[go: up one dir, main page]
Bước tới nội dung

Yemen

Sửa liên kết
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Cộng hòa Yemen
Tên bằng ngôn ngữ chính thức
  • ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْيَمَنِيَّةُ(tiếng Ả Rập)
    al-Jumhūrīyah al-Yamanīyah
Quốc kỳ Huy hiệu
Bản đồ
Vị trí của Yemen
Vị trí của Yemen
Vị trí của Yemen (đỏ)
Vị trí của Yemen
Vị trí của Yemen
Tiêu ngữ
ٱللَّهُ، ٱلْوَطَنُ، ٱلثَوْرَةُ، ٱلْوَحْدَةُ(tiếng Ả Rập)
Allāh, al-Waṭan, ath-Thawrah, al-Waḥdah
"Thượng đế, Quốc gia, Cách mạng, Thống nhất"}}
Quốc ca
نشيد اليمن الوطني(Ả Rập)
"Nước Cộng hòa thống nhất"
Hành chính
Chính phủNhất thể tổng thống chế cộng hoà dưới chính phủ lâm thời (tranh chấp)[a]
Tổng thốngRashad Al-Alimi[1] (tranh chấp)
Thủ tướngAhmad Awad bin Mubarak (tranh chấp)
Thủ đôSanaa[n 1]
Aden (tạm thời, Chính phủ Hadi)
15°21′N 12°24′E
[2]) 15°21′B 12°24′Đ / 15,35°B 12,4°Đ / 15.350; 12.400
Thành phố lớn nhấtSana'a
Địa lý
Diện tích555,000[2] km²
203,850 mi² (hạng 49)
Diện tích nướckhông đáng kể %
Múi giờUTC+3; mùa hè: UTC+4
Lịch sử
Thống nhất
1 tháng 11 năm 1918Bắc Yemen
30 tháng 11 năm 1967Nam Yemen
22 tháng 5 năm 1990Thống nhất
16 tháng 9 năm 2014Nội chiến nổ ra
Ngôn ngữ chính thứcTiếng Arab[3]
Sắc tộc
Tôn giáo99% Đạo hồi
Dân số ước lượng (2018)28,498,683 người (hạng 48)
Dân số (2004)19.685.000[4] người
Mật độ44,7 người/km² (hạng 160)
115,8 người/mi²
Kinh tế
GDP (PPP) (2018)Tổng số: 73,445 tỷ USD[5]
Bình quân đầu người: 2.521 USD[5]
GDP (danh nghĩa) (2016)Tổng số: 31,326 tỷ USD[5]
Bình quân đầu người: 1.075 USD[5]
HDI (2022)0.424 thấp (hạng 186)
Đơn vị tiền tệRial Yemen (YER)
Thông tin khác
Tên miền Internet.ye

Yemen (/ˈjɛmən/ ⓘ; tiếng Ả Rập: ٱلْيَمَن‎, chuyển tự al-Yaman), tên chính thức Cộng hòa Yemen (tiếng Ả Rập: ٱلْجُمْهُورِيَّةُ ٱلْيَمَنِيَّةُ‎, chuyển tự al-Jumhūrīyah al-Yamanīyah) là một quốc gia nằm ở Tây Á, tọa lạc ở phía nam bán đảo Ả Rập. Yemen là quốc gia lớn thứ hai trên bán đảo, trải rộng trên lãnh thổ 527,968 km² (203,850 sq mi). Đường bờ biển dài khoảng 2.000 km (1,200 mi).[6] Nó có biến giới với Ả Rập Xê Út về phía bắc, biển Đỏ về phía tây, vịnh Aden và biển Ả Rập về phía nam, và Oman về phía đông-đông bắc, và có chung biên giới trên biển với Eritrea, Djibouti, Somaliland[8] và Somalia. Thủ đô được tuyên bố theo hiến pháp của Yemen, và thành phố lớn nhất, là thành phố Sana'a, nhưng thành phố đang nằm dưới sự kiểm soát của phe đối lập từ tháng 2 năm 2015. Vì vậy, thủ đô Yemen hiện tạm thời là thành phố cảng Aden phía duyên hải miền nam. Đến năm 2021, dân số cả nước ước tính khoảng 30.491.000 người. Yemen có hơn 200 hòn đảo; lớn nhất trong đó là Socotra.

Trong thời cổ đại, Yemen là quê hương của người Sabaeans,[9][10][11] một quốc gia buôn bán bao gồm các phần của Ethiopia và Eritrea ngày nay. Sau đó vào năm 275 CN, vương quốc Himyarite bị ảnh hưởng bởi Do Thái giáo.[12] Cơ đốc giáo đến vào thế kỷ thứ tư. Hồi giáo lan rộng nhanh chóng vào thế kỷ thứ bảy và quân lính Yemen đóng vai trò quan trọng trong các cuộc chinh phục đầu tiên của người Hồi giáo.[13] Một số triều đại nổi lên trong thế kỷ 9 đến thế kỷ 16, chẳng hạn như triều đại Rasulid.[14] Đất nước bị chia cắt giữa đế quốc Ottoman và Anh vào những năm 1800. Vương quốc Zaydi Mutawakkilite của Yemen được thành lập sau Chiến tranh thế giới thứ nhất trước khi thành lập Cộng hòa Ả Rập Yemen vào năm 1962. Nam Yemen vẫn là một quốc gia bảo hộ của Anh với tư cách là Chính phủ bảo hộ Aden cho đến năm 1967 khi nó trở thành một quốc gia độc lập và sau đó là một quốc gia theo chủ nghĩa Mác-Lê nin. Hai nhà nước Yemen thống nhất để thành lập nước Cộng hòa Yemen hiện đại (al-Jumhūrīyah al-Yamanīyah) vào năm 1990. Tổng thống Ali Abdullah Saleh là tổng thống đầu tiên của nước cộng hòa mới cho đến khi ông từ chức vào năm 2012 sau Mùa xuân Ả Rập.[15][16]

Kể từ năm 2011, Yemen rơi vào tình trạng khủng hoảng chính trị bắt đầu với các cuộc biểu tình đường phố chống lại đói nghèo, thất nghiệp, tham nhũng và kế hoạch của Tổng thống Saleh là sửa đổi hiến pháp nhằm xóa bỏ giới hạn nhiệm kỳ của tổng thống.[17] Tổng thống Saleh từ chức và quyền lực tổng thống được chuyển giao cho Abdrabbuh Mansur Hadi. Kể từ đó, đất nước rơi vào cuộc nội chiến (cùng với cuộc can thiệp quân sự do Ả Rập Xê-út dẫn đầu nhằm khôi phục chính phủ của Hadi) với một số thực thể ủng hộ nhà nước tuyên bố cai trị Yemen: Nội các Yemen / Hội đồng Lãnh đạo Tổng thống, Hội đồng Chính trị Tối cao, và Hội đồng chuyển tiếp miền Nam.[18][19][20][21][22] Ít nhất 56.000 dân thường và chiến binh đã thiệt mạng trong bạo lực vũ trang ở Yemen kể từ tháng 1 năm 2016.[23] Cuộc chiến đã dẫn đến nạn đói ảnh hưởng đến 17 triệu người.[24] Tình trạng thiếu nước uống an toàn, do các tầng chứa nước cạn kiệt và cơ sở hạ tầng nước của đất nước bị phá hủy, cũng là nguyên nhân dẫn đến đợt bùng phát dịch tả lớn nhất, lây lan nhanh nhất trong lịch sử hiện đại, với số ca nghi ngờ vượt quá 994.751.[25][26] Hơn 2.226 người đã chết kể từ khi dịch bùng phát bắt đầu lan nhanh vào cuối tháng 4 năm 2017.[26][27] Cuộc khủng hoảng nhân đạo và xung đột đang diễn ra đã nhận được nhiều lời chỉ trích vì đã gây ảnh hưởng xấu hơn đáng kể đến tình hình nhân đạo của Yemen, mà một số người cho rằng đã đạt đến mức độ của một " thảm họa nhân đạo".[28] và một số người thậm chí còn gán cho nó là một tội ác diệt chủng.[29][30][31] Nó đã làm tồi tệ thêm tình hình nhân quyền vốn đã nghèo nàn của đất nước.

Yemen là thành viên của Liên đoàn Ả Rập, Liên hợp quốc, Phong trào Không liên kết và Tổ chức Hợp tác Hồi giáo. Nó thuộc nhóm nước kém phát triển nhất,[32] do có vô số "trở ngại nghiêm trọng về cấu trúc đối với sự phát triển bền vững".[33] Năm 2019, Liên hợp quốc báo cáo rằng Yemen là quốc gia có nhiều người cần viện trợ nhân đạo nhất, khoảng 24 triệu người, chiếm 85% dân số.[34] Tính đến năm 2020, quốc gia này được xếp hạng cao nhất trong Chỉ số Trạng thái mong manh,[35] tệ thứ hai trong Chỉ số Đói toàn cầu, chỉ sau Cộng hòa Trung Phi vượt qua[35] và có Chỉ số Phát triển Con người thấp nhất trong số tất cả các nước ngoài châu Phi.

Từ nguyên

[sửa | sửa mã nguồn]

Thuật ngữ Yamnat đã được đề cập trong các bia ký Old South Arabian về danh hiệu của một trong những vị vua của vương quốc Himyarite thứ hai được gọi là Shammar Yahrʽish II. Thuật ngữ này có thể dùng để chỉ đường bờ biển phía tây nam của bán đảo Ả Rập và đường bờ biển phía nam giữa Aden và Hadramout.[36][37] Yemen trong lịch sử bao gồm lãnh thổ rộng lớn hơn nhiều so với quốc gia hiện tại, trải dài từ phía bắc Asir ở tây nam Ả Rập Saudi đến Dhofar ở nam Oman..[38][39]

Một từ nguyên bắt nguồn của Yemen từ ymnt, nghĩa là "phía nam", và đóng vai trò đáng kể trên khái niệm về vùng đất bên phải. (𐩺𐩣𐩬).[40]

Các nguồn khác cho rằng Yemen có liên quan đến yamn hay yumn, có nghĩa là "trọng tội" hoặc "may mắn", vì phần lớn đất nước màu mỡ, phì nhiêu.[41][42] Người La Mã gọi nó là Arabia Felix (Ả Rập "hạnh phúc" hoặc "may mắn"), trái ngược với Arabia Deserta ("Ả Rập hoang vắng"). Các nhà văn Latinh và Hy Lạp gọi Yemen cổ đại là "India"(Ấn Độ), vốn phát sinh từ người Ba Tư gọi là Những người Abyssinians mà họ tiếp xúc ở Nam Ả Rập bằng tên của những người da đen sống cạnh họ, tức là người Ấn Độ.[43][44]

Địa lý

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Địa lý Yemen

Yemen nằm trong thế giới Ả Rập, trong nửa phía nam của bán đảo Ả Rập,[45] Nó có biên giới với Saudi Arabia ở phía bắc Oman ở đông bắc, giáp biển Ả Rập, vùng vịnh Aden, và Biển Đỏ, giữa các vĩ độ 12 và 19 ° N và các kinh độ 42 và 55 ° E. Yemen ở 15°B 48°Đ, và có diện tích 527,970 kilômét vuông (204 dặm vuông Anh).

Một số các đảo Biển Đỏ, bao gồm cả quần đảo Hanish, Kamaran, và Perim, cũng như Socotra ở Biển Ả Rập, thuộc về Yemen; Đảo lớn nhất là Socotra.Nhiều số đảo trong số các đảo là núi lửa, ví dụ Jabal al-Tair đã có một vụ phun trào núi lửa trong năm 2007 và trước đó vào năm 1883. Mặc dù lục địa Yemen nằm ở phía nam bán đảo Ả Rập và do đó là một phần của châu Á, quần đảo Hanish và Perim trên Biển Đỏ liên kết với châu Á, nhưng quần đảo Socotra, nằm về phía đông sừng của Somalia và gần với châu Phi hơn nhiều so với đến Châu Á, có liên quan về mặt địa lý và địa sinh học với Châu Phi.[46] Socotra đối diện với Kênh Guardafui và Biển Somali.[47]

Với tổng diện tích 527.970 km2 (203.850 dặm vuông), Yemen là quốc gia lớn thứ 49 thế giới về diện tích. Quốc gia này có diện tích ngang với Thái Lan và tiểu bang California.

Khu vực và khí hậu

[sửa | sửa mã nguồn]
Bản đồ phân loại khí hậu Köppen của Yemen dựa trên thảm thực vật bản địa, nhiệt độ, lượng mưa và tính theo mùa của chúng.
  BWh sa mạc nóng
  BWk Sa mạc lạnh
  BSh bán khô hạn nóng
  BSk bán khô hạn lạnh
  CWb Cao nguyên cận nhiệt đới

Về mặt địa lý, Yemen có thể được chia thành 4 vùng chính:đồng bằng ven biển ở phía tây, cao nguyên phía tây, cao nguyên phía đông và Rub 'al Khali ở phía đông. Tihāmah ("vùng đất nóng" hay "đất nóng") tạo thành một vùng đồng bằng ven biển rất khô cằn và bằng phẳng dọc theo toàn bộ đường bờ biển Biển Đỏ của Yemen. Mặc dù khô cằn nhưng sự hiện diện của nhiều đầm phá khiến vùng này rất lầy lội và là nơi sinh sản thích hợp của muỗi sốt rét. Những cồn cát hình trăng lưỡi liềm trải rộng hiện hữu. Lượng bốc hơi ở Tihamah lớn đến mức các dòng suối từ cao nguyên không bao giờ đổ ra biển, nhưng chúng góp phần tạo ra nguồn dự trữ nước ngầm rộng lớn. Ngày nay, chúng được khai thác nhiều để sử dụng trong nông nghiệp. Gần làng Madar khoảng 50 km (30 mi) về phía bắc Sana'a, dấu chân khủng long đã được tìm thấy, cho thấy khu vực này từng là một bãi lầy. Tihamah đột ngột kết thúc tại vách đá của vùng cao nguyên phía tây. Khu vực này, hiện có nhiều bậc thang để đáp ứng nhu cầu lương thực, nhận được lượng mưa cao nhất ở Ả Rập, tăng nhanh từ 100 mm (3,9 in) mỗi năm lên khoảng 760 mm (29,9 in) ở Taiz và hơn 1.000 mm ( 39,4 in) ở Ibb. Nhiệt độ ấm vào ban ngày nhưng giảm đột ngột vào ban đêm. Các dòng suối lâu năm xuất hiện ở các vùng cao nguyên, nhưng chúng không bao giờ chảy ra biển do lượng bốc hơi cao ở Tihamah.

Cao nguyên trung tâm là một cao nguyên rộng lớn có độ cao hơn 2.000 m (6.562 ft). Khu vực này khô hơn các cao nguyên phía tây do ảnh hưởng của bóng mưa, nhưng vẫn nhận đủ mưa trong những năm ẩm ướt để trồng trọt trên diện rộng. Tích trữ nước cho phép tưới tiêu và trồng lúa mì và lúa mạch. Sana'a thuộc vùng này. Điểm cao nhất ở Yemen và Ả Rập là Jabal An-Nabi Shu'ayb, vào khoảng 3.666 m (12.028 ft).[45][48]

Phần của sa mạc Rub al Khali ở phía đông của Yemen thấp hơn nhiều, thường là dưới 1.000 m (3,281 ft) và hầu như không có mưa. Nó chỉ có dân cư là những người chăn nuôi lạc đà Bedouin. Sự khan hiếm nước ngày càng tăng là một nguồn nước ngày càng được quốc tế quan tâm.[cần dẫn nguồn]

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Lịch sử Yemen

Từ thời Cổ đại, vùng này đã có những mối quan hệ với các nền văn minh Lưỡng Hà, văn minh Ba Tư và văn minh Ấn Độ. Xứ sở này được Hồi giáo hóa và thuộc quyền kiểm soát của triều đại Abbasid từ thế kỷ VII. Từ năm 1508 đến năm 1648, lãnh thổ do người Bồ Đào Nha kiểm soát, sau đó lại rơi vào tay người Thổ Nhĩ Kỳ thuộc đế quốc Ottoman, nhưng đến năm 1741 Ahmah ibn Sa'id đã đánh đuổi người Thổ Nhĩ Kỳ. Hậu duệ của Quốc vương (Sultan) Ahmah cai trị Oman đến ngày nay.

Quốc gia này sớm phát triển về lãnh vực thương mại nhờ vị trí địa lý thuận lợi, có ảnh hưởng rộng lớn khắp các vùng tại vịnh Ba Tư và một số vùng ven biển ở phía đông châu Phi trong hai thế kỷ XVII và XVIII. Từ thế kỷ XIX, Oman liên kết chặt chẽ với Anh thông qua hiệp ước ký kết năm 1891. Đầu năm 1918, lợi dụng sự suy yếu của Đế quốc Ottoman, Bắc Yemen tuyên bố độc lập và các Imam (Giáo trưởng Hồi giáo) duy trì quyền cai trị đến năm 1962. Trong khi đó, Nam Yemen vẫn thuộc quyền bảo hộ của đế quốc Anh cho đến năm 1967.

Bắc Yemen

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Cộng hòa Ả Rập Yemen

Năm 1962, cuộc đảo chính quân sự được sự trợ giúp của Ai Cập đã lật đổ vị Giáo trưởng Hồi giáo với sự ra đời của nền cộng hòa. Phái bảo hoàng, do Ả Rập Xê Út yểm trợ, đã tiến hành cuộc chiến chống lại những người cộng hòa và quân đội Viễn chinh Ai Cập. Năm 1972, cuộc chiến tranh giữa hai miền Yemen bùng nổ và kết thúc bằng một hiệp ước dự kiến thống nhất đất nước nhưng vẫn không có hiệu lực. Năm 1974, Đại tá Ibrahim al-Hamdi lên nắm quyền và thành công trong việc thực thi quyền lực của chính phủ trung ương trên toàn lãnh thổ Bắc Yemen. Cuộc mưu sát Tổng thống Cộng hòa Ả Rập Yemen (1978) đã dẫn đến việc cắt đứt các mối quan hệ ngoại giao, cuộc chiến tranh giữa hai nước lại bùng nổ. Trung tá Ali Abdullah Saleh được bổ nhiệm vào chức vụ Tổng thống. Năm 1980, Saleh kêu gọi sự giúp đỡ của Liên Xô, bất chấp áp lực từ Hoa Kỳ và Ả Rập Xê Út, cải thiện các mối quan hệ với Nam Yemen. Tái đắc cử năm 1983 và năm 1988, Saleh đã ký kết với Nam Yemen một hiệp ước nhằm thực hiện tiến trình thống nhất đất nước năm 1989 và có hiệu lực năm 1990.

Nam Yemen

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Cộng hoà Dân chủ Nhân dân Yemen
  • Năm 1962, Nam Yemen (còn được gọi là Yemen Miền Nam) phát động cuộc nổi dậy chống lại sự cai trị của vương quốc Anh và quyết định tách khỏi chính phủ Yemen chính thức.
  • Mặt trận giải phóng dân tộc (National Liberation Front - NLF) là tổ chức chủ lực lãnh đạo cuộc đấu tranh độc lập ở Nam Yemen.
  • Năm 1967, Nam Yemen tuyên bố độc lập và đổi tên thành Cộng hòa Nhân dân Xã hội chủ nghĩa Yemen (People's Democratic Republic of Yemen - PDRY). Salim Ali Rubayyi trở thành Chủ tịch nước đầu tiên của PDRY.
  • Salim Ali Rubayyi xây dựng chế độ xã hội chủ nghĩa ở PDRY, trong đó có sự can thiệp mạnh mẽ của Đảng Xã hội chủ nghĩa Yemen (Yemen Socialist Party - YSP).
  • Năm 1978, Salim Ali Rubayyi bị một đảng phái trong quân đội lật đổ. Ali Nasir Muhammad trở thành Chủ tịch nước mới và giữ cương vị lãnh đạo của Đảng Xã hội chủ nghĩa Yemen.
  • Năm 1986, Ali Nasir Muhammad bị lật đổ trong một cuộc đảo chính và xảy ra cuộc nội chiến kéo dài 15 ngày giữa các phe phái đối lập. Cuộc nội chiến này đã gây thiệt mạng cho khoảng 12.000 người.
  • Sau cuộc nội chiến, Abu Bakr al-Attas trở thành nhà lãnh đạo mới của PDRY. Ông tạo mối quan hệ thân thiện với Yemen Bắc (cũng được gọi là Yemen Cộng hòa) và cuối cùng dẫn đến việc thống nhất hai miền thành Yemen thống nhất vào năm 1990.

Thống nhất

[sửa | sửa mã nguồn]

Sau cuộc họp thượng đỉnh tại thành phố Aden vào ngày 22 tháng 5 năm 1990, các nhà lãnh đạo Yemen Miền Nam và Yemen Bắc đã đạt được thỏa thuận thống nhất đất nước và tuyên bố thành lập Nhà nước Cộng hòa Yemen. Ali Abdullah Saleh đã trở thành Tổng thống của Yemen thống nhất.

Tuy nhiên, sau thống nhất, căng thẳng giữa hai miền Yemen đã leo thang thành cuộc chiến tranh năm 1994. Cuộc chiến này được coi là cuộc xung đột giữa các thế lực trong chính phủ và quân đội từ cả miền Nam và miền Bắc. Lực lượng miền Bắc, được lãnh đạo bởi Tổng thống Ali Abdullah Saleh và Đảng Quốc gia Yemen, đã giành chiến thắng và thiết lập quyền lực vững mạnh cho Saleh và đảng cầm quyền.

Sau cuộc chiến tranh năm 1994, Ali Abdullah Saleh tiếp tục nắm quyền lực và lãnh đạo Yemen trong nhiều năm. Ông đã đảm nhận chức Tổng thống Yemen cho đến khi bị lật đổ trong cuộc cách mạng Yemen năm 2011.

Chính trị

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Chính trị Yemen

Yemen là một nước cộng hòa với cơ quan lập pháp lưỡng viện. Theo hiến pháp năm 1991, một tổng thống được bầu, một Hội đồng dân biểu gồm 301 ghế được bầu và một Hội đồng Shura gồm 111 thành viên được chỉ định chia sẻ quyền lực. Tổng thống là nguyên thủ quốc gia, và Thủ tướng là người đứng đầu chính phủ. Tại Sana'a, một Hội đồng Chính trị Tối cao (không được quốc tế công nhận) thành lập chính phủ.

Hiến pháp năm 1991 quy định rằng tổng thống được bầu bằng phổ thông đầu phiếu từ ít nhất hai ứng cử viên được ít nhất 15 thành viên của Nghị viện tán thành. Đến lượt thủ tướng, do tổng thống bổ nhiệm và phải được 2/3 Nghị viện phê chuẩn. Nhiệm kỳ của tổng thống là bảy năm và nhiệm kỳ của đâị biểu quốc hội là sáu năm. Quyền bầu cử phổ biến đối với những người từ 18 tuổi trở lên, nhưng chỉ những người theo đạo Hồi mới có thể giữ chức vụ dân cử.[49]

Tổng thống Ali Abdullah Saleh trở thành tổng thống được bầu đầu tiên của Yemen thống nhất vào năm 1999 (mặc dù ông đã là Tổng thống của Yemen thống nhất từ ​​năm 1990 và tổng thống của Bắc Yemen từ năm 1978). Ông được bầu lại vào chức vụ vào tháng 9 năm 2006. Chiến thắng của Saleh được đánh dấu bằng một cuộc bầu cử mà giới quan sát quốc tế đánh giá là "tự do một phần", mặc dù cuộc bầu cử đi kèm với bạo lực, vi phạm quyền tự do báo chí và cáo buộc gian lận.[50] Cuộc bầu cử Quốc hội được tổ chức vào tháng 4 năm 2003 và đảng Đại hội đại biểu Nhân dân (General People's Congress - GPC) duy trì đa số tuyệt đối. Saleh hầu như không bị tranh chấp trong ghế quyền lực của mình cho đến năm 2011, khi sự thất vọng của địa phương về việc ông từ chối tổ chức một vòng bầu cử khác, kết hợp với tác động của Mùa xuân Ả Rập 2011, dẫn đến các cuộc biểu tình lớn.[51] Năm 2012, ông buộc phải từ chức, mặc dù ông vẫn là một nhân vật quan trọng trong chính trường Yemen, đồng minh với người Houthis trong thời gian họ tiếp quản vào giữa những năm 2010.[52]

Hiến pháp yêu cầu một nền tư pháp độc lập. Các bộ luật miền Bắc và miền Nam trước đây đã được thống nhất. Hệ thống pháp luật bao gồm các tòa án thương mại riêng biệt và một Tòa án tối cao có trụ sở tại Sana'a. Sharia Sharia là nguồn luật chính, với nhiều phiên tòa được tranh luận theo cơ sở tôn giáo của luật và nhiều thẩm phán là các học giả tôn giáo cũng như các cơ quan pháp luật. Đạo luật Tổ chức Cơ quan Quản lý Nhà tù, Sắc lệnh Cộng hòa số 48 (1981), và các quy định của Đạo luật Nhà tù, cung cấp khuôn khổ pháp lý để quản lý hệ thống nhà tù của đất nước.[53]

Đối ngoại

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Đối ngoại của Yemen
Cựu Tổng thống Yemen Ali Abdullah Saleh tại Lầu Năm Góc, ngày 8 tháng 6 năm 2004

Vị trí địa lý và các lãnh tụ cai trị của Bắc Yemen đã giữ cho đất nước bị cô lập khỏi ảnh hưởng của nước ngoài trước năm 1962. Mối quan hệ của nước này với Ả Rập Xê-út được xác định bởi Hiệp định Taif năm 1934, trong đó phân định phần cực bắc của biên giới giữa hai vương quốc và thiết lập khuôn khổ cho thương mại và giao hợp khác. Hiệp định Taif đã được gia hạn định kỳ trong 20 năm, và hiệu lực của nó được tái khẳng định vào năm 1995. Quan hệ với chính quyền thuộc địa Anh ở Aden và miền nam thường căng thẳng.

Các Phái đoàn Viện trợ của Liên Xô và Trung Quốc được thành lập vào năm 1958 và 1959 là những đơn vị quan trọng đầu tiên không theo đạo Hồi ở Bắc Yemen. Sau cuộc cách mạng tháng 9 năm 1962, Cộng hòa Ả Rập Yemen trở thành đồng minh chặt chẽ và phụ thuộc nhiều vào Ai Cập. Saudi Arabia hỗ trợ phe bảo hoàng trong nỗ lực đánh bại phe Cộng hòa và không công nhận Cộng hòa Arab Yemen cho đến năm 1970.Đồng thời, Saudi Arabia duy trì liên hệ trực tiếp với các bộ tộc Yemen, điều này đôi khi làm căng thẳng quan hệ chính thức với Chính phủ Yemen. Ả Rập Xê-út vẫn thù địch với bất kỳ hình thức cải cách chính trị và xã hội nào ở Yemen[54] và tiếp tục hỗ trợ tài chính cho giới tinh hoa bộ lạc.[55]

Vào tháng 2 năm 1989, Bắc Yemen cùng với Iraq, Jordan và Ai Cập thành lập Hội đồng Hợp tác Ả Rập (ACC), một tổ chức được thành lập một phần để đáp lại sự thành lập của Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh và nhằm thúc đẩy hợp tác và hội nhập kinh tế chặt chẽ hơn giữa các thành viên.Sau khi thống nhất, Cộng hòa Yemen được chấp nhận là thành viên của ACC thay cho tiền thân YAR của nó. Sau cuộc khủng hoảng Vịnh Ba Tư, ACC ngừng hoạt động. Yemen không phải là thành viên của Hội đồng Hợp tác Vùng Vịnh chủ yếu là cho chính phủ cộng hòa của nó.[56]

Yemen là thành viên của Liên hợp quốc, Liên đoàn Ả Rập và Tổ chức Hợp tác Hồi giáo, đồng thời cũng tham gia vào phong trào không liên kết. Cộng hòa Yemen nhận trách nhiệm về tất cả các hiệp ước và các khoản nợ của các nước tiền nhiệm là Cộng hòa Ả Rập Yemen (YAR) và Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Yemen (PDRY). Yemen đã tham gia Hiệp ước không phổ biến vũ khí hạt nhân.

Tổng thống Yemen bị lật đổ Abdrabbuh Mansur Hadi với Ngoại trưởng Mỹ John Kerry, ngày 7 tháng 5 năm 2015
Biểu tình phản đối việc Ả Rập Saudi phong tỏa Yemen, Thành phố New York, 2017

Kể từ khi kết thúc cuộc nội chiến năm 1994, tiến bộ rõ ràng đã đạt được trên mặt trận ngoại giao trong việc khôi phục quan hệ bình thường với các nước láng giềng của Yemen. Vào mùa hè năm 2000, Yemen và Saudi Arabia đã ký Hiệp ước Biên giới Quốc tế giải quyết tranh chấp kéo dài 50 năm về vị trí của biên giới giữa hai nước. Cho đến khi ký hiệp ước hòa bình Yemen-Saudi Arabia[57] vào tháng 7 năm 2000, biên giới phía bắc của Yemen vẫn chưa được xác định, Sa mạc Ả Rập đã ngăn cản mọi sự cư trú của con người ở đó. Yemen đã giải quyết tranh chấp với Eritrea về quần đảo Hanish vào năm 1998. Hàng rào Ả Rập Xê Út - Yemen được Ả Rập Xê Út xây dựng nhằm chống lại dòng người nhập cư bất hợp pháp và chống buôn lậu ma túy và vũ khí.[58] Tờ Independent đã dẫn lời một bài báo viết "Ả Rập Xê-út, một trong những nước chỉ trích mạnh mẽ nhất trong thế giới Ả Rập về" hàng rào an ninh "của Israel ở Bờ Tây, đang âm thầm noi gương Israel bằng cách dựng một hàng rào dọc theo biên giới với Yemen."[59]

Vào tháng 3 năm 2020, chính quyền Trump và các đồng minh chủ chốt của Mỹ, bao gồm Ả Rập Xê-út và Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất, đã cắt hàng chục triệu đô la cho các chương trình chăm sóc sức khỏe và các khoản viện trợ khác theo lời kêu gọi của Liên hợp quốc dành cho Yemen. Do việc cắt giảm kinh phí, Văn phòng Điều phối các vấn đề Nhân đạo của Liên hợp quốc (UNOCHA) tuyên bố rằng các cơ quan của Liên hợp quốc đã buộc phải đóng cửa hoặc cắt giảm hơn 75% các chương trình của mình chỉ trong năm đó, ảnh hưởng đến hơn 8 triệu người. Ả Rập Saudi từng dẫn đầu một liên minh quân sự do phương Tây hậu thuẫn, bao gồm Các Tiểu vương quốc Ả Rập Thống nhất là thành viên chủ chốt, đã can thiệp vào Yemen vào năm 2015, trong nỗ lực khôi phục chính phủ bị phong trào Houthi lật đổ. Liên hợp quốc mô tả tình hình ở Yemen, nơi cuộc chiến đã giết chết hàng chục nghìn người và khiến hàng triệu người trên bờ vực nạn đói, là cuộc khủng hoảng nhân đạo tồi tệ nhất thế giới.[60]

Quân sự

[sửa | sửa mã nguồn]
Soldiers of the Yemeni Army in 2011.

Các lực lượng quân sự của Yemen bao gồm quân đội Yemen (bao gồm Vệ binh Cộng hòa), Hải quân (bao gồm cả thủy quân), Không Quân (Al Quwwat al Jawwiya al Yamaniya; Bao gồm Phòng không). Một cuộc tái tổ chức lớn của các lực lượng vũ trang vẫn tiếp tục. Các lực lượng phòng không và không quân thống nhất hiện nằm dưới một quyền chỉ huy. Hải quân tập trung ở Aden. Tổng số lực lượng vũ trang có khoảng 401.000 quân nhân tại ngũ, bao gồm cả lính nghĩa vụ đặc biệt. Cộng hòa Ả Rập Yemen và Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Yemen tham gia thành lập Cộng hòa Yemen vào ngày 22 tháng 5 năm 1990.[cần dẫn nguồn] Tư lệnh tối cao của các lực lượng vũ trang là Tổng thống Cộng hòa Yemen.

Số lượng quân nhân ở Yemen tương đối cao; nói chung, Yemen có lực lượng quân sự lớn thứ hai trên Bán đảo Ả Rập sau Ả Rập Xê-út. Năm 2012, tổng quân số tại ngũ ước tính như sau: quân số 390.000 người; hải quân, 7.000; và không quân, 5.000. Vào tháng 9 năm 2007, chính phủ tuyên bố khôi phục nghĩa vụ quân sự bắt buộc. Ngân sách quốc phòng của Yemen, năm 2006 chiếm khoảng 40% tổng ngân sách chính phủ, dự kiến sẽ vẫn ở mức cao trong thời gian tới, khi dự thảo quân sự có hiệu lực và các mối đe dọa an ninh nội bộ tiếp tục leo thang. Đến năm 2012, Yemen có 401.000 quân nhân tại ngũ.

Nhân quyền

[sửa | sửa mã nguồn]

Chính phủ và lực lượng an ninh của họ, thường bị coi là nạn tham nhũng tràn lan,[61] đã phải chịu trách nhiệm về tra tấn, đối xử vô nhân đạo và hành quyết phi pháp luật. Có những vụ bắt bớ tùy tiện công dân, đặc biệt là ở miền nam, cũng như khám xét nhà tùy tiện. Việc giam giữ kéo dài trước khi xét xử là một vấn đề nghiêm trọng, và sự tham nhũng của tư pháp, sự kém hiệu quả và sự can thiệp của hành pháp làm suy yếu quy trình tố tụng. Tự do ngôn luận, báo chí và tôn giáo đều bị hạn chế. Các nhà báo chỉ trích chính phủ thường bị cảnh sát sách nhiễu và đe dọa.[62] Đồng tính luyến ái là bất hợp pháp, bị trừng phạt bằng cái chết.[63]

Kể từ khi cuộc nổi dậy của người Shia bắt đầu, nhiều người bị buộc tội ủng hộ al-Houthi đã bị bắt và giam giữ mà không bị buộc tội hoặc xét xử. Theo Báo cáo Tự do Tôn giáo Quốc tế của Bộ Ngoại giao Mỹ năm 2007, "Một số người Zaydis đã báo cáo chính phủ quấy rối và phân biệt đối xử vì họ bị nghi ngờ có thiện cảm với al-Houthis. Tuy nhiên, có vẻ như các hành động của Chính phủ chống lại nhóm này có lẽ là có động cơ về mặt chính trị, không phải về mặt tôn giáo."[64]

Ủy ban Người tị nạn và Nhập cư Hoa Kỳ đã báo cáo một số vi phạm về quyền của người tị nạn và người xin tị nạn trong Cuộc khảo sát về người tị nạn thế giới (World Refugee Survey) năm 2008 của tổ chức. Các nhà chức trách Yemen cho biết đã trục xuất nhiều người nước ngoài mà không cho họ tiếp cận Cao ủy Liên hợp quốc về người tị nạn, bất chấp các yêu cầu của Liên hợp quốc nhiều lần. Những người tị nạn cho biết thêm rằng chính quyền Yemen đã chống lại họ khi sống trong các trại tị nạn. Các quan chức Yemen được cho là đã cưỡng hiếp và đánh đập những người tị nạn trong trại không bị trừng phạt vào năm 2007.[65]

Yemen được xếp hạng cuối cùng trong số 135 quốc gia trong Báo cáo Khoảng cách Giới toàn cầu[66] năm 2012. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã báo cáo về tình trạng phân biệt đối xử và bạo lực đối với phụ nữ cũng như về việc xóa bỏ độ tuổi kết hôn tối thiểu là mười lăm đối với phụ nữ. Thay vào đó, bắt đầu dậy thì (được một số người giải thích là thấp nhất là 9 tuổi) được đặt ra như một yêu cầu cho việc kết hôn.[67] Việc công khai vụ án đứa trẻ 10 tuổi người Yemen ly hôn Nujood Ali đã khiến vấn đề tảo hôn không chỉ ở Yemen mà trên toàn thế giới trở nên nổi cộm.[68][69][70]

Năm 2017, Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc đã bỏ phiếu thành lập một nhóm chuyên gia để điều tra các hành vi bị nghi ngờ vi phạm luật nhân đạo và nhân quyền ở Yemen.[71] Vào tháng 12 năm 2021, The Guardian tiết lộ, Ả Rập Xê Út đã sử dụng "các biện pháp khuyến khích và đe dọa" như một phần của chiến dịch gây áp lực nhằm chấm dứt cuộc điều tra của Liên Hợp Quốc về các vi phạm nhân quyền ở Yemen.[72]

Ngày 30 tháng 6 năm 2020, một nhóm nhân quyền đã tiết lộ quy mô tra tấn và cái chết trong các trung tâm giam giữ không chính thức của Yemen. Các lực lượng UAE và Ả Rập Xê Út chịu trách nhiệm về một số cách đối xử gây sốc nhất đối với các tù nhân, bao gồm việc bị treo ngược trong nhiều giờ và tra tấn tình dục như đốt bộ phận sinh dục.[73]

Buôn người

[sửa | sửa mã nguồn]

Báo cáo về Nạn buôn người năm 2013 của Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã xếp Yemen là quốc gia Cấp 3,[74] có nghĩa là chính phủ nước này không tuân thủ đầy đủ các tiêu chuẩn tối thiểu về chống buôn bán người và không có nỗ lực đáng kể để làm như vậy.[75]

Yemen chính thức xóa bỏ chế độ nô lệ vào năm 1962,[76] nhưng nó vẫn đang được thực hiện.[77]

Ngày 22 tháng 6 năm 2020, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã viết thư ngỏ cho Tổng thư ký Liên hợp quốc về báo cáo “Trẻ em và Xung đột vũ trang” nhằm cải thiện việc bảo vệ trẻ em ở Yemen và ở Myanmar.[78] Tổ chức Ân xá cho biết, Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc phải khẩn trương sửa chữa cơ chế giám sát và báo cáo đối với trẻ em bị ảnh hưởng bởi xung đột vũ trang.[79]

Ngày 14 tháng 9 năm 2020, Tổ chức Theo dõi Nhân quyền đã yêu cầu chấm dứt sự can thiệp của phiến quân Houthi và các cơ quan chức năng khác vào các hoạt động viện trợ ở Yemen, vì hàng triệu sinh mạng phụ thuộc vào các hoạt động viện trợ đang bị đe dọa.[80]

Phân chia hành chính

[sửa | sửa mã nguồn]
Bản đồ các Vùng Liên bang của Yemen
Các tỉnh của Yemen

Tính đến cuối năm 2004, Yemen được chia thành 20 tỉnh (muhafazat – mới nhất là Raymah, được thành lập vào năm 2004) với một đô thị được gọi là "Amanat Al-Asemah" (sau này có thủ đô hiến pháp, Sana'a).[81] Thêmmộtt tỉnh (Soqatra Governorate) được thành lập vào tháng 12 năm 2013 bao gồm Đảo Socotra (góc dưới bên phải bản đồ), trước đây là một phần của Tỉnh Hadramaut.[82] Các tỉnh được chia thành 333 huyện (muderiah), được chia thành 2.210 phó huyện, và tiếp tục chia thành 38.284 làng (tính đến năm 2001).

Vào năm 2014, một hội đồng hiến pháp đã quyết định chia đất nước thành sáu khu vực—bốn ở phía bắc, hai ở phía nam và thủ đô Sana'a không thuộc khu vực nào—tạo ra một mô hình liên bang.[83] Đề xuất liên bang này là một yếu tố góp phần dẫn đến cuộc đảo chính sau đó của lực lượng Houthis chống lại chính phủ.[84][85][86]

Tính đến tháng 2 năm 2004, Yemen được chia thành 20 vùng và 1 thành phố thủ đô.[87]

Vùng Thủ phủ Dân số
Thống kê năm 2004 [88]		 Dân số
Thống kê năm 2006.[89]		 Thứ tự
'Adan Aden 589,419 634,710 1
'Amran 'Amran 877,786 909,992 2
Abyan Zinjibar 433,819 454,535 3
Ad Dali Ad Dali' 470,564 504,533 4
Al Bayda' Al Bayda 577,369 605,303 5
Al Hudaydah Al Hudaydah 2,157,552 2,300,179 6
Al Jawf Al Jawf 443,797 465,737 7
Al Mahrah Al Ghaydah 88,594 96,768 8
Al Mahwit Al Mahwit 494,557 523,236 9
Amanat Al Asimah Sanaa 1,747,834 1,947,139 10
Dhamar Dhamar 1,330,108 1,412,142 11
Hadramaut Al Mukalla 1,028,556 1,092,967 12
Hajjah Hajjah 1,479,568 1,570,872 13
Ibb Ibb 2,131,861 2,238,537 14
Lahij Lahij 722,694 761,160 15
Ma'rib Ma'rib 238,522 251,668 16
Raymah Raymah 394,448 418,659 17
Sa'dah Sa`dah 695,033 746,957 18
Sana'a San`a' 919,215 957,798 19
Shabwah Ataq 470,440 494,638 20
Ta'izz Ta`izz 2,393,425 2,513,003 21

Hai mươi mốt vùng được chia thành tiếp 333 huyện (muderiah), sau đó được chia thành 2.210 huyện phụ thuộc (sub), và sau đó là 38.284 làng.

  1. Saada
  2. Al Jawf
  3. Hadhramaut
  4. Al Mahrah
  5. Hajjah
  6. 'Amran
  7. Al Mahwit
  8. Amanat Al Asimah
    (Sana'a City)
  9. Sana'a
  10. Ma'rib
  11. Al Hudaydah
  12. Raymah
  13. Dhamar
  14. Ibb
  15. Dhale
  16. Al Bayda
  17. Shabwah
  18. Taiz
  19. Lahij
  20. Abyan
  21. Aden
  22. Socotra[82]

Văn hóa

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Văn hóa Yemen

Kinh tế

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Kinh tế Yemen

Yemen là nước nghèo của Tây Á. Địa hình khô cằn, sự ẩn náu của Al-Qaeda, không có mấy tài nguyên khoáng sản (dầu mỏ, khí đốt,...) và nạn tham nhũng khiến Yemen là một trong những nước nghèo trên thế giới. Nạn thất nghiệp gia tăng, chính phủ yếu kém, nạn đói,... nên Yemen phần lớn phải nhờ Hoa Kỳ hỗ trợ.

Xét về thu nhập bình quân đầu người, Yemen là một trong những nước nghèo nhất so với các nước Ả Rập khác. Nền kinh tế Yemen dựa vào 3 nguồn chính là khai thác dầu lửa, sản xuất nông nghiệp và đánh cá. Dầu lửa có trữ lượng khoảng 4 tỷ thùng; sản xuất trung bình 402.500 thùng/ngày và tiêu thụ 128.000 thùng/ngày. Khí đốt trữ lượng 480 tỷ m³. Yemen đang cố gắng đa dạng hóa nguồn lợi thu về, không chỉ riêng dầu. Vì vậy, năm 2006 Yemen đã bắt đầu một chương trình cải cách kinh tế chú trọng vào các ngành kinh tế phi dầu mỏ và đầu tư nước ngoài. Kết quả của chương trình này, Yemen đã thu về khoảng 5 tỷ USD từ các dự án phát triển. Bên cạnh đó, những năm gần đây Yemen đã có sự tiến bộ trong việc cải cách các chính sách nhằm khuyến khích đầu tư nước ngoài. Hiện tại, tổng thu nhập về dầu mỏ của Yemen có thể đã tăng cao hơn so với năm 2007, đó là kết quả của giá dầu tăng cao hơn. Ngân sách của Yemen năm 2007 là 7,407 tỷ USD, nhưng con số chi tiêu là 8,177 tỷ USD đã vượt hơn cả ngân sách cả nước. Yemen đang đối mặt với việc nợ cao, chiếm 33,7% của tổng sản phẩm nội địa GDP (theo CIA-2007). Tính đến năm 2016, GDP của Yemen đạt 31.326 USD, đứng thứ 99 thế giới, đứng thứ 33 châu Á và đứng thứ 13 Trung Đông.

Các ngành công nghiệp có một số nhà máy xi măng, dệt, diêm, xà phòng, thuốc lá và nước giải khát (ở miền bắc), cá hộp và dệt, chế biến thực phẩm, hàng thủ công (ở miền Nam). Yemen xuất khẩu dầu thô, cà phê, cá khô và cá muối; nhập khẩu lương thực, súc vật, máy móc và các thiết bị, hoá chất.

Các bạn hàng chính: Ấn Độ, Thái Lan, Hàn Quốc, Trung Quốc, Malaysia, Hoa Kỳ, Singapore, Ả Rập Xê Út, Các Tiểu vương quốc Ả Rập thống nhất, Nga, Pháp.

Cơ cấu kinh tế: Nông nghiệp 9,4%, Công nghiệp 52,4%, Dịch vụ 38,1% (2008).

Lực lượng lao động: 6,49 triệu người (CIA-2008), tỷ lệ thất nghiệp chiếm 35% dân số, tỷ lệ người sống dưới mức nghèo đói chiếm 45,2% (2003)

GDP năm 2008: 55,29 tỷ đô la (theo sức mua) và xếp thứ 88 trên thế giới, tính theo tỷ giá hối đoái hiện tại trên các thị trường tiền tệ quốc tế là 27,56 tỷ USD.

GDP bình quân đầu người tính theo sức mua tương đương: 2.400 USD (CIA-2008)

Tốc độ tăng trưởng: 3,2% năm 2008. Lạm phát năm 2008 là 12,5%.

Sản lượng khai thác dầu thô của Yemen trung bình 320.000 thùng/ngày (CIA-2007) và khả năng tiêu thụ dầu 135.000 thùng/ngày (CIA-2006).

Dân số

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Nhân khẩu Yemen

Dân số của Yemen là khoảng 24 triệu theo ước tính tháng 6 năm 2011, với 46% dân số dưới 15 tuổi và 2,7% trên 65 tuổi. Vào năm 1950, nó là 4,3 triệu.[90] Đến năm 2050, dân số dự kiến ​​tăng lên khoảng 60 triệu.[91]

Yemen có mức sinh đẻ cao, 4,45 con trên một phụ nữ, cao thứ 30 trên thế giới.[92]

Trong cuối thế kỷ XX dân số Sana'a phát triển nhanh chóng, từ khoảng 55.000 năm 1978 lên hơn 1 triệu vào đầu thế kỷ XXI.[93]

Người Yemen có nguồn gốc chủ yếu từ Ả Rập.[94] Yemen vẫn còn là một xã hội bộ tộc.[95] Ở khu vực miền núi phía Bắc của đất nước là nơi sinh sống của khoảng 400 bộ lạc Zaydi.[96] Ngoài ra còn có các nhóm đẳng cấp di truyền trong các khu đô thị như Al-Akhdam.[97]

Yemen chính thức bãi bỏ chế độ nô lệ vào năm 1962. Người Thổ Nhĩ Kỳ đến Yemen trong quá trình xâm chiếm của đế quốc Ottoman. Ngày hôm nay, có từ 10,000-30,000 người gốc Thổ Nhĩ Kỳ vẫn còn ở trong nước.[98] Ngoài ra, Yemen còn có người Do Thái, cộng đồng Do Thái Yemen hình thành một thiểu số người Do Thái khá lớn ở Yemen với một nền văn hóa khác biệt với cộng đồng Do Thái trên thế giới.[99] Hầu hết đã di cư đến Israel vào giữa thế kỷ XX.[100]

Ước tính có khoảng 100.000 người gốc Ấn Độ đang tập trung ở phần phía nam của đất nước, xung quanh Aden, Mukalla, Shihr, Lahaj, Mokha và Hodeidah.[101]

Ngôn ngữ

[sửa | sửa mã nguồn]

Tiếng Ả Rập là ngôn ngữ chính thức, mặc dù tiếng Anh ngày càng được người dân ở các thành phố lớn sử dụng. Trong khu vực Mahra (cực đông) và đảo Soqotra, một số ngôn ngữ Do Thái và tiếng Ả Rập cổ đại được nói.[102]

Ngôn ngữ chính thức là tiếng Ả Rập tiêu chuẩn hiện đại. Tiếng Ả Rập Yemen được nói trong nhiều tiếng địa phương khu vực.

Tôn giáo

[sửa | sửa mã nguồn]
Tháp của một nhà thờ Hồi giáo ở Jibla
Bài chi tiết: Tôn giáo ở Yemen
Tôn giáo tại Yemen[103]
Hồi giáo Sunni
  
 56.36%
Zaidiyyah
  
 42.10%
Hồi giáo Shia
  
 1.51%
Salafi
  
 0.03%
Khác
  
 0.01%

Tôn giáo tại Yemen bao gồm chủ yếu hai nhóm tôn giáo Hồi giáo chính, 55% dân số theo đạo Hồi giáo Sunni và 45% là người Shia.[104]

Người Sunni chủ yếu sống ở phía nam và đông nam đất nước. Người Shia là các bộ tộc Zaydis chủ yếu sống ở phía bắc và tây bắc trong khi nhánh Hồi giáo Ismailis sống trong những trung tâm chính như Sana'a và Ma'rib. Có những cộng đồng Hồi giáo hỗn hợp trong các thành phố lớn. Khoảng 1% của Yemen không theo đạo Hồi, gồm các cộng đồng Thiên Chúa giáo, Do Thái giáo, Ấn Độ giáo, hoặc chủ nghĩa vô thần.[105]

Du lịch

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Du lịch Yemen

Ngành công nghiệp du lịch của Yemen bị cản trở bởi cơ sở hạ tầng hạn chế cũng như các vấn đề an ninh nghiêm trọng. Khách sạn và nhà hàng của đất nước này nằm dưới các tiêu chuẩn quốc tế, vận tải hàng không và đường phần lớn là không đủ. Bắt cóc khách du lịch nước ngoài vẫn là một mối đe dọa, đặc biệt là bên ngoài các thành phố chính, cùng với vụ đánh bom khủng bố tại cảng Aden trong năm 2000 và 2002, trở thành một trở ngại đáng kể cho du lịch.

Gần đây nhất là tháng 9 năm 2006, các bộ lạc ở tỉnh Shabwa, phía đông thủ đô Sana'a, bắt cóc bốn khách du lịch Pháp trên đường đến Aden. Họ được trả tự do hai tuần sau đó. Tháng 10 năm 2006, Bộ Ngoại giao Mỹ đã nhắc lại cảnh báo cho công dân Mỹ, thúc giục mạnh mẽ họ xem xét cẩn thận những rủi ro khi du lịch đến Yemen. Bộ Ngoại giao Anh đã đưa ra một tư vấn tương tự. Thống kê gần đây cho khách du lịch ở Yemen đã giảm nhiều, năm 2003 chỉ có 155.000 người. Nhưng trong năm 2004, số lượng đã tăng lên đến 274.000 người .[106]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ Do Nội chiến Yemen.
  1. ^ Ghobari, Mohamed (7 tháng 4 năm 2022). “Yemen president sacks deputy, delegates presidential powers to council”. Reuters. Aden. Truy cập ngày 7 tháng 4 năm 2022. With this declaration a Presidential Leadership Council shall be established to complete the implementation of the tasks of the transitional period. I irreversibly delegate to the Presidential Leadership Council my full powers in accordance with the constitution and the Gulf Initiative and its executive mechanism.
  2. ^ “IAEA's support to animal health services in Yemen”. IAEA. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 13 tháng 3 năm 2021.
  3. ^ “Yemen's Constitution of 1991 with Amendments through 2015” (PDF). Constitute Project. Truy cập ngày 31 tháng 8 năm 2020.
  4. ^ “Statistical Yearbook 2011”. Central Statistical Organisation. Bản gốc lưu trữ ngày 9 tháng 10 năm 2012. Truy cập ngày 24 tháng 2 năm 2013.
  5. ^ a b c d “Yemen”. International Monetary Fund. Truy cập ngày 24 tháng 4 năm 2012.
  6. ^ Daniel McLaughlin Yemen: The Bradt Travel Guide p.3
  7. ^ Adopted by the Security Council at its 6127th meeting (biên tập). “Resolution 1872 (2009)” (PDF). UN.
  8. ^ Self-declared country but internationally considered to be part of Somalia. Somaliland government however maintain sovereignty.[7]
  9. ^ Burrowes, Robert D. (2010). Historical Dictionary of Yemen. Rowman & Littlefield. tr. 319. ISBN 978-0-8108-5528-1.
  10. ^ St. John Simpson (2002). Queen of Sheba: treasures from ancient Yemen. British Museum Press. tr. 8. ISBN 0-7141-1151-1.
  11. ^ Kenneth Anderson Kitchen (2003). On the Reliability of the Old Testament. Wm. B. Eerdmans Publishing. tr. 116. ISBN 0-8028-4960-1.
  12. ^ Yaakov Kleiman (2004). DNA & Tradition: The Genetic Link to the Ancient Hebrews. Devora Publishing. tr. 70. ISBN 1-930143-89-3.
  13. ^ Marta Colburn (2002). The Republic of Yemen: Development Challenges in the 21st Century. CIIR. tr. 13. ISBN 1-85287-249-7.
  14. ^ Karl R. DeRouen; Uk Heo (2007). Civil Wars of the World: Major Conflicts Since World War II, Volume 1. ABC-CLIO. tr. 810. ISBN 978-1-85109-919-1.
  15. ^ Laura Etheredge (2011). Saudi Arabia and Yemen. The Rosen Publishing Group. tr. 137. ISBN 978-1-61530-335-9.
  16. ^ Burrowes, Robert. “Why Most Yemenis Should Despise Ex-president Ali Abdullah Saleh”. Yemen Times. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 6 năm 2017. Truy cập ngày 20 tháng 8 năm 2015.
  17. ^ James L. Gelvin (2012). The Arab Uprisings: What Everyone Needs to Know. Oxford University Press. tr. 68. ISBN 978-0-19-989177-1.
  18. ^ Mareike Transfeld (2014). “Capturing Sanaa: Why the Houthis Were Successful in Yemen”. Muftah. Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 10 năm 2014. Truy cập ngày 17 tháng 10 năm 2014.
  19. ^ Steven A. Zyck (2014). “Mediating Transition in Yemen: Achievements and Lessons” (PDF). International Peace Institute. Truy cập ngày 17 tháng 10 năm 2014.
  20. ^ Silvana Toska (26 tháng 9 năm 2014). “Shifting balances of power in Yemen's crisis”. The Washington Post. Truy cập ngày 24 tháng 10 năm 2014.
  21. ^ “Houthi leader vows to defend 'glorious revolution'”. Al Jazeera. 8 tháng 2 năm 2015. Truy cập ngày 7 tháng 2 năm 2015.
  22. ^ Aboueldahab, Noha. “Yemen's fate was sealed six years ago”. www.aljazeera.com.
  23. ^ “The Yemen war death toll is five times higher than we think – we can't shrug off our responsibilities any longer”. The Independent. 26 tháng 10 năm 2018.
  24. ^ Bin Javaid, Osama (25 tháng 4 năm 2017). “A cry for help: Millions facing famine in Yemen”. Al-Jazeera. Truy cập ngày 28 tháng 6 năm 2017.
  25. ^ Lyons, Kate (12 tháng 10 năm 2017). “Yemen's cholera outbreak now the worst in history as millionth case looms”. The Guardian. ISSN 0261-3077. Truy cập ngày 26 tháng 4 năm 2019.
  26. ^ a b “Yemen. Cholera Response. Weekly Epidemiological Bulletin” (PDF). 19 tháng 12 năm 2017. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 7 tháng 1 năm 2018.
  27. ^ “High-Level Meeting on the Humanitarian Situation in Yemen” (PDF). UN (OCHA). 22 tháng 9 năm 2017. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 2 tháng 10 năm 2017. Truy cập ngày 1 tháng 10 năm 2017.
  28. ^ Borger, Julian (5 tháng 6 năm 2015). “Saudi-led naval blockade leaves 20 m Yemenis facing humanitarian disaster”. The Guardian. Truy cập ngày 31 tháng 10 năm 2015.
  29. ^ Kentish, Benjamin (9 tháng 10 năm 2016). “Saudi-led coalition in Yemen accused of 'genocide' after airstrike on funeral hall kills 140”. The Independent. Truy cập ngày 6 tháng 8 năm 2020.
  30. ^ Bachman, Jeff (26 tháng 11 năm 2018). “US complicity in the Saudi-led genocide in Yemen spans Obama, Trump administrations”. The Conversation. Truy cập ngày 13 tháng 1 năm 2020. As a scholar of genocide and human rights, I believe the destruction brought about by these attacks combined with the blockade amounts to genocide.
  31. ^ Taves, Harold (23 tháng 2 năm 2019). Genocide in Yemen-Is the West Complicit? (Essay). Is there a genocide in Yemen? Based on the definition of genocide: The deliberate killing of a large group of people, especially those of a particular ethnic group or nation. The answer is an unequivocal YES.
  32. ^ “LDCs at a Glance | Department of Economic and Social Affairs”. Economic Analysis & Policy Division | Dept of Economic & Social Affairs | United Nations. 25 tháng 5 năm 2008. Truy cập ngày 29 tháng 7 năm 2020.
  33. ^ “Least Developed Countries (LDCs) | Department of Economic and Social Affairs”. Economic Analysis & Policy Division | Dept of Economic & Social Affairs | United Nations. 23 tháng 9 năm 2010. Truy cập ngày 29 tháng 7 năm 2020.
  34. ^ “Yemen: 2019 Humanitarian Needs Overview [EN/AR]”. ReliefWeb. United Nations Office for the Coordination of Humanitarian Affairs (OCHA). 14 tháng 2 năm 2019. Truy cập ngày 17 tháng 6 năm 2019.
  35. ^ a b “Global Data | Fragile States Index”. fragilestatesindex.org. Truy cập ngày 29 tháng 7 năm 2020.
  36. ^ Jawād ʻAlī (1968) [Digitized 17 February 2007]. الـمـفـصـّل في تـاريـخ العـرب قبـل الإسـلام [Detailed history of Arabs before Islam] (bằng tiếng Ả Rập). 1. Dār al-ʻIlm li-l-Malāyīn. tr. 171.
  37. ^ Neuwirth, Angelika; Sinai, Nicolai; Marx, Michael (2010). The Qur??n in Context: Historical and Literary Investigations Into the Qur??nic Milieu. BRILL. ISBN 9789004176881.
  38. ^ Burrowes (2010), tr. 145
  39. ^ Smith, William Robertson. Kinship and Marriage in Early Arabia. tr. 193. ISBN 1-117-53193-7. He was worshiped by the Madhij and their allies at Jorash (Asir) in Northern Yemen
  40. ^ Beeston, A.F.L.; Ghul, M.A.; Müller, W.W.; Ryckmans, J. (1982). Sabaic Dictionary. University of Sanaa, YAR. tr. 168. ISBN 2-8017-0194-7.
  41. ^ Vladimir Sergeyevich Solovyov (2007). Enemies from the East?: V. S. Soloviev on Paganism, Asian Civilizations, and Islam. Northwestern University Press. tr. 149. ISBN 978-0-8101-2417-2.
  42. ^ Edward Balfour (1873). Cyclopædia of India and of Eastern and Southern Asia, Commercial, Industrial and Scientific: Products of the Mineral, Vegetable and Animal Kingdoms, Useful Arts and Manufactures, Band 5. Printed at the Scottish & Adelphi presses. tr. 240.
  43. ^ Bell, Richard (20 tháng 10 năm 1926). “Origin Of Islam In Its Christian Environment” – qua Internet Archive.
  44. ^ Nöldeke, Theodor (1879). T. Nöldeke, Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der en aus der arabischen Chronik des Tabari: Übersetzt und mit ausführlichen Erläuterungen und ergänzungen Versehn. Leiden: E.J. Brill. tr. 222.
  45. ^ a b Robert D. Burrowes (2010). Historical Dictionary of Yemen. Rowman & Littlefield. tr. 5–340. ISBN 978-0-8108-5528-1.
  46. ^ “Islands east of the Horn of Africa and south of Yemen”. WorldWildlife.org. World Wildlife Fund. Truy cập ngày 4 tháng 2 năm 2019.
  47. ^ McLaughlin, Rob. "The Continuing Conundrum of the Somali Territorial Sea and Exclusive Economic Zone." The International Journal of Marine and Coastal Law 30.2 (2015): 305-334.
  48. ^ McLaughlin (2008), tr. 3.
  49. ^ “Yemen”. State.gov. 8 tháng 11 năm 2005. Truy cập ngày 17 tháng 10 năm 2010.
  50. ^ “Freedom in the World – Yemen (2007)”. Freedomhouse.org. 2007. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 17 tháng 10 năm 2010.
  51. ^ Lewis, Alexandra (tháng 5 năm 2012). “Changing Seasons: The Arab Spring's Position Within the Political Evolution of the Yemeni State” (PDF). Post-war Reconstruction and Development Unit Working Paper Series. 3.[liên kết hỏng]
  52. ^ “Yemen's Saleh declares alliance with Houthis”. Al Jazeera. 10 tháng 5 năm 2015. Truy cập ngày 5 tháng 1 năm 2016.
  53. ^ Mangan, Fiona (tháng 3 năm 2015). Prisons in Yemen. Washington, DC: United States Institute of Peace. tr. 9. Truy cập ngày 21 tháng 6 năm 2015.
  54. ^ Bidwell, Robin (1983). The Two Yemens. Harlow: Longman and Westview Press. tr. 243–244. ISBN 978-0-86531-295-1.
  55. ^ F. Gregory Gause. Saudi-Yemeni Relations: Domestic Structures and Foreign Influence. p. 26
  56. ^ F. Gregory Gause. Saudi-Yemeni Relations: Domestic Structures and Foreign Influence. Columbia University Press p. 4
  57. ^ “The Yemeni-Saudi Border Treaty”. Theestimate.com. tháng 6 năm 2000. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 4 năm 2001. Truy cập ngày 22 tháng 2 năm 2013.
  58. ^ “Saudi authorities erect barriers on Yemeni border”. 20 tháng 1 năm 2008. Bản gốc lưu trữ ngày 20 tháng 1 năm 2008. Truy cập ngày 26 tháng 2 năm 2022.
  59. ^ Bradley, John (11 tháng 2 năm 2004). “Saudi Arabia enrages Yemen with fence”. The Independent. London. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 10 năm 2013. Truy cập ngày 23 tháng 3 năm 2007.
  60. ^ “The hardest part is when we lose a child”. CNN. Truy cập ngày 15 tháng 9 năm 2020.
  61. ^ Lewis, Alexandra (14 tháng 5 năm 2013). “Violence in Yemen: Thinking About Violence in Fragile States Beyond the Confines of Conflict and Terrorism”. Stability: International Journal of Security and Development. 2 (1): 13. doi:10.5334/sta.az. ISSN 2165-2627. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 1 năm 2015. Truy cập ngày 14 tháng 4 năm 2022.
  62. ^ “Country Profile: Yemen” (PDF). Library of Congress – Federal Research Division. tháng 8 năm 2008. Truy cập ngày 7 tháng 4 năm 2010.
  63. ^ “Here are the 10 countries where homosexuality may be punished by death”. The Washington Post. 24 tháng 2 năm 2014.
  64. ^ “Yemen: International Religious Freedom Report 2007”. U.S. State Department. 14 tháng 9 năm 2007. Truy cập ngày 21 tháng 3 năm 2010.
  65. ^ “World Refugee Survey 2008”. U.S. Committee for Refugees and Immigrants. 19 tháng 6 năm 2008. Bản gốc lưu trữ ngày 19 tháng 10 năm 2014. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2013.
  66. ^ “The Global Gender Gap Report 2012” (PDF). World Economic Forum. 2012. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2013.
  67. ^ “World Report 2001 on Yemen”. Human Rights Watch. 2001. Truy cập ngày 13 tháng 12 năm 2013.
  68. ^ Daragahi, Borzou (11 tháng 6 năm 2008). “Yemeni bride, 10, says I won't”. Los Angeles Times. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2010.
  69. ^ Walt, Vivienne (3 tháng 2 năm 2009). “A 10-Year-Old Divorcée Takes Paris”. Time/CNN. Bản gốc lưu trữ ngày 5 tháng 2 năm 2009. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2010.
  70. ^ Madabish, Arafat (28 tháng 3 năm 2009). “Sanaa's first woman lawyer”. Asharq Alawsat English edition. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 4 năm 2013. Truy cập ngày 16 tháng 2 năm 2010.
  71. ^ Refugees, United Nations High Commissioner for. “Refworld | UN: Breakthrough resolution establishes expert group to investigate violations in Yemen”. Refworld (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 1 tháng 12 năm 2021.
  72. ^ “Saudis used 'incentives and threats' to shut down UN investigation in Yemen”. the Guardian (bằng tiếng Anh). 1 tháng 12 năm 2021. Truy cập ngày 1 tháng 12 năm 2021.
  73. ^ “Scale of torture and deaths in Yemen's unofficial prisons revealed”. The Guardian. 30 tháng 6 năm 2020. Truy cập ngày 30 tháng 6 năm 2020.
  74. ^ “Trafficking in Persons Report: Country Narratives T – Z and Special Case” (PDF). U.S. Department of State. 2013. Truy cập ngày 19 tháng 8 năm 2013.
  75. ^ “Tiers: Placement, Guide, and Penalties for Tier 3 Countries”. U.S. Department of State. 2011. Truy cập ngày 19 tháng 8 năm 2013.
  76. ^ Mohaiemen, N. (27 tháng 7 năm 2004). “Slaves in Saudi”. The Daily Star. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 8 năm 2004.
  77. ^ “Slaves in impoverished Yemen dream of freedom”. Al Arabiya. 21 tháng 7 năm 2010. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 1 năm 2012.
  78. ^ “Open Letter to the UN Secretary-General on Children and Armed Conflict”. HRW. Truy cập ngày 22 tháng 6 năm 2020.
  79. ^ “UN: Children in war must never be a political bargaining chip”. Amnesty. 23 tháng 6 năm 2020. Truy cập ngày 23 tháng 6 năm 2020.
  80. ^ “Deadly Consequences Obstruction of Aid in Yemen During Covid-19”. Human Rights Watch. 14 tháng 9 năm 2020. Truy cập ngày 14 tháng 9 năm 2020.
  81. ^ Ministry of Public Health & Population, Yemen.
  82. ^ a b “Law establishing province of Socotra Archipelago issued”. Presidenthadi-gov-ye.info. 18 tháng 12 năm 2013. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 2 năm 2014. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2014.
  83. ^ “Yemen to Become Six-Region Federation”. Al-Jazeera. 10 tháng 2 năm 2014.
  84. ^ Al-Haj, Ahmed (3 tháng 1 năm 2015). “Yemen's Shiite rebels reject plan for federal system”. The Washington Post. Truy cập ngày 21 tháng 3 năm 2015.
  85. ^ “Yemeni government quits in protest at Houthi rebellion”. The Guardian. 22 tháng 1 năm 2015. Truy cập ngày 21 tháng 3 năm 2015.
  86. ^ Greenfield, Danya (22 tháng 1 năm 2015). “Yemen crisis: A coup in all but name”. BBC News. Truy cập ngày 21 tháng 3 năm 2015.
  87. ^ Governorates of Yemen.
  88. ^ Central Statistical Organisation of Yemen. General Population Housing and Establishment Census 2004 Final Results [1] Lưu trữ 2013-05-21 tại Wayback Machine, Statistic Yearbook 2005 of Yemen [2] Lưu trữ 2010-06-20 tại Wayback Machine
  89. ^ “Statistic Yearbook 2006 of Yemen”. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 2 năm 2012. Truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2011.
  90. ^ “Saba Net”. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  91. ^ “YEMEN: Government planning to curb population growth”. IRINnews. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  92. ^ “CIA Site Redirect — Central Intelligence Agency”. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 9 năm 2015. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  93. ^ “Saudi Aramco World: Sana'a Rising”. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 11 năm 2013. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  94. ^ “CIA Site Redirect — Central Intelligence Agency”. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 8 năm 2015. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  95. ^ “The children of Yemen's tribal war”. Herald Scotland. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  96. ^ “Zaydi Islam”. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  97. ^ http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2973326/pdf/eugenrev00050-0031.pdf
  98. ^ “T.C. CUMHURBAŞKANLIĞI:”. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  99. ^ “Yemen Virtual Jewish History Tour”. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  100. ^ “Jews of Yemen”. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  101. ^ “Bản sao đã lưu trữ”. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 3 năm 2011. Truy cập ngày 26 tháng 7 năm 2013.
  102. ^ “The Ancient Languages of Asia and the Americas”. Google Books. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  103. ^ http://gulf2000.columbia.edu/images/maps/Yemen_Ethno_Religious_summary_lg.png
  104. ^ “Refworld”. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  105. ^ “YEMEN”. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 12 năm 2013. Truy cập 7 tháng 11 năm 2015.
  106. ^ This article incorporates text from this source, which is in the public domain.

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Yemen.
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Yemen.


Lỗi chú thích: Đã tìm thấy thẻ <ref> với tên nhóm “n”, nhưng không tìm thấy thẻ tương ứng <references group="n"/> tương ứng

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Yemen&oldid=71881035”