Akdağmadeni Cam Yüzük Kaşı Mühür

AKDA~MADEN~~CAM YÜZÜK KA~I MÜHÜR ~LKNUR TA~*-MEL~H ARSLAN"-HASAN K. ~ENYURT' Makalemizin konusu olan camdan skarabe tipli yüzük mühür ka~~, Yozgat Müze Müdürlü~ünde bulunmaktad~r. Bu ünik eser, Yozgat ~li, Akda~madeni Ilçesi, Umutluk kasabas~~ yak~nlar~ndaki Antik Nekropol alan~nda, Yozgat Müze Müdürlü~ünce yap~lm~~~bir kurtarma kaz~s~nda ele geçmi~tir. 20.03.2010 tarihinde ormanlik alan içinde kaçak kaz~~sonucu k~smen tahrip edilen nekropol alan~nda Yozgat Müzesi taraf~ndan k~sa süreli münferit bir kurtarma kaz~s~~yap~lm~~~ve kaz~~ çal~~mas~~neticesinde pi~mi~~toprak torpido bir lahit ele geçmi~tir'. (Resim 1) Pi~mi~~toprak lahitlerin Anadolu'daki en erken kullan~mlar~~M.0.7.yüzy~l sonu ile M.O.6. yüzy~l ba~lar~ndan itibaren Klazomenai'de saptarnr.2 Kütahya ~li Aslanapa ilçesi yak~n~ndaki Akalan Tümülüsleri'nde bulunan lahitler de pi~mi~~topraktan yap~lm~~lard~r ve M.O. 540-500 y~llar~na tarihlenmektedirler. Pi~mi~~topra~~n lahit yap~m~nda kullan~lmas~~ gelene~inin Hellenistik Dönem'de de devam etti~ini gösteren, M.O. 3. ve M.O. 2. yüzy~l örnekleri de bulunmaktad~r. Torpido biçimli örneklere Roma imparatorluk Dönemi'nde rastlanmakta ve bunlar oldukça geni~~bir co~rafi yarl~m (Philadelphia3, Pitane4, Kilikya5 vb.) göstermektedir. Yozgat Akda~madeni'nde de bir örne~inin bulunmas~, bu tipin Orta Anadolu'daki varl~~~n~~göstermektedir. Söz konusu camdan skarabe tipli yüzük mühür ka~~~eserimiz, pi~mi~~toprak torpido bir lahit lahit içerisinde çürümü~~kemik parçalar~~ve di~er gömü e~yalan6 ile birlikte bulunmu~tur. * Hititolog, Çorum Hitit Üniversitesi, Eskiça~~Tarihi A.B.D. Ö~retim Üyesi-ÇORUM, ilktas@gmail.com ••• Arkeolog, Anadolu Medeniyetleri Müzesi Müdürü-ANKARA, arslanmelih06@hotmail.com Arkeolog, Yozgat Müze Müdürü-YOZGAT, yozgatmuzesi@kulturturizm.gov.tr Eser hakk~nda yapm~~~oldu~u yorumlarla bize yol gösteren British Museum'dan Dominic Collon'a; Texas AM University Nautical Archaeology Program~'ndan Cemal Pulak'a; Amerika'da bulununan Brown Ünivesitesi Joukowsky Enstitüsü Arkeoloji Bölümü'nden Christoph Bachhuber'e; Boston Üniversitesi Arkeoloji Bölümü'nden Christopher Roosevelt'e te~ekkür etmeyi bir borç biliriz. 2 Ç. Anla~an - G. Bak~ r "Klazomenai Kurtarma Kaz~lan", Kaz~~Sonuçlar: Toplant~s~~11,1980, s. 87-90; G. Bak~r, "Urla/Klazomenai Kaz~s~~1981 Y~l~~Çal~~malar~~ Raporu", Kaz~~Sonuçlar: Toplant~s~~ IV, 1982, s. 63-68; G. Bak~r, "Klazomenai Kaz~lan", Kaz~~Sonuçlar~~Toplant~s~~V, 1983, s. 221-230. 3 Söz konusu lahitler ile ilgili olarak bkz. A. Evren, Tire ve Çevresinde Bulunan Pi~mi~~Toprak Lahitler/ Terracotta Sarcophagi fiom Tire and its Environs, Arkeoloji ve Sanat Yay~nlar~, ~stanbul, 1985, s. 3-15 (Resim 1-6); M, Türktüzün, "Kütahya ~li Aslanapa ilçesi Karacli~in Köyü Akalan Tümülüsü Kurtarma Kaz~s~~1997", Müze Kurta~ma Kaz~lan Seminen 9, 1999, s. 125-140. 4 Pitane örnekler için bkz. R. M. Cook,— C. Bayburtluo~lu, "Çandarl~~(Pitane) da Bulunan Boyal~~Lahitler", Anatolia 10, 1966, s. 179-192. 5 F. Yurtseven, "Tarsus Köylü Garaj~~Mezar~~Buluntular~", Anadolu/Anatolia 31, 2006, s. 93. 6 Bulunan e~yalar aras~nda tak~lann tam olarak te~his edilebilecek kadar iyi korunmam~~~oldu~u dikkati çeken bronzdan yap~lm~~~bir ayna, bronz i~neler, boncuk taneleri ve delinmi~~salyangoz kabuklar~~ vard~r. Mezar buluntular~~ ayr~ca ba~ka bir çal~~man~n konusu olabilecek niteliktedir. Mezar buluntulann~n tarihlemesi yakla~~k olarak buluntulann foto~raflar~na dayan~larak Amerika'da bulunan Brown Üniversitesi Joukowsky Enstitüsü 60 ~LKNUR TA~-MELIH ARSLAN-HASAN K. ~ENYURT Müzede 1676 envanter numaras~yla kay~tl~~olan bu eser, kobalt mavisi renginde camdan yap~lm~~~ekseni boyunca delinrni~~(Resim 2-3), yuvarla~a yak~n oval formludur7 (Resim 2-3). 22x16z4.5 mm ölçülerindeki mühür yüzük ka~uun, kobalt mavisi camdan yap~lm~~~olmas~, esere ayr~~bir önem kazand~rrnaktad~r. Cam hamuruna metal oksit kar~~t~r~larak olu~turulan mavi renk, ta~~(lapis lazuli) taklidi yaratmay~~amaçlamaktad~r. Olas~l~kla, söz konusu eser 'kal~ba bask~' yap~m tekni~i ile imal edilmi.~tir.9 Üzerindeki figürler ise, cam hamuru s~cak iken, bir kal~p yard~m~yla bask~~yap~larak olu~turulmu~tur. M.Ö. 2. bin y~l ortalar~ndan itibaren M~s~r, Mezopotamya ve Miken Kültürlerinde de bu metoda imal edilmi~~ opak mavi cam boncuklar, kolyeler, bilezikler, yüzük ta~lar~~ve amuledere rastlanmaktad~r.9 Eserin rengi, Ka~-Uluburun Bat~~~~Kazdar~nda ele geçen koyu mavi cam külçelerinin sahip oldu~u rengi and~rmaktad~r"). Pek tabü ki eserin analizi yap~lmadan kesin bir ~ey söylemek olas~~de~ildir". Ancak bizim çal~~mam~z, "arkeolojik" de~erlendirme niteli~indedir ve gelecekte malzeme analizinin yap~lmas~~ile konunun ba~ka bir yay~nda ele al~nmas~~mümkündür. Söz konusu eserin ortasmda üç figürden olu~an bir sahne betimlenmi~tir (Resim 2). Betimlenen figürler yaln~z kenar çizgileriyle beliren bir görüntü ~eklinde olup; ayr~nt~h olarak tasvir edilmemi~lerdir. Bunun yam s~ra, mührün iyi korunarnam~~~olmas~~bu betimin, do~ru bir ~ekilde de~erlendirilmesine engel te~kil etmekte ve eser üzerindeki figürlerin ikonograf~k olarak tahlil edilmesini giiçle~tirmektedir. Eserin mevcut durumu bize ancak betimlenen figürlerin genel siluetleri üzerinden bir suufland~rma yapmaya imkan vermektedir. Eserin merkezinde 3 figürden olu~an görüntü forrnlar~~belirlenmi~tir. Bunlardan en belirgin olan~~ortada bulunan erkek figiirüdür. Söz konusu figürün gövdesi cepheden, ba~~ve ayaklar~~ise profilden resmedihni~tir (Çizim 1). Söz konusu erkek figürün sa~~omzunda bir yay tutmakta oldu~u güçlükle izlenebihnektedir. Sa~~kolum dirsekten yukar~~do~ru kald~rm~~t~r. Üzerinde bedene yap~~~k k~sa elbise ya da k~sa =ika bele oturtulmu~, fakat belin inceli~i belli edilmi~tir. Olas~l~kla bir tann ya da bir kral olan bu figürün ba~~nda sivri bir külah, ayaklarmda ise sivri ve ucu kalk~k ayakkab~lar~~bulunmaktad~r. Ancak giysi ve donarumlar~~ onun bir kral figüründen ziyade bir tanr~~betimlemesi oldu~una i~aret etmektediru (Resim 2; Çizim 1). Nitekim bir tanr~~olabilece~ini dü~ündü~ümüz söz konusu figür, Fenikeliler'in Tanr~m Baal'in Louvre Müzesi'nde bulunan bronzdan heykelciklerinin ikonografisi ile ben- Arkeoloji Bölümü'nden C. Bachhuber tarafmdan yap~lm~~t~r. Bachhuber; elbise i~nelerine dayanarak, bu mezan Roma Imparatorluk Dönenti'ne tarililemektedir. 7 Benzeri cam mühürler için bin. S. Sherratt, "Vitreous Materials in the Bronze and Early Iron Ages: Some Questions of Values", C. M. Jackson and E. C. Wager (ed.), Vitreous Materials in the Late Bronze Age Aegean, Oxford, 2008, s. 209-232, (Plate 6.1). Aynur Özet, "Ankara Anadolu Medeniyederi Müzesindeki Cam Örnekleri ~le Antik Ça~da Cam Yap~m~", Bel/elen, Cilt: LI, Say~: 200, Ankara, 1988, s. 587- 609. 9 Y~ld~z, Akyay Meriçboyu, Antikça~'da Anadolu Tak~lan, Akbank Kültür ve Sanat Yay~nlar~:69, ~stanbul, 2001, s. 21-22. ][(b ü. Yalç~n, —C. Pulak, — R. Slotta, Das Schiff von Uluburun — Welthandel vor 3000 Jahren. Uluburun Gemisi: 3000 Y~l Önce Dünya Ticareti, Bochum, 2006, s. 576-580. "Eserin malzemesinin, Uluburun'daki koyu mavi renkli candarm rengine benzemesi ile ilgili Texas AM University Nautical Archaeology Program'dan görü~lerine ba~vurdu~umuz Cemal Pulak'ta, malzemenin rengi itibar~yla Uluburun'daki koyu mavi renkli cami= rengine benzedi~ini ancak analiz yapmadan kesin bir ~ey söylemenin mümkün olmad~~~m ifade etmi~tir. 12 ~~i-§ T7-. I. Cornelius, The Iconograply of the Canaanite Go& Reshef and Ba'al. Lale Bronze and Iran Age 1 periods (C 1500-1000 BCE) (Orbis biblicus et orie~ttalis 140), Vandenhoeck&Ruprecht Göttingen, 1994, Fig 24; Fig. 27a; Plate 52 BB1, BB2; Plate 50 BM 65. AKDA~MADEN~~CAM YÜZÜK KA~I MÜHÜR 61 zerlilder göstermektedir." Tanr~~Baal, arkeolojik buluntularla birebir örtü~en yaz~l~~kontekste de ço~u kez sivri ba~l~~~, k~sa elbisesi ve bir elini yukar~~kald~rm~~~sava~ç~~pozisyonunda betimlenmi~tir." Tanr~~figürünün duru~u ayr~ca, K~br~s Kourion'da ele geçen skarebe akik ta~~~ mühür üzerindeki ayakta duran figürle de benzerlik göstermektedir.15 Tanr~~figürünün önünde ve arkas~nda iki insan silueti daha tespit edilmi~tir. Ancak ortadaki figüre oranla, bu iki figürü ikonografik olarak tahlil etmek oldukça güçtür. Görebildi~imiz kadar~yla bu iki siluet, her iki elini de yukar~~kald~rm~~~dua jesti içinde iki kad~n figürü olmal~d~r." Söz konusu figürlerin her üçünün de ola~and~~~~bir biçimde bir çizgi üzerinde durduklan, adeta bir geçit törenindeymi~~izlenimi verdikleri göze çarpmaktad~r (Resim 2). Bize kal~rsa burada as~ l önemsenmesi gereken husus, söz konusu bask~~üzerinde son derece net bir biçimde seçilebilen, kanatlan sark~k biçimde betimlenmi~~ortas~~ kabank bir kanatl~~güne~~kursu motifidir (Resim 2; Çizim 1). Söz konusu kanad~~güne~~kursunun, 8. - 7. yüzy~la atfedilebilece~ini ve Fenike tipinde oldu~unu ifade etmemiz gerekmektedir. Benzeri bir kanatl~~ güne~~kursu da Khorsabad'daki saray kaz~lar~~ esnas~nda bulunmu~tur.17 Suriye'nin Amrit (Marathos) Kenti'nde gün ~~~~~ na ç~kar~lm~~~olan ve bugün Louvre Müzesi'nde sergilenen Amrit steli üzerinde de, benzer nitelikte kanath bir güne~~kursu bulunmaktad~r". Harden, söz konusu steli M.Ö. 9. yüzy~la tarihlendirmektedir." Yine bu kanad~~güne~~kursunun bir benzerini K~br~s'ta Larnaka (Antik Kition) Kenti yak~nlar~ndaki Pyrga kasabas~nda gün~~~~~na ç~kart~lan ve Charles'in M.O. 6. yüzy~la tarihledi~i beyaz sabunta~~ndan yap~lm~~~ bir skarabe de görmekteyiz.2° Ku~kusuz Fenike tarz~nda yap~lm~~~bu eserin Orta Anadolu'da bir Roma mezan içinde bulunmas~~ilk bak~~ta ~a~~rt~c~~gelebilir, ancak Fenikeliler'in Kuzey Suriye ve Kilikya ile olan ticari ba~lant~s~~ çok uzun süreden beri bilinen bir gerçektir.21 Özellikle 8. ve 9. yüzy~llarda Kilikya'da Fenike serami~inin bol miktarda bulunmas~~Fenike etkisinin bu devirde had saf13 A. Caquot, — M. Sznycer, Ugaritic Religion, Iconography of Religions (Eds. Puan Baaren, L.P. van den Bosch, L. Leertouwer, F. Leemhuis, H. Buning), Section XV: Mesopotamia and Zile JVear East , Fascicle 8, Leiden, E. J. Brill, 1980, 23 Plate VIII c; Plate IX a, b, c. 14 Bkz. Caquot-Sznycer 1980, 12-17 (Plate VIII c; Plate IX a, b, c). 13 A. T. Reyes, The Stamp-Seals of Ancient Cyprus, Oxford Universip? School of Archaeology, Monograph 52, 2001, s. 123 (Fig. 297 a). 16 Kr~. D. Harden, The PhoenWians, London, 1962, resim 42. 17 1852 ile 1854 y~llar~~ aras~nda Khorsabad'daki 5 numaral~~ saray yap~s~nda yap~lan kaz~~ çal~~malar~~ s~ras~nda çevre duvar~ndaki bir kap~n~n e~i~i alt~nda gün ~~~~~na bir skarabe ç~kar~lm~~t~r. Beyaz ve sar~~ akik ta~~ndan yap~lm~~~bu skarabe örne~i yass~~yumurta ~eklinde olup, kenarlar~~ hafif kavisli bir görünüm arz etmektedir. Üstünde herhangi bir deli~e rastlanmam~~t~r. Basit bir bordürle çevrili olan, i~lenmi~~yüzün alt k~sm~nda bir ~ahin betimlemesi göze çarpmaktad~r; ~ahin mühür yüzeyine kanatlanndan biri yukar~, di~eri a~a~~~do~ru uzanacak ~ekilde yerle~tirilmi~tir; söz konusu figürün iki kenar~nda ise birer ureaus bulunur. Mühür yilzeyinin en üstündeki alanda ise kanatlan a~a~~~do~ru bakan kanad~~ bir disk motifi ile hemen alt~na yerle~tirilmi~~bir hilal-küre konsepti göze çarpmaktad~r. MÖ. 7. yy.~n ikinci yar~s~na ait bir formdur. S. P., Bordreuil, Catalogue des sceaux ouest-s&nitiques inscrits de la Bibliothivue Nationale, du Musee du Louvre et du Musee biblique de Bible et Terre Sainte, Paris, 1986, s.24-25, (No. 8). 113 D. Harden, a.g.e., s. 192 (Fig. 56). 19 D. Harden, a.g.e., s.191. 20 R. P. Charles, "Les Scarabees Egyptiens et Egyptisants de Pyrga, District de Larnaca (Chypre)", Annales du Service des Antuigitis de L'Egypte 58, 1964, s. 14-16 (No.22). 21 G. Lehmann, "North Syria and Cilicia, c.1200-330 BCE", Bo>ond the Homelan~k Markers in Phoenician Chronology (Edit. by C. Sagona), AnciLnt Wear Eastern Studies Supplement 28, Leuven Paris-Dudley, 2008, s. 205; G. Markoc, Peoples of the Past. Phoenicians, London, 2000, s. 37-38. ~LKNUR TA~-MELIH ARSLAN-HASAN K. ~ENYURT 62 haya ula~t~~~n~~göstermektedir.22 Nitekim gittikçe büyüyen bu Fenike etkisini Fenike yaz~dan da teyit etmektedir. Kuzey Suriye ve Güneydo~u Anadolu'da (Zincirli) bulunan en eski Fenike yaz~t, M.0.825-800 y~llar~na tarihlenmektedir.23 Fenike diliyle yaz~lm~~~yaz~tlann say~s~~ 8.yüzy~lda özellikle de Kilikya bölgesinde art~~~göstermi~tir.24 Bu nedenle de, Fenike epigrafik malzemesi özellikle bu bölgede çok iyi belgelenmi~tir. Daha sonraki dönemlere ait eserlerde, antik yazarlarda bu dönemde Kilikya'daki Fenike etkisini do~rulayan bilgiler vermektedir. Örne~in, Büyük Iskender'in Asya seferine kat~larak Myriamiros'a gelen ve kenti gören antik yazar Ksenophon (Anabasis IV.6), Myriandros'un Iskenderun körfezinde, Fenikeliler tarafinclan kurulmu~~bir k~y~~~ehri oldu~unu ve birçok ticaret gemisinin demir atm~~~bekledi~i bir liman ~ehri oldu~undan bahsetmektedir.25 Dolay~s~yla özellikle 8.yüzy~lda bariz bir ~ekilde kendini yaz~darda ve arkeolojik eserlerde belli eden Fenike etkisinin, bu ba~lamda Fenike ve Anadolu aras~ndaki ticaret ili~kileri göz önüne al~nd~~~ nda, Kilikya üzerinden Iç Anadolu bölgesine dek ula~m~~~olmas~~mümkün gözükmektedir. Yozgat Akda~~Madeni'nde ele geçen söz konusu eserimiz; bu bölgede bulunan ilk Fenike eseri olmakla birlikte, Anadolu'nun di~er bölgelerinde Fenike dönemine ait bu ve buna benzer ba~ka eserler bulunmu~tur. Ad~yaman ilinin Kahta ilçesinin 30 km. do~usunda, F~rat'~n bat~~taraf~nda yer alan Tille Höyük'te yap~lan kaz~larda bulunan fayans mühür de t~pk~~bizim eserimizde oldu~u gibi Fenike i~i olarak tammlanmaktad~r.26 Ayr~ca Kilikya Bölgesinde bulunan Karatepe ve Güneydo~u Anadolu'da bulunan Zincirli'de yukar~da da bahsetti~imiz gibi bol miktarda Fenikece yaz~t ve ortostat ele geçrni~tir.27 Karatepe'de kalenin içindeki kutsal alanda çifte bo~a kaidesi üstünde F~rt~na Tanr~m Tanr~~Baal'in 3 metre yükseklikte bir heykeli bulunmaktad~r.28 Karatepe'de ele geçen ortastatlar üzerinde tasvir edilen sahneler ise bilindi~i gibi ikonografik olarak "Fenike etkisinde meydana getirilmi~~Geç Hitit Stili" olarak tammlanmaktad~r.29 Fenike etkisinde meydana getirilmi~~Geç Hitit Stili; Zincirli, Karkam~~, Sakçagözü ve Tel Halaf gibi Geç Hitit merkezleri'nde ele geçen eserler sayesinde iyi tan~d~~~m~z bir stildir.38 Eserin malzemesinin yukar~da bahsetti~imiz gibi kobalt mavisi renginde camdan üretilmi~~olmas~~da, kamm~zca onun Fenikeliler ile olan ilgisini destekleyen bir bilgidir. Fenikeliler bilindi~i gibi, cam üretimi ile bizzat u~ra~nu~larchr. Geç bronz ça~~ndan itibaren Fenike G. Lehmann, a.g.e., s. 228. G. Lehmann, a.g.e., s. 228. 24 G. Lehmann, a.g.e., s. 229. 25 H. Pamir, "Alalakh'dan Antiokheia'ya Hatay'da Kende~me Süreci", Mustafa Kemal Üniversitesi Soal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 6, Say~: 12, 2009, s. 268. 26 G. Summers, "1988 Tille Höyük Kaz~s~", //. Kaz~~Sonuçlar~~Toplant~s~~I, 1990, s. 307, res. 8/3; S. Özkan, "Ülkemizde Bulunmu~~Eski M~s~r Eserlerine Göre Anadolu-M~s~r Ili~kileri", Tarih incelemeleri Dergisi, Cilt XXII, Say~~1, 2007, s. 96. 27 J. C. L. Gibson, Textbook ofSyrian Semitic Inscriptions 3. Phon~cian Inscriptions, Oxford, 1982.,30 vd; 41 vd. 28 H. Çambel, —A. Ozyar, Karatepe-Aslanta~~: Azatiwataya : die bil~lwerke, Mainz am Rhein : Philipp von Zabern, 2003.; Tafel, s. 218-219-220. 29 Karatepe Ortastatlan'nda Anadolu'ya d~~ar~dan gelme birçok konu ve motifin varl~~~n~~ve bunlar~n i~leni~~biçerründe iki farkl~~ekolün i~çili~ini H. Çambel saptam~~t~r. Daha sonra E. Akurgal ad~~geçenleri "Aram stilindeki ortostadar" ve "Fenike stilindeki kabartmalar" olarak incelemi~tir. M. Darga, Geç Hitit Ça~~'nda belli sanat merkezlerinde gözlenen üsluplann birbirinden aç~kça ayr~ld~~~n~~ve böylece türlü yontu ekolleri ortaya ç~kt~~~n~~ belirtir. Geç Hitit yontu yap~dar~n~~dört gruba ay~ran M. Darga, bu gruplardan birini "Geç Hitit Sanat~~ IIIB/ Aramile~mi~-Fenikele~mi~~Geç Hitit Cslubu" ~eklinde adland~rm~~nr. Akurgal, E., Spa~thethitiscl~t Bildkunst, Ankara, 1949, s. 147; M. J. Melfink, "Karatepe. More Light on the Dark Ages.", Bibliotheca Orientalis 7, 1950, s. 144 ; M. Darga, Hitit Sanat~, Istanbul, 1992, s. 224; 340. 30 E. Akurgal, a.g.e., 1949, s. 147; Mellink, a.g.e., 1950, s.143. 22 23 AKDA~MADENI CAM YÜZÜK KA~I MÜHÜR 63 merkezlerinde ve K~bns'ta cam üretimi yap~ld~~~~ve bu üretilen mallarla birlikte ham halde ki cam malzemenin de ticaretinin yap~ld~~~, yaz~l~~ve arkeolojik buluntularla desteklenmektedir.31 M~s~r'da Tel el Amarna'da ele geçen yaz~~malar, Tire ve kom~u merkezlerden gönderilen cam malzemeden bahsetmektedir. Ayn~~~ekilde Uluburun bat~~~nda ele geçen Öküzgönü biçimli cam külçeler32 ve cam boncuk dolu bir Fenike i~i kavanoz33 da Fenike cam üretimi ve ticaretinin boyudanm göz önüne süren kamtlard~r.34 ~nceledi~imiz eserin hamuruna benzer bir ba~ka mavi renkli, lapislazuli taklidi Fenike mührü ise K~bns'ta ele geçmi~tir.35 Di~er Fenike merkezlerinde de camdan yap~lm~~~ba~ka mühürler ele geçmi~tir.36 Söz konusu eserimizin bulundu~u Roma dönemi mezanyla olan ili~kisi sadece mezarda yatan ki~inin bu nesneyi içinde dinsel veya büyüleyici bir gücün sald~~oldu~u san~lan, ta~~yam, takam veya sahip olan~~zararl~~etkilerden koruyup iyilik ve mutluluk getirdi~ine inan~lan amulet37 olarak kullanmas~ndan ileri gelmekte olmal~d~r. Olas~l~kla, sonralar~~yüzük mühür38 olarak kullan~lm~~~olan söz konusu obje; yukanda da belirtti~imiz gibi, bulundu~u Roma dönemi mezanndaki ki~i tarafindan ikinci kez `amulet' yani kolye sarkac~~olarak kullan~lm~~~ olmal~d~r. Tekrar bir mühür olarak burada yatan ki~inin kimli~i ile ili~kili bir araç olarak kullan~lm~~~olmas~, çok zor bir ihtimaldir. Antik Roma'da kimi zaman tanr~~resimleri ya da bir idol amulet olarak ta~~nabilmekteycli38. Yukar~da da ifade etti~imiz gibi, mühür üzerindeki kanad~~güne~~kursunun ikonografik özellikleri aç~s~ndan Fenike özelli~i yans~tmas~~ve bir benzeri kanad~~güne~~kursunun K~br~s'ta Larnaka Kenti yak~nlar~ndaki bulunan bir skarabe üzerinde de tespit edilmi~~olmas~; eserimizin Akdeniz uygarl~klanyla olan ilgisini ortaya koymaktad~r. Sonuç olarak, Roma Dönemi'ne ait bir mezarda ele geçen söz konusu bu cam yüzük ka~~~mührün elimizdeki bilgiler do~rultusunda, 1.bine ait olma olas~l~~~n~n oldukça yüksek oldu~unu; üzerindeki betimlemeler ve cam malzeme üzerine yap~lm~~~olmas~~ve benzeri mühürlerin K~br~s'ta ele geçmesi nedeniyle, Fenike tipolojisinde, K~bns yap~m~~bir mühür olabilece~ini dü~ünüyoruz. 31 G. Markoc, Peoples of the Past. Phoenkians, London, 2000, s. 156-157. 32 ~. Ta~~— M. özbirecikli, "A review on the tools used for logistics in MT in the Late Bronze Age: the case of the Uluburun Shipwreck", Kubaba Arkeoloji-Sanat Tarihi- Tarih Dergisi Y~l: 6 Say~: 13, 2009, s. 42. 33 j. C., Courtois, Acts of the Inkmational Archaeological Symposium 'Cyprus between the Orient and the Occident', Nicosia, 1986, s. 88. 34 J. C., Courtois, a.g.e., s. 88. 35 Bkz. Culican, W., " The Iconography of Some Phoenician Seals and Sea! Impressions", Australian Yournal of Biblical Archaeology, 1968, s. 80, Fig. 10. 36 Israil'in Akdeniz k~y~s~nda Hayfa liman~n~n yakla~~k 30 km güneyinde bulunan Tel Dor'da ele geçen iki cam mührii örnek gösterebiliriz. Bkz. E. Stern, "Two Phoenician Glass Seals from Tel Dor", The journal of the Ancient Near Eastem Soci" Volume 16-17, 1984/85, s. 213-216. 37 Amulet (muska): Insan, hayvan, bitki, nesne ve ürünlerinin uygun dü~en bir yerine as~ld~klan, ba~land~klan, dikildikleri ya da konulduklan zaman onlan ölüm, salg~n, yer sars~nt~s~, su bask~n~, y~ld~nm, yang~n, sava~, büyü, göz de~mesi gibi daha birçok dokuncalardan korudu~una ve onlara bolluk, vars~ll~k, iyi bir gelecek, a~~lmaz bir güç sa~lad~~~na inan~lan do~al ya da yapay nesnelerden her biri; arkeoloji Ike-ratüründe "amuktum" ya da "amuke" olarak adland~nlm~~ur. Bkz. http://kikterim.gov.tribts/ 38 Benzeri yüzük mühürler için bk. Reyes, a.g.e., s. 109 (Fig. 241-247), 112 (Fig. 256-259,) 123 (Fig. 297a); P. E. Newberry, An Introduction to the Study of Egyptian Seals and Signet Rings, London, 1908, s. 62 (Fig. 53-54); 92-93 (Fig. 106-109); t. Özgen, —J. Öztürk, He~itage Recovered the Lydian Treasure. Republk of Turkty Ministry of Culture, General Directorate of Monuments and Museums, ~stanbul, 1996., s. 142-146. 39 Benzeri kullammlar için bk. L. d'Alfonso, "A Hittite sea! from Kavu~an Höyük", Anatolian Studies 60, 2010, s. 5; M. J. Mellink, A Hittite Cemetery at Gordion, Philadephia, 1956, s. 42. KAYNAKLAR d'Alfonso, L., "A Hittite seal from Kavu~an Höyük", Anatolian Studies 60, 2010, s.1-6. Akurgal, E., Spaethethitische Bildkunst, Ankara, 1949. Alcurgal, E., Anadolu Uygarl~klar~, ~stanbul, 1988. Akyay Meriçboyu, Y~ld~z, Antikçafda Anadolu Tak~lan, Akbank Kültür ve Sanat Yay~nlar~:69, ~stanbul, 2001. Anla~an, Ç. — Bak~r, G., "Klazomenai Kurtarma Kaz~lar~", Kaz~~ Sonuçlar~~Toplant~s~~ II, 1980, s.87-90. Bak~r, G., "Urla/Klazomenai Kaz~s~~1981 Y~l~~Çal~~malar~~Raporu", Kaz~~ Sonuçlar~~Toplant~s~~ IV, 1982, s. 63-68. Bak~r, G., "Klazomenai Kaz~lan", Kaz~~Sonuçlar~~Toplant~s~~ V, 1983, s. 221-230. Bordreuil, S. P., Catalogue des sceaux ouest-smitiques inscrits de la Bibliotheque Nationale, du Musee du Louvre et du Musee biblique de Bible et Terre Sainte, Paris, 1986. Caquot, A. —Sznycer, M., Ugaritic Religion, Iconography of Religions (Eds. P.van Baaren, L.P. van den Bosch, L. Leertouwer, F. Leernhuis, H. Buning), Section XV: Mesopotamia and The Near East , Fascicle 8, Leiden, E.J. Brill, 1980. Charles, R. P., "Les Scarabes Egyptiens et Egyptisants de Pyrga, District de Larnaca (Chypre)", Annales du Service des Antuiqit6 de L 'E'gypte 58, 1964, s. 3-36. Cook, R. M. — Bayburtluo~lu, C., "Çandarl~~(Pitane) da Bulunan Boyal~~ Lahitler", Anatolia 10, 1966, s. 179-192. Comelius, I., The Iconography of the Canaanite Gods Reshef and Ba 'al. Late Bronze and Iron Age I periods (C 1500-1000 BCE) (Orbis biblicus et orientalis 140), Vandenhoeck&Ruprecht Göttingen, 1994. Courtois, J. C., Acts of the International Archaeological Symposium 'Cyprus between the Orient and the Occident', Nicosia, 1986. Culican, W., "The Iconography of Some Phoenician Seals and Seal Impressions", Australian Journal of Biblical Archaeology, 1968, s. 50-103. Çambel, H. —Ozyar, A., Karatepe-Aslanta~~: Azatiwataya : die bildwerke , Mainz am Rhein : Philipp von Zabern, 2003. Darga, M., Hitit Sanat~, ~stanbul, 1992. Evren, A., Tire ve Çevresinde Bulunan Pi~mi~~Toprak Lahitler/ Terracotta Sarcophagi fiom Tire and its Environs, Arkeoloji ve Sanat Yay~nlar~, ~stanbul, 1985. Gibson, J. C. L., Textbook ofSyzian Semitic Inscriptions 3. Phonecian Inscriptions, Oxford, 1982. Harden, D., The Phoenicians, London, 1962. AKDA~MADENI CAM YÜZÜK KA~I MÜHÜR 65 Koch, G., Roma Imparatorluk Dönemi Lahitleri, ~stanbul, 2001, s. 13-19. Lehmann, G., "North Syria and Cilicia, c.1200-330 BCE", Beyond the Homeland: Markers in Phoenician Chronology (Edit. by C. Sagona), Ancient Near Eastern Studies Supplement 28, Leuven Paris-Dudley, 2008. Markoe, G., Peoples of the PasL Phoenicians, London, 2000. Mellink, M. J., A Hittite Cemetery at Gordion, Philadephia, 1956. Mellink, M. J., "Karatepe. More Light on the Dark Ages.", Bibliotheca Orientalis 7 , s. 141145. Newberry, P. E., An Introduction to the Study of Egyptian Seals and Signet Rings, London, 1908. Özet, Aynur, "Ankara Anadolu Medeniyetleri Müzesindeki Cam Örnekleri ~le Antik Ça~da Cam Yap~m~", Belleten C. LI, S. 200, Ankara, 1988, s. 587-609. Özgen, ~~— Öztürk, J., Heritage Recovered the Lydian Treasure. Republic of T~~rkey Ministry of Culture, General Directorate of Monuments and Museums, ~stanbul, 1996. Özkan, S., "Ülkemizde Bulunmu~~Eski M~s~r Eserlerine Göre Anadolu-M~s~r ili~kileri", Tarih incelemeleri Dergisi, Cilt XXII, Say~~1, 2007, 77-116. Pamir, H., "Alalakh'dan Antiokheia'ya Hatay'da Kentle~me Süreci", Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt: 6, Say~: 12, 2009, s. 258-288,. Reyes, A.T., The Stamp-Seals of Ancient Cyprus, Oxford University School of Archaeology, Monograph 52, 2001. Sherratt, S., "Vitreous Materials in the Bronze and Early Iron Ages: Some Questions of Values", C. M. Jackson and E. C. Wager (ed.), Vitreous Materials in the Lale Bronze Age Aegean, Oxford, 2008, s. 209-232. Summers, G., "1988 Tille Höyük Kaz~s~", 11. Kaz~~ Sonuçlar~~Toplant~s~~ I, 1990, s. 305-316. Stern, E., "Two Phoenician Glass Seals from Tel Dor", The Journal of the Ancient Near Eastern Society, Volume 16-17, 1984/85, s. 213-216. Ta~, ~. — Özbirecikli, M., "A review on the tools used for logistics in MT in the Late Bronze Age: the case of the Uluburun Shipwreck", Kubaba Arkeoloji-Sanat Tarihi- Tarih Dergisi Y~l: 6 Say~: 13, 2009, s. 37-52. Türktüzün, M., "Kütahya ~li Aslanapa ilçesi Karadi~in Köyü Akalan Tümülüsü Kurtarma Kaz~s~~1997", Müze Kurtarma Kaz~lar~~Semineri 9, 1999, s. 125-140. Yalç~n, Ü — Pulak, C. — Slotta, R., Das Schiff von Uluburun — Welthandel vor 3000 Jahren. Uluburun Gemisi: 3000 Y~l Önce Dünya Ticareti, Bochum, 2006. Yurtseven, F., "Tarsus Köylü Garaj~~Mezar~~Buluntular~", Anadolu/Anatolia 31, 2006. ~lknur Ta~-Melih Arslan-Hasan K ~enyurt Resim 1: Eserimizin ele geçti~i pi~mi~~toprak torpido lahitin cepheden görünümü. O 1 2 3 Resim 2: Cam yüzük mührün negatif ön yüz görünü~ü. 1111111 I I 1 Resim 3: Cam yüzük mührün negatif arka yüz görünü~ü. ~lknur Ta~-Melih Arslan-Hasan K ~enyurt Resim 4: Cam yüzük mührün pozitif kal~p görünü~ü. Çizim 1: Cam yüzük mührün çizimi. Çizim 2: Cam yüzük mührün kesit çizimi.