Kiribati
Kiribati ya da resmî adıyla Kiribati Cumhuriyeti, Büyük Okyanus'ta, Mikronezya ada öbeği içerisinde, Büyük Okyanus'un orta kesiminde takımadalardan oluşan bir ada ülkesidir. Ada ülkesinin başkenti Güney Tarava'dır.
Kiribati Ribaberiki Kiribati (Kiribatice) Republic of Kiribati (İng.) Kiribati Cumhuriyeti | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
 | |||||
| Başkent ve en büyük şehir | Güney Tarava 1°28′K 173°2′D / 1.467°K 173.033°D | ||||
| Resmî dil(ler) | İngilizce, Kiribatice | ||||
| Demonim | I-Kiribati | ||||
| Hükûmet | Cumhuriyet | ||||
| |||||
| Tarihçe | |||||
| |||||
| Nüfus | |||||
• 2020 tahminî | 123.346[1] (192..) | ||||
• Yoğunluk | 151,9/km2 (55.) | ||||
| GSYİH (SAGP) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 252 milyon $ (184.) | ||||
• Kişi başına | 2.126 $[2] (170..) | ||||
| GSYİH (nominal) | 2020 tahminî | ||||
• Toplam | 194 milyon $ (192.) | ||||
• Kişi başına | 1.638 $[2] (147.) | ||||
| İGE (2019) |  0.630[3]orta · 134. | ||||
| Para birimi | Kiribati doları Avustralya doları (AUD) | ||||
| Zaman dilimi | UTC+12, +13, +14 | ||||
| Trafik akışı | sol | ||||
| Telefon kodu | 686 | ||||
| İnternet alan adı | .ki | ||||
1 Supplemented by a nearly equal amount from external sources. | |||||
Etimoloji
değiştirBu ada ülkesi, 1979 yılında bağımsızlığını elde ettiğinde ülke ismi olarak Kiribati kabul edilmiştir. Bu isim ülke için bağımsızlık öncesi kullanılan Gilbert isminin Kiribatice telaffuz şeklinden ortaya çıkmış bir isim konumundadır.[4][5]
Ada, 1820 yılında Adam Johann von Krusenstern tarafından kaptan Thomas Gilbert'e ithafen îles Gilbert (İngilizce: Gilbert Islands) olarak adlandırılmıştır. Kaptan Gilbert adayı ilk kez 1788 yılında ada açıklarından geçerken gözlemlemişlerdir.
1916 yılından itibaren Gilbert ve Ellice Adaları olarak adlandırılan ülke, Ellice Adası'nın 1976 yılında bağımsızlığını ilan eden Tuvalu'ya dâhil edilmesi ile birlikte yeniden Gilbert Adası olarak adlandırılmıştır.
Kiribatice'de ti sesinin telaffuzu için s sesi kullanıldığı için ülke ismi Kiribas olarak telaffuz edilmektedir.
Coğrafya
değiştirAda ülkesi olması nedeniyle kara komşusu bulunmayan ülkenin bağımsız ülkeler olan Marshall Adaları, Mikronezya, Solomon Adaları, Tuvalu ve Nauru haricinde Yeni Zelanda'ya bağlı Tokelau ve Cook Adaları ile Fransa'ya bağlı Fransız Polinezyası özerk bölgeleri ile deniz sınırı bulunmaktadır.
Ada ülkesi batı-doğu istikametinde 4567 km'lik, kuzey-güney istikametinde ise 2051 km'lik bir alana yayılmış konumdadır. Ada ülkesi toplamda 5,2 milyon km²'lik bir alanı egemenliği altında bulundurmaktadır. Kiribati yayıldığı alan itibarıyla dünyanın en büyük ülkelerinden biri konumunda olsa da bu alanların sadece 811 km²'lik bir bölümü ada durumundadır. Bu oran ile de Kiribati dünyanın küçük ülkelerinden biri konumuna sahiptir. Ülkenin Büyük Okyanus'una da 1143 km'lik sahil şeridi bulunmaktadır.
Hem ekvator hem de 180. boylamdan geçen ülke, dünyanın kuzey, güney, batı ve doğu yarım küresinde aynı anda bulunan tek devletidir. 1994 yılı sonuna kadar 180. boylamdaki uluslararası tarih değiştirme çizgisi adaya bağlı Gilbert adaları ile Phoenix adaları arasında geçmekteydi. Ülkenin egemenliği altındaki tüm bölgelerde tek bir tarih olabilmesi adına 1 Ocak 1995 tarihi itibarıyla tarih değiştirme çizgisinin doğuya doğru çekilmesi, bu şekilde tüm Kiribati'nin bu çizginin batısında kalması kararlaştırılmıştır. Kiribati bu konumu ile yeni güne giren ilk ülke konumundadır.[6] Line adalarına bağlı olan ve ülkenin en doğusundaki yeri olan Caroline Adaları milenyuma giren ilk yer olarak 1 Ocak 2000 tarihinden bu yana Milenyum Adası olarak anılmaktadır.
Bağlı ada grupları
değiştirAda ülkesi toplamda üç takımadalara ve bunlara bağlı 32 mercan adalarından oluşmaktadır. Bunların haricinde bir de Banaba Adaları bulunmaktadır.
|
Gilbert Adaları | 16 mercanadası 282 km² |
|
Phoenix Adaları | 8 mercanadası 27,7 km² |
|
Line Adaları | 8 mercanadası 495 km² |
Ülke genel olarak ortalama 2 m'nin de altında bir deniz seviyesi yüksekliğine sahiptir. Ada ülkesinde en fazla yükseltiye sahip olan ada Banaba Adası'dır. Eski bir volkanik ada olan Banaba Adası'nın en yüksek noktası 81 m yüksekliğe sahiptir.
| Konum | Ada/Mercan | Yüzölçümü km² | Nüfus (2015)[7] |
Not |
|---|---|---|---|---|
|
Kiritimati (Christmas Adaları) |
375 | 6456 | Kiritimati dünya üzerindeki tüm mercanadalar içerisinde en fazla yüzölçümüne sahip mercanadadır. |
|
Tabuaeran (Fanning Adaları') |
33,7 | 2315 | İlk olarak adayı keşfeden Edmund Fanning adı verilmiştir. |
|
Teraina (Washington Adaları) |
14,2 | 1712 | Yine Fanning tarafından keşfedilmiş ve isim olarak ABD Başkanı George Washington'un ismini vermiştir. |
|
Banaba (Okyanus Adaları) |
6 | 268 | 1900 yılında tamamen Guano'dan oluşan kütle keşfedilmiştir. Bu keşif ile Banaba, Okyanus'un batı kesiminde Nauru'nun ardından en yüksek fosfat rezervine sahip olduğu tespit edilen yer konumuna sahip olmuştu. |
|
Tarawa | 32 | 56.284 | Britanya kolonisi Gilbert Adaları'ın ardından Kiribati Cumhuriyeti'nin de merkezi mercanadası konumunda. |
|
Abariringa (Kanton Adası) |
9 | 20 | Adanın ismi 1854 yılında karaya oturan Canton gemisinden gelmektedir. |
Nüfus
değiştirKiribati'de son olarak 2015 yılında gerçekleştirilen resmî nüfus sayım sonuçlarına göre 110.136 nüfus tespit edilmiştir.[8] Bu güncel olarak son resmi sayım konumunda olup 2018 tahmini sayım sonuçlarına göre ülkede 109.367 nüfus yaşadığı tahmin edilmektedir.[9]
Kiribati genç bir nüfusa sahip olup 2018 tahmini verilerine göre nüfusun %50,01'i 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin sadece %4,34'ü 65 yaş ve üzerindedir.[9]
0-14 yaş: %29.27 (erkek 16,316/kadın 15,693)
15-24 yaş: %20.74 (erkek 11,213/kadın 11,466)
25-54 yaş: %39.43 (erkek 20,756/kadın 22,363)
55-64 yaş: %6.23 (erkek 3,071/kadın 3,747)
65 yaş ve üzeri: %4.34 (erkek 1,863/kadın 2,879)
Şehirde yaşayanların oranı 2019 verilerine göre %54,8 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2018 tahmini verilerine göre %1,12 düzeyindedir.[9]
Etnik gruplar
değiştirKiribati etnik açıdan çok homojen bir görüntüye sahiptir. Nüfusun %96'sı Kiribatili, %1,8'i melez/Kiribatili, %0,2'si Tuvalulu'dur. Bunun dışında içerisinde Avrupalı, Polinezyalı ve Çin kökenli nüfusunu da barındıran %1,8'lik bir kesim bulunmaktadır.
Dil
değiştirAda ülkesinin resmî dilleri İngilizce ile Okyanusya dilleri ailesine ait olan Kiribatice'dir. İngilizce ülkenin iki resmî dilinden biri olmasına rağmen başkent Tarava dışında halk tarafından pek konuşulmamaktadır.
Din
değiştirÜlkede hakim olan din Hristiyanlık dinidir. Buna göre nüfusun %88,6'sı ile büyük çoğunluğu Hristiyan inancına göre yaşamını sürdürmektedir. Bu oran içerisinde Katolik mezhebine mensup Hristiyanların oranı %57,3, Kiribati Birleştirici Kilisesi ile Protestanlık inancı doğrultusunda yaşam sürdürenlerin oranı ise %31,3 seviyesindedir. Bunun dışında %5,3 İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi, %2,1 Bahâîlik, %1,9 Yedinci Gün Adventist Kilisesi inancına mensup nüfus bulunmaktadır. Ülkede geriye kalan %2,1'lik bir kesim ise İslamiyet, Hinduizm ve Sihizm gibi diğer inanç gruplarına mensup konumdadırlar.
| Din | Oran |
|---|---|
| Katolik | % 57,3 |
| Kiribati Birleştirici Kilisesi | % 31,3 |
| İsa Mesih'in Son Zaman Azizler Kilisesi | % 5,3 |
| Bahâîlik | % 2,1 |
| Yedinci Gün Adventist Kilisesi | % 1,9 |
| Diğer | % 2,1 |
| Not: www.cia.gov 2015 tahmini verilerine göre | |
Sosyal durum
değiştirEğitim
değiştirKiribati'de eğitim, ilkokuldan 6. sınıfa ve üç ek sınıf seviyesi için ortaokuldan oluşan 6-14 yaşları arasında ücretsiz ve zorunludur. 1998'de brüt birincil kayıt oranı yüzde 84,4 ve net birincil kayıt oranı yüzde 70,7 idi. Okul kalitesi ve eğitime erişim kentsel alanlarda daha iyidir; izole adalardaki küçük topluluklardaki okulların bakımı pahalıdır. Misyon okulları yavaş yavaş devlet ilköğretim sistemine giriyor.
Ülke genelinde zorunlu ilk ve ortaöğretim öğrenimi dokuz yıldır. 1970 yılına kadar altı yıl olan zorunlu eğitim, söz konusu yıl hükûmet tarafından alınan kararla dokuz yıla çıkartılmıştır.[10] Ada ülkesinde faaliyet gösteren misyonerlik okulları da son yıllarda devlete bağlı kurumlar haline getirilmektedir.
Lisans öğrenimi için Güney Pasifik Üniversitesi'nin bir yerleşkesi adada da bulunmaktadır.
İdari yapılanma
değiştirKiribati resmî olarak idari bir yapılanmaya bölünmese de, ada ülkesi coğrafi açıdan üç ada grubuna bölünebilmektedir:
Bunun haricinde üzerinde nüfus olan 21 adanın kendi ada konseyleri bulunmaktadır. Üzerinde yaşama olan mercanadalarından iki tanesi olan Tarava'da üç, Tabiteuea'da ise iki konsey bulunması nedeniyle toplamda 24 yerel konsey bulunmaktadır. Bu konseyler şu şekildedir:
|
Banaba Adası
Tarava Adası
Kuzey Gilbert Adası
Merkez Gilbert Adası
|
Güney Gilbert Adası
Phoenix Adası
Line Adası
|
Kaynakça
değiştir- ^ "Kiribati population (2020) live — Countrymeters". countrymeters.info. 22 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ a b "Report for Selected Countries and Subjects". www.imf.org. 29 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ocak 2021.
- ^ Human Development Report 2020 The Next Frontier: Human Development and the Anthropocene (PDF). United Nations Development Programme. 15 Aralık 2020. ss. 343-346. ISBN 978-92-1-126442-5. 15 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Aralık 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 27 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2019.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Temmuz 2019.
- ^ "Kiribati hakkında bilgiler". 29 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2013.
- ^ "Population and No of Households by Island: 2010, 2015. Population and Housing Census, 2015" (PDF). 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Aralık 2019.
- ^ "Kiribati 2015 resmî sayım sonuçları" (PDF). 29 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 20 Aralık 2019.
- ^ a b c "www.cia.gov.tr". 7 Eylül 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Aralık 2019.
- ^ Kiribati: Aspects of History, Sayfa 105