Uzun Hasan
Uzun Hasan (Osmanlıca: اوزون حسن, Farsça: اوزون حسن; 1423 - 6 Ocak 1478), Akkoyunlu hükümdarı olup, bugünkü İran, Irak, Azerbaycan, Ermenistan ve Türkiye'nin bir bölümünü kapsayan bir coğrafyada 1453-1478 yılları arasında hüküm sürmüştür. Akkoyunluların en güçlü hükümdarı olarak kabul edilir.[1]
| Uzun Hasan | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Akkoyunlu Hükümdarı | |||||
| Hüküm süresi | 1453-1478 | ||||
| Önce gelen | I. Cihangir | ||||
| Sonra gelen | Sultan Halil | ||||
| Doğum | 1423 Diyarbakır | ||||
| Ölüm | 6 Ocak 1478 (55 yaşında) Tebriz | ||||
| Eş(ler)i | Despina Hatun | ||||
| Çocuk(lar)ı | Halil Yakub Uğurlu Mehmed Bey Maksud Bey Yusuf Bey Bayandur Mesih Bey Zeynel Bey Alemşah Halime Begüm | ||||
| |||||
| Hanedan | Akkoyunlu | ||||
| Babası | Celaleddin Ali Bey | ||||
| Annesi | Sare Hatun | ||||
| Dini | İslam | ||||
Hükümdarlık yılları
değiştir
Timur'un Diyarbakır, Elazığ, Mardin, Sivas, Şanlıurfa ve Erzincan'a yönetici olarak atadığı Kara Yülük Osman Bey'in torunudur. İran’ın Akkoyunlular ile Karakoyunlular arasında ikiye bölünmesinden sonra Uzun Hasan, 20 yıl süren bir mücadelenin ardından Karakoyunlu hükümdarı Cihan Şahı Sancak Muharebesi ile yenmiştir.[2][3] Daha sonrasında Timurlu hükümdarı Ebu Said Mirza, Cihan Şah’ın oğlunun yardım talebi üzerine ve Karakoyunlular arasındaki iç karışıklığı değerlendirmek amacıyla Cihan Şah’ın kaybettiği toprakların büyük çoğunluğunu geri aldı. Uzun Hasan başlarda Ebu Said Mirza’ya bağlılık bildirmekle birlikte Karakoyunlu topraklarını ele geçirme çabaları nedeniyle ilişkiler bozulmaya başladı. Bozulan ilişkiler nedeniyle kısa sürede Akkoyunlu-Timurlu çatışmaları yaşanmaya başladı. 1469 yılı başlarında, gerekli desteği sağlayamayan Emir Said geri dönme kararı aldı. Uzun Hasan bunu fırsat görerek Emir Said üzerine yürüdü. Kendisine bağlı beylerin kaçması üzerine 30 Ocak'ta Karabağ'daki ordugahını terk etti. Uzun Hasan, Emir Said'in ordugahının ele geçirilerek yağmalanmasıyla yetinmemiş ve adamlarını göndererek Emir Said'i yakalatmıştır.
1463 yılında Venedikliler, Osmanlılara karşı bir ittifak kurma amacıyla Tebriz’e bir büyükelçi gönderdi ancak Uzun Hasan’ı Osmanlılara saldırmaya ikna edemedi.[3][4] Venedik elçisi 1471 yılında Uzun Hasan’ın gönderdiği elçi ile birlikte Venedik’e geri döndü. Venedik Senatosu bu sefer Katerina Zeno’yu elçi olarak gönderdi. Zeno, Uzun Hasan’ı Osmanlılara saldırması konusunda ikna etmeyi başardı. Uzun Hasan bir dizi saldırı gerçekleştirmesine rağmen herhangi bir Avrupa devleti Osmanlılara karşı eşzamanlı bir saldırı gerçekleştirmedi.[3]
Uzun Hasan 1465 yılında Dulkadiroğulları’nın elindeki Harput’a saldırarak kaleyi ele geçirmiştir.
Trabzon İmparatoru IV. İoannis'in kızı Despina Hatun (Theodora Megali Komnini) ile evlenerek bu devleti himayesi altına almaya çalışmıştır. 1453 yılında Diyarbakır’da devletin başına geçmiş, Karakoyunlular ve Timur’un torununu yenerek devletinin sınırları güneye doğru genişletmiş, 1466 yılında Tebriz’i başkent yapmıştır.
Sınırlarını genişletmesi ve bu denli güçlenmesi Uzun Hasan’ı Osmanlılarla karşı karşıya getirdi. Akkoyunlular ile Osmanlılar arasındaki çatışmalar, Fatih Sultan Mehmed'in Trabzon İmparatorluğu üzerine yaptığı sefer sırasında başladı. Uzun Hasan da Trabzon imparatorunun kızıyla evliydi ve Osmanlı ordusunu durdurmak için Trabzon'a kuvvet gönderdi. Gedik Ahmed Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu bu kuvvetlere yenildi. Fatih, 1461'de Trabzon'u aldıktan sonra Akkoyunluların üzerine sefere çıktı. Uzun Hasan 1473'teki Malatya Savaşı'nı kazanmasına rağmen Otlukbeli Savaşı'nda Fatih karşısında ağır bir yenilgiye uğradı. Bu yenilgiden sonra topraklarındaki siyasal ve askerî gücünü büyük ölçüde yitirdi. Fakat Uzun Hasan 1474-1478 yıllarında Gürcistan'a hücum etti. 1477'de Gürcü Çarı VI. Bagrat'la yapılan anlaşmaya göre Tiflis de dahil olmakla doğu Gürcistan Akkoyunlu egemenliğine girdi. Uzun Hasan’ın 1478'de ölmesinden sonra oğulları arasında başlayan taht kavgaları Akkoyunlu Devleti'ni iyice zayıflattı.
Uzun Hasan'ın kızı Alemşah Halime Begüm, Safevi devletinin Hükümdarı Şah İsmail'in annesi olacaktır. Uzun Hasan'ın yedi oğlu olmuştur: Uğurlu Mehmet Bey, Halil Mirza, Maksud Bey, Yakub Bey, Mesih Bey, Yusuf Bey ve Zeynel Bey.
Kaynakça
değiştir- ^ Minorsky, V. (1955). "The Aq-qoyunlu and Land Reforms (Turkmenica, 11)". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 17 (3): 449-462. ISSN 0041-977X. 5 Ekim 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2023.
- ^ Mikaberidze, Alexander (2011). Conflict and conquest in the Islamic world: a historical encyclopedia. Santa Barbara (Calif.): ABC-CLIO. ISBN 978-1-59884-336-1.
- ^ a b c Jackson, Peter, (Ed.) (1986). The Cambridge history of Iran. 6: The Timurid and Safavid periods / ed. by Peter Jackson. 6. print. Cambridge: Cambridge Univ. Pr. ISBN 978-0-521-20094-3.
- ^ Babinger, Franz; Manheim, Ralph; Hickman, William C. (1992). Mehmed the conqueror and his time. Bollingen series. Princeton (N. J.): Princeton university press. ISBN 978-0-691-01078-6.
- Woods E. John. The Aqqoyunlu Clan Confederation, Empire. University of Chicago. 1976
- Özhan Öztürk. Karadeniz: Ansiklopedik Sözlük. 2. Cilt. Heyamola Yayıncılık. İstanbul. 2005. ISBN 975-6121-00-9.