĂLJŦƐmŶŝǀĞƌƐŝƚĞƐŝ7ůĂŚŝLJĂƚ &ĂŬƺůƚĞƐŝĞƌŐŝƐŝ͕sy. Sa su s. 5 . •INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5ȱ Kur’ân,ȱdehrȱkelimesiniȱkullanarakȱcâhiliyeȱaraplarÍnÍnȱzamanÍȱtanrÍlaótÍrmakȱsuretiyleȱ herȱóeyiȱonunȱgücüneȱbaÂlamalarÍnaȱatÍftaȱbulunmaktadÍr. ȱÂyetteȱmüórikȱAraplarÍnȱóöyleȱ dediÂiȱbelirtilmektedir:ȱ“Onlarȱdedilerȱki:ȱ“BaókaȱdeÂil,ȱsadeceȱdünyaȱhayatÍmÍzȱvardÍr;ȱölüȬ rüzȱ veȱyaóarÍz.ȱBiziȱ yokȱedenȱdeȱzamandanȱ(dehr)ȱbaókasÍȱdeÂildir.”ȱ OnlarÍnȱbuȱhusustaȱ hiçbirȱbilgisiȱyok.ȱOnlarȱsâdece,ȱzandaȱbulunuyorlar.” ȱÂyetteȱdeȱzikredildiÂiȱüzere,ȱonlaraȱ göre,ȱinsanÍȱyokȱoluóaȱsürükleyenȱyegâneȱfaktör,ȱzamandÍr.ȱ Özetle,ȱdehrȱkavramÍ,ȱbazÍȱdurumlardaȱveȱyerlerdeȱzamanȱileȱeóȱanlamlÍȱolarakȱkullaȬ nÍlsaȱdaȱhakikatteȱzamandanȱfarklÍȱmânâyaȱgelmektedir.ȱOnuȱzamanȱkavramÍndanȱayÍranȱ enȱönemliȱfark,ȱzamanȱtabiriȱileȱifadeȱedilenȱsüreciȱdeȱiçineȱalan,ȱdahaȱgenióȱveȱkuóatÍcÍȱbirȱ anlamȱtaóÍmasÍdÍr.ȱBuȱnoktada,ȱdehrinȱ“mutlakȱzaman”ȱdemekȱolduÂunuȱveȱzamansalȱolaȬ rakȱ bölümlendirilmióȱ tümȱ süreçleri,ȱ yaniȱ zamanȱ dilimleriniȱ deȱ ihtivaȱ ettiÂiniȱ söylemekȱ mümkündür.ȱ ͘^ĂĚƌĞĚĚŝŶ<ŽŶĞǀŠǀĞDŽůůĂ&ĞŶąƌŠ͛ĚĞĚͲĞŚƌƐŵąƐŦ MutlakȱzamanȱanlamÍndakiȱ“edȬdehr”ȱkavramÍ,ȱgerekȱGslâmȱkültüründeȱgerekseȱmuȬ hakkikȱsûfîlerinȱnazarÍndaȱEsmâȬiȱHüsnâ’danȱbiriȱolarakȱkabulȱedilmiótir.ȱBuȱkanaatinȱoluóȬ masÍndaȱenȱbüyükȱetkenȱHz.ȱPeygamber’inȱ“Dehr’eȱsövmeyiniz.ȱÇünküȱDehrȱAllah’tÍr”ȱhaȬ disidir. 8ȱ Mollaȱ Fenârî’yeȱ göre,ȱ Dehrȱ esmasÍ,ȱ zamanÍnȱ aslÍ,ȱ diÂerȱ esmâîȱ nispetlerȱ veȱ küllîȱ hakîkatlerȱ gibiȱ ma’kûl/aklîȱ birȱ nispettir. ȱ EdȬDehr,ȱ anaȱ isimlerdenȱ yani,ȱ ümmehâtȬÍȱ esȬ mâdan ȱbiridirȱveȱhükümleriȱbütünȱâlemlerdeȱfarzȱedilenȱtakdirlere/ölçülereȱgöreȱtaayyünȱ eder.ȱBahsiȱgeçenȱölçüler,ȱmümkinlerinȱvarlÍklarÍnÍnȱveȱhükümlerininȱhallerineȱgöreȱbelirleȬ nirler. ȱ ZamanÍnȱ bölümlereȱ ayrÍlmasÍylaȱ oluóanȱ vakitlerinȱ veyaȱ zamanȱ dilimlerinin,ȱ edȬ DehrȱesmâsÍnÍnȱhükümlerineȱgöreȱtafsilleómesindenȱdolayÍ,ȱFenârî,ȱDehr’i,ȱzamanÍnȱruhuȱ olarakȱdeÂerlendirmiótir. ȱOnaȱgöre,ȱzaman,ȱHakk’ÍnȱvücûdununȱbirȱsÍfatÍȱveȱaynÍȱzamandaȱ “Dehr”ȱdiyeȱisimlendirilmióȱolanȱimtidâdî/ȱyardÍmȱediciȱnispetinȱsûretidir. ȱYaniȱedȬDehr,ȱ varlÍÂÍnȱvücûdaȱgelmesiniȱbirȱbaókaȱdeyióle,ȱsübûtȱhalindekiȱaynlarÍnȱvarlÍkȱelbisesiȱgiyinȬ mesiniȱsaÂlayanȱilâhîȱyardÍmdÍr.ȱDolayÍsÍyla,ȱ“DehrȱAllah’tÍr”ȱdemek,ȱâlemdeȱvarȱolanȱveyaȱ meydanaȱgelenȱherhangiȱbirȱóey,ȱkiminȱeliyleȱgerçekleóirseȱgerçekleósin,ȱ“tümȱfiillerinȱgerçekȱ sebebiȱveȱfailiȱAllah’tÍr”ȱdemektir. ȱ DiÂerȱtaraftan,ȱbirȱóeyinȱzamanÍ,ȱoȱóeyinȱóuȱânÍdÍr.ȱBunaȱgöre,ȱânȱileȱdevirlerȱveȱvarlÍklarȱ zuhûrȱeder.ȱDevirlerinȱmazharlarÍȱolgularda/kevnlerdeȱidrâkȱedilir.ȱZihinlerdeȱiseȱakledilir.ȱ 8 Cahiliyye Arapları ı yette zikredile söyle leri İsl tarihi de daha so ra ortaya çıka ateryalist-ateist dü ya örüşü ü ve le i ezel olup ir yaratı ısı ulu adığı ı savu a ve dehre ispetle dehr ler/dehriyye adı ile şöhret ul uş ru u ilkeleri ile örtüş ektedir. Daha fazla il i içi kz. Altı taş ayra i Dehriyye 7͕İsta ul . s. . C siye 5/ . Buh r ĚĞď Al E ü l- ida İs ail . Muha ed <ĞƔĨƺ͛ů,ĂĨą D ru İhy i t-Tür si l-Ara Beyrut . s. 55 adisi diğer riv yetleri içi kz. Ta er Muha ed . Cer r ąŵŝƵ͛ůͲĞLJąŶͲĂŶdĞ͛ǀŠůŝLJ͛ŝůͲ<Ƶƌ͛ąŶ͕D ru l- ikr Dı eşk 5 . 8 s. 5 - 5 . e r DŝƐ﹌Ƶ͛ůͲƺŶƐ s. 8- . Muhakkik s f ler il h isi leri z t sıfat ve fiil isi leri i i çeşitli kısı lara ayır ışlardır. Ü eh t-ı es ya i a a isi ler e el ka ule öre akk ı z tı a taalluk ede isi lerdir. Ko ev &ąƚŝŚĂ^ƵƌĞƐŝdĞĨƐŝƌŝ s. . e r DŝƐ﹌Ƶ͛ůͲƺŶƐ s. 5- . e r DŝƐ﹌Ƶ͛ůͲƺŶƐ s. 5 . De irli 7ƐůąŵDĞƚĂĨŝnjŝŒŝŶĚĞdĂŶƌŦǀĞ7ŶƐĂŶ͕ s. . ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• ȱ GóteȱbuȱóekildeȱedȬDehr’inȱveȱzamanÍnȱhükümleriȱtafsilleóir. 5ȱBuradanȱhareketle,ȱâlemdeȱtaȬ ayyünȱveȱzuhûrȱedenȱherȱóeyinȱedȬDehr’inȱhükmüyleȱgerçekleótiÂiniȱsöylemekȱmümkünȬ dür.ȱÇünküȱAllahȱDehr’dir.ȱHerȱóeyinȱhakîkatiȱondaȱvücûdȱbulmuótur.ȱGizliȱveȱaóikârȱbütünȱ âlem,ȱzamanȱveȱmekân,ȱezeldenȱebedeȱkadarȱAllah’ÍnȱesmâsÍnÍnȱbirȱtecellîsidir.ȱBuȱsebeple,ȱ Dehr,ȱbütünȱesmâȬiȱilâhiyyeninȱherȱóeyiȱihâtaȱedenȱfeleÂidir. ȱGbnȱArabîȱbuȱdurumuȱóöyleȱ açÍklamaktadÍr:ȱAllahȱTeâlâȱbizeȱsonaȱermióȱbazÍȱióleriȱbildirirkenȱgeçmióȱzaman,ȱilerideȱolaȬ cakȱóeyleriȱbildirirkenȱgelecekȱzaman,ȱmevcutȱdurumdakiȱóeylerinȱbazÍlarÍnÍȱiseȱóimdikiȱzaȬ manȱkipiyleȱanlatmaktadÍr.ȱBizȱbuȱifadeleriȱanlayabilmekȱiçin,ȱbunlarÍnȱkendisindeȱgerçekȬ leótiÂiȱbirȱ“zarf”ȱyaniȱbirȱhakîkatȱararÍz.ȱBuȱzarfÍȱhakikatteȱbulamazkenȱvehimdeȱbirȱzarfȱ olarakȱzamanÍȱbuluruz.ȱBuȱzarfȱvehimdekiȱzarfÍnȱmazrûfudurȱveȱvehimȱsürekliȱonunȱhakȬ kÍndaȱhükümȱverir.ȱGóteȱvehimleȱveyaȱakÍllaȱyaȱdaȱduyuylaȱöÂrenilenȱóey,ȱtümȱmevcûdâtÍnȱ varȱ olurkenȱ kendisineȱ dayandÍÂÍȱ Hakk’Ínȱ varlÍÂÍdÍr.ȱ Góteȱ buȱ nispetȱ sebebiyleȱ Allahȱ Teâlâȱ kendisiniȱedȬDehrȱ(zaman)ȱolarakȱisimlendirmiótirȱki,ȱgerçekȱhükümȱsahibininȱzamanȱdeÂilȱ deȱkendisiȱolduÂuȱbilinsin.ȱÇünküȱondanȱbaókaȱhükümȱsahibiȱyoktur.ȱEóyâȱhükümleriyleȱ birlikteȱonunȱvarlÍÂÍndaȱtaayyünȱveȱzuhûrȱeder. ȱNasÍlȱki,ȱgenelȱvarlÍkȱtecellîsiȱileȱeóyâȱzuhûrȱ ediyorsa,ȱtecellîȬiȱânȱileȱdeȱzamanȱdilimleriȱveyaȱzamanÍnȱcüzleri/unsurlarÍȱmeydanaȱgelȬ mektedir. 8ȱÖzetleȱvarlÍkȱözelliÂindeȱolanȱherȱóey,ȱyaniȱdÍóȱdünyadaȱhazÍrȱbulunanȱtümȱeóyâ,ȱ varȱolmaȱbakÍmÍndan,ȱedȬDehrȱolanȱHakk’ÍnȱvarlÍÂÍnaȱdayanmaktadÍr.ȱHakk’ÍnȱzamanÍnȱ sahibiȱolmasÍnÍȱifadeȱedenȱbuȱyönüȱsayesinde,ȱzamandanȱbaÂÍmsÍzȱolarakȱdüóünülemeyenȱ mümkinȱvarlÍklarÍn,ȱzamanlaȱirtibatÍnÍnȱakledilmesiȱdahaȱkolaylaómaktadÍr.ȱ EdȬDehrȱ esmasÍnÍnȱ anlaóÍlmasÍ,ȱ sadeceȱ varlÍkȬzamanȱ irtibatÍnÍnȱ akledilmesindeȱ deÂil,ȱ zamanÍnȱ kendisininȱ veȱ mâhiyetininȱ bilinmesindeȱ deȱ oldukçaȱ mühimdir.ȱ Nitekimȱ Gbnȱ Arabî’yeȱgöre,ȱdehrȱilmineȱvakÍfȱolanȱkimseȱherȱóeyiȱHakk’aȱnisbetȱeder,ȱziraȱoȱkimseȱiçinȱ çokȱbüyükȱgeniólikȱsözȱkonusudur. ȱKonevî,ȱbuȱkimseyiȱ“Ebu’lȬvakt”ȱolarakȱadlandÍrmakȬ tadÍr.ȱEbu’lȬvaktȱolanȱkiói,ȱzamanÍnȱhakîkatiniȱveȱedȬDehrȱismininȱmüsemmâsÍnÍȱbilenȱkióiȬ dir.ȱO,ȱzamanÍnȱdürülmesini,ȱyayÍlmasÍnÍ,ȱgizliliÂiniȱveȱaçÍklÍÂÍnÍ,ȱhisȱveȱhayal,ȱruhȱveȱmisal,ȱ makamȱveȱhalȱolarakȱmüóahedeȱeder. ȱ MuhakkiklerȱtarafÍndanȱzamanÍnȱaslÍȱveȱruhuȱolarakȱtelakkiȱedilenȱedȬDehrȱesmâsÍnÍnȱ zihindeȱgerçekliÂiȱbulunanȱaklîȬesmâîȱbirȱnispetȱolduÂunuȱbelirtmiótik.ȱAklî/ma’kûlȱolanȱbuȱ hakîkatinȱfizikîȱâlemleȱiliókisiniȱiseȱóöyleȱaçÍklamakȱmümkündür:ȱVakitlerin,ȱgünlerin,ȱaylaȬ rÍnȱyÍllarÍnȱveȱbüyükȱdevirlerinȱbelirlenmesiȱilâhîȱisimlereȱveȱbunlarÍnȱhakîkatlerineȱbaÂlÍdÍr.ȱ Buradaȱ yeriȱgelmiókenȱ belirtmeliyizȱki,ȱsûfîlerinȱ ilâhîȱ isimlerȱteorisi,ȱâlemdeȱ varȱ olanȱherȱ óeyinȱHakk’ÍnȱisimlerindenȱbirineȱdayanmasÍȱfikriniȱesasȱalÍr.ȱBunaȱgöre,ȱAró’Ín,ȱKürsî’nin,ȱ feleklerinȱveȱyÍldÍzlarÍnȱhareketleriniȱbelirleyenȱóeyȱbuȱisimlerdir.ȱMollaȱFenârî’ninȱzamanÍnȱ aynÍȱiçinȱtayinȱedilmióȱdiyeȱifadeȱettiÂiȱAró,ȱedȬDehrȱismininȱmazharÍȱveȱRahmân’Ínȱistivâȱ 5 8 Ko ev &ąƚŝŚĂ^ƵƌĞƐŝdĞĨƐŝƌŝ s. . Yusuf 7ďŶƌĂďŠĂŵĂŶǀĞ<ŽnjŵŽůŽũŝ͕ s. . İ Ara ĞůͲ&ƺƚƸŚąƚƺ͛ůͲDĞŬŬŝLJLJĞ . s. Yusuf 7ďŶƌĂďŠĂŵĂŶǀĞ<ŽnjŵŽůŽũŝ͕s. . Seyyid Mustafa R si Efe di dĂƐĂǀǀƵĨ^ƂnjůƺŒƺͲ/ƐƚŦůąŚąƚͲŦ7ŶƐąŶͲŦ<ąŵŝů haz. İhsa Kara İ sa Yay. İsta ul İ Ara ĞůͲ&ƺƚƸŚąƚƺ͛ůͲDĞŬŬŝLJLJĞ . s. 8 ayrı a kz. Kılıç bĞLJŚͲŝŬďĞƌ7ďŶƌĂďŠƺƔƺŶĐĞƐŝŶĞ'ŝƌŝƔ s. Ko ev Sadrudd Muha ed . İshak 7ůąŚŠEĞĨŚĂůĂƌ tr . Ekre De irli İz Yay. İsta ul s. . . 8 s. 5 8. •INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5ȱ yeridir. ȱBuȱbaÂlamdaȱKonevî,ȱ“Hak,ȱedȬDehrȱismininȱsûretininȱkapÍsÍnÍ,ȱAró’ÍnȱveȱkendiȬ sineȱtâbiȱolanȱdevirlerinȱgünlükȱhareketiyleȱaçmÍótÍr”ȱder. ȱKonevîȱveȱFenârî’yeȱgöre,ȱedȬ DehrȱismininȱhükümlerininȱzuhûrȱettiÂiȱmazhar,ȱhareketleriȱileȱzamanÍnȱölçüldüÂüȱAró’tÍr.ȱ BirȱdiÂerȱdeyióle,ȱAró,ȱedȬDehrȱismininȱhükümlerineȱgöreȱhareketȱetmektedir.ȱBuȱdaȱzamanÍȱ doÂrudanȱetkileyenȱveȱóekillendirenȱóeyinȱDehrȱolduÂunuȱgöstermektedir.ȱBinaenaleyhȱGbnȱ Arabî,ȱcahiliyeȱAraplarÍnÍnȱDehr’iȱmutlakȱgüçȱveȱiradeȱsahibiȱolarakȱtelakkiȱetmeleriniȱdoÂruȱ bulmaktadÍr.ȱDahaȱönceȱdeȱzikrettiÂimizȱbuȱâyeteȱgöre,ȱcâhiliyeȱAraplarÍ,ȱ“BaókaȱdeÂil,ȱsaȬ deceȱdünyaȱhayatÍmÍzȱvardÍr;ȱölürüzȱveȱyaóarÍz.ȱBiziȱyokȱedenȱdeȱzamandanȱ(dehr)ȱbaókasÍȱ deÂildir.” ȱDiyerekȱherȱóeyiȱDehr’inȱgücüneȱbaÂlamaktadÍrlar.ȱGbnȱArabîȱbuȱâyetiȱyorumȬ larken,ȱ inanmayanlarÍnȱ sadeceȱ zamanÍnȱ kendileriniȱ helakȱ edeceÂiniȱ düóünmelerindeȱ çokȱ haklÍȱolduklarÍnÍ,ȱçünküȱAllah’ÍnȱDehrȱolduÂunuȱsöyledikleriniȱifadeȱeder. ȱHerȱneȱkadarȱ müóriklerȱbunuȱdemekȱistemeselerȱveȱAllah’ÍnȱismiȱolanȱDehr’iȱdeÂilȱdeȱzamanÍȱkastetmióȱ olsalarȱbileȱGbnȱArabî,ȱfarklÍȱbirȱbakÍóȱaçÍsÍyla,ȱonlarÍnȱgörüólerininȱdoÂruȱolduÂunuȱdileȱgeȬ tirmiótir.ȱ Tahkikȱekolüneȱmensup,ȱGbnȱArabî,ȱKonevîȱveȱMollaȱFenârîȱgibiȱsûfîlerinȱedȬDehrȱesȬ mâsÍnaȱyükledikleriȱmânâȱveȱbuȱesmânÍnȱzamanlaȱirtibatÍȱvahdetȬiȱvücûdȱanlayÍóÍnÍnȱtemelȱ esasÍnÍȱyansÍtmaktadÍr.ȱZiraȱzaman,ȱHakk’ÍnȱfiillerininȱortayaȱçÍktÍÂÍȱbirȱtecelligahtÍr.ȱDahaȱ doÂrusuȱinsanÍnȱ“an”laraȱböldüÂüȱzaman,ȱgerçekteȱHakk’ÍnȱbirȱismiȱolanȱedȬDehr’inȱtecelȬ lisidir.ȱBuȱdurumdaȱinsanÍnȱböldüÂüȱ“an”larÍnȱkaynaÂÍȱolanȱveȱonuȱvarȱedenȱedȬDehrȱAlȬ lah’tÍr,ȱdemekle,ȱbütünȱvarȱolanlaraȱvarlÍkȱverenȱAllah’tÍrȱdemekȱaynÍȱóeydir.ȱGóteȱvahdetȬiȱ vücûdȱanlayÍóÍ,ȱvarlÍk,ȱzamanȱveyaȱmekânȱgibiȱzihinȱtarafÍndanȱbölünenȱveȱalgÍlanabilenȱ óeyleriȱHakk’aȱbaÂlamayÍȱamaçlamaktadÍr. 5ȱNitekimȱóuȱhadîsȬiȱkudsîdeȱCenâbȬÍȱHak,ȱDehrȱ olmasÍȱyönüyleȱâlemiȱkâimȱkÍldÍÂÍnÍȱzikretmektedir:ȱ“ÂdemoÂluȱDehr’eȱsöverekȱbanaȱezâȱ veriyor.ȱHâlbukiȱbenȱDehr’im.ȱHerȱemirȱbenimȱelimdedir.ȱGeceyiȱgündüzüȱbenȱarkaȱarkayaȱ getiririm.” ȱ DiÂerȱtaraftan,ȱDehrȱsadeceȱzamanȱdeÂil,ȱaynÍȱzamandaȱmekândÍrȱda.ȱÇünküȱDehrȱherȱ óeyiȱbütünüyleȱihataȱedenȱfelektir.ȱGçindekiȱherȱóeyiȱhemȱzamansalȱhemȱdeȱmekânsalȱolarakȱ kapsar. ȱVarlÍÂÍnȱvücûdaȱgelióininȱedȬDehrȱesmâsÍnÍnȱtecellîlerineȱgöreȱolduÂunuȱveȱvakitȬ lerinȱbuȱesmânÍnȱmazharlarÍȱveȱsûretleriȱolduÂunuȱbelirtmiótik.ȱBunaȱilaveȱetmemizȱgerekenȱ birȱdiÂerȱhususȱiseȱbuȱesmânÍnȱtecellîlerininȱsürekliȱolarakȱyenilendiÂiȱveȱbuȱyenilenmeninȱ hiçbirȱandaȱkesintiyeȱuÂramadÍÂÍȱhususudur.ȱNitekimȱmuhakkiklerinȱ“teceddüdȬiȱemsâl”ȱ olarakȱtabirȱettiÂiȱilkeyeȱgöre,ȱesmâîȱtecellîlerȱsonsuzdurȱveȱbirbiriniȱtekrarȱetmeksizinȱsüȬ rekliȱyenilenirler.ȱGóteȱedȬDehrȱesmâsÍnÍnȱdaȱhükmününȱkesilmemesi,ȱcüzlerininȱkesintiyeȱ uÂramamasÍȱveȱnispetlerininȱsürekliȱyenilenmesiȱgerekir.ȱBunaȱbaÂlÍȱolarak,ȱsûfîlerȱyaratȬ manÍnȱ herȱ ânȱ tekrarlandÍÂÍ/ȱ yenilendiÂiȱ konusundaȱ hemfikirdirler.ȱ Buȱ baÂlamdaȱ Mollaȱ Fenârî,ȱzamanȱveȱdehrinȱcüzlerininȱtekerrürȱetmeyeceÂiniȱveȱbunlarlaȱtaayyünȱveȱteceddüdȱ 5 e r DŝƐ﹌Ƶ͛ůͲƺŶƐ͕ s. . Ko ev &ąƚŝŚĂ^ƵƌĞƐŝdĞĨƐŝƌŝ͕s. . C siye 5/ . Yusuf 7ďŶƌĂďŠĂŵĂŶǀĞ<ŽnjŵŽůŽũŝ͕ s. ayrı a kz. İ Ara ĞůͲ&ƺƚƸŚąƚƺ͛ůͲDĞŬŬŝLJLJĞ͕ . s. . De irli 7ƐůąŵDĞƚĂĨŝnjŝŒŝŶĚĞdĂŶƌŦǀĞ7ŶƐĂŶ͕ s. . Buh r ĚĞď͕ . adisi yoru u içi kz. Makdis Şe südd E A dillah Muha ed . Müflih Ěąďƺ͛ƔͲƔĞƌ͛ŝLJLJĞ͕ Müessesetü Kurtu a Kahire ts. s. . Yusuf 7ďŶƌĂďŠĂŵĂŶǀĞ<ŽnjŵŽůŽũŝ͕ s. . ULUSLARARASI İSLAM MEDENİYETİNDE ZAMAN SEMPOZYUMU / 8- EKİM 5• ȱ edenȱóeylerinȱdeȱaynÍȱözellikteȱolduÂunuȱyani,ȱsürekliȱyenilenmeȱiçindeȱbulunduÂunuȱbeȬ lirtmektedir. 8ȱHattaȱsûfîlerȱedȬDehrȱkelimesininȱyevmȱveȱân,ȱóe’nȱveȱtecellîȱmânâlarÍnaȱgelȬ diÂiniȱzikrederek,ȱtecellîȬiȱilâhîninȱsÍnÍrsÍzȱolarakȱtecellîȱmekânlarÍndaȱ(mütecellâȱleh),ȱherȱ anda,ȱkesintisizȱóekildeȱbirbiriniȱmüteakibenȱortayaȱçÍktÍÂÍnÍȱzikretmektedirler. ȱ KÍsaca,ȱdehrȱzamanÍnȱveȱzamanaȱbaÂlÍȱolanȱtümȱküllîȱveȱcüz’îȱunsurlarÍnȱkaynaÂÍdÍr.ȱ Hakk’ÍnȱedȬDehrȱolmasÍ,ȱâlemdekiȱherȱóeyin,ȱyaniȱtümȱmahlûkatȱveȱmevcûdâtÍnȱsahibiȱolȬ masÍnÍȱifadeȱetmektedir.ȱMuhakkikȱsûfîlerȱdeȱedȬDehrȱesmâsÍnÍȱHakk’ÍnȱvarlÍklaȱolanȱontoȬ lojikȱirtibatÍnÍȱizahȱetmekteȱkullanmÍólarȱveȱzamandanȱbaÂÍmsÍzȱdüóünülemeyenȱtümȱvarȬ lÍklarÍn,ȱvücûdlarÍnÍȱHakk’aȱbaÂlamÍólardÍr.ȱ ^ŽŶƵĕ Zaman,ȱhayatÍnȱdînî,ȱsosyal,ȱbireyselȱveyaȱbunlarÍnȱdÍóÍndaȱdahaȱfarklÍȱóekillerdeȱtanzimȱ edilmesindeȱçokȱbüyükȱfonksiyonaȱsahipȱolmasÍnaȱraÂmen,ȱtanÍmlanmasÍndaȱbüyükȱgüçȬ lüklerȱyaóananȱbirȱolgudur.ȱBuȱgüçlüÂünȱenȱönemliȱsebepleri,ȱzamanÍnȱreelȱbirȱgerçekliÂeȱ sahipȱolmayÍp,ȱaklî/zihnîȱözellikteȱolmasÍȱveȱkióidenȱkióiyeȱdeÂióenȱgöreceliȱyapÍsÍdÍr.ȱÖyleȱ ki,ȱaynÍȱzamanȱdilimi,ȱfarklÍȱhaletȬiȱruhiyyeyeȱsahipȱkimselerȱtarafÍndanȱfarkÍȱuzunluktaȱalȬ gÍlanabilmektedir.ȱFarklÍȱsahalaraȱmensupȱdüóünürlerȱtarafÍndanȱgenellikleȱtanÍmlanamazȬ lÍÂÍȱveȱrölatifliÂiȱüzerindeȱdurulanȱzaman,ȱsûfîlerce,ȱsâlikinȱmanevîȱtekâmülüneȱkatkÍsÍȱnokȬ tasÍndaȱeleȱalÍnmÍótÍr.ȱBunaȱgöre,ȱsûfîninȱenȱdeÂerliȱzamanÍȱiçindeȱbulunduÂuȱandÍrȱkiȱbu,ȱ “vakt”ȱolarakȱisimlendirilmektedir.ȱKemâleȱulaómayÍȱhedefȱedinenȱsâlikinȱvaktininȱgereÂiniȱ yapmasÍȱgerekirȱki,ȱböyleȱbirȱdervióeȱ“ibnü’lȬvakt/vaktinȱoÂlu”ȱdenir.ȱDolayÍsÍyla,ȱgenelȱtaȬ savvufȱkültüründeȱzamanÍnȱaÂÍrlÍklÍȱolarak,ȱpratikȱyönüȱüzerindeȱdurulmuótur.ȱ ZamanÍnȱbahsiȱgeçenȱgöreceliȱözelliÂiȱyanÍnda,ȱmuhakkiklerinȱzamanÍnȱmetafizikȱyönüȱ üzerindeȱdeȱdurduÂuȱgörülmektedir.ȱOnlaraȱgöre,ȱzamanÍnȱaslÍȱveȱruhuȱHakk’ÍnȱisimlerinȬ denȱbiriȱolanȱedȬDehrȱesmasÍdÍr.ȱÇünküȱzamanÍnȱunsurlarÍnÍȱbelirleyenȱedȬDehrȱesmâsÍnÍnȱ tecellîleridir.ȱZiraȱzamanÍnȱölçülmesi,ȱAró’Ínȱhareketleriȱsayesindeȱgerçekleómektedir.ȱAróȱ iseȱHakk’ÍnȱedȬDehrȱesmâsÍnÍnȱmazharÍȱveȱsûretidir.ȱDolayÍsÍylaȱzamanaȱaitȱtümȱunsurlarȱ buȱesmâȱileȱbelirlenmektedir.ȱBununȱyanÍȱsÍra,ȱedȬDehr,ȱvarlÍÂÍnȱveȱmevcûdâtÍnȱontolojikȱ kaynaÂÍdÍr.ȱÇünküȱzamanÍnȱaslÍȱolmasÍ,ȱzamandanȱayrÍȱdüóünülemeyenȱtümȱtikellerinȱonaȱ baÂlÍȱolmasÍ,ȱvarlÍklarÍnÍnȱonaȱdayanmasÍȱanlamÍnaȱgelmektedir.ȱȱ ȱ  ȱ 8 e r DŝƐ﹌Ƶ͛ůͲƺŶƐ͕ s. 8- . Dehr ve varlığı s retleri i her a da ye ile ,ŝŬĞŵKŬƵŵůĂƌŦŝĕŝŶŶĂŚƚĂƌ͕tr . Ekre De irli İz Yay. İsta ul s. Seyyid Mustafa Rasi Efe di dĂƐĂǀǀƵĨ^ƂnjůƺŒƺ s. 5 . esi hakkı da kz. Af f E u l-Ala &ƵƐƸƐƵ͛ůͲ . •INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON TIME IN ISLAMIC CIVILIZATION / 8- OCTOBER 5ȱ <zE< Buh r Muha ed . İs il ^ĂŚŝŚƵ͛ůͲƵŚąƌŠ ağrı Yay. İsta ul . Al E ü l- ida İs ail . Muha ed <ĞƔĨƺ͛ů,ĂĨą D ru İhy i t-Tür si l-Ara Beyrut . Af f E u l-Ala &ƵƐƸƐƵ͛ůͲ,ŝŬĞŵKŬƵŵůĂƌŦŝĕŝŶŶĂŚƚĂƌ͕tr . Ekre De irli İz Yay. İsta ul . Altı taş ayra i Dehriyye 7͕ . İsta ul . Bayraktar Meh et D v d el-Kayser de Za a Kavra ı 7ďŶƌĂďŠ'ĞůĞŶĞŒŝǀĞąǀƸĚĞůͲ<ĂLJƐĞƌŠ͕haz. Tura Koç İ sa Yay. İsta ul . Bö eri erhard İ al-Ara i s Co ept of Ti e 'ŽĚŝƐĞĂƵƚŝĨƵůĂŶĚ>ŽǀĞƐĞĂƵƚLJ͗ĞĚŝĐĂƚĞĚĨŽƌ͘DĂƌLJ ^ĐŚŝŵŵĞů Leide . Ceyha Se ih Vakit 7͕ . İsta ul . Dağ Meh et İsla elsefesi de Aristo u Za a örüşü ŶŬĂƌĂmŶŝǀĞƌƐŝƚĞƐŝ7ůĂŚŝLJĂƚ&ĂŬƺůƚĞƐŝĞƌŐŝƐŝ . I A kara . De irli Ekre 7ƐůąŵDĞƚĂĨŝnjŝŒŝŶĚĞdĂŶƌŦǀĞ7ŶƐĂŶ Ka al ı Yay. İsta ul . --------- 7ďŶƺ͛ůͲƌĂďŠDĞƚĂĨŝnjŝŒŝ͕ Sufi Yay. İsta ul . e r Muha ed . a za DŝƐ﹌Ƶ͛ůͲƺŶƐďĞLJŶĞ͛ůͲŵĂ͚ŬƸůǀĞ͛ůͲŵĞƔŚƸĚ eşr. Muha ed ev İ tiş r t-ı Mevl Tahra 8 . ü vir E u l- asa Ali <ĞƔĨƺ͛ůͲDĂŚĐƸď͕ tr . Mah d Ah ed M z E u l-Az i Mekte etü s-Sek fe edD iyye Kahire . İ Ara E A dullah Muhyidd Muha ed . Ali et-T ĞůͲ&ƺƚƸŚąƚƺ͛ůͲDĞŬŬŝLJLJĞ͕tah. Os a Yahya D ru tTur si l-Ara Beyrut . İ Ma z r Ce leddi Muha ed . Mükerre >ŝƐąŶƺ͛ůͲƌĂď͕Kahire ts. Kayser Şerefüdd D v d . Mah ud EŝŚąLJĞƚƺ͛ůͲďĞLJąŶ ĨŠ ĚŝƌąLJĞƚŝ͛njͲnjĂŵąŶ͕ ;ZĞƐąŝůƺ <ĂLJƐĞƌŠ içi de tah. Cel leddi Aştiy Tahra . Kılıç Mah ut Erol bĞLJŚͲŝŬďĞƌ7ďŶƌĂďŠƺƔƺŶĐĞƐŝŶĞ'ŝƌŝƔ͕S f Kitap Yay. İsta ul . Ko ev Sadrudd Muha ed . İshak &ąƚŝŚĂ^ƸƌĞƐŝdĞĨƐŝƌŝ͕tr . Ekre De irli İz Yay. İsta ul . --------- 7ůąŚŠEĞĨŚĂůĂƌ tr . Ekre De irli İz Yay. İsta ul . Kuşeyr A dülkeri . ev zi ĞƌͲZŝƐąůĞƚƺ͛ůͲ<ƵƔĞLJƌŝLJLJĞ͕İ tiş r t-ı B d r Ku 5. Kutluer İlha Za a 7͕ . İsta ul . Küçük Os a Nuri Za a Düşü esi i Tasavvuf Açılı ı dĂƐĂǀǀƵĨĞƌŐŝƐŝ͕sy. A kara . Makdis Şe südd E A dillah Muha ed . Müflih Ěąďƺ͛ƔͲƔĞƌ͛ŝLJLJĞ͕Müessesetü Kurtu a Kahire ts. ztürk Mustafa Kur da ve İsl esi Arap Düşü esi de Dehr Kavra ı KŶŽŬƵnjDĂLJŦƐmŶŝǀĞƌƐŝƚĞƐŝ 7ůĂŚŝLJĂƚ&ĂŬƺůƚĞƐŝĞƌŐŝƐŝ͕sy. Sa su . R z ahreddi Muha ed . er . üseyi ZĞƐąŝů&ĞůƐĞĨŝLJLJĞ͕D ru l-Efl k el-Ced de Beyrut 8 . --------- hLJƸŶƵ͛ůͲ,ŝŬŵĞ͕tah. Ah ed i z Mekte etü l-A el el-Mısriyye Kahire ts. Seyyid Mustafa R si Efe di dĂƐĂǀǀƵĨ^ƂnjůƺŒƺͲ/ƐƚŦůąŚąƚͲŦ 7ŶƐąŶͲŦ <ąŵŝů haz. İhsa Kara İ sa Yay. İsta ul 8. Söze Ke al E u l-Berekat Bağdadi i Za a Teorisi ŝŶŝƌĂƔƚŦƌŵĂůĂƌ͕ . IV sy. A kara . Su ar Cavit Ber so da Şuur alleri ve Za a ŶŬĂƌĂmŶŝǀĞƌƐŝƚĞƐŝ7ůĂŚŝLJĂƚ&ĂŬƺůƚĞƐŝĞƌŐŝƐŝ͕ . VIII A kara 5. Ş hid Muha ed ĞůͲDĞǀƐƵĂƚƺ͛ůͲ7ƐůąŵŝLJLJĞĞůͲąŵŵĞ͕Kahire . Şulul Cevher İsla Düşü esi de Za a Tasavvuru ,ĂƌƌĂŶ mŶŝǀĞƌƐŝƚĞƐŝ 7ůĂŚŝLJĂƚ &ĂŬƺůƚĞƐŝ ĞƌŐŝƐŝ sy. Şa lıurfa . Ta eri Muha ed . Cerir ĂŵŝƵ͛ů͕ĞLJąŶͲąŶdĞ͛ǀŝů͛ŝLJ͛ŝůͲ<Ƶƌ͛ąŶ͕D ru l- ikr Dı eşk 5 . Uludağ Süley a Ri lü l- ay 7͕ . 5 İsta ul 8. Yusuf Muha ed a ı 7ďŶƌĂďŠĂŵĂŶǀĞ<ŽnjŵŽůŽũŝ͕çev. Kadir iliz Nefes Yay. İsta ul ts. ȱ ȱ