Kaodaizm
Kaodaizm veya Kaodaiizm (İng. Cao Đài), 1926'da resmen güney Vietnam'ın Tay Ninh şehrinde kurulmuş senkretik, tek tanrılı bir dindir. Kısaca Đạo Cao Đài veya tam adıyla Đại Đạo Tam Kỳ Phổ Độ (İlham ve Kurtuluş getirmiş Üçüncü Dönem'in Büyük Dini) olarak anılır.
Kao "yüksek", Đài ise "etrafın düzeyi üzerine oraya göre daha belirgin duruma getirmek için yükseltilmiş bir platform veya sunakta olan kürsü" demektir. Mecazi olarak Tanrı'nın hükmettiği en yüce manevi yer demektir. Kaodaiistler, çoğu zaman Evren'in yaratan Tanrı'nın kısa adı olan Đức Cao Đài (Saygıdeğer Cao Đài) terimini kullanır. O'nun tam unvanı Cao Đài Tiên Ông Đại Bồ Tát Ma-ha-tát (tercümesi: Kao Dai, Eski Bilge ve Büyük Bodisatva Mahasatva)'dır.[1] Kaodaiistlere göre bu tam unvanlı ad, Tanrı tarafından içinde Üç Öğreti'yi, Aziz, Bilge ve Buda'yı simgelediğinden kasten seçilmiştir. Kaodaiistler, Tanrı'yı dinin kurucusu olarak görürler. Öğretilerin, simgelemenin ve organizasyonun detayı Tanrı'dan aracısız gelmiştir. Hattâ Tây Ninh Kutsal Denizi'nin yapımı bile tanrısal yönlendirmeyle olduğu ileri sürülür. Kaodaiizm'in ilk müritleri Ngô Văn Chiêu, Cao Quỳnh Cư, Phạm Công Tắc ve Cao Hoài Sang olup Tanrı'dan aracısız haber aldıklarını ve Dinî Affın Üçüncü Dönem'i başlatacak olan yeni bir dini kurmak için onlara doğrudan emrettiğini iddia ettiler.[2]
Taraftarları ibâdet, ataları yüceltme, şiddetsizlik ve vejetaryenlik gibi ahlâki uygulamalarla en azından Gök'teki Baba Tanrı'ya kavuşmayı hedeflerler. Nihâi hedef, ölüm-doğum döngüsünden kurtulmaktır Kaodaiizm taraftarlarının ne kadar olduğu tahminleri farklı olmakla birlikte kaynakların çoğu, iki ilâ üç milyon arası olduklarını iddia ederken[3] başkalarına göre tahmin edilen üst sınır altı milyondur.[4] İlâveten 30.000 kadar taraftar (sayılar ihtilâflıdır), öncelikle Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ve Avustralya'da gibi denizaşırı ülkelerde yaşayan etnik Vietnamlılardır.[5]
İnanç ve öğretileri
değiştirYaratılış efsânesi
değiştirKaodaiizm'in yaratılış mitolojisine göre Tanrı'dan önce Tao Te Ching'de anılan adsız, değişmez, şekilsiz, ezelî ve ebedî kaynak Tao vardı. Sonra Büyük Patlama oldu ve bu patlamadan Tanrı türedi. O anda Evren daha yaratılamazdı ve bunun için Tanrı, yin ve yangı yarattı. Yangı kontrolü altına alarak kendinden bir parça döktü ve bundan yini kontrol etmek üzere Tanrıça'yı yarattı. Yin ve Yang'ın önünde Evren gerçekleşti. Tanrıça, mecâzî olarak Evren'deki sayısız şeyin annesidir.
Kaodaiistler, yalnız Tanrı Baba'ya değil, Kutsal Ana'ya da taparlar. Bu tanrıçaya Buda Ana denir. Burada Tanrı'nın öneminin Buda Ana'dan daha mühim olduğuna dikkat çekeriz. Ayrıca bütün budalar gibi Buda Ana da yangın bir parçası olduğundan erildir. Yin, dişil yön olup Buda Ana, onun parçası olmadığından yini gözetler. Tanrı, Tanrısal Göz'le, özellikle sol gözle simgelenir. Çünkü yang soldur ve Tanrı, yangın efendisidir. Gök'ün 36 tabakası olup akıllı hayat taşıyan 72 gezegen vardır. Bunların ilki Gök'e, 72.'si de Cehennem'e en yakındır. Dünya, bu sıralamada 68.'dir. Söylentiye göre meselâ 67. gezegenin en alt sâkini, 68. gezegenin kralıyla değişmeye yanaşmaz.[1]
Üç Öğreti
değiştirEn zordan en kolaya doğru sıralandığında Kaodaiizm'in Üç Öğretisi
Üç Öğreti, en yücesi buda olan manevi yükselişin hiyerarşik düzeyleridir. Kaodaiizm’in manevi gelişmedeki muhtelif basamakları insandan başlar. Daha sonra gelenler Thần (melek), Thánh (aziz), Tiên (bilge) ve Phật (buda)'dır. Melek, aziz ve bilgelerin bu yüzden semada fevkalâde uzun ömürleri olabilse de sadece budalar ölüm-doğum döngüsünden uzaktır.
İlham ve kurtuluşun üç dönemi
değiştirİlk dönem
değiştirİkinci Dönem
değiştir- Budaların Öğretileri – Siddharta Gautama Sakyamuni Buda
- Bilgelerin Öğretileri – Laozi
- Azizlerin Öğretileri – Konfüçyüs ve Îsâ
Üçüncü dönem
değiştirTanrı, her şeyi kontrol eder. Geçen iki dönemdeki gibi artık insan şekline girmeyecek, onun yerine öğretilerini kutsal oturum törenleriyle yollar.
Üç Öğreti'nin temsilcileri olan Üç Dayanak Noktası ("Üç Çapa")
Not: İsa, Tanrı tarafından dökülmüş olup Tanrı'nın gerçek Oğlu ve bir buda olarak kabul edilir.
Azizler ve kutsal ruhlar
değiştirÇeşitli Kaodaiist mezhepler, çok sayıda ruhsal varlıktan mesajlar aldığını öne sürse de Tây Ninh Kutsal Denizi, çok daha küçük bir sayıyı tasdik eder. Kutsal Deniz'in içindeki bir resimde Tanrı ve insanlık arasında yapılan bir antlaşmayı imzalarken Üç Aziz'i görüntülemektedir. Bunlar soldan sağa Sun Yat-sen, Victor Hugo ve Nguyễn Bỉnh Khiêm'dir.[6] Başka azizler Buddha, İsa, Muhammed ve Shakespeare, Jeanne d’Arc ve Napolyon'dur. Azizlerin yanı sıra aralarında Amerika Birleşik Devletleri'nin kurucu babalarından Thomas Jefferson, Britanyalı lider Winston Churchill, Rus devrimci Lenin ve Fransız yazar Victor Hugo, Descartes, Louis Pasteur, Lev Tolstoy ve Çinli şâir Li Bo'nun da bulunduğu 70 kadar kutsal ruh mevcuttur.[6]
Kutsal Yazılar
değiştirTây Ninh Kutsal Denizi'nin ana yazılarından bazıları şunlardır:
- Kinh Thiên Đạo Và Thế Đạo (Semâvî ve Dünyevî Yol'un duâları) - günlük hayat ve ibâdet için dualar
- Pháp Chánh Truyền (Kaodaiizm'in dinî anayasası) - yöneticilerin seçimi, güçleri ve dînî kıyâfetleri
- Tân Luật (Yeni kanun metinleri) - dînî, seküler ve manastır hayatını düzenleyen kanunlar
- Thánh Ngôn Hiệp Tuyển (Tanrısal Mesajlar'ın derlemesi)
- The Sermons of His Holiness Hộ Pháp Phạm Công Tắc
Diğer mezheplerin ek yazıları bulunmaktadır.
Organizasyon yapısı
değiştir
Kaodaiizm'in organizasyon yapısı, birçok devletin yapısına benzemektedir. Yasama, yürütme ve yargı kolları Cửu Trùng Đài, Hiệp Thiên Đài ve Bát Quái Đài'dir
Yürütme kolunun başına felsefi ya da dinî organizasyonun başı demek olan "Giáo Tông"'dir. Kaodaiizm'in dinî erkânıyla Katolik Kilisesi arasında benzerlikler olması tesâdüf değildir. Çünkü Kaodaiistler, aynı Tanrı'nın her iki dini oluşturduğunu ileri sürerler. Dolayısıyla Kaodaiizm'in hiyeraşisinde bir papa, kardinaller, piskoposlar, rahipler ve Türkçeye resmen tercüme edilmemiş birkaç ilave derece ve unvan bulunmaktadır. Kaodaiizm, toplumda kadın-erkek eşitliğini vurgulamaktadır. Ancak manevi konularda göreve atanmış kadınlar, en yüksek iki derece olan yasama kardinali ve papa pozisyonuna terfî edemezler. Kilise, bunun Tanrı tarafından emredildiğini öne sürer. Çünkü Tanrı, "yang"ın erili, "yin"in de dişili temsil ettiğini ve yinin yanga manevi olarak baskın gelmesi hâlinde kaos olacağını haber verir.[7]
Kolları
değiştirToplamda Kaodaiist kilisenin güney Vietnam'da altısı resmen tanınmış olan birkaç kolu bulunmaktadır. Genellikle coğrafik sınırlar boyunca bu kollar yayılmıştır. En büyüğü, dinin 1926'da kurulduğu ve Kaodaiizm otoritesinin olduğu Tay Ninh eyaletindedir. Tay Ninh Eyaleti Yürütme Komitesi, 1997'de hükûmetten resmen kabul edilmiştir. Bağımsız Kaodaiist gruplar, hükûmetin bu müdahalesiyle Tay Ninh grubunun bağımsızlığını baltaladığını ve artık inanarak Kaodaiizm prensiplerini artık inançla taşımadığını ileri sürdü. Dini eğitim, merkezî okullar yerine değişik tapınaklarda yapılmaktadır; yöneticileri bir papaz okuluna istemediklerini ifade ettiler.[8] Tây Ninh Kutsal Denizi'nden Chiếu Minh, Bến Tre ve Đà Nẵng gibi bazı Kaodaiist mezhepler ayrılmıştır. &&& Chiếu Minh'i Ngô Văn Chiêu, asıl kilise onu ilk papa olarak atamayı kabul etmemesi üzerine bu yapıdan ayrıldığında kurmuştur.
Tarihçe
değiştirKaodaiizm, 1926'da Vietnam'ın Tây Ninh şehrinde Vietnam kuruldu. Birinci ve İkinci Çinhindi Savaşları sırasında Hòa Hảo gibi birkaç Vietnamlı mezheple beraber Kaodaiizm taraftarları, hem Fransız sömürgeciliğine, hem de Güney Vietnam başbakanı Ngô Đình Diệm'e karşı politik ve askerî mücadeleye katıldı.[8][9]
Komünist güçlere karşı 1975'e kadarki muhalefetleri, Saigon'un ele geçişinden sonra komünist hükûmetin Kaodaiizm'i yasaklamasıyla baskı altına alınmasının sebeplerindendi.[10] 1997'de Kaodaiizm resmen tanınarak legalleştirildi.[8]
Ayrıca bakınız
değiştir- General Trinh Minh The
- I-Kuan Tao, Tayvan'daki benzer senkretik, tek tanrılı din
Dış bağlantılar
değiştir- Cao Đài official website 8 Mart 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Cao Đài Temple at Travel Vietnam site
- Centre for Studies in Caodaiism, Sydney 5 Nisan 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Cao Đài Overseas Missionary
- Hội Văn Hóa Cao Đài – Caodai Cultural Association, Australia
- Cao Đài profile 10 Mayıs 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- PBS feature: Cao Đài 28 Mayıs 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Ron Gluckman study of Caodaiism 6 Haziran 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kaynakça
değiştir- ^ a b "Cao Dai Religion" (İngilizce). http://www.religious-information.com/: Religion Simplified. 16 Şubat 2013 tarihinde kaynağından (HTML) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
They believe there are 36 levels of heaven and 72 planets have intelligent life, with number 1 being the closest to heaven and 72 nearest to hell. Earth is number 68 and it is believed that the lowest citizen on planet 67 would not trade place with a king on 68 and so on.
- ^ "CAODAI, ITS CONCEPTS: Reason for the founding of CaoDai" (İngilizce). http://www.caodai.org/: CaoDai.org. 24 Nisan 2015 tarihinde kaynağından (HTML) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
In 1926 the Supreme Being founded Cao Dai in Vietnam to show people that all religions are indeed of one same origin. In 1926, the Supreme Being gave the following message: (1) Nhien Dang Co Phat (Dipankara, an old time Buddha) is Me, (2) Sakya Muni is Me, (3) Thai Thuong Nguon Thi (an old time Immortal) is Me.
- ^ "Cao Dai" (HTML) (İngilizce). http://www.tuvy.com/: tuvy.com. 10 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
…by the early 1990s Cao Dai was reported to have some two million adherents in Vietnam, Cambodia, France, and the United States. Headquarters of the religion are at Tay Ninh, near Ho Chi Minh City….
- ^ "Cao Dai Religion" (İngilizce). http://www.religionfacts.com/: ReligionFacts. 20 Mart 2015 tarihinde kaynağından (HTML) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
Adherents: 2-6 million
- ^ "Cao Dai Temple and Cu Chi Tunnels" (HTML) (İngilizce). http://pfalzertravels.blogspot.com/: PFALZER FAMILY TRAVELS. 6 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
There are 2-3 million followers in Vietnam and possibly 30,000 more abroad.
- ^ a b "Spirit in the Sky" (HTML) (İngilizce). http://www.gluckman.com/: Ron Gluckman's Reporting Pages. 6 Haziran 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
Jesus, Jeanne d'Arc and Thomas Jefferson are all venerated, alongside Victor Hugo, Julius Caesar, Shakespeare, and William Churchill. Lest the big God's Eye and psychedelic colors flash you back to the Summer of Love, this indigenous alter belongs to the Caodai, and Vietnam's Congregation of Kitsch.
- ^ "Cao Dai" (İngilizce). http://www.shreedarshan.com/: ShreeDarshan.com. 20 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (HTML) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ocak 2012.
There is no differenciation between men and women in the Caodaiists' society. However, in the spiritual circle, the ordained women may not attain the two highest positions of Legislative Cardinal and Pope, because, the church says, it is the order of the God, which states: Yang represents male and Yin corresponds to female, hence, Yin cannot spiritually dominate Yang.
- ^ a b c Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor (30 Haziran 2005). "Vietnam". International Religious Freedom Report 2005. U.S. Department of State. 13 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Mayıs 2010.
- ^ "Vietnam Timeline: 1955". Vietnamgear.com. 3 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ocak 2011.
- ^ "Cao Đài FAQ (Frequently Asked Questions)". 21 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ocak 2012.
- U.S. Department of State Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor. Vietnam: International Religious Freedom Report 2005 13 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Bu yazının aslı, zikredilen ve kamu malı olan kaynaktan tercüme edilmiş yazı içermektedir.