ISSN:2528-9527
E-ISSN : 2528-9535
Yıl Year : 10
Cilt Volume:15
Sayı Issue :26
Haziran June 2020
Makalenin Geliş Tarihi Received Date: 11/10/2019
Makalenin Kabul Tarihi Accepted Date: 18/05/2020
Örtük Çağrışım Testi’ni Türkçe’ye Uyarlama
Çalışması
DOI: 10.26466/opus.632149
*
Ahmet Yasin Şenyurt* - Hamit Coşkun**- Ercan Selçuk Ünlü***
* Dr. Öğr. Üyesi, Balıkesir Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Balıkesir / Türkiye
E-Posta: yasinsenyurt@yahoo.com
ORCID: 0000-0003-4779-9422
** Prof. Dr., Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu/Türkiye
E-Posta: hamitcoskun2000@gmail.com
ORCID: 0000-0002-5509-8717
*** Dr. Öğr. Üyesi, Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu/Türkiye
E-Posta: esunlu@ibu.edu.tr
ORCID: 0000-0003-0097-1125
Öz
Tutumları ölçmek için kullanılan öz-bildirim ölçekleri; değerlendirme kaygısı, katılımcının kendi üstbilişlerinin farkında olmaması ve kendini sansürleme gibi ölçeklerin geçerliğini düşüren çok sayıda faktörden etkilenmektedir. Greenwald tarafından geliştirilen Örtük Çağrışım Testi (ÖÇT; Implicit Association Test) kategorilendirme görevleri kullanılarak katılımcıların örtük tutumlarını ölçmeyi amaçlayan bir bilgisayar uygulamasıdır. ÖÇT, bireylerin iki farklı gruba yönelik kelimeleri sınıflandırmasını
ve verilen tepki sürelerine bağlı olarak bireyin hangi gruba karşı daha olumlu tutum beslediğinin ortaya
çıkarılmasını sağlamaktadır. ÖÇT özellikle etnik, ırksal veya dini ayrımcılık gibi sosyal kaygı içeren
konularda, öz-bildirim ölçeklerinin ve diğer ölçme araçlarının içerdiği sorunları içermemesinden dolayı
uluslararası alanda en çok kullanılan tutum ölçme araçlarından biridir. Buna karşın testin ülkemizde
kullanımı oldukça kısıtlıdır. Bu çalışmada açık kaynak kodlu Türkçe Örtük Çağrışım Testi’nin geliştirilmesi süreci ve testin geçerlik ve güvenirlik sonuçları ele alınacaktır. Uyarlanan Örtük Çağrışım Testi,
Türk-Kürt ve Türk-Suriyeli olmak üzere iki farklı karşılaştırmayı yapabilecek algoritmaya sahiptir. Ayrıca bu program ÖÇT’nin öncesinde veyahut test ortasında manipülasyon materyali eklenmesini de
mümkün kılmaktadır. Son olarak, test sonrasında demografik bilgilerin sorulması ve ölçek eklenmesine
imkân sağlayan bir algoritmaya sahiptir. Yapılan çalışmada ÖÇT’nin güvenirlik değerleri farklı bloklar
arasındaki korelasyon iki-yarım güvenirlik yöntemiyle hesaplanarak bulunmuştur ve .70 ile .83 arasındadır. Dış geçerlik ise sıfat tanımlama görevleri ile ölçülen açık tutum puanları ile karşılaştırılarak elde
edilmiştir. Dış geçerliğe ilişkin sonuçlar uluslararası literatür ile tutarlıdır.
Anahtar Kelimeler: Örtük çağrışım testi, ayrımcılık, önyargı, kalıpyargı, tutum
OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi-International Journal of Society Researches
ISSN:2528-9527 E-ISSN : 2528-9535
http://opusjournal.net
ISSN:2528-9527
E-ISSN : 2528-9535
Yıl Year : 10
Cilt Volume:15
Sayı Issue :26
Haziran June 2020
Makalenin Geliş Tarihi Received Date: 11/10/2019
Makalenin Kabul Tarihi Accepted Date: 18/05/2020
Turkish Adaptation Study of Implicit Association Test
*
Abstract
The self-report scales used to measure attitudes are influenced by a number of factors (evaluation anxiety, low self-awareness, and self-censorship) that reduce the validity of the scales. Implicit Association
Test (IAT) developed by Greenwald is a computer application aiming to measure participants' attitudes
using categorization tasks. The IAT allows individuals to classify the words for two different groups
and to determine the preference of a person depending on the response times. The IAT is one of the most
widely used attitude measurement tools in the international field, especially since it does not include the
problems of self-report scales and other measurement tools on issues of social concern such as ethnic,
racial or religious discrimination. However, the use of the test in our country is very limited. In this
study, the development process of open source Turkish IAT and the validity and reliability results of the
test will be discussed. The IAT has an algorithm that can make two different comparisons as TurkishKurdish and Turkish-Syrian. In addition, this program enables the addition of manipulation material
before or during the test. Finally, it has an algorithm that allows to add demographic questions and other
scales after the test. In the study, the reliability values of the IAT were calculated by calculating the
correlation between the different blocks of IAT by using two-half reliability method and reliability scores
were between .70 and .83. The external validity was obtained by comparing with the open attitude scores
measured by adjective identification tasks. The results of external validity are consistent with the international literature.
Keywords:
Implicit association test, discrimination, prejudice, stereotype, attitude
OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi-International Journal of Society Researches
ISSN:2528-9527 E-ISSN : 2528-9535
http://opusjournal.net
Örtük Çağrışım Testi’ni Türkçe’ye Uyarlama Çalışması
Giriş
Bir bireyin bir nesneye veya olaya karşı bilişsel, duygusal ve davranışsal eğilimlerinden oluşan tutumların geçerli ve güvenilir bir şekilde ölçülmesi son
60 yıldır araştırmacıların ilgilendiği konuların başında gelmektedir. Tutumları ölçmek için kullanılan öz-bildirim ölçekleri (self-reports) yapısında bir takım ciddi sorunlar taşımaktadır. Bu sorunlardan biri tepki tarzıdır (response
set). Tepki tarzı katılımcının farklı ölçeklere cevap verirken benzer eğilimler
göstermesi sonucunda alakasız değişkenler arasında ilişki bulunması olarak
ifade edilir (Austin, Deary, Gibson, ve ark. 1998). Katılımcıların ölçek uygulamalarında veya deneysel çalışmalarda değerlendirme kaygısı yaşamaları
ve araştırmacının istediği cevapları vermeleri (Rosenberg, 2009) tutum ölçümünde güvenirlik ve geçerlik sorunlarına neden olan diğer faktörlerdir. Son
olarak ölçekler ve deneylerde katılımcıların kendi üst-bilişlerinin farkında olmadığını gösteren çalışmalar (Nisbett ve Wilson, 1977) katılımcıların isteseler
de doğru ve dürüst cevabı veremeyeceğini göstermekte ve tutum ölçümüne
ilişkin öz-bildirim ölçeklerinin geçerliğinin sorgulanmasına yol açmaktadır.
Tüm bu sorunlar özellikle sosyal kaygı içeren (etnik veya ırksal önyargı gibi)
tutum ölçümlerinde daha belirgin hale gelmektedir.
1998 yılında Greenwald, McGhae ve Schwartz tarafından geliştirilen Örtük Çağrışım Testi (Implicit Association Test; ÖÇT) tutumları ölçmek için kullanılan öz-bildirim ölçeklerinin taşıdığı bu sorunlardan bağımsız bir ölçme
aracı olarak ortaya çıkmıştır. ÖÇT etnik gruplara yönelik tutum ölçümü gibi
sosyal kaygı içeren tutum değerlendirmelerinde öz-bildirim ölçeklerinden
daha güvenilirdir. ÖÇT’nin -öz-bildirim ölçeklerinde görülen- kendini sansürleme ve sosyal beğenirlik sorunlarını içermemesi bu testin en büyük avantajıdır. Schnabel, Asendorpf ve Greenwald (2008), ÖÇT’nin özellikle toplumsal hassasiyet içeren önyargı ve kalıpyargı gibi ölçümlerde, açık tutum ölçümlerinden daha geçerli sonuçlar ortaya çıkardığını belirtmektedir.
ÖÇT’nin temel varsayımı semantik bellekte ilişkili uyaranların birlikte
kodlandığına dayanmaktadır. Örneğin, kişiler kendi ırklarını tarif eden kelime (Beyaz veya Siyah) ile olumlu sıfatları (örn. İyi) birlikte kodlama eğilimindedirler. Bu nedenle, Beyazların “Beyaz” ve “İyi” kelimeleri birlikte verildiğinde kategorilendirme görevini, “Siyah” ve “İyi” kategorilerinin birlikte
verildiği koşula göre daha hızlı yapmaları beklenmektedir.
4439 OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi
Ahmet Yasin Şenyurt – Hamit Coşkun – Ercan Selçuk Ünlü
ÖÇT dünyada örtük tutum ölçümünde sık kullanılan bir test olmasına
karşın ülkemizdeki kullanımı oldukça kısıtlıdır (Özdemir 2015; Alparslan
2017). Bu durum, ÖÇT’nin ülkemizde tanınırlığının düşük olmasından kaynaklanabileceği gibi çalışmalarda yurt dışı kaynaklı ve ücretli ÖÇT programlarının (örn., Inquisit Lab) kullanılma mecburiyetinden de kaynaklanması
muhtemeldir.
Bu çalışmanın amacı, ülkemize açık kodlu ve ücretsiz bir şekilde kullanılabilecek bir ÖÇT’yi kazandırmak ve bu sorunları ortadan kaldırmaktır. Bu
çalışma sonucu ortaya çıkarılacak ÖÇT’nin araştırmacıların ihtiyaçlarına göre
düzenleyebilecekleri ve araştırma konularına özgü karşılaştırma yapabilecekleri açık kodlu bir program olması hedeflenmiştir.
İlk olarak ÖÇT’de kullanılacak Türk, Kürt ve Arapça isimlerin seçimine
ilişkin yapılan pilot çalışma bilgileri paylaşılacaktır. Daha sonra ise ÖÇT’nin
güvenirlik ve geçerliğine ilişkin sonuçlar ele alınacaktır.
Pilot Çalışma
Yöntem
Örneklem: Katılımcılar formu internet ortamında doldurmuşlardır. İnternet üzerinde yapılan bir duyuruyla katılımcılara ulaşılmış ve katılımcılardan formun adresini paylaşmaları istenerek kartopu örnekleme yöntemi
kullanılmıştır. Çalışmaya 97 kişi gönüllü olarak katılmıştır. Katılımcıların
yaş ortalaması 22.76’dır (SS = 4.23). Katılımcıların diğer demografik bilgileri Tablo 1’de sunulmuştur.
Veri Toplama Araçları:Pilot çalışmada ÖÇT için kullanılacak isimlerin
belirlenmesi amacıyla çeşitli internet sitelerinden 12 Kürtçe (Kürtçe bilgi,
2017), 10 Arapça (İsminin anlamı, 2017) ve 15 Türkçe isim seçilmiştir.
Katılımcılar online olarak isimleri tanınırlıklarına göre 11’li Likert ölçek
üzerinden değerlendirmiştir (0: Hiç duymadım; 10: Sıklıkla duydum).
OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 4440
Örtük Çağrışım Testi’ni Türkçe’ye Uyarlama Çalışması
Tablo 1. Pilot çalışma katılımcılarının demografik bilgileri
Etnik Köken
Türk
Kürt
Cinsiyet
Kadın
Erkek
Eğitim
Üniversite Öğrencisi
Lisans mezunu
Lisansüstü mezunu
Medeni Durum
Bekar
Evli
N
%
79
18
81.44
18.56
48
49
49.48
50.52
82
5
10
84.54
5.15
10.31
91
6
93.81
6.19
İşlem
Pilot çalışma verileri internet ortamında toplanmıştır.
Bulgular ve Sonuç
Pilot çalışma sonucunda, Türkçe isimlerin tanınırlık puanlarının (Ort. = 5.78,
SS = 3.29). Kürtçe (Ort. = 2.44, SS = 2.49) ve Arapça (Ort. = 3.9, SS = 2.38) isimlerin tanınırlık puanlarından anlamlı olarak yüksek olduğu bulunmuştur (p<
.05). Bu nedenle, ÖÇT’de kullanılan isimlerin ortalama tanınırlık puanlarının
yakın olmasını sağlamak amacıyla Türkçe isimlerden tanınırlık puanı düşük
olanlar ile Kürtçe ve Arapça isimlerden tanınırlık puanı yüksek olan isimler
ÖÇT için seçilmiştir (Tablo 2).
Türkçe isimlerden “Alphan” ve “Alhan” isimleri arasında ses benzerliği
olduğu için ÖÇT’ye “Alphan” ismi dahil edilmiştir. Benzer şekilde Kürtçe
isimlerden “Terkan” ile Türkçe tanınırlığı yüksek olan “Tarkan” arasında ses
benzerliği olduğundan, “Terkan” ismi listeden çıkarılmıştır. Bunlar dışında
Türkçe isimlerden tanınırlığı düşük olanlar ile Kürtçe ve Arapça isimlerden
tanınırlığı yüksek olanlar ÖÇT için seçilmiştir.
4441 OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi
Ahmet Yasin Şenyurt – Hamit Coşkun – Ercan Selçuk Ünlü
Tablo 2. ÖÇT için seçilen isimler ve tanınırlık puanları
Arapça İsimler Tanınırlık
İsim
Ort. (SS)
Vecihi
4.86 (3.58)
Reşid
4.98 (3.66)
Fuzuli
5.91 (3.73)
Faysal
3.33 (3.42)
Salahaddin
7.05 (3.43)
Mestan
3.33 (3.50)
Ammar
1.63 (2.87)
Vankar
.15 (1.10)
Ort.
3.90 (2.27)
Kürtçe İsimler Tanınırlık
İsim
Ort. (SS)
Baran
8.77 (2.44)
Cano
3.70 (3.78)
Şervan
3.21 (3.72)
Azad
5.65 (3.62)
Şîrîn
7.02 (3.30)
Dilhan
2.42 (3.43)
Erdewan
.40 (1.13)
Adar
2.09 (3.07)
Ort.
4.16 (2.78)
Türkçe İsimler Tanınırlık
İsim
Ort. (SS)
Acar
2.96 (3.21)
Çakar
1.63 (2.37)
Enginsu
1.23 (2.17)
Alphan
3.74 (3.50)
Berke
8.11 (2.59)
Korhan
6.81 (3.23)
Rüzgar
8.34 (2.36)
Songur
1.90 (2.77)
Ort.
4.34 (2.97)
Sonuç olarak, kullanılan Türkçe isimlerin ortalama tanınırlık puanı 4.34
(SS= 2.97), Kürtçe isimlerin tanınırlık puanı 4.16 (SS= 2.78) ve Arapça isimlerin tanınırlık puanı ise 3.90 (SS= 2.27)’dır.
ÖÇT Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması
Tez çalışması kapsamında iki farklı ÖÇT (Türk-Kürt ve Türk-Suriyeli) geliştirilmiştir (2018*). Türk-Kürt karşılaştırması içeren ÖÇT üç farklı çalışmada
gerçekçi ve sembolik tehdit manipülasyonu, olumlu bilgilendirme manipülasyonu ve kontrol koşulundaki katılımcılara uygulanmıştır. Türk-Suriyeli
karşılaştırması içeren ÖÇT ise bir çalışmada gerçekçi ve sembolik tehdit manipülasyonu ve kontrol koşulundaki katılımcılara uygulanmıştır. Bu bölümde, geliştirilen ÖÇT programı ile yapılan tez çalışmasında (Şenyurt, 2018)
elde edilen bulgular ele alınacaktır.
Yöntem
Örneklem: Çalışmalara Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyoloji, Kimya,
Hemşirelik bölümlerinde öğrenim görmekte olan 180 yüksekokul ve lisans öğrencisi ders kredisi karşılığında katılmıştır. Katılımcıların yaş ortalaması 21.06 (SS= 1.25)’dır. Katılımcıların büyük kısmı Türk’tür (%86) ve
yaşamlarını büyükşehirde (%61) geçirmiştir.
OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 4442
Örtük Çağrışım Testi’ni Türkçe’ye Uyarlama Çalışması
Veri Toplama Araçları
Örtük Çağrışım Testi: Schnabel, Asendorpf ve Greenwald (2008, s.211)’un
yaptığı derlemede ÖÇT’nin .70 ile .90 arasında değişen iç tutarlığa (internal
consistency) sahip olduğu ve test-tekrar test güvenirliğinin .56 olduğu ifade
edilmektedir. ÖÇT ile ölçülen örtük tutumlar ve açık tutumlar arasında ise
.12 ile .37 arasında değişen korelasyonlar rapor edilmektedir (Dasgupta,
McGhee, Greenwald ve Banaji 2000; Schnabel, Asendorpf ve Greenwald
2008). Öte yandan engellilere yönelik tutumları ÖÇT ile ölçen çalışmaları derleyen bir makalede (Wilson ve Scior, 2014), bu konuda yapılan ve örtük tutumlar ile açık tutumları birlikte ölçen 11 çalışmanın beşinde örtük tutumlar
ile açık tutumlar arasında herhangi anlamlı bir ilişki olmadığı bulunmuştur.
ÖÇT’nin psikometrik özelliğine ilişkin önemli bir eleştiri etki büyüklüğünün (effect size) düşük olmasıdır. Örneğin, Hoffmann ve arkadaşları (2005)
126 çalışmayı incelemiş ve ortalama etki büyüklüğünü .24 bulmuşlardır.
Greenwald, Banaji ve Nosek (2014) ise etki büyüklüğü düşük olsa dahi bunun
sosyal hayattaki sonuçlarının önemli olduğunu belirterek bu eleştiriye karşı
çıkmıştır.
Bu çalışma kapsamında geliştirilen ÖÇT, PERL (Practical Extraction and
Report Language) ile kodlanmıştır. Program, programın açık kodu, kullanım
talimatları ve hesaplama talimatları https://github.com/esunlu/IAT_Turkish
adresinde yayınlanmaktadır.
Kalıpyargı ölçümünde kullanılan ÖÇT, iki karşılaştırma kategorisi (Etnik:
Kürt ve Türk) ve iki sıfat kategorisi (İyi ve Kötü) içermektedir. Ekranın sol üst
köşesinde iki kategori (örn. İyi ve Türk veya İyi ve Kürt), sağ üst köşesinde
iki kategori (örn., Kötü ve Türk veya Kötü ve Kürt) birlikte gösterilir. Katılımcılardan ekranın ortasında gösterilen uyaranın (örn., şahane, felaket, vb.)
hangi kategoriye ait olduğunu klavyenin sol (“E” tuşu) veya sağ (“U” tuşu)
tarafındaki tuşa basarak belirtmeleri istenmektedir.
Uyumlu blok olarak adlandırılan blokta, katılımcıların olumlu tutum beslediği düşünülen karşılaştırma kategorisi (Türk) ile “İyi” kategorisine aynı
tepkinin verilmesi (soldaki tuşa basılması) ve olumsuz tutum beslenildiği düşünülen kategori (Kürt) ile “Kötü” kategorisine aynı tepkinin (sağdaki tuşa
basılması) verilmesi istenmektedir. Uyumsuz blok olarak adlandırılan blokta
ise “İyi” ve “Kürt” kategorileri ekranın sol üstünde yer alır ve katılımcılardan
4443 OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi
Ahmet Yasin Şenyurt – Hamit Coşkun – Ercan Selçuk Ünlü
bu kategorilerdeki kelimeler için sol tuşa, “Kötü” ve “Türk” kategorilerinden
verilen kelimeler için sağ tuşa basmaları istenmektedir.
Katılımcılar ilk olarak sadece “İyi” ve “Kötü” kategorilerinin olduğu ve
sıfatları sınıflandırdıkları sıfat bloğunu tamamlarlar, daha sonra sırasıyla
İsim bloğu, Uyumlu blok 1 (Şekil 1), Uyumlu blok 2 (Şekil 1), İsim bloğu 2
(daha önce solda verilen kategorinin sağda verilmesi), Uyumsuz blok 1 (Şekil
2) ve Uyumsuz blok 2 (Şekil 2) bloklarını tamamlamaktadır. Şekil 3’te ÖÇT
akış şeması gösterilmiştir. Programın algoritması EK-1’de ve açıklamalı akış
şeması ise Ek-2’de sunulmuştur. Katılımcılara çalışma başında atanan denek
numarası tek ise katılımcılar ÖÇT’yi yukarıda belirlenen sırada alırlar. Eğer
denek numarası çift ise sıralama: Sıfat bloğu, İsim bloğu 2, Uyumsuz blok 1,
Uyumsuz blok 2, İsim bloğu 1, Uyumlu blok 1 ve Uyumlu blok 2 şeklinde
olur. Her bloktan önce katılımcılara bloktaki sınıflandırmanın nasıl yapılacağına dair kısa bir bilgilendirme metni sunulmaktadır.
Şekil 1. Uyumlu Blok Ekran Görüntüsü
Şekil 2. Uyumsuz Blok Ekran Görüntüsü
OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 4444
Örtük Çağrışım Testi’ni Türkçe’ye Uyarlama Çalışması
Şekil 3. ÖÇT Akış Şeması
Kürtlere yönelik olumsuz tutum taşıyan katılımcıların, uyumlu blokta
(İyi-Türk, Kötü-Kürt), uyumsuz bloktan (İyi-Kürt, Kötü-Kürt) daha hızlı
tepki vereceği varsayımına dayanan ÖÇT sonucu, iki blok arasındaki tepki
süreleri farkının alındığı D-skor değeri ile yorumlanır. D-skor değerinin hesaplanmasında katılımcıların Uyumlu blok 1 ve 2 ile Uyumsuz blok 1 ve
2’deki tepki süreleri dikkate alınır. Katılımcının her bloktaki tepki sürelerinin
ortalaması, o bloktaki tepki sürelerinin standart sapmasına bölünür. Daha
sonra Uyumlu blok 1 için elde edilen değer Uyumsuz blok 1 değerinden çıkarılır. Aynı işlem ikinci bloklar için de yapılır. Elde edilen fark değerleri toplanıp ikiye bölünerek D-skoru elde edilmektedir.
Geliştirilen ÖÇT orijinal teste ek olarak iki yeni özellik barındırmaktadır.
İlk olarak, orijinal test D-skoru hesaplanmasında yanlış tepkilere “3000 milisaniye” değeri atanarak hesaplama yapılmaktadır. Türkçe ÖÇT’de ise katılımcılar yanlış tepki verdiklerinde, bu kayıt altına alındıktan sonra ileride
yanlış tepki verilen kategoriden bir başka uyaran sunulmaktadır. Uyaranların sunulması katılımcılar bloktaki tüm kategorilerde yeterli sayıda doğru
tepki verene kadar devam etmektedir. Örneğin, Uyumlu Blok 1’de beş
Türkçe, beş Kürtçe isim ve beş olumlu ve beş olumsuz sıfat sunulmaktadır.
Eğer katılımcı herhangi bir olumsuz sıfata yanlış tepki verirse bu blok katılımcı beş olumsuz sıfata doğru tepki verene kadar devam etmektedir. Katılımcılara doğru tepki vermeleri gereken sayıya ulaştıkları kategorilerden yeni
uyaran sunulmamaktadır. Diğer bir deyişle katılımcı beş Türkçe isme ve beş
olumsuz sıfata doğru tepki verdiyse bu aşamadan sonra gelecek uyaranlar
4445 OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi
Ahmet Yasin Şenyurt – Hamit Coşkun – Ercan Selçuk Ünlü
sadece Kürtçe isim ve olumlu sıfat kategorilerinden olacaktır. İkincisi orijinal
testte D-skoru hesaplanmasında 3000 milisaniyeden (3 saniyeden) uzun tepkiler hesaplamaya dahil edilmemektedir. Türkçe ÖÇT ise, katılımcıların tepki
sürelerini sınırlama özelliği içermektedir. Araştırmacı katılımcı tepki sürelerini, araştırmanın ihtiyaçlarına göre 2, 4, 6 veya 8 saniye ile sınırlandırabilmektedir. Eğer katılımcı sınır süre içerisinde tepki vermezse ekranda “Lütfen
daha hızlı olunuz” uyarısı çıkmaktadır. Hata uyarısı verildiğinde, yukarıda
bahsedilen doğru tepki sayısını tamamlama özelliği zaman hataları için de
devreye girmektedir.
Çalışma verileri iki ayrı dosyada kaydedilmektedir. İlk dosyada hatalarla
birlikte doğru tepki süreleri yer alırken, ikinci dosyada sadece doğru tepki
süreleri yer almaktadır. Araştırmacı, amacına uygun olan veriyi (ya da her
ikisini de) kullanabilecektir.
Kullanılan Ölçekler
ÖÇT’nin dış geçerliğini test etmek için etnik kimliğe bağlılığı (örn., Etnik kimliğinize ne kadar bağlısınızdır?), diğer etnik kimliklerden kişilere yönelik önyargıyı (örn., Farklı etnik gruptan kişilere karşı önyargılı mısınızdır?) ve etnik
gruplarla temas isteğini ölçme amaçlı Likert tipi sorular kullanılmıştır.
Bulgular
Bu bölümde ÖÇT uygulamalarında kullanılan kelimelere ilişkin sonuçlar yer
almaktadır (Tüm bloklar). Tüm çalışma boyunca en çok gösterilen olumlu sıfat 1003 kere gösterilen “Sevgi” olmuştur (Tablo 3). Olumlu sıfatlara ortalama
tepki süresi 1.08 saniyedir. Tepki süresi en uzun olan olumlu sıfat “Şahane”,
en kısa olanı ise “Güzel” sıfatıdır. Olumsuz sıfatlardan en çok gösterileni “Izdırap” sıfatıdır (Tablo 3). Tepki süresi en yavaş olan olumsuz sıfat “Yaramaz”, en hızlı olan ise “İğrenç” sıfatıdır. Olumsuz sıfatlara ortalama tepki süresi 1.18 saniyedir.
OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 4446
Örtük Çağrışım Testi’ni Türkçe’ye Uyarlama Çalışması
Tablo 3. Olumlu ve olumsuz sıfatların gösterim sıklığı ve tepki süreleri
Uyaran
Şahane
Güzel
Sevimli
Mutlu
Hoş
Sevgi
Zafer
Memnun
Ort.
Olumlu Sıfatlar
Gösterim
Tepki
Sıklığı
Süresi
(saniye)
847
1,19
941
1,02
886
1,06
835
1,05
903
1,03
1003
1,03
876
1,12
972
1,14
907,88
1,08
Uyaran
Olumsuz Sıfatlar
Gösterim Sıklığı Tepki Süresi
(saniye)
Hata
Felaket
Izdırap
Yaramaz
Korkunç
İğrenç
Şeytani
Çirkin
Ort.
827
818
881
851
830
859
848
826
842,5
1,24
1,19
1,18
1,21
1,14
1,13
1,17
1,19
1,18
Tablo 4. Kullanılan isimlerin gösterim sayısı ve tepki süresi
Arapça İsimler
Gösterim Tepki
Sıklığı
Süresi
(sn.)
Vecihi
346
1,19
Reşid
302
1,5
Fuzuli
327
1,24
Salahaddin
330
1,25
Faysal
346
1,32
Mestan
373
1,29
Ammar
421
1,12
Vankar
395
1,33
Ort.
355
1,28
Uyaran
Kürtçe İsimler
Göste- Tepki
rim
Süresi
Sıklığı
(sn.)
Baran
527
1,25
Şervan
745
1,22
Cano
609
1,28
Azad
641
1,27
Şirin
546
1,34
Dilhan
573
1,34
Adar
557
1,33
Erdewan
668
1,23
Ort.
608,3
1,28
Uyaran
Türkçe İsimler
Gösterim Tepki
Sıklığı
Süresi
(sn.)
Enginsu 1138
1,29
Acar
896
1,44
Çakar
767
1,49
Songur
675
1,47
Alphan
1055
1,26
Korhan
1087
1,38
Berke
1075
1,21
Rüzgar
1021
1,32
Ort.
964,3
1,36
Uyaran
Türkçe isimlerden en sık gösterilen isim “Enginsu” ismidir. Türkçe isimlerin ortalama tepki süresi 1.36 saniyedir (Tablo 4). En hızlı tepki verilen
Türkçe isim 1.21 saniye ile “Berke” ismidir. En yavaş tepki verilen Türkçe
isim ise “Çakar”dır.
Kürtçe isimlerden en sık gösterileni “Şervan” ismidir. Kürtçe isimlere yönelik ortalama tepki süresi 1.28 saniyedir. En hızlı tepki verilen Kürtçe isim
“Şervan” ismidir. En yavaş tepki verilen Kürtçe isimler ise “Şirin” ve “Dilhan” isimleridir.
Arapça isimlerden en sık gösterileni “Ammar” ismidir. Arapça isimlere
ortalama tepki süresi 1.28 saniyedir. En hızlı tepki verilen Arapça isim “Ammar” ismidir. En yavaş tepki verilen Arapça isim ise “Raşid” ismidir.
4447 OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi
Ahmet Yasin Şenyurt – Hamit Coşkun – Ercan Selçuk Ünlü
Güvenirlik analizi için test-tekrar test yöntemi kullanılmıştır. Sınıf-içi korelasyon (intraclass correlation; ICC) değerinin yorumlanmasında Shrout ve
Fleiss (1978)’in önerisi doğrultusunda .60 ve .80 aralığındaki değerler iyi güvenirlik, .80 üstü değerler ise mükemmel güvenirlik olarak değerlendirilmiştir. Deneklerin Uyumlu Blok 1 ve Uyumlu Blok 2’deki tepki süresi ortalamaları bir testin tekrarlı ölçümü olarak analize dahil edilmiştir. Aynı analiz
Uyumsuz Blok 1 ve Uyumsuz Blok 2 tepki süreleri içinde yapılmıştır. Son
olarak Blok 1’lerdeki tepki süresi farkları (Uyumlu Blok 1 tepki süresi –
Uyumsuz Blok 1 tepki süresi) ve Blok 2’lerdeki tepki süresi farkları (Uyumlu
Blok 2 tepki süresi – Uyumsuz Blok 2 tepki süresi) için de aynı analiz yapılmıştır.
Uyumlu bloklar arasındaki güvenirlik mükemmel düzeyde bulunmuştur.
Sınıf-içi korelasyon (ICC) .83, %95 güven aralığı .76 ile .89’dur, F (116,116) =
6.03, p < .001. Uyumsuz bloklar arasında iyi düzeyde güvenirlik bulunmuştur. Sınıf-içi korelasyon .70, %95 güven aralığı .57 ile .80’dir, F (116,116) = 3.36,
p < .001.
Blok 1’ler ve Blok 2’ler arasında hesaplanan tepki süreleri arasındaki korelasyon mükemmel güvenirliğe işaret etmektedir. Sınıf-içi korelasyon .81,
%95 güven aralığı .72 ile .87’dir, F (116,116) = 5.19, p < .001.
Yapılan çalışmaların kontrol gruplarında ÖÇT ile ölçülen örtük tutum ve
etnik bağlılık arasında -.16 ile -.25 arasında değişen negatif ilişki bulunmuştur. Ayrıca tehdit manipülasyonu koşullarında etnik önyargı değişkeni ile
ÖÇT skoru arasındaki negatif korelasyon -.58 düzeyine çıkmaktadır.
Tartışma
ÖÇT’de kullanılan olumlu sıfatlara tepki süresi ortalama 1.08 saniye iken,
olumsuz sıfatlara tepki süresi 1.18 saniyedir. ÖÇT programı her blokta eşit
sayıda olumlu ve olumsuz sıfat gösterdiği için bu iki sıfat grubu arasındaki
tepki süresi farkının sonuçlar üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı düşünülmektedir. Benzer bir durum isimler için de geçerlidir. Arapça ve Kürtçe
isimlerin ortalama tepki süreleri (Ort = 1.28) birbirine eşittir. Fakat Türkçe
isimlere ortalama tepki süresi her ikisinden de uzundur (Ort = 1.36). Pilot çalışmada benzer tanınırlık puanlarına sahip olduğu için seçilen Kürtçe ve
Arapça isimlere verilen tepki sürelerinin yakın olması beklenen bir sonuçtur.
Türkçe isimlere verilen tepki sürelerinin daha uzun olması ise katılımcıların
OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 4448
Örtük Çağrışım Testi’ni Türkçe’ye Uyarlama Çalışması
bu isimleri Türkçe olarak kodlamalarının daha uzun sürdüğü şeklinde yorumlanabilir. Pilot çalışmada seçilen Türkçe isimlerin tanınırlık puanlarının
Kürtçe ve Arapça seçilen isimlerin puanlarıyla benzer ortalamaya sahip olması amaçlandığından tanınırlık puanı düşük olan Türkçe isimler seçilmiştir.
Bu nedenle katılımcıların bu isimleri Türkçe olarak kodlamakta sıkıntı yaşadıkları değerlendirilebilir. Sıfatlarda olduğu gibi, katılımcılar her blok içinde
eşit sayıda Türkçe isme tepki verdiklerinden, Türkçe isimlerin tepki süresinin
uzun olmasının sonuçlar üzerinde herhangi bir etkisinin olmadığı düşünülmektedir.
Dış geçerlik açısından değerlendirildiğinde ise ÖÇT’nin temel sorunu örtük tutumlar ile açık tutumlar arasında düşük seviyede ilişki bulunması veya
hiç ilişki bulunmamasıdır. Bu çalışmada ÖÇT skorları etnik bağlılık ve etnik
önyargı değişkenleri ile düşük ve orta düzeyde negatif korelasyon göstermiştir. Bu durum, bu çalışmaya özgü değildir. Örneğin, Wilson ve Scoir’in (2014)
yaptığı derleme çalışmada, engellilere yönelik örtük ve açık tutumları inceleyen 11 çalışmanın sadece altısı örtük ve açık tutumlar arasında ilişki olduğu
gösterilmiştir. Ayrıca düşük korelasyon değerleri geçmiş çalışmalarla da tutarlıdır (r = .12; Dasgupta, McGhee, Greenwald ve Banaji, 2000). Güvenirlik
sonuçları ise ÖÇT’nin güvenilir bir ölçme aracı olduğuna işaret etmektedir.
Buna karşın Türkçe ÖÇT’nin geçerlik ve güvenirliğine yönelik daha büyük
örneklemli çok sayıda çalışmaya ihtiyaç vardır.
ÖÇT programının açık kaynak kodlu olarak geliştirilmesi ve paylaşılması
diğer araştırmacıların kategori başlıkları ve kategori uyaranlarını değiştirerek
farklı karşılaştırmalar (öz saygı, trafiğe yönelik tutumlar, vb.) yapmasına da
olanak tanımaktadır. İlerleyen dönemde yapılacak bu çalışmalarla ÖÇT’nin
geçerlik ve güvenirliğine ilişkin daha sağlıklı veriler elde etmek mümkün olacaktır.
4449 OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi
Ahmet Yasin Şenyurt – Hamit Coşkun – Ercan Selçuk Ünlü
EXTENDED ABSTRACT
Turkish Adaptation Study of Implicit Association
Test
*
Ahmet Yasin Şenyurt – Hamit Coşkun – Ercan Selçuk Ünlü
Balıkesir University- Bolu Abant İzzet Baysal University
The self-report scales used to measure attitudes are influenced by a number
of factors (evaluation anxiety, low self-awareness, and self-censorship) that
reduce the validity of the scales (Austin, Deary, Gibson, and colleagues, 1998,
Rosenberg, 2009, Nisbett and Wilson, 1977.). Implicit Association Test (IAT)
(Greenwald, McGhae and Schwartz, 1998) is a computer application aiming
to measure participants' attitudes using categorization tasks. The IAT allows
individuals to classify the words for two different groups and to determine
the preference of a person depending on the response times. The IAT is one
of the most widely used attitude measurement tools in the international field,
especially since it does not include the problems of self-report scales and other measurement tools on issues of social concern such as ethnic, racial or
religious discrimination. However, the use of the test in our country is very
limited. In this study, the development process of open source Turkish IAT
and the validity and reliability results of the test will be discussed.
In the pilot study, Arabic, Kurdish and Turkish names for IAT were selected. To determine the names, 12 Kurdish (Kurdish information, 2017), 10 Arabic (Meaning of name, 2017) and 15 Turkish names were chosen from the
websites. Participants evaluated the names online on an 11 point Likert scale
(0: I have never heard; 10: I have often heard) according to their recognition.
As a result of the pilot study, the recognition scores of the Turkish names
̅
(𝑋 = 5.78, s = 3.29) were found to be significantly higher than Kurdish (𝑋̅ =
2.44, s = 2.49) and Arabic (𝑋̅ = 3.9, s = 2.38) names (p < .05). Therefore, in order
to ensure that the average recognition scores of the names used in the IAT are
close, those with low recognition scores from Turkish names and names with
high recognition scores from Kurdish and Arabic names were chosen for the
IAT.
OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 4450
Örtük Çağrışım Testi’ni Türkçe’ye Uyarlama Çalışması
180 high school and undergraduate students studying in Sociology, Chemistry, and Nursing Departments of Bolu Abant Izzet Baysal University, participated in the main study in exchange for the course credits. The average
age of the participants was 21.06 (s = 1.25). The majority of the participants
were Turkish (86%) and have spent their lives in the metropolitan area (61%).
The IAT has an algorithm that can make two different comparisons as Turkish-Kurdish and Turkish-Syrian. It consists of 7 block (name block 1, adjective block, compatible block 1, compatible block 2, name block 2, incompatible block 1, incompatible block 2). Name and adjective blocks for training
and D-score is calculated based on compatible and incompatible block scores.
Reliability between compatible blocks was excellent. Inter class correlation
(ICC) was .83, 95% CI was .76 to .89, F (116,116) = 6.03, p <.001. Good reliability
was found between incompatible blocks, ICC was .70, 95% CI was .57 to .80,
F (116,116) = 3.36, p <.001. The correlation between the response times calculated between Block 1s and Block 2s points to excellent reliability. ICC was
.81, 95% CI was .72 to .87, F (116,116) = 5.19, p <.001.
The external validity was obtained by comparing IAT scores with open
attitude test scores measured by adjective identification tasks. In terms of
external validity, the main problem of the IAT is that there is a low level or
no relation between implicit attitudes and explicit attitudes. In this study, IAT
scores showed a negative correlation with ethnic commitment and ethnic bias
variables at low and medium levels. In the control groups of the study, a negative relationship ranging from -.16 to -.25 was found between the implicit
attitude and ethnic commitment measured by the IAT. In addition, the negative correlation between ethnic bias variable and IAT score in threat manipulation conditions rises to -.58. Since the negative D-score indicates higher negative attitude, negative correlation found with explicit attitudes - albeit low
- is an expected result. This is not self-reliance on this study. For example, in
the review study by Wilson and Scoir (2014), only six of the 11 studies investigating the implicit and explicit attitudes towards the disabled have been
shown to be associated with implicit and explicit attitudes. Low correlation
values are also consistent with other studies (r = .12; Dasgupta, McGhee,
Greenwald, and Banaji, 2000). The reliability results indicate that the IAT is a
reliable measurement tool. However, there is a need for a large number of
studies with a larger sample regarding the validity and reliability of the Turkish IAT.
4451 OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi
Ahmet Yasin Şenyurt – Hamit Coşkun – Ercan Selçuk Ünlü
The program enables researchers to add manipulation tasks in text or
image format before or in the middle of IAT, set a time limit for the response
time and add other scales -that the researcher needs- after IAT. It has an algorithm that allows to add demographic questions and other scales after the
test. It also have an algorithm that counterbalance the presentation order of
compatible and incompatible blocks.
Although the reliability results are at a good level and the validity results
are compatible with the past literature, in order to reach realistic results regarding the validity and reliability of the program, there is a need for a large
number of studies that measure different attitudes with participants with various demographic characteristics.
Kaynakça / References
Alparslan, K. (2017). Türkiye'de yaşayan Kürtlerin kimlik yönetim stratejileri ve dış
grup tarafgirliği (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
Austin, E. J., Deary, I. J., Gibson, G. J., McGregor, M. J. ve Dent, J. B. (1998).
Individual response spread in self-report scales: Personality correlations and consequences. Personality and Individual Differences, 24 (3),
421-438. doi: 10.1016/s0191-8869(97)00175-x
Dasgupta, M. N., McGhee, D. E., Greenwald A. G. ve Banaji, M. R. (2000). Automatic preference for white Americans: Eliminating the familiarity
explanation. Journal of Experimental Social Psychology, 36, 316-328. doi:
10.1006/jesp.1999.1418
Greenwald A. G., McGhea D. E. ve Schwartz J. K. L. (1998). Measuring individual differences in implicit cognition: The Implicit Association Test.
Journal of Personality and Social Psychology, 74, 1464-1480.
Greenwald A. G., Banaji M. R. ve Nosek B. A. (2014). Statistically small effects
of the Implicit Association Test can have societally large effects. Journal
of
Personality
and
Social
Psychology,
108,
553–
561. doi.org/10.1037/pspa0000016
Hofmann W., Gawronski B., Gschwendner T., Le H. ve Schmitt M. (2005). A
meta-analysis on the correlation between the implicit association test
and explicit measures. Personality and Social Psychology Bulletin, 10,
1369-1385. doi: 10.1177/0146167205275613
İsminin Anlamını Ara (Ocak, 2017). İsminin anlamı. https://www.ismininanlaminiara.com/arapca-isim-ara.aspx adresinden erişilmiştir.
OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi 4452
Örtük Çağrışım Testi’ni Türkçe’ye Uyarlama Çalışması
Kürtçe Bilgi (Ocak, 2017). Erkek isimleri. www.kurtcebilgi.com/kategori/erkekisimleri adresinden erişilmiştir.
Nisbett R. E. ve Wilson T. D. (1977). Telling more than we can know: Verbal
reports on mental process. Psychological Review, 84, 231-259. people.virginia.edu/~tdw/nisbett&wilson.pdf
adresinden
Kasım
2017’de erişilmiştir.
Ottoway S. A., Hayden D. C. ve Oakes M. A. (2001). Implicit attitudes and
racism: Effects of word familiarity and frequency on the Implicit Association Test. Social Cognition, 19, 97-144.
Özdemir, G. (2015). Başarılarımın sahibi ben değilim: Sosyal kimlik, sosyal baskınlık
ve sistemi meşrulaştırma kuramları perspektifinden sahtekâr fenomeni (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Uludağ Üniversitesi, Bursa.
Rosenberg M. J. (2009). The conditions and consequences of evaluation apprehension. Robert Rosenthal ve Ralph L. Rosnow (Ed.), Artifacts in behavioral research (s.211-263). New York: Oxford University Press.
Schnabel K., Asendorpf J. B. ve Greenwald, A. G. (2008). Assessment of individual differences in implicit cognition. European Journal of Psychological Assessment, 24, 210-217. doi: 10.1027/1015-5759.24.4.210
Şenyurt, A. Y. (2018). Tehdit manipülasyonu ve olumlu bilgilendirmenin örük ve
açık tutumlar üzerindeki etkisi. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Bolu
Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Bolu.
Wilson, M.C. ve Scior, K. (2014). Attitudes towards individuals with disabilities as measured by the Implicit Association Test: A literature review.
Research in Developmental Disabilities, 35, 294-321. doi:
10.1016/j.ridd.2013.11.003
Kaynakça Bilgisi / Citation Information
Şenyurt, A.Y., Coşkun, H. ve Ünlü, E. S. (2020). Örtük çağrışım testi’ni
Türkçe’ye uyarlama çalışması. OPUS–Uluslararası Toplum
Araştırmaları
Dergisi,
15(26),
4437-4453.
DOI:
10.26466/opus.639984
4453 OPUS © Uluslararası Toplum Araştırmaları Dergisi