Çok hücrelilerde üreme
Çok hücrelilerde üreme, eşeyli ya da eşeysiz olarak gerçekleşir.
Eşeysiz üreme
[değiştir | kaynağı değiştir]Eşeysiz üreme, çok hücrelilerin ilkel formlarında görülür.[1]
Tomurcuklanma ile üreme
[değiştir | kaynağı değiştir]Genellikle mantar hücrelerinde görülen çoğalma şekline verilen addır. Ana canlının vücudunda bir ya da daha fazla çıkıntı oluşur. Tomurcuklanarak üreyen canlı ana canlıya bağlı kalarak koloni oluşturur ya da ana canlıdan ayrılarak tek başına yaşayabilir.
Hidra, deniz anası ve sünger gibi canlılar bu şekilde çoğalır. Bu üreme şekli bira mayasında da görülür.
Rejenerasyon ile üreme
[değiştir | kaynağı değiştir]Çok hücreli canlının kopan vücut parçasının tekrar oluşmasına rejenerasyon denir. Canlının çekirdekten bölünerek iki canlı oluşturmasına ise çoğalma adını verilir. Deniz yıldızı ve toprak solucanında görülür. Canlının gelişmişlik düzeyi arttıkça rejenerasyon yeteneği azalır.
Eşeyli üreme
[değiştir | kaynağı değiştir]Gelişmiş çok hücreliler farklı bireylere ait üreme hücreleri ile ürerler. Gelişmiş canlıların eşey hücreleri hem büyüklük, hem de yapı bakımından birbirlerinden farklıdır. Bu tip eşeyli üremede gametlere heterogamet, üremeye ise heterogami denmektedir. Heterogamide büyük ve hareketsiz olan dişi eşey hücresi yumurta, küçük ve hareketli olan ise erkek üreme hücresi ise sperm (spermatozoon) adını almaktadır.[1] Eşey hücreleri (gametler) gonad adı verilen organlarda oluşur. Bunlardan yumurta hücresini meydana getiren gonada ovaryum (yumurtalık); erkek üreme hücresini meydana getiren gonada ise testis denir. Basit hayvansal organizmaların bazılarında bu iki organ aynı bireyde bulunan canlılara hermafrodit canlı denir. Gelişmiş hayvanlarda bunlar ayrı bireyler üzerinde bulunurlar.[1]
Partenogenez
[değiştir | kaynağı değiştir]Partenogenez, eşeyli çoğalmanın değişikliğe uğrayarak meydana getirdiği eşeysiz bir üreme şeklidir. Dişi eşey hücresinin erkek eşey hücresi ile birleşmeden gelişme gösterir. Partenogenetik çoğalma farklı hayvan gruplarında görülür. Yaprak bitleri (bovicularlar), arılar, karıncalar, su pireleri, çalı çekirgeleri, bazı kelebekler ve omurgalılardan kafkas kertenkelesi bu tip çoğalma gösterir. Tavuk yumurtalarının 1/10.000'i döllenmeden gelişerek bir horoz meydana getirebilir. Kraliçe bal arısı tüm yaşamı boyunca bir erkekle yaptığı birleşmeyle erkekten aldığı spermleri sperm kesesinde biriktirir. Yumurtlama sırasında bu kesenin ağzını açarak döllediği yumurtalardan dişi işçi bireyler gelişirken, kesenin kapalı tutulması sonucu döllenmeyen ve partenogenetik olarak gelişen yumurtalardan da erkek bireyler gelişirler. Aynı zamanda kaliomesenta adı verilen canlıların üreme şekli olup günümüz ekonomisine birçok katkı sağlar.[1]
Merogoni
[değiştir | kaynağı değiştir]Merogoni, larva evresinde bulunur.[1]
Neoteni
[değiştir | kaynağı değiştir]Neoteni, larva evresinde eşey organlarının erginleşerek yumurta yapabilme yeteneğine denir. Paedogeneze benzer. Necterus türü semender buna bir örnektir. Yapısında tiroksin hormonu olmadan başkalaşım geçirememektedir.
Hermafroditizm
[değiştir | kaynağı değiştir]Hermafroditizm, bazı organizmalarda erkek ve kadın eşey hücrelerinin aynı zamanda ya da birbirlerini izleyen zamanlarda aynı bireyde bulunmasına denir. Bu canlılar yine hermafrodit bireylerle döllenme yapabildikleri gibi, kendi kendini de dölleyebilir. Genellikle ilkel hayvanlarda ya da bir yere yapışarak yaşayan hayvan ve parazitlerde görülür.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c d e Allen, Terence D. (2011). The cell: a very short introduction. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0199578757.