Adli bilimler
| Adli bilimler |
|---|
 |
Adli bilimler veya kriminalistik, maddi gerçeğin ortaya çıkarılmasıyla suçların ve hukuki uyuşmazlıkların çözümüne çalışılan bilimler demeti.[1] Kimi kaynaklarda "bilimsel polislik" olarak da nitelenmektedir.[2] Ceza hukuku ve medeni hukuk konularında hukuki karar almayı destekler.
Özellikle ceza soruşturması sırasında, kabul edilebilir delillere ve ceza muhakemesine ilişkin yasal standartlara tabidir. DNA analizi, parmak izi, kan lekesi analizi modelleri, ateşli silahlar, balistik, toksikoloji ve yangın enkazı analizi gibi çok sayıda uygulamanın kullanıldığı geniş bir alandır.
Kriminalistik adı, "suç" (Fransızca: la crime) sözcüğünden türetilmiştir[3] ve her ne kadar kriminoloji ile karıştırılsa da bu iki saha, amaç ve nitelik bakımından birbirinden ayrılır.[1][4] Ne var ki adli bilimler, kriminolojiyi geniş kapsamlı olarak ele alan bazı kaynaklarca "uygulamalı kriminoloji" alanına da dahil edilir.[2] Adli bilimler kendi başına bir bilim dalı değil, adli amaçlar doğrultusunda pek çok farklı disiplinin bir araya geldiği bir çatı yapıdır.[5] Bunlar tıp, fizik, kimya, biyoloji, jeoloji gibi fen bilimleri ya da psikoloji, dilbilim gibi sosyal bilim alanlarından olabilirler.[6]
Adli bilimler; suçlunun ortaya çıkarılması kadar, masumların hatalı biçimde suçlanmasını veya cezalandırılmasını önlemeye de yarar. Suç ve uyuşmazlık konuları, adli bilimler çerçevesinde bir "olay" olarak ele alınır ve yalnızca gerçeğin ne olduğu araştırılır. Bu gerçeğin hukuki yorum ve değerlendirmesi ise yargı faaliyeti çerçevesinde soruşturma ve kovuşturma makamlarının görev ve yetkisidir.[7] Bu çerçevede çalışmalar yürüterek gerçeğin ortaya çıkarılmasına çalışan kimselere ise "bilirkişi" veya "uzman" denilir.[8]
Tarihçe
[değiştir | kaynağı değiştir]Adli bilimler, hukuk ile çeşitli başka bilim dallarının ilişkisinden doğar[1] ve ilk olarak Milattan Önce 3000 civarında, Antik Mısır'da adli tıp ile ortaya çıkmıştır.[9] Bugün adli bilimlerle ilgili olarak akla gelen ilk kavramın adli tıp olması da bu çok eski ve yaygın ilişki olarak ifade edilir.[5] Yeni yöntem, yaklaşım ve bilim dallarının adli bilimler çatısı altında kullanılması; geçen 5000 yıllık süreçte adli bilim uzmanlarının karşı karşıya kaldıkları olayların karmaşıklığının sonucudur.[6] Ne var ki bu ilerleme, doğrudan ve sadece adli bilimler yapısıyla ilgili değildir. Bu çerçevede başvurulan, yöntemlerinden faydalanılan alanlardaki her bir gelişme, adli bağlamlarda da etkili olmaktadır.
Bugüne dek bilinen ilk otopsi, 1374 yılında Fransa'da yapıldı. 17. yüzyıl sonları itibarıyla adli tıp alanında gelişmeler kaydedildi ve 1785 yılında Prag Üniversitesi'nde "adli tıp ve polis tıbbı"na dair bir araştırma ve öğretim yapısı oluşturuldu. Yine bu süreçte adli toksikoloji sahası ortaya çıktı.[9]
Hindistan'da memur olarak çalışan William J. Herschel, insanların parmak izlerinin birbirlerine benzemediğini ve bu izlerin zamanla değişmediğini tespit etti.[10] Bu süreçte Henry Faulds da Herschel'den ayrı olarak aynı tespiti yaptı ve keşfi, 1880 yılında Nature dergisinde yayımlandı. Parmak izi çalışmalarının kurucularından biri olarak kabul edilen Francis Galton, mumyaların parmak izlerinin, ölümden sonra dahi değişmediğini keşfetti.[11]
Avusturyalı avukat Hans Gross, tanık beyanlarının güvenilmezliği dolayısıyla gerçeğin bilimsel olarak ispatlanması gerektiğini savunarak; 1891 yılında delillerin değerlendirilmesiyle ilgili bilgiler içeren kılavuz niteliğindeki "Adli Bilimlerin El Kitabı" (Almanca: Handbuch der Kriminalistik) kitabını yayımladı.[12]
Fransız polis Alphonse Bertillon ise insanların fiziksel özelliklerini esas alarak kimlik tespitine yarayan antropometrik ölçüm sistemini ve sabıka fotoğrafı sistemini geliştirdi.[9][12] "Bertillonaj" olarak bilinen bu sistem, Avrupa'nın büyük bölümünde ve Amerika Birleşik Devletleri'nde yaygın biçimde kullanılmaya başlandı.[12]
Edmond Locard, kendi adıyla anılan değişim prensibi gibi, 20. yüzyılın başlarında olay yeri inceleme ve kriminalistik konularında ilk sistemli çalışmaları yaptı.[9]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]- Adli antropoloji
- DNA profillemesi
- Adli entomoloji
- Adli tıp
- Adli palinoloji
- Adli toksikoloji
- Adli psikoloji
- Adli kimya
- Adli kontrol
- Adli sicil
- Adli bilişim
- Adli bilgisayar bilimi
- Ağ adli bilişimi
- Adli mühendislik
- Adli dilbilim
- Adli bilişim araçlarının listesi
- Adli bilişim terimleri sözlüğü
- Adli Tıp Kurumu
- Otopsi
- CSI etkisi
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Özel
- ^ a b c Tanrıvere 2017, s. 105.
- ^ a b Tuğ, Doğan & Hancı 2002, s. 176.
- ^ Tuğ, Doğan & Hancı 2002, s. 177.
- ^ Tuğ, Doğan & Hancı 2002, s. 175.
- ^ a b Tanrıvere 2017, s. 105-106.
- ^ a b Tanrıvere 2017, s. 106.
- ^ Tanrıvere 2017, s. 110-111.
- ^ Toroslu & Feyzioğlu 2016, s. 201.
- ^ a b c d Karakuş 2011, s. 1.
- ^ Tuğ, Doğan & Hancı 2002, s. 178-179.
- ^ Tuğ, Doğan & Hancı 2002, s. 179.
- ^ a b c Tuğ, Doğan & Hancı 2002, s. 178.
- Genel
- Karakuş, Oğuz (2011). "Giriş". Oğuz Karakuş (Ed.). Adli Bilimler. Ankara: Adalet. ss. 1-3. ISBN 978-605-5473-58-7.
- Tanrıvere, Utku (2017). "Adli Bilimler ve Suç Bilimi Bağlamlarında Mekân: Olay Yeri ve Suç Yeri". Erkan Zengin vd. (Ed.). Mekân: Toplumbilim, Mimarlık ve Yazınbilimde Mekân Araştırmaları. Ankara: Detay. ss. 105-130. ISBN 978-605-2323-44-1.
- Toroslu, Nevzat; Feyzioğlu, Metin (2016). Ceza Muhakemesi Hukuku. Ankara: Savaş Yayınevi. ISBN 978-605-9414-70-8.
- Tuğ, Ayşim; Doğan, Yeşim; Hancı, Hamit (2002). "Kriminalistik Kriminoloji Değildir" (PDF). Ankara Barosu Dergisi, 2002-2. ss. 175-181. 28 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 3 Mayıs 2020.
