[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Боливия

Боливия (аймара телендә: Wuliwya; кечуа телендә: Buliwya; гуарани телендә: Volívia), рәсми рәвештә Күпмилләтле Боливия Дәүләте Көньяк Американың үзәк-көнбатыш төбәгендә урнашкан, сәяси яктан күпмилләтле, үзәкләшмәгән һәм автономияләр белән итеп корылган диңгезгә чыгуы булмаган суверен дәүләт. Ил тугыз департаменттан тора, аның конституцион һәм тарихи башкаласы булып Сукре тора, анда суд бүлеге урнашкан, шул ук вакытта хөкүмәт урнашу урыны булып Ла Пас тора, анда башкарма, закон бирү һәм сайлау бүлекләре урнашкан.

Боливия
исп. Estado Plurinacional de Bolivia
кечуа Buliwya Achka nasyunkunap Mama llaqta
айм. Wuliwya Suyu
гуар. Tetã Volívia
Байрак[d]Илтамга[d]
Нигезләнү датасы 1825
Сурәт
Рәсми исем Estado Plurinacional de Bolivia[1][2], État plurinational de Bolivie[3][4], Plurinational State of Bolivia[5] һәм Bolívijský mnohonárodný štát[6]
Кыскача исем 🇧🇴
ХФӘ билгесе bu'liːʋɪɑ
Гомер озынлыгы 69,125 ел[7]
... хөрмәтенә аталган Simon Bolivar
Демоним Bolivian, bolíviai, bolivianer, Boliviano, Bolivänan, بوليفي, بوليفية, بوليفيون, боливийцы, боливиец, боливийка, בוליבאני, בוליבאנית, bolivieni, bolivian, boliviană, বলিভীয়, boliviano, boliviana, boliviani, boliviane, bolivian, bolivianu, boliviana, Boliviano, Bolivien[4], Bolivienne, Bolivianer, Bolivianerin, bołiviana, bołiviane, bołiviani, bołivian, балівіец, балівійка, балівійцы, بوليڤي, بوليڤية, بوليڤيين, بوليڤيات, Bolivijec, Bolivijka һәм Bolavach[8]
Рәсми тел испан теле, аймара теле, кечуа теле һәм гуарани теле
Гимн Боливия гимны
Мәдәният Боливия мәдәнияте[d]
Шигарь тексты La Unión es la Fuerza, Unity is Strength, Обединението е силата, Bolivia awaits you, Адзінства — сіла һәм Cryfder yr Undeb
Дөнья кисәге Көньяк Америка[9]
Дәүләт  Боливия
Башкала Сукре һәм Ла-Пас
Сәгать поясы UTC−04:00, America/La_Paz[d][10] һәм Америка/Кочабамба[d]
Иң көнчыгыш ноктасы 18°13′49″ к. к. 57°27′14″ кб. о.
Иң төньяк ноктасы 9°40′ к. к. 65°27′ кб. о.
Иң көньяк ноктасы 22°53′54″ к. к. 67°34′04″ кб. о.
Иң көнбатыш ноктасы 17°16′54″ к. к. 69°38′40″ кб. о.
Геомәгълүматлар Data:Bolivia.map
Иң югары ноктасы Сахама[d]
Иң түбән ноктасы Парагвай[d]
Идарә итү формасы парламент республикасы[d]
Дәүләт башлыгы вазыйфасы Боливия президенты[d]
Ил башлыгы Луис Арсе Катакора[d]
Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы Боливия президенты[d]
Хөкүмәт башлыгы Луис Арсе Катакора[d]
Канунбирү органы Боливия парламенты[d]
Үзәк банкы Боливия үзәк банкы[d]
Дипломатик мөнәсәбәтләр Бразилия, Германия, Австралия, Куба, Көньяк Африка Җөмһүрияте, Чили, Дания, Перу, Аргентина, Уругвай, Кытай Җөмһүрияте, Мексика, Америка Кушма Штатлары, Россия, Иран, Кытай, Гөрҗистан, Исраил һәм Маҗарстан
Әгъзалык Берләшкән Милләтләр Оешмасы, Көньяк Америка җәмгыятьләре берлеге[d], Бөтендөнья сәүдә оешмасы, Андлар җәмгыятьләре берлеге[d], Америка дәүләтләре оешмасы[d], Рио төркеме[d], МЕРКОСУР[d], Халыкара реконструкция һәм үсеш банкы[d], Халыкара үсеш ассоциациясе[d], Халыкара финанс корпорациясе[d], Инвестицияләр иминлеген гарантияләү буенча күпъяклы агентлык[d], Латин Америкасы һәм Кариб диңгезе бассейны илләрендә атом-төш коралларның таралуына юл куймау агентлыгы[d], Интерпол[11][12], ХКТО[d][13][14], Мәгариф, фән һәм мәдәният сораулары буенча Берләшкән Милләтләр Оешмасы[15], Бөтендөнья почта берлеге[16][17], Халыкара телекоммуникацияләр берлеге[d][18], Бөтендөнья метеорология оешмасы[19], Бөтендөнья сәламәтлек оешмасы[20] һәм Бөтендөнья таможня оешмасы[d][21]
Балигълык яше 18 яшь
Никахка керү яше 21 яшь
Халык саны 12 244 159 (2023)[22]
Ир-ат халкы 5 916 395[23], 5 992 275[23], 6 058 547[23] һәм 6 126 364[23]
Хатын-кыз халкы 5 860 919[23], 5 943 886[23], 6 020 925[23] һәм 6 097 747[23]
Административ бүленеше Бени[d], Чукисака[d], Кочабамба[d], Ла-Пас[d], Оруро[d], Санта-Крус[d], Потоси[d], Тариха[d] һәм Пандо[d]
Акча берәмлеге боливиано[d]
Номиналь тулаем эчке продукт 40 408 208 524 $[24] һәм 43 068 885 673 $[24]
Кеше потенциалы үсеше индексы 0,692[25]
Inequality-adjusted Human Development Index 0,549[26]
Үз-үзенә кул салулар күрсәткече 12,2[27]
Эшсезлек дәрәҗәсе 3 процент[28]
Нәрсә белән чиктәш Аргентина, Бразилия, Чили, Парагвай һәм Перу
Автомобил хәрәкәте ягы уң[d][29]
Челтәр көчәнеше 115 вольт[30] һәм 230 вольт[30]
Электр аергычы төре NEMA 1-15[d][30] һәм Europlug[d][30]
Алмаштырылган Acre Territory[d]
Кулланылган тел кечуа теленең Көньяк Боливия варианты[d], бесиро теле, мачаһуяй-каллавайя теле, итонама теле[d], мовима теле, торомона теле, араона теле, кавиненьо теле, паунака теле, кечуа теленең Төньяк Боливия диалекты[d], саравека теле[d], чакобо теле, пакавара теле, юракаре теле, леко теле, бауре теле, гуарасу'ве теле, эсе-эхха теле, тапиете теле, хора теле[d], гуарани теленең Көнбатыш Боливия варианты[d], уру теле[d], яминава теле, каничана теле[d], итенэ теле, маропа теле, вэнхаек теле, гуарайю теле, каюбаба теле, такана теле, сирионо теле, юки теле[d], испан теле, чипайя теле[d], аймара теле, айорео теле[d], чимане теле, Боливия ишарә теле[d], тапиете теле[d], Ignaciano[d], Trinitario[d], Machinere[d] һәм үзәк аймара теле[d]
Мәйдан 1 098 581 км²
Нинди веб-биттә тасвирланган cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/bl.html​(ингл.)
Һәштәге Bolivia
Югары дәрәҗәле Интернет домены .bo
Харита сурәте
Тематик география Боливия географиясе[d]
Ачык мәгълүматлар порталы Open Data portal Bolivia[d]
Феноменның икътисады Боливия икътисады[d]
Феноменның демографиясе Боливия халкы[d]
Мәктәптә укымаган балалар саны 329 105[31]
Джини коэффициенты 43,6[32]
Өстәлгән кыйммәт салымы күләме 13 процент
Тулаем туулар коэффициенты 2,968[33]
Шәһәр халкы 8 217 386[23], 8 369 995[23], 8 513 008[23] һәм 8 658 337[23]
Авыл халкы 3 559 929[23], 3 566 167[23], 3 566 464[23] һәм 3 565 773[23]
Уку-язу нисбәте 92 процент[34]
Демократия индексы 4,65[35]
BTI Governance Index 5,27[36], 4,73[36], 4,72[36], 5,22[36], 5,34[36], 5,63[36], 5,66[36], 5,45[36] һәм 5,54[37]
BTI Status Index 6,07[36], 5,75[36], 5,98[36], 6,23[36], 6,5[36], 6,58[36], 6,46[36], 6,22[36] һәм 6,17[37]
Социаль медиаларда күзәтүчеләре 26 990
Туым күрсәткече 22,323[23], 22,056[23], 21,836[23] һәм 21,599[23]
Үлем күрсәткече 7,127[23], 9,3[23], 9,945[23] һәм 9,062[23]
Happy Planet Index score 45[38]
Илнең мобиль коды 736
Илнең телефон коды +591
Гадәттән тыш хәлләрдә ярдәм телефоны 9-1-1[d][39][40], 110[d][40], 119[d][40] һәм 160[d][40]
Илнең GS1 коды 777[41]
Номер тамгасы коды BOL
Диңгездәге идентификацияләү номеры 720
Монда җирләнгәннәр төркеме Төркем:Боливиядә җирләнгәннәр[d]
Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме Төркем:Боливиядә төшерелгән фильмнар[d]
Карта
 Боливия Викиҗыентыкта

Боливия провинциялары.

Диннәр

үзгәртү

Боливия, Конституциясе буенча, дөньяви дәүләт булып тора, дәүләт дин иреген һәм хөкүмәтнең диннән бәйсезлеген гарантияли. 2010 елда халыкның 92 % ы – христианнар (78 % ы – католиклар, 19 % ы – протестантлар, шулай ук православие динендәгеләр бар); 3 % ы – дингә табынмаучылар, 2,2 % ы – Бәһаиләр, 0,1 % ы – калган диннәрнең барысы да (Ислам, Буддачылык, Һинд дине, Яһүд дине һ. б.)[42].

Телләр

үзгәртү

Түбәндәге телләр Боливия Конституциясендә рәсми дип күрсәтелгән:
• Кастиль теле (Испан теле)
• Аймара теле
• Араона теле
• Бауре теле
• Бесиро (Чикитано) теле
• Каничана теле
• Кавиненьо теле
• Каюбаба теле
• Чакобо теле
• Чимане теле
• Эсе Эхха теле
• Гуарани теле
• Гуарасу'ве теле
• Гуарайю теле
• Итонама теле
• Леко теле
• Мачаһуяй-Каллавайя теле
• Мачинери теле
• Маропа теле
• Мохеньо-Игнасиано теле
• Мохеньо-Тринитарио теле
• Море теле
• Мосетен теле
• Мовима теле
• Пакавара теле
• Пукина теле
• Кечуа теле
• Сирионо теле
• Такана теле
• Тапиете теле
• Торомона теле
• Уру-Чипая теле
• Вэнхаек теле
• Яминава теле
• Юки теле
• Юракаре теле
• Замуко теле
2019 елда Боливия хөкүмәте һәм Телләрнең һәм Мәдәниятлернең Өйрәнүнең күпмилләтле Институты (Ipelec) өч өстәмә асаба телләргә конституцион планнарны киңәйтергә игълан иткән:
• Хоакиниано
• Кумса
• Паунака

Искәрмәләр

үзгәртү
  1. ↑ https://www.oas.org/juridico/mla/sp/bol/sp_bol-int-text-const.html
  2. ↑ Америка дәүләтләре оешмасы — 1948.
  3. ↑ http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/01/CNT-PVM-r%C3%A9sum%C3%A9_2020-01-27.pdf
  4. ↑ 4,0 4,1 http://cnig.gouv.fr/wp-content/uploads/2020/02/CNT-PVM_r%C3%A9vis%C3%A9_2020-01-27-1.pdf
  5. ↑ Official Names of the United Nations Membership — UN, 2016. — 5 p.
  6. ↑ https://www.skgeodesy.sk/sk/ugkk/geodezia-kartografia/standardizacia-geografickeho-nazvoslovia/nazvy-statov/
  7. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  8. ↑ The National Terminology Database for Irish — 2006.
  9. ↑ https://www.workwithdata.com/place/bolivia
  10. ↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/southamerica
  11. ↑ https://www.interpol.int/Member-countries/World — Интерпол.
  12. ↑ https://www.interpol.int/Who-we-are/Member-countries/Americas/BOLIVIA
  13. ↑ https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/ — ХКТО.
  14. ↑ https://www.opcw.org/about-us/member-states/bolivia-plurinational-state
  15. ↑ http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp
  16. ↑ http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html
  17. ↑ https://www.upu.int/en/Universal-Postal-Union/About-UPU/Member-Countries?csid=-1&cid=49
  18. ↑ https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8
  19. ↑ https://public.wmo.int/en/members/bolivia-plurinational-state-of
  20. ↑ https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/
  21. ↑ https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf
  22. ↑ https://data.who.int/countries/068
  23. ↑ 23,00 23,01 23,02 23,03 23,04 23,05 23,06 23,07 23,08 23,09 23,10 23,11 23,12 23,13 23,14 23,15 23,16 23,17 23,18 23,19 23,20 23,21 23,22 23,23 (unspecified title) — база данных Всемирного банка.
  24. ↑ 24,0 24,1 https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD — Бөтендөнья банкы.
  25. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  26. ↑ Отчёт о развитии человечества — Программа развития ООН, 2022.
  27. ↑ https://apps.who.int/gho/athena/data/xmart.csv?target=GHO/SDGSUICIDE,SDG_SH_STA_SCIDEN&profile=crosstable&filter=COUNTRY:*;REGION:*;AGEGROUP:-&x-sideaxis=COUNTRY;SEX&x-topaxis=GHO;YEAR
  28. ↑ http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS
  29. ↑ http://chartsbin.com/view/edr
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 30,3 World Plugs / мөхәррир Халыкара иликтер тихникасы кәмисиясе
  31. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  32. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI
  33. ↑ ЮНЕСКО-ның статистика институты
  34. ↑ https://data.worldbank.org/indicator/SE.ADT.LITR.ZS
  35. ↑ 2021 Democracy Index — EIU, 2022.
  36. ↑ 36,00 36,01 36,02 36,03 36,04 36,05 36,06 36,07 36,08 36,09 36,10 36,11 36,12 36,13 36,14 36,15 https://www.bti-project.org
  37. ↑ 37,0 37,1 https://bti-project.org/en/reports/country-dashboard/BOL
  38. ↑ https://happyplanetindex.org/countries/?c=BOL
  39. ↑ http://boliviatelefonos.com/bolivia/emergencias.htm
  40. ↑ 40,0 40,1 40,2 40,3 International Numbering Resources Database: ITU-T E.129 National-only numbers linked with emergency services and other services of social value / мөхәррир Халыкара телекоммуникацияләр берлеге
  41. ↑ https://www.gs1.org/company-prefix
  42. ↑ Bolivian Religion Stats(ингл.)

Сылтамалар

үзгәртү

Моны да карагыз

үзгәртү
Чыганак — https://tt.wikipedia.org/w/index.php?title=Боливия&oldid=4362158