Baba
Biyolojik olarak baba, anneye sperm vererek bir çocuğun dünyaya gelmesinde rol alan erkek. Genlerin yarısı babadan gelir. Bununla birlikte "baba" tanımı sosyolojiden hukuka, farklı alanlarda farklı şekillerde açıklanır.
Biyolojik babası tarafından terkedilen insanların genellikle kendilerini yetiştirenleri baba olarak kabul ettiği gözlenir. Anne ve baba boşandıktan sonra annenin yeni eşini baba olarak kabul edenler de olabilir. Dolayısıyla her birey kendi görüşleri yönünde insanları baba olarak kabul edebilir.
Pek çok ülkenin yasalarında çocuk babasını hiç tanımamış olsa bile, evlatlık verme gibi istisnalar dışında, biyolojik babanın sorumlulukları tanımlanmıştır. Ülkeden ülkeye değişecek şekilde her ay anneye nafaka ödeme, çocuğun bakımını üstlenme gibi sorumluluklar biyolojik babaya mahkeme kararı ile verilebilir. Korunmadan tek gecelik cinsel ilişkiye giren insanlar da bu tür sorumlulukları yasalar çerçevesinde almak zorundadır.
Babalık
değiştirBabalık, erkeklerin çocuk sahibi olması durumunu ifade eden 'baba olmak' ile, erkeklerin somut ebeveynlik davranışlarını içeren 'babalık yapmak' olgusuna karşılık gelen şemsiye bir kavramdır.[1] Türk Dil Kurumu (TDK) ise babalığı "baba olma durumu" biçiminde tanımlamaktadır.[2]
Babaların babalık yapma biçimlerini etkileyen, yeniden üreten ve değişmesine sebep olan toplumsal, kültürel ve ekonomik birçok faktör bulunmaktadır. Sosyologlar geçmişten günümüze babalığı anlamak için yerleşik yaşama geçişten itibaren üç tarihsel durağa bakılması gerektiğini vurgulamaktadır: Tarım toplumlarında yer alan ve oldukça otoriter babalık pratikleri sergileyen babalığa geleneksel babalık, sanayi devriminden sonra babaların zamanların çoğunu ev dışında geçirmesiyle meydana gelen mesafeli babalığa modern babalık, son olarak toplumsal cinsiyet eşitliği fikrinin benimsenmesiyle birlikte eşitlikçi ve katılımcı rolleri benimseyen babalığa ilgili babalık denmektedir.[1] Özellikle günümüz modern toplumlarında kadının iş hayatında aktif yer alması gibi değişen sosyolojik bağlamlar erkeklerin eşitlikçi ebeveynlik pratiklerine sahip olmasına ve ilgili babalık örüntülerini sergilemesine neden olmuştur.
İnsan türünde görülen pek çok babalık biçimi diğer hayvan türlerinde de gözlemlemek mümkündür. Özellikle imparator penguenleri, denizatları, Rhinoderma darwinii ve Jakana kuşları hayvanlar aleminde ilgili babalık örüntüleri gösteren başlıca önemli türlerdendir.[3][4] Örneğin erkek imparator penguenler kuluçkaya yatar, erkek Rhinoderma darwinii ise yumurtaları ses keselerinde taşır veya baba kurtlar yavrularını besleme, koruma ve onlarla oynama görevlerini üstlenir. Tıpkı insan türünde olduğu gibi insan dışı hayvanların da evlat edinerek babalık yapması mümkündür.[5][6] Örneğin bir grup antropoloğun Batı Afrika'nın Taï Millî Parkı'nda yapmış olduğu çalışmalar sonucu 18 ailesiz kalmış genç şempanzenin evlat edinilmesinin yarısını erkek şempanzeler tarafından gerçekleştirildiği tespit edilmiştir.[7]
Anne Çocuk Eğitim Vakfı'nın (AÇEV) öncülüğünde 2015-2017 yılları arasında yürütülen nitel ve nicel araştırmalar sonucu Türkiye'de Babalığı Anlamak Serisi oluşturulmuştur.[8] Türkiye'de babalığın kapitalizm ve ataerkillikle ilişkisini incelemek amacıyla 40 babayla derinlemesine görüşmeler sonucu oluşturulan ikinci seride, kapitalist ekonomik sistemin doğurduğu çalışma koşulları özellikle erkeklerin ilgili babalık pratiklerini gerçekleştirmesini olumsuz yönde etkilediği bulgulanmıştır.[1] Son zamanlarda meydana gelen sosyal haklarda gerileme, sendikasız işçi olma, güvencesiz iş veya esnek çalışma gibi zorlu iş koşulları babaların ebeveynlik biçimlerini dramatik biçimde etkilemektedir. Türkiye'de Babalığı Anlamak Serisi'nin 3235 babaya ulaşarak elde ettiği nicel bulgulara göre katılımcı babalar haftanın 6 ile 7 gününü çalışarak geçirmekte, günlerinin 9 saat 20 dakikasını işte, 1 saat 10 dakikasını yolda ve ancak 2 saat 20 dakikasını çocuklarıyla birlikte geçirmektedir.[9] Nitekim OECD ülkeleri içerisinde haftada 60 saatin üstünde çalışanların oranının en yüksek olduğu ülke Türkiye olarak belirlenmiştir.[10] Bu durum Türkiye'deki babaların çocuklarıyla verimli ilgilenmesini ve ev içi rollerin her iki cinsiyete eşit biçimde dağılmasını engellemektedir. Bu konu hakkında Ebeveynlik, Erkeklik ve Çalışma Hayatı Arasında Türkiye'de Babalık başlıklı ikinci seride ifade edilen nitel bulgulardan biri şu şekildedir.
"...Artık sorumlulukları hep anneye bıraktık. Dersti, okuldu, ihtiyaçtı, daha ziyade hep anne ilgilendi. ...Çünkü işimiz gereği, sabah 6.30-7.00’de buraya geliyorduk, dükkanımıza, [akşam] 9:30’lara kadar dükkandaydık. ... Çocuklarımızla oynayabilecek 8-10 dakika, 20 dakika bir süre, o da oyun oynamak. Yani şu dersini yapamadın, yardımcı olayım, şunu yapalım, bunu yapalım gibi bir şey olmadı." (G.39, Trabzon, Lise mezunu, 52 yaşında, Tüp gaz bayii sahibi)[1]
'Babalar çocuklarına anneler kadar iyi bakım verebilir mi?' sorusu modern toplumlarında cevabı aranan önemli sorulardandır. Babalar ve çocukları üzerine yapılan görgül araştırmalara göre babaların da anneler kadar ilgili, sorumlu ve duyarlı biçimde ebeveyn pratikleri sergileyebileceği bulgulamıştır. Örneğin Orta Afrika'da yaşayan Aka pigme kültüründeki babalar zamanlarının %47'sinde bebeklerinin yanında durup onlarla meşgul oldukları[11] ve diğer toplumlardaki babalara kıyasla çocuklarıyla günde beş kat daha sık fiziksel temas kurdukları gözlenmiştir.[12] Nitekim Aka babaları çocuklarına annelerinden daha çok sarıldıkları, kucakladıkları ve öptükleri bulgulanmıştır.[13] Aristoteles'den Charles Darwin'e ve günümüze kadar varlığını sürdüren 'erkek meme uçları tam olarak ne içindir?' sorusuna Aka pigme babalarını tarafından cevaplandığı görülmektedir. Dünyanın en iyi babaları olarak nitelenen Aka babaları, eşleri yiyecek bulmaya gittiklerinde çocuklarını emzirdikleri bulgulanmıştır.[11] Ayrıca Amerikalı antropolog profesör Barry Hewlett, bu toplulukla yaptığı alan araştırmaları neticesinde kadın ve erkek rollerinin neredeyse iç içe geçtiğini saptamıştır.[11] Sonuç olarak erkeklerin oldukça şefkatli, ilgili ve aktif babalar olabileceği literatürde pek çok disiplinin yaptığı araştırmalarda bulgulanmasına rağmen birçok kültürden erkeklerin çeşitli nedenlerle (toplumsal cinsiyet rolleri, kapitalizm vb.) böyle bir seçim yap(a)madığı düşünülmektedir.
Babalık izni
değiştirBabalık izni, erkelerin evlat edinmesi veya eşlerinin doğum yapması sonucu iş yerlerinden bebeklerini desteklemek için edindiği izindir.[14] 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu çerçevesinde çocuğu dünyaya gelen babalara 10 gün izin verilmekle birlikte özel sektörde çalışan babalar için bu süre 5 gün olarak sınırlı kalmaktadır. Babalık izni, OECD ülkeleri içerisinde en yüksek Güney Kore ve Japonya'da (52-53 hafta), ardından Batı Avrupa ülkelerinde (10-28 hafta) görülmektedir.[15]
Annelik izniyle karşılaştırıldığında Türkiye'de babalık izninin kullanım sıklığı oldukça düşüktür. Türkiye'de Babalığı Anlamak Serisi'nin verilerine göre katılımcı babaların %28'i babalık izni gibi bir hakları olduğunu bilmediğini ve %21'i iş yerlerinin izin vermemesinden dolayı bu izinden faydalanmadığını bildirmiştir.[9] Türkiye’de İlgili Babalık ve Belirleyicileri Ana Raporu’nun bulgularına göre babalık iznini kullanan babalar ilgili babalık örüntüleri sergilemekte, ev içi iş paylaşımı ve çocuk bakımında sorumluluk alma konularında istekli olmakta ve çocuklarıyla erken dönemde olumlu bağ ve ilişki geliştirmektedir.[9] Tüm bu olumlu etkilerine karşın Türkiye'de babalar babalık iznini çeşitli sebeplerden dolayı verimli kullanamamaktan yakınmaktadır. Bu konuda Ebeveynlik, Erkeklik ve Çalışma Hayatı Arasında Türkiye'de Babalık çalışması aracılıyla katılımcılardan babalık izni hakkında edinilen nitel bulgulardan biri şu şekildedir:
"Zannedersem iki veya üç gün Ayşe’de kullandım. Vallahi birkaç gün daha olabilirdi aslında. Çünkü zaten iki gün çocuğun kimliğini, şunu bunu, evrakını filan gezdirmekle geçti, başka bir şey yapamadık. İlk gün evrakları filan, ikinci gün kimliğini filan çıkarttım. Sigortaya gittim işte, bu hani sigortadan iş yeri için çocuk bildirge kâğıdı filan alıyorsunuz ya, ilk gün onunla uğraştım, ikinci gün de çocuğun kimliğini çıkarttım zaten. O iki gün de bana, işteki şeyimden daha yorucuydu, çünkü sürekli koşturuyorsun şuraya buraya." (G. 26, Gaziantep, Ortaokul mezunu, 36 yaşında, Tekstilde usta)[1]
Yasal olarak baba tanımı
değiştirTürk Medeni Kanunu'nda çocuğun yasal babasının kim olacağı madde olarak tanımlanmıştır.[16] Medeni Kanuna göre bir babanın çocuğuyla soybağı olması için biyolojik baba olmak zorunda değildir, evlatlık edinme gibi durumlarda yasal olarak baba ve çocuk arasında soy bağı olduğu kabul edebilir. Türk Medeni Hukuku'nda evlatlıktan reddetme hükmü yoktur. Hiçbir koşulda ebeveynler, çocuklarının anne ve babası olmaktan vazgeçemezler ve mahkeme kararı olmadıkça miraslarından mahrum edemezler.[17]
Kaynakça
değiştir- ^ a b c d e "EBEVEYNLİK, ERKEKLİK VE ÇALIŞMA HAYATI ARASINDA TÜRKİYE'DE BABALIK" (PDF). Anne Çocuk Eğitim Vakfı. 2018. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ "Türk Dil Kurumu Sözcükleri (GÜNCEL TÜRKÇE SÖZLÜK)". 29 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2020.
- ^ "İmparator Penguenler". National Geographic. 1 Haziran 2020. 5 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ "Hayvanlar Aleminin En İyi Babaları". 19 Haziran 2020. 1 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ Wong, Wilson (24 Kasım 2020). "Gay male penguins steal lesbian couple's eggs at Dutch Zoo". NBC News. 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2020.
- ^ Goldman, Jason G (12 Mart 2014). "Why do animals adopt?". BBC Future. 12 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2020.
- ^ "Altruism in Forest Chimpanzees: The Case of Adoption". 27 Ocak 2010. 27 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2020.
- ^ "Türkiye'de babalığı anlamak, ebeveynlik ve erkeklik üzerine konuşmak için Ankara'daydık". Erişim tarihi: 14 Aralık 2020.[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b c "Türkiye'de İlgili Babalık ve Belirleyicileri: Ana Rapor" (PDF). Anne Çocuk Eğitim Vakfı. 19 Eylül 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2020.
- ^ "Working hours" (PDF). 2002. 23 Aralık 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2020.
- ^ a b c "Are the men of the African Aka tribe the best fathers in the world?". The Guardian. 18 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2020.
- ^ "CHAPTER 2 Aka Pygmies of the Western Congo Basin" (PDF). University of Michigan Press. 23 Mart 2019 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Aralık 2020.
- ^ "Father's Day: Meet the tribe where fathers suckle infants". 16 Haziran 2016. 10 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Aralık 2020.
- ^ Hosley Stewart, Darienne (7 Haziran 2019). "Paternity leave: What are the options for dads?". babycenter. 1 Aralık 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2020.
- ^ "Parental leave: Where are the fathers?" (PDF). OECD. Mart 2016. 1 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2020.
- ^ "Türk Medeni Kanunu". 25 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2012.
- ^ Heper, Tamer (19 Şubat 2012). "Reddetmek mümkün değil". posta. 4 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Mayıs 2013.
 | Sosyoloji ile ilgili bu madde taslak seviyesindedir. Madde içeriğini genişleterek Vikipedi'ye katkı sağlayabilirsiniz. |