[go: up one dir, main page]
Vikipedi

Alüminyum

sembolü Al, atom numarası 13 olan element
"Al" buraya yönlendirilmektedir. Renk için kırmızı sayfasına bakınız.

Alüminyum (Al)

H Periyodik tablo He
Li Be B C N O F Ne
Na Mg Al Si P S Cl Ar
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
Cs Ba   Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
Fr Ra   Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og  
  La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
  Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr  


Temel özellikleri
Atom numarası 13
Element serisi Metaller
Grup, periyot, blok 13, 3, p
Görünüş Gümüşümsü
Alüminyum
Kütle numarası 26,9815386(8) g/mol
Elektron dizilimi Ne 3s² 3p1
Enerji seviyesi başına
Elektronlar 		2, 8, 3
CAS kayıt numarası {{{CAS_kayıt_numarası}}}
Fiziksel Özellikleri
Maddenin hâli katı
Yoğunluk 2,70 g/cm³
Sıvı hâldeki yoğunluğu 2,375 g/cm³
Ergime noktası 933,47 °K
660,32 °C
Kaynama noktası 2792 °K
2519 °C
Ergime ısısı 10,71 kJ/mol
Buharlaşma ısısı 294,0 kJ/mol
Isı kapasitesi 24,2 J/(mol·K)
Atom özellikleri
Kristal yapısı Yüzey merkezli kübik
Yükseltgenme seviyeleri (3+) (amfoter oksit)
Elektronegatifliği 1,61 Pauling ölçeği
İyonlaşma enerjisi 577,5 kJ/mol
Atom yarıçapı 143 pm
Atom yarıçapı (hes.) 118 pm
Kovalent yarıçapı 118 pm
Van der Waals yarıçapı 184 pm
Diğer özellikleri
Elektrik direnci 26,50 nΩ·m (20°C'de)
Isıl iletkenlik 237 W/(m·K)
Isıl genleşme 23,1 µm/(m·K) (25°C'de)
Ses hızı 5000 m/s (20 °C'de)
Mohs sertliği 2,75
Vickers sertliği 167 MPa
Brinell sertliği 245 MPa

Alüminyum, atom numarası 13 ve simgesi Al olan kimyasal element. Gümüş renkte, sünek bir metaldir. Doğada genellikle boksit cevheri halinde bulunur ve oksidasyona karşı üstün direnci ile tanınır. Bu direncin temelinde pasivasyon özelliği yatar.

Endüstrinin pek çok kolunda milyonlarca farklı ürünün yapımında kullanılmakta olup, dünya ekonomisi içinde çok önemli bir yeri vardır. Alüminyumdan üretilmiş yapısal bileşenler uzay ve havacılık sanayii için vazgeçilmezdir. Hafiflik ve yüksek dayanım özellikleri gerektiren taşımacılık ve inşaat sanayiinde geniş kullanım alanı bulur.

Özellikleri

değiştir

Fiziksel özellikler

değiştir

Alüminyum, yumuşak ve hafif bir metal olup mat gümüşümsü renktedir. Bu renk, havaya maruz kaldığında üzerinde oluşan ince oksit tabakasından ileri gelir. Alüminyum metalinin, yüzey pürüzlülüğüne bağlı olarak gümüşi beyazdan mat griye kadar değişen görünümü vardır.[a]

Alüminyum aynalar, yakın ultraviyole ve uzak kızılötesi ışık için tüm metal aynalar arasında en yansıtıcı olanıdır. Aynı zamanda görünür spektrumda ışığı en çok yansıtanlardan biridir. Bu açıdan neredeyse gümüşle aynı seviyededir ve bu nedenle ikisi benzer görünür.

Alüminyum güneş ışınımını yansıtma konusunda da iyidir ancak havadaki güneş ışığına uzun süre maruz kalmak metalin yüzeyinde aşınmaya neden olur. Yüzeye koruyucu oksit tabakası ekleyen alüminyumun anodlanması ile bu durum önlenebilir.

Alüminyum, zehirleyici ve manyetik değildir. Kıvılcım çıkarmaz.

Alüminyumun yoğunluğu 2,70 g/cm3 olup, çeliğin veya bakırın yaklaşık 1/3'ü kadar olup yaygın olarak karşılaşılan diğer metallerden çok daha azdır, bu ise alüminyum parçaların hafifliğiyle kolayca tanımlanmasını sağlar.[3]

Alüminyumun yoğunluğunun diğer metallerin çoğuna göre az olması, çekirdeklerinin çok daha hafif olmasından kaynaklanır ancak birim hücre boyutundaki farklılık bu farkı telafi etmez. Daha hafif metaller, berilyum ve magnezyum dışında yapısal kullanım için fazla reaktif olan (ve berilyum çok toksik olan) 1. ve 2. grup metallerdir.[4] Alüminyum, çelik kadar sağlam veya sert değildir. Ancak az yoğun olması, havacılık ve uzay endüstrisinde ve hafifliğin ve nispeten yüksek mukavemetin önemli olduğu diğer birçok uygulama için bunu telafi eder.[5]

Saf alüminyum oldukça yumuşaktır ve mukavemeti azdır. Çoğu uygulamada, daha fazla mukavemet ve sertlikleri nedeniyle bunun yerine çeşitli alüminyum alaşımları kullanılır.[6] Saf alüminyumun akma dayanımı 7–11 MPa iken, alüminyum alaşımlarının akma dayanımı 200 MPa ile 600 MPa arasındadır.[7]

Alüminyum sünektir, uzama yüzdesi %50-70'dir[8]. Sünekliği kolayca çekilmesine ve ekstruzyona imkan verir ve dövülebilir.[9] Aynı zamanda kolaylıkla işlenebilir ve dökülebilir.[9]

Alüminyum mükemmel bir termal ve elektrik iletkenidir. Hem termal hem de elektriksel olarak bakırın iletkenliğinin yaklaşık %60'ına sahip olmasına rağmen yalnızca bakırın %30'u kadar yoğundur.[10] Alüminyum, 1,2 kelvinlik süperiletkenlik kritik sıcaklığı ve yaklaşık 100 gaussluk (10 milliteslalık) kritik manyetik alanıyla süper iletkenlik kapasitesine sahiptir.[11]

Paramanyetiktir ve dolayısıyla statik manyetik alanlardan esasen etkilenmez.[12] Ancak yüksek elektrik iletkenliği, girdap akımlarının indüksiyonu yoluyla alternatif manyetik alanlardan güçlü şekilde etkilendiği anlamına gelir.[13]

Elektrik iletkenliği %64,94 IACS'dir (saf Al, 2 °C'de).

Çok üstün korozyon özelliklerinin olması, üzerinde oluşan oksit tabakasının koruyucu olmasındandır.

Erime sıcaklığı 660 °C, kaynama sıcaklığı ise 2519 °C'dir.[14]

Kimya

değiştir

Alüminyum, geçiş öncesi ve geçiş sonrası metallerin özelliklerini birleştirir. Daha ağır grup 13 türdeşleri gibi metalik bağlanma için az sayıda kullanılabilir elektrona sahip olduğundan, beklenenden daha uzun atomlar arası mesafelerle geçiş sonrası metalin karakteristik fiziksel özelliklerine sahiptir.[15] Ayrıca, Al3+ küçük ve yüksek yüklü bir katyon olduğundan güçlü şekilde polarize olur ve alüminyum bileşiklerindeki bağlanmalar ortak değerliğe doğru eğilim gösterir;[16] bu davranış berilyumun (Be2+) davranışına benzer ve ikisi diyagonal bir ilişki örneği gösterir.[17]

Alüminyumun değerlik kabuğunun altında yatan çekirdek, önceki soy gazın çekirdeğidir, oysa onun daha ağır türdeşleri galyum, indiyum, talyum ve nihonyum da doldurulmuş bir d-alt kabuğu ve bazı durumlarda doldurulmuş bir f-alt kabuğunu içerir. Bu nedenle alüminyumun iç elektronları, alüminyumun daha ağır türdeşlerinin aksine, değerlik elektronlarını neredeyse tamamen korur. Bu nedenle alüminyum, kendi grubundaki en elektropozitif metaldir ve hidroksiti aslında galyumunkinden daha baziktir.[16][b]

Alüminyum aynı gruptaki metaloid bor ile de küçük benzerlikler taşır: AlX3 bileşikleri, BX3 bileşiklerine göre değerlik izoelektroniktir (aynı değerlik elektronik yapısına sahiptirler) ve her ikisi de Lewis asitleri gibi davranır ve kolayca katkı maddeleri oluşturur.[18] Ek olarak, bor kimyasının ana motiflerinden biri düzenli ikosahedral yapılardır ve alüminyum, Al-Zn-Mg sınıfı da dahil olmak üzere birçok ikosahedral yarı kristal alaşımın önemli bir bölümünü oluşturur.[19]

Alüminyumun oksijene karşı yüksek kimyasal yakınlığı vardır, bu ise onu termit reaksiyonunda indirgeyici bir madde olarak kullanıma uygun yapar. İnce bir alüminyum tozu, sıvı oksijenle temas ettiğinde patlayıcı bir şekilde reaksiyona girer; Ancak normal koşullar altında alüminyum, metali oksijen, su veya seyreltik asit tarafından daha fazla korozyona karşı koruyan ince bir oksit tabakası (oda sıcaklığında ~5 nm)[20] oluşturur; bu işleme pasivasyon denir.[16][21] Korozyona karşı genel direnci nedeniyle alüminyum, ince toz halinde gümüşi yansımayı koruyan az sayıda metalden biridir ve bu özelliği alüminyumu gümüş renkli boyaların önemli bir bileşeni yapar.[22] Alüminyum, pasifleştirilmesi nedeniyle oksitleyici asitlerin saldırısına uğramaz. Bu, alüminyumun nitrik asit, konsantre sülfürik asit ve bazı organik asitler gibi reaktifleri depolamak için kullanılmasına olanak tanır.[23]

Oksidasyon kademesi 1

değiştir
  • Alüminyum hidrojen atmosferi altında 1500 °C'ye ısıtıldığında AlH üretilir.
  • Alüminyumun normal oksidi (Al2O3) silisyum ile 1800 °C'de vakum altında ısıtıldığında Al2O üretilir.
  • Al2S3 ün alüminyum talaşları ile 1300 °C'de vakum altında ısıtılması ile Al2S üretilir. Ancak hızlıca başlangıç maddelerine ayrışır. İki değerlikli selenyum da benzer şekilde yapılır.
  • Üç değerlikli halojenürleri, alüminyum ile ısıtıldıklarında -AlF- -AlCl- ve -AlBr- gaz fazında elde edilebilir.

Oksidasyon kademesi 2

değiştir
  • Alüminyum tozu oksijenle yandığında alüminyum alt-oksidinin (AlO) varlığı gösterilebilir.

Oksidasyon kademesi 3

değiştir
  • Fajans kuralı, basit bir üç değerlikli katyonun (Al3+) susuz tuzlarda veya Al2O3 gibi ikili bileşiklerde bulunamayacağını gösterir. Hidroksit zayıf bir bazdır ve karbonat gibi zayıf baz olan alüminyum tuzları hazırlanamaz. Nitrat gibi kuvvetli asit tuzları kararlı ve suda çözünürler. En az altı moleküllü hidratlar oluştururlar.
  • Alüminyum hidrür (AlH3)n, trimetil-alüminyum ve aşırı oksijen kullanarak üretilebilir. Havada patlayarak yanar. Alüminyum klorürün eter çözeltisi içinde lityum hidrürle muamelesi sonucu da üretilebilir. Ancak çözücüden ayrıştırılamaz.
  • Alüminyum karbür (Al4C3) elementlerin oluşturduğu karışımın 1000 °C'nin üzerine ısıtılması ile üretilebilir. Açık sarı renkli kristallerinin kompleks bir kafes yapısı vardır ve su veya seyreltik asitle metan gazı verirler. Asetilit (Al2(C2)3), ısıtılmış alüminyum üzerinden asetilen geçirmek suretiyle üretilir.
  • Alüminyum nitrür (AlN), elementlerinden 800 °C'de üretilebilir. Su ile hidrolize olarak amonyak ve alüminyum hidroksit verir.
  • Alüminyum fosfit (AlP), benzer şekilde yapılır ve fosfin vererek hidrolize olur.
  • Alüminyum oksit (Al2O3), doğada korundum olarak bulunur ve alüminyumun oksijenle yakılması veya hidroksit, nitrat veya sülfatının ısıtılmasıyla elde edilir. Kıymetli taş olarak sertliği elmas, bor nitrür ve karborundum'dan sonra gelir. Suda hemen hemen hiç çözünmez.
  • Alüminyum hidroksit, alüminyum tuzunun sulu çözeltisine amonyak ilavesi yoluyla jelatinimsi bir çökelek şeklinde elde edilebilir. Amfoteriktir; hem çok zayıf bir asit olup hem de alkalilerle alüminatlar yapar. Değişik kristal formlarındadır.
  • Alüminyum sülfür (Al2S3), alüminyum tozu üzerinden hidrojen sülfür geçirerek üretilebilir. Polimorfiktir.
  • Alüminyum florür (AlF3), hidroksitinin HF ile muamelesi sonucu veya elementlerinden üretilir. 1291 °C'de ergimeksizin gaz fazına geçen dev bir molekül yapısına sahiptir. Çok inerttir. Diğer üç değerliürleri dimerik ve köprü benzeri yapıdadırlar.
  • Ampirik formülü AlR3 olan organo-metalik bileşikleri vardır ve dev yapılı moleküller değilse de en azından dimerik veya trimeriktirler. Organik sentez alanında (örneğin, trimetil alüminyum) kullanılırlar.
  • Alümino-hidrürler bilinen en elektro-pozitif yapılardır. İçlerinde en kullanışlı olan lityum alüminyum hidrür'dür (Li[AlH4]). Isıtıldığında lityum hidrür, alüminyum ve hidrojene parçalanır ve su ile hidrolize olur. Organik kimyada pek çok kullanım alanı vardır. Alümino-halojenürler de benzer yapıya sahiptirler.

Doğal oluşum

değiştir

Ayrıca bkz. Boksit üretimine göre ülkelerin listesi

Uzay

değiştir

Alüminyumun Güneş Sistemi'ndeki parçacık başına miktarı 3,15 ppm'dir (ppm: milyonda parça sayısı).[24][c] Tüm elementler arasında en bol bulunan on ikinci elementtir ve tek atom numaralı elementler arasında hidrojen ve nitrojenden sonra en bol bulunan üçüncü elementtir.[24] Alüminyumun tek kararlı izotopu olan 27Al, evrende en çok bulunan on sekizinci çekirdektir. Neredeyse tamamen, daha sonra Tip II süpernova haline gelecek olan büyük yıldızlardaki karbonun füzyonundan sonra yaratılmıştır: bu füzyon, serbest protonları ve nötronları yakaladığında alüminyuma dönüşen 26Mg'yi oluşturur. 26Mg'nin serbest protonları yakalayabildiği evrimleşmiş yıldızların hidrojen yakan kabuklarında daha küçük miktarlarda 27Al oluşturulur.[25] Aslında halen var olan tüm alüminyum 27Al'dir. 26Al, erken Güneş Sistemi'nde 27Al'ya göre %0,005 bollukla mevcuttu ancak 728.000 yıllık yarı ömrü herhangi bir orijinal çekirdeğin hayatta kalması için çok kısadır. Bu nedenle 26Al'ın nesli tükenmiştir.[25] 27Al'den farklı olarak, hidrojenin yanması 26Al'in birincil kaynağıdır. Nüklid, 25Mg'lik bir çekirdeğin serbest bir protonu yakalamasından sonra ortaya çıkar. Bununla birlikte, var olan eser miktardaki 26Al, yıldızlararası gazdaki en yaygın gama ışını yayıcısıdır;[25] orijinal 26Al hala mevcut olsaydı, Samanyolu'nun gama ışını haritaları daha parlak olurdu.[25]

Dünya

değiştir
 
Boksit, önemli bir alüminyum cevheridir. Kırmızı-kahverengi renk, demir oksit minerallerinin varlığından kaynaklanır.

Genel olarak, Dünya kütlece yaklaşık %1,59 alüminyumdur (kütlece yedinci sıradadır).[26] Alüminyum, Evren'in geneline kıyasla Dünya'nın kabuğunda daha büyük oranda vardır çünkü alüminyum kolayca oksitlenir ve kayalara bağlanıp kalır. Dünya'nın kabuğu'nda daha az reaktif metaller çekirdeğe doğru batar.[25] Yerkabuğunda alüminyum en bol bulunan metalik elementtir (kütlece %8.23[8]) ve tüm elementler arasında oksijen ve silikondan sonra en bol bulunan üçüncü elementtir.[27]

Yerkabuğundaki çok sayıda silikat alüminyumu içerir.[28] Buna karşılık, Dünya'nın manto kütlesinin sadece %2.38'i alüminyumdur.[29]

Alüminyum deniz suyunda 2 μg/kg konsantrasyonda bulunur.[8]

Oksijene olan güçlü birleşme eğilimi nedeniyle, alüminyum element halinde neredeyse hiç bulunmaz; onun yerine oksitlerde veya silikatlarda bulunur. Feldspatlar, yerkabuğundaki en yaygın mineral grubu, alüminosilikatlardır. Alüminyum ayrıca beril, kriyolit, garnet, spinel ve turkuaz minerallerinde de bulunur.[30]

Al2O3 içindeki krom ve demir gibi safsızlıklar, sırasıyla yakut ve safir gibi değerli taş ürünlerini verir.[31]

Doğal alüminyum metali çok nadirdir ve yalnızca belirli volkanların iç kısımları gibi düşük oksijenli fugasite ortamlarda küçük bir faz olarak bulunabilir.[32]

Güney Çin Denizi'nin kuzeydoğusunda kıtasal eğimdeki soğuk sızıntılarda doğal alüminyum bildirilmiştir. Bu tortuların, tetrahidroksoalüminat Al(OH)4−'un bakteriyel redüksiyonundan kaynaklanmış olması mümkündür.[33]

Alüminyum bol bir element olmasına rağmen, tüm alüminyum mineralleri ekonomik olarak uygun metal kaynakları değildir. Hemen hemen tüm metalik alüminyum, cevher boksit (AlOx(OH)3–2x)'dan üretilir. Boksit, tropikal iklim koşullarında düşük demir ve silika anakayasının kötü havadan ayrışma ürünü olarak oluşur.[34]

2017 yılında çoğu boksit Avustralya, Çin, Gine ve Hindistan'da çıkarıldı.[35]

Yerkabuğunda çok nadir bulunduğundan dolayı alüminyum bir zamanlar altından bile daha kıymetli görülmüştür.

Tarihçe

değiştir
 
Londra'da bulunan ve Eros adıyla bilinen bu heykel, 1893'te yapılmış olup alüminyumdan üretilmiş ilk heykellerden biridir.

Eski Yunanlar ve Romalılar, alüminyum tuzlarını, boya renklerini sabitleştirmede ve kan durdurucu olarak kullanmışlardır. Alum günümüz tıbbında hala kan durdurucu ve damar büzücü olarak kullanılmaktadır.

Friedrich Wöhler'in, alüminyumu, 1827'de, susuz alüminyum klorürü potasyum ile karıştırarak ayrıştıran ilk kişi olduğu bilinse de metal, o tarihten iki sene kadar önce, Danimarkalı bir fizikçi ve kimyacı olan Hans Christian Ørsted tarafından saf olmayan bir formda üretilmiştir. Dolayısıyla almanaklarda ve kimya literatüründe Øersted'in adı alüminyumu bulan kişi olarak geçer.[36] Fransız Henri Saint-Claire Deville, 1846'da, Wöhler'in metodunu, daha pahalı olan potasyum yerine sodyum kullanarak geliştirmiştir.

Amerikalı Charles Martin Hall 1886'da, alüminyumun elektrolitik bir işlemle eldesine ilişkin bir patent başvurusunda (patent no: 400655) bulunmuş, aynı yıl, Hall'un bu buluşundan tamamen habersiz olmak üzere Fransız Paul Héroult da aynı tekniği Avrupa'da geliştirmiştir. Bu nedenle iki bilim adamının adı verilen Hall-Heroult işlemi, günümüzde alüminyumun cevherinden eldesinde bütün dünyada kullanılan temel yöntemdir.

ABD'deki Washington Anıtının zirvesinin yapımında alüminyum kullanılması kararlaştırılmış ve o tarihte alüminyumun yaklaşık 30 gramının maliyeti bu projede çalışan bir işçinin yevmiyesinin iki katına eşdeğer olmuştur.[37]

Adolf Hitler'in yönetime gelişinden hemen sonraki yıllarda Almanya, alüminyum üretiminde dünya lideri olmuştur. Ancak 1942'de, ABD'de yeni hidroelektrik santral projelerinin (örneğin, Grand Coulee Barajı) devreye alınması, ABD'ye Nazi Almanya'sının baş edemeyeceği bir üstünlük vermiştir. Bu üstünlük, dört yıl içinde 60 bin savaş uçağı yapmaya yetecek kadar alüminyum üretimi şeklinde ortaya çıkmıştır.

Üretim ve arıtma

değiştir
 
(Al) Alüminyum çubuğunun kazınmış yüzeyi.

Ayrıca bkz. Birincil alüminyum üretimine göre ülkelerin listesi

Dünyanın en büyük alüminyum üreten ülkeleri, 2019[38]
Ülke Üretim miktarı
(bin
ton)
  Çin 36.000
  Hindistan 3.700
  Rusya 3.600
  Kanada 2.900
  Birleşik Arap Emirlikleri 2.700
  Avustralya 1.600
  Bahreyn 1.400
  Norveç 1.300
  ABD 1.100
  İzlanda 850
Diğer ülkeler 9.200
Toplam 64.000

Alüminyumun ticari üretim tarihi 100 yıldan biraz fazladır.

Alüminyum ilk keşfedildiği yıllarda cevherinden ayrıştırılması çok zor olan bir metal idi. Alüminyum arıtılması en zor metallerden biridir. Bunun nedeni çok hızlı oksitlenmesi, oluşan bu oksit tabakasının çok kararlı oluşu ve demirdeki pasın aksine yüzeyden sıyrılmayışıdır.

Alüminyum üretimi çok enerji tüketir ve bu yüzden üreticiler izabe tesislerini elektriğin hem bol hem de ucuz olduğu yerlere yerleştirir.[39] 2019 itibarıyla dünyanın en büyük alüminyum izabecileri, Çin, Hindistan, Rusya, Kanada ve Birleşik Arap Emirlikleri'nde bulunurken,[40] Çin, %55 dünya alüminyum payı ile açık ara en büyük alüminyum üreticisidir.

Uluslararası Kaynak Paneli'nin Toplumdaki Metal Stokları raporu'na göre, toplumda (yani arabalarda, binalarda, elektronikte vb.) kullanılan küresel kişi başına alüminyum stoğu 80 kg (180 lb)'dır: Bunun çoğu, (sadece 35 kg (77 lb))'nı kullanan daha az gelişmiş ülkeler yerine (kişi başına 350-500 kg (770-1.100 lb)) kullanım ile) daha gelişmiş ülkelerdedir.[41]

Alüminyum oksidin ergime sıcaklığı yaklaşık 2000 °C olduğundan dolayı ekonomik olmaktan uzaktır.

Alüminyum üretimi, boksit kayanın yerden çıkarılmasıyla başlar. Boksit, Bayer işlemi kullanılarak işlenir ve alümina'ya dönüştürülür. Daha sonra Hall–Héroult işlemi kullanılarak işlenir ve nihai alüminyum metali elde edilir.

Bayer işlemi

değiştir

Bkz. Boksit üretimine göre ülkelerin listesi

Bu yöntemde alüminyum oksit, ergimiş kriyolit içinde çözündürülür ve daha sonra saf metale indirgenir. İndirgenme hücrelerinin çalışma sıcaklığı 950-980 °C civarındadır.

Kriyolit, Grönland adasında bulunan doğal bir mineraldir fakat alüminyum üretimi için sentetik olarak yapılır. Kriyolit, alüminyum ve sodyumun florürlerinin bir karışımı olup, formülü Na3AlF6 şeklindedir.

Alüminyum oksit (beyaz toz), yaklaşık %30-40 demir içerdiği için kırmızı renkli olan boksitin arıtılmasıyla üretilir.

Bayer işlemi daha önceleri kullanılan Deville işleminin yerini aldı.

Boksit, Bayer işlemi ile alüminaya dönüştürülür. Boksit, homojen bir bileşim içinde karıştırılır ve sonra öğütülür. Elde edilen bulamaç sıcak sodyum hidroksit çözeltisi ile karıştırılır; daha sonra karışım atmosfer basıncının üstündeki basınçta sindirici bir kapta işlenir, alüminyum hidroksit boksitte çözülürken safsızlıkları nispeten çözünmez bileşiklere dönüştürür:[42]

Al(OH)3 + Na+ + OH− → Na+ + [Al(OH)4]−

Bu reaksiyondan sonraki bulamaç, atmosfer kaynama noktasının üzerinde bir sıcaklıktadır. Basınç azaldıkça buhar çıkarılarak soğutulur. Boksit kalıntısı çözeltiden ayrılır ve atılır. Katısız çözelti, küçük alüminyum hidroksit kristalleri ile tohumlanır; bu, [Al(OH)4]− iyonlarının alüminyum hidroksite ayrışmasına neden olur. Alüminyumun yaklaşık yarısı çöktükten sonra karışım sınıflandırıcılara gönderilir. Küçük alüminyum hidroksit kristalleri, tohumlama ajanları olarak hizmet etmek üzere toplanır; kaba parçacıklar ısıtılarak alüminaya dönüştürülür; fazla çözelti buharlaştırma yoluyla çıkarılır, (gerekirse) saflaştırılır ve geri dönüştürülür.[42]

Wöhler işleminin yerini alan elektroliz yönteminde her iki elektrot da karbondan yapılır. Cevher bir kez ergimiş hale geldikten sonra iyonlar serbestçe dolaşmaya başlar. Negatif elektrotta (katot) gerçekleşen reaksiyon:

Al3+ + 3e- → Al

olup alüminyum iyonunun elektron alarak indirgendiğini gösterir. Alüminyum metali daha sonra hücrenin tabanına sıvı halde çöker ve buradan sifonlanarak dışarı alınır.

Öte yandan, pozitif elektrotta (anot) oksijen gazı oluşur:

2O2- → O2 + 4e-

Anot karbonu bu oksijen ile oksitlenerek tükenir ve dolayısıyla düzenli aralıklarla yenilenmesi gerekir:

O2 + C → CO2

Katotlar elektroliz işlemi sırasında, anotların tersine tükenmezler çünkü katotta oksijen çıkışı olmaz. Katodun karbonu, hücre içinde sıvı alüminyum ile örtülmüş olduğu için korunmalıdır. Öte yandan katotlar, elektrokimyasal işlemler gereği erozyona uğrarlar. Elektrolizde uygulanan akıma bağlı olarak hücrelerin 5-10 yılda bir tümüyle yenilenmesi gerekir.

Hall-Héroult işlemiyle alüminyum elektrolizi çok elektrik enerjisi tüketse de alternatif yöntemler gerek ekonomik gerekse ekolojik olarak uygulanabilirlikten uzaktır. Dünya genelinde, ortalama spesifik enerji tüketimi, kg Al başına yaklaşık 15±0.5 kilowatt saat'tir (52-56 MJ/kg). Modern tesislerde bu rakam yaklaşık 12.8 kW·h/kg (46.1 MJ/kg) civarındadır. İndirgeme hattının taşıdığı elektrik akımı, eski teknolojilerde 100-200 kA iken bu değer, modern tesislerde 350 kA'e kadar çıkmış olup 500 kA'lik hücrelerde deneme çalışmaları yapıldığı bilinmektedir.

Hall–Héroult işlemi

değiştir
 
Ekstrüzyon alüminyum kütükleri

Ayrıca bakınız: Alüminyum oksit üreten ülkelerin listesi

Alümina'nın alüminyum metale dönüştürülmesi Hall–Héroult işlemiyle sağlanır. Bu enerji yoğun süreçte, kriyolit (Na3AlF6) ile kalsiyum florür (950 ve 980 °C (1.740 ve 1.800 °F)'de erimiş karışımdaki alümina çözeltisi metalik alüminyum üretmek için elektroliz edilir. Sıvı alüminyum metal çözeltinin dibine çöker ve akıtılır ve daha sonraki işlemler için genellikle alüminyum kütük denilen büyük bloklara dökülür.[23]

Elektroliz hücresinin anotları, florür korozyonuna karşı en dirençli malzeme olan karbondan yapılmıştır veya işlem sırasında pişirilir ya da önceden fırınlanır. Söderberg anotları olarak da adlandırılan birincisi güç açısından daha az verimlidir ve pişirmede açığa çıkan dumanların toplanması maliyetlidir, bu nedenle katotları önceden pişirmek için güç, enerji ve işçilikten tasarruf edilmesine rağmen, önceden pişirilmiş anotlarla değiştirilmelerinin nedeni budur. Anotlar için karbon tercihen saf olmalıdır, böylece ne alüminyum ne de elektrolit kül ile kirlenmez. Karbonun korozyona karşı direncine rağmen, üretilen her bir kilogram alüminyum için hala 0.4–0.5 kg oranında tüketilir.

Katotlar antrasit'den yapılmıştır, çok saf olmaları gereksizdir çünkü safsızlıkların süzülmesi çok yavaştır. Katot, üretilen her kilogram alüminyum için 0.02-0.04 kg oranında tüketilir. Bir hücre genellikle katodun arızalanmasının ardından 2-6 yıl sonra sonlandırılır.[23]

Hall-Heroult işlemi, saflığı %99'un üzerinde olan alüminyum üretir. Hoopes işlemi ile daha fazla saflaştırma yapılabilir. Bu işlem, erimiş alüminyumun sodyum, baryum ve alüminyum florür elektroliti ile elektrolizini içerir. Elde edilen alüminyumun saflığı %99,99'dur.[23][43]

Elektrik gücü, izabe tesisinin konumuna bağlı olarak, alüminyum üretim maliyetinin yaklaşık %20 ila %40'ını temsil eder. Alüminyum üretimi, Amerika Birleşik Devletleri'nde üretilen elektriğin kabaca %5'ini tüketir.[44] Bu nedenle, Hall-Héroult sürecine alternatifler araştırıldı ancak hiçbirinin ekonomik olarak uygulanabilir olmadığı ortaya çıktı.[23]

Alüminyum üretim maliyetinin %20-40'ını, tesisin bulunduğu yere göre değişmek üzere, elektrik enerjisi oluşturmaktadır. Bu nedenle alüminyum üreticisi işletmeler, Güney Afrika, Yeni Zelanda'nın Güney Adası, Avustralya, Çin, Orta Doğu, Rusya, İzlanda, Kanada'da Québec gibi elektrik enerjisinin bol ve ucuz olduğu bölgelere yakın olma eğilimindedir.

Çin 2004 itibarıyla, alüminyum üretiminde dünya lideridir.

Geri dönüşüm

değiştir
 
Geri dönüştürülebilir atık ve geri dönüştürülemeyen atık kutuları. Kapağı sarı atık kutusu "alüminyum" olarak etiketlidir. Rodos, Yunanistan

Geri kazanım işlemi 1900'lü yılların başlarından beri uygulanmakta olup yeni değildir. Metalin geri dönüşüm yoluyla geri kazanılması, alüminyum endüstrisinin önemli bir görevi oldu. Geri dönüşüm, 1960'ların sonlarına kadar, alüminyum içecek kutuları kullanımının artmasıyla kamuoyunun bilinçlendirilmesine kadar önemsiz bir faaliyetti.[45] Diğer geri döndürülen alüminyum kaynakları arasında otomobil parçaları, pencere ve kapılar, cihazlar ve konteynerler sayılabilir.

Alüminyumun hurdalardan geri kazanımı, günümüz alüminyum endüstrisinin önemli bir bileşeni haline gelmiştir.

Geri kazanım, girdi malzemesinin %15'ine kadar önemli bir kısmını cüruf, (kül benzeri oksit) olarak kaybolmasına rağmen, cevherden alüminyum üretmek için kullanılan enerjinin yalnızca %5'ini gerektiren hurdanın eritilmesini kapsar.[46]

Alüminyum yığın eriticisi, %1'in altında bildirilen değerlerle çok daha az cüruf üretir.[47]

Birincil alüminyum üretiminden ve ikincil geri dönüşüm işlemlerinden kaynaklanan beyaz cüruf, endüstriyel olarak çıkarılmış olabilecek yararlı miktarlarda alüminyum içerir. İşlem, son derece karmaşık atık malzeme ile birlikte alüminyum kütükler üretir. Bu israf yönetimi zordur. Su ile reaksiyona girerek hava ile temas ettiğinde kendiliğinden tutuşan bir gaz karışımı (diğerlerinin yanı sıra hidrojen, asetilen ve amonyak dahil) açığa çıkarır;[48] nemli hava ile temas çok miktarda amonyak gazının salınmasına neden olur. Bu zorluklara rağmen, atık asfalt ve beton'da dolgu maddesi olarak kullanılır.[49]

Güvenlik önlemleri

değiştir

Alüminyumun canlı hücreler üzerinde yararlı bir işleve sahip olduğu gözlemlenmemiştir. Bazı kişilerde, alüminyumun herhangi bir formundan kaynaklanabilen temas dermatiti (deri iltihabı), stiptik (kan durdurucu) veya ter önleyici ürünler kullanımıyla birlikte ortaya çıkan kaşıntılı kızarıklık, alüminyum tencerelerde pişen yemeklerin yenmesiyle ortaya çıkan sindirim bozuklukları ve besinlerin emiliminin durması ve Rolaids, Amphojel ve Maalox gibi antasit (asit giderici) ilaçların kullanımıyla ortaya çıkan kusma gibi zehirlenme belirtileri şeklinde alerjik reaksiyonlar yaratabilir. Diğer kişilerde alüminyum, ağır metaller kadar zehirli olmasa da ve alüminyumdan yapılmış mutfak gereçleri kullanımının (yüksek korozyon direnci ve iyi ısı iletkenliği nedeniyle tercih edilir), genelde alüminyum zehirlenmesine yol açtığı kanıtlanmamış olsa da, yüksek dozlarda alındığında zehirlenme belirtileri gösterebilir. Alüminyum bileşikleri içeren antasitlerin aşırı dozda tüketimi ve alüminyum içeren ter önleyicilerin aşırı miktarda kullanımı zehirlenme nedeni olabilir. Alüminyumun Alzheimer hastalığına yol açtığı iddia edilmişse de bu araştırmanın tam tersine, Alzeimer hastalığının neden olduğu tahribatın, vücutta alüminyum birikimine yol açtığı şeklinde çürütülmüştür. Özetle, eğer alüminyum zehirlenmesi varsa bunun oldukça spesifik bir mekanizma ile gerçekleşmesi gerekir. Zira insanın yaşamı boyunca, toprakta doğal kil mineralinin içindeki alüminyum ile olan teması zaten yeterince yüksektir.

Alüminyumun, hızla korozyona uğramasına neden olan bazı kimyasallarla temas etmesinden kaçınılması gerekir. Örneğin, bir parça alüminyumun yüzeyine damlatılan çok küçük miktarlı cıva, koruyucu alüminyum oksit tabakasını kolayca deler ve birkaç saat içinde devasa yapı kirişleri bile önemli derecede zayıflayabilir. Bu nedenle pek çok havayolu şirketi, uçakların yapısal iskeletinde alüminyum önemli bir yer tuttuğu için cıvalı termometrelere izin vermez.

Kullanım alanları

değiştir
 
Alüminyum gövdeli Austin A40 Sports (y. 1951)
 
Kırmızı korendon şeklinde alüminyum oksit
 
Alüminyum oksit seramik alt tabaka üzerinde hibrit devre
 
Alüminyum potasyum sülfat-dodekahidrat'dan potasyum şap-kristalleri

Metal

değiştir
Ayrıca bakınız: Alüminyum alaşımları

2016 yılında küresel alüminyum üretimi 58,8 milyon metrik tondu. Bu rakam, demir dışında diğer metallerinkini (1.231 milyon metrik ton) aştı.[50][51]

Alüminyum neredeyse her zaman alaşımlıdır. Bu, özellikle menevişlendiğinde mekanik özelliklerini oldukça artırır. Örneğin, yaygın olarak kullanılan alüminyum folyolar ve içecek kutuları %92 ila %99 oranında alüminyum alaşımlarından oluşur.[52] Ana alaşımlama maddeleri bakır, çinko, magnezyum, manganez ve silisyumdur (örn. duralumin), diğer metallerin seviyeleri ağırlıkça yüzde birkaçtır.[53] Hem dövülmüş hem de dökülmüş alüminyum, diğerlerinin yanı sıra manganez, silisyum, magnezyum, bakır ve çinko ile alaşımlanır.[54] Örneğin, Kynal alaşım ailesi İngiliz kimya üreticisi Imperial Chemical Industries tarafından geliştirildi.

Alüminyumun başlıca kullanım alanları şunlardır:[55]

Araç yapımı

değiştir

Araçlar söz konusu olduğunda kütleleri önemli bir rol oynar: Araç ne kadar hafifse yakıt tüketimi de o kadar az olur. Almanya'da araç yapımında alüminyumun neredeyse %50'si kullanılır (2015 itibarıyla).[56]

Otomobiller

değiştir

Alüminyum malzemeler arabalarda, düşük ısıl genleşme ve korozyona duyarlılığın yanı sıra yüksek sıcaklık dayanımının çok önemli olduğu silindir bloğu, özel piston alaşımlarının bulunduğu silindir pistonları, silindir kapağı dahil olmak üzere çeşitli motor parçalarında genellikle dökülerek kullanılır.

Araçlardaki diğer uygulamalar, dişli kutuları için muhafazalar, içindir, ısı kalkanı olarak ve ısı eşanjörleri olarak - son ikisi saf alüminyum formundadır. Şaside, arka akslar, aks taşıyıcıları, salıncaklar ve tekerlekler için dövme parçalar olarak alüminyum kullanılır. Gövdede alüminyum, kapılar, kaputlar, tamponlar ve çamurluklar ile kaportada kullanılır.[57]

Ticari Araçlar

değiştir

Ticari araçlarda, alüminyum plaka duvarlar, arka kaldırıcılar, üst yapılar, yük sabitleme, basınçlı hava tankları, yakıt tankları ve altyapı koruması olarak kullanılır. Ticari araçlardaki alüminyumdan yapılan hafif yapı, aks başına yasal maksimum yükten büyük ölçüde etkilenir: daha az araç ağırlığıyla daha yüksek bir taşıma kapasitesi mümkündür.[57]

Demiryolu araçları

değiştir

Alüminyum raylı taşıtlarda da kullanılır. Bunun önkoşulu diğer iki önemli gelişmeydi: 1950'lerde alüminyum malzemelere uygun belirli kaynak işlemleri (TIG Kaynağı / MIG kaynağı) ve büyük profillerin ekstrüzyonu. Alüminyum alaşımlarının kullanımı demiryolu araçlarının tüm yapısını değiştirdi. Çelik borulardan yapılan yapılar 1970'li yıllara kadar yaygındı, bundan sonra alüminyum alaşımlarından yapılan kaynaklı profiller giderek yaygınlaştı.[58]

Uçaklar

değiştir

Havacılığın ilk aşamalarında alüminyum malzemeler zaten kullanılıyordu. Örneğin 1903'te bir uçağın donanımlarında magnalyum hâlâ büyük ölçüde ahşap, tel ve kumaştan oluşuyordu. İlk uçabilen tamamen metal uçağın tarihi 1915'e kadar uzanır, ancak monokok bir yapıda çelik sacdan yapılmıştı. Uçak yapımında alüminyum kullanımındaki belirleyici gelişme, 1906 yılında, çok yüksek dayanıma sahip ve bu nedenle hafif yapı için ideal olan, sertleşebilir bir alüminyum-bakır alaşımı olan duralumin'i bulan Alfred Wilm tarafından geldi. Uçaklarda AlCu ve AlZnMg kullanılır. Toplam uçak kütlesinin %60’ı alüminyumdan oluşur. Sac metalden delinmiş, kesilmiş veya çakılmış, blok katılardan frezelenmiş veya profillerden yapılmış iş parçaları genellikle perçinlemeyle ve bazen de kaynakla birleştirilir.[59]

Bisikletler

değiştir

Spor ve günlük bisikletlerde birçok bileşende alüminyum çeliğin yerini aldı. Alüminyum jantlar yaygınlaşmadan önce yarışlarda ahşap jantlar da vardı. Bunları fren pabuçlarının kavraması daha kolaydır ancak süreç içinde aşınırlar. Alüminyum borular ilk olarak 1970 civarında epoksi yapıştırıcıyla birleştirildi ve daha sonra kaynak yapıldı. Bagaj taşıyıcıları ve yan standlar için alüminyum tel, döküm ve boru şeklinde kullanılır. Gidon, gidon boğazı, fren kolları, kranklar ve zincirli vites değiştirici uzun süredir genellikle alüminyumdan yapılır. Çamurluklar genellikle plastik kaplı alüminyumdan yapılır.

  • Bina ve inşaat (pencereler, kapılar, dış cephe kaplaması, inşaat teli, mantolama, çatı kaplama, vb.). Çelik daha ucuz olduğundan, hafiflik, korozyon direnci veya mühendislik özelliklerinin önemli olduğu durumlarda alüminyum kullanılır;

Genel inşaat malzemesi

değiştir
 
Alüminyum alaşımdan yapılmış tipik bir döküm parça (elektrikli süpürge fan parçası)

Alüminyum alaşımları yüksek özgül dayanıma (yani yoğunluğa bağlı dayanıma) sahiptir. Geleneksel çeliklerle karşılaştırıldığında, alüminyum alaşımlarından yapılmış bileşenler aynı mukavemette yaklaşık yarısı kadar ağırdır ancak daha büyük hacimlidir.[60] Bu nedenle genellikle hafif yapılarda, yani düşük kütlenin önemli olduğu yerlerde kullanılır. Bu da, özellikle havacılık ve uzay gibi ulaşım araçlarında daha az yakıt tüketimine katkı yapar. Bu nedenle motorlu taşıt yapımında önemi giderek arttı. Geçmişte, yüksek malzeme fiyatı, daha zayıf kaynaklanabilirlik ve kaza durumunda problemli yorulma mukavemeti ve deformasyon özellikleri (buruşma bölgesi denilen bölgedeki az enerji emme kapasitesi) buna engel oluyordu.

Washington Anıtı'nın 3 kg'lık döküm başlığı, 1884 yılına kadar en büyük alüminyum parçalardan biri olarak kabul ediliyordu.[61]

Alüminyumun tuzlu suya karşı korozyon direnci, küçük ve orta büyüklükteki gemi ve teknelerin yapımında değerlidir.[62]

Araç yapımı (gemiler, uçaklar ve demiryolu araçları dahil), 2010 yılında yaklaşık yüzde 35 ile küresel alüminyum kullanımında en büyük payı oluşturdu.[63]

Bazı alüminyum alaşımları çelikten daha az dayanımlıdır. Bu nedenle malzeme maliyetlerinin küçük bir rol oynadığı durumlarda ağırlığı azaltmak için alüminyum alaşımlarının kullanılması uygundur. Özellikle uçak yapımı ve uzay teknolojisinde yaygındırlar. Günümüzün ticari uçaklarının yapısının çoğu, çeşitli kalınlıklarda ve alaşımlarda alüminyum levhalardan perçinlenmiş veya kaynaklanmıştır.

Elektrik mühendisliği

değiştir
  • Elektrikle ilgili kullanımlar (iletken alaşımlar, motorlar ve jeneratörler, transformatörler, kapasitörler, vb.). Alüminyumun kullanılmasının nedeni nispeten ucuzluğu, iyi iletken olması, yeterli mekanik dayanımlı ve az yoğun olması ve korozyona karşı dirençli olmasıdır;

Elektrik hatları

değiştir
 
Gölge kutuplu bir motorun sincap kafesli sac metal göbeği (ortadaki silindirik kısım) üzerine alüminyum döküm. Alüminyum kafes çubukları içeride çalışır. Ön tarafta döküm ilave fan kanatları vardır. Motorun üst sargı ve yatak kovanları çıkarılır.

Alüminyumun diğer bir kullanım alanı ise asenkron motorlardır. Saf alüminyum (~%99.7 Al) basınçlı döküm yöntemi ile asenkron motorların rotor üretiminde kullanılır. Bakıra göre hafifliği, ucuzluğu ve göreceli olarak iyi elektriksel iletkenliğe sahip olması (~%59-60 IACS) alüminyumun asenkron motor endüstrisinde geniş bir yer almasını sağlar.[64]

Alüminyum iyi bir elektrik iletkenidir. Gümüş, bakır ve altından sonra tüm metaller arasında dördüncü en yüksek elektrik iletkenliğine sahiptir. Belirli bir elektrik direnci için, alüminyum iletken bakır iletkenden daha az kütleye ancak daha büyük hacme sahiptir. Bu nedenle, transformatörlerdeki sargılar gibi hacmin baskın bir rol oynadığı durumlarda bakır genellikle elektrik iletkeni olarak kullanılır. Ağırlığın önemli bir rol oynadığı durumlarda, örneğin havai hatların iletken kablolarında, alüminyumun elektrik iletkeni olarak avantajları vardır.[65] Hafifliği nedeniyle uçaklarda alüminyum kablolar kullanılır.

Alüminyum, diğer şeylerin yanı sıra trafo merkezlerinde ve akım taşıyan dökümlerde baralara işlenir. Elektrik tesisatları için bakır kaplı alüminyum kablolar vardır; bakır kaplama teması iyileştirmek için kullanılır. Bu uygulama alanlarında alüminyumun bakıra göre daha ucuz olması nedeniyle hammadde fiyatları öncelikli önem taşıyor. Ancak zayıf temas ve kayma özellikleri nedeniyle elektrikli trenlerin havai hatları için uygun değildir; bu alanda daha ağır olmasına rağmen öncelikle bakır kullanılır.

Alüminyum, basınç altında temas ettiğinde sorunludur çünkü sürünme eğilimi vardır. Ayrıca havaya maruz kaldığında oksit tabakasıyla kaplanır. Uzun süreli saklama veya suyla temas sonrasında bu yalıtım katmanı o kadar kalınlaşır ki temas etmeden önce çıkarılması gerekir. Bimetalik korozyon özellikle bakırla temas halinde ortaya çıkar. Klemenslerdeki kontakların uygun olmaması durumunda alüminyum iletkenler kontakların gevşemesi nedeniyle arızalara ve kablo yangınlarına neden olabilir. Ancak uygun manşonlar ve aletlerle yapılan krimp bağlantılar güvenlidir. Bakır ve alüminyum arasında bir ara katman olarak Cupal konektörler temas sorunlarını önleyebilir.

Vurgulanması gereken, alaşım bileşenleri eklendiğinde alüminyumun belirli elektrik iletkenliğinde hafif azalma olurken, bakırda safsızlıklar olduğunda iletkenlikte önemli bir azalma olur.

Elektronik

değiştir
 
Bipolar transistörde tellerin bağlanması ve metalizasyon için iletken malzeme olarak alüminyum

Elektronik endüstrisi, kolay işlenebilirliği ve iyi elektriksel ve ısı iletkenliği nedeniyle alüminyum kullanır.

2000'li yıllara kadar alüminyum, entegre devrelerde iletken malzeme olarak özel olarak kullanılıyordu. 1980'li yıllara kadar metal-yalıtkan-yarı iletken yapılı (MOSFET) alan etkili transistörlerin kontrol elektrotu (kapı) malzemesi olarak kullanıldı.[66] Düşük özgül dirence ek olarak, silikon oksitlere (iletken yollar arasındaki yalıtım malzemesi) iyi yapışma ve düşük difüzyonun yanı sıra kuru dağlama kullanılarak yapılanma kolaylığı kullanımı için çok önemlidir. Ancak 2000'li yılların başından bu yana, daha karmaşık yapılandırma süreçleri (bkz. damasken ve ikili damassen süreçleri) ve difüzyon bariyerleri gerektirse bile, iletken hat malzemesi olarak alüminyumun yerini giderek bakır aldı.[67] Daha çok üretim çabası, alüminyum[68] ve diğer özelliklere (elektron göçü davranışı) sahip küçük yapılarda çok daha erken artan az özgül direnç ile ağır basar ve alüminyum işlemleri artan gereksinimler (saat frekansı, güç kaybı) için yüksek frekanslarda çalışan devrelerde artık yeterli olmaz.

Ayrıca bakınız: RC devresi

Ancak, alüminyum hala mikroelektronik ürünlerde kullanılır. Diğer metallerle iyi temas edebilmesi nedeniyle, flip-chip düzeneğinde kullanılan lehim topları ile elektriksel temas sağlanması için son iletken hat seviyelerinde kullanılır. Bu durum, tüm iletken hat seviyelerinin genellikle alüminyumdan yapıldığı güç yarı iletkenlerinde de benzerdir. Genel olarak ve özellikle güç yarı iletkenlerinde malzeme ve kabloları bağlamak için kullanılır (Çip ve muhafaza bağlantısı arasındaki kabloları bağlamada kullanılır).

Yüksek k+metal kapı teknolojisinin kullanıma sunulmasıyla birlikte alüminyum, 25 yıllık bir aradan sonra kapı sektöründe daha önemli hale geldi ve diğer şeylerin yanı sıra çalışma fonksiyonunun ayarlanması için bir malzeme olarak kullanıldı.

Mutfak eşyalarından mobilyalara kadar çok çeşitli ev eşyaları. Az yoğunluk, iyi görünüm, imalat kolaylığı ve dayanıklılık alüminyum kullanımının temel faktörleridir.

Ambalaj ve kaplar

değiştir
 
Alüminyumdan yapılmış klasik bir İtalyan espresso kabı

Ambalaj (kutuları, folyo, çerçeve vb.). Alüminyum toksik ve emici olmadığı ve kıymık geçirmez olduğu için kullanılır;

 
Alüminyum kutu

Ambalaj endüstrisinde alüminyum, alüminyum folyonun yanı sıra içecek ve yiyecek kutularına da işlenir. Bu, oksijene, ışığa ve diğer çevresel etkilere karşı mutlak bariyer etkisi özelliğinden yararlanır. Alüminyumun ambalaj olarak kullanılmasında belirleyici faktör düşük yoğunluğu değil, daha ziyade haddeleme yoluyla kolay işlenebilmesi ve toksik olmamasıdır.[69] İnce filmler altı mikrometre kalınlıkta üretilir ve çoğunlukla Tetra Paklar gibi kompozit sistemlerde kullanılır. Plastik filmler, alüminyum ile buhar biriktirme yoluyla ince bir tabaka ile donatılabilir, bu daha sonra yüksek (ancak tam olmayan) bir bariyer işlevine sahip olur. Bu bariyer etkisinin nedeni saf alüminyum değil, böhmitten oluşan pasif katmandır. Bu ihlal edilirse, gaz alüminyum malzemeden engellenmeden akabilir.[70][71] Çoğunlukla saf alüminyum, AlMn (manganezli alaşımlar) ve AlMg (magnezyumlu alaşımlar) kullanılır.[72]

Alüminyum, klasik İtalyan espresso kabı gibi pişirme kapları ve diğer mutfak aletlerinin yanı sıra seyahat ve askeri sofra takımlarının yapımında da kullanılır. Alüminyum, şekillendirilerek kolayca işlenebildiği için çeşitli kap ve muhafazalarda kullanılır. Alüminyum nesneler genellikle anodize edilmiş bir katmanla oksidasyona ve aşınmaya karşı korunur.

Alüminyumdan yapılmış sıkıştırılmış gaz tüpleri oldukça nadirdir çünkü dalgıçların balast ihtiyacı vardır ve itfaiye sektöründe hafif çelik silindirlerin yerini, giderek daha çok alüminyum astarsız, fiber kompozitden yapılmış silindirler almıştır.

 
İçecek kutusu

2017 yılında Avrupa'daki alüminyum kullanımının %17'si ambalaj amaçlıydı.[73]

Optik ve aydınlatma teknolojisi

değiştir
 
Altın (kırmızı, Au) ve gümüş (gri, Ag) ile karşılaştırıldığında alüminyumun (mavi, Al) yansıması

Yüksek yansıtma derecesi nedeniyle alüminyum, tarayıcılar, motorlu taşıt farları ve SLR kameralar dahil olmak üzere yüzey aynaları için ayna kaplaması olarak ve aynı zamanda kızılötesi ölçüm teknolojisinde kullanılır. Gümüşün aksine ultraviyole radyasyonu yansıtır. Alüminyum ayna katmanları genellikle koruyucu bir katmanla korozyona ve çizilmelere karşı korunur.

Alüminyum kolay soğuyup ısıyı emen bir metal olması nedeniyle soğutma sanayinde geniş bir yer bulur. Bakırdan daha ucuz olması ve daha çok bulunması, işlenmesinin kolay olması ve yumuşak olması nedeniyle birçok sektörde kullanılan bir metaldir. Alüminyum soğutucu yapımında, spot ışıklarda kullanılır.

  • Makine ve ekipman (işleme ekipmanı, borular, aletler). Alüminyum, korozyon direnci, ateşe dayanıklı olması ve mekanik mukavemeti nedeniyle kullanılır.

Mimarlık ve inşaat

değiştir

Beton üretimi

değiştir

Gazbeton üretmek için alüminyum tozu ve alüminyum macunları kullanılır.[74]

Alüminyum hidroksisülfat, alüminyum dihidroksiformat veya amorf alüminyum hidroksit gibi bileşikler, alkali içermeyen püskürtme beton hızlandırıcıları olarak kullanılır.[75]

Yapı ve işlevsel malzeme

değiştir

Alüminyum, özellikle hafif yapılarda inşaat malzemesi olarak ve dekoratif ve korozyona dayanıklı bileşenlerin üretiminde fonksiyonel bir malzeme olarak kullanılır. Hava koşullarına dayanıklılığının yanı sıra işlenme kolaylığı da özellikle el işi üretimlerde özellikle avantajlıdır.

İnşaat sektörü alüminyum profillerin ana müşterisidir. Alüminyum esas olarak pencere çerçeveleri, kapılar ve destekleyici yapıların yanı sıra perde duvar kaplamalarında da kullanılır. Manchester'daki İmparatorluk Savaş Müzesi'nin cephesi iyi bilinir. Korozyona dayanıklı alüminyum-manganez alaşımları genellikle dış mekan uygulamalarında kullanılır.

Alüminyum hafif olduğundan ve nemli odalarda paslanmadığından, alüminyum radyatörler binaları ısıtmak için de kullanılır. VDI 2035[76]'e göre ısıtma suyunun pH değerinin zaten en az 8,2 olması gerektiğine dikkat edilmelidir. İlave alkalileşme meydana gelirse[77] alüminyum radyatörlerin kullanımı uygun değildir çünkü 8,5'in üzerindeki pH değerleri[78] alüminyumun korozyonuna yol açabilir.

Yapı mühendisliğinde AlMg ve AlSi dahil olmak üzere daha yüksek mukavemetli alaşımlar kullanılır.[79] Alüminyum, genellikle çelik konstrüksiyonun hakim olduğu köprü yapımında nadiren kullanılır.

Alüminyum alaşımlarından yapılmış levhalar ve kompozit paneller yangından korunma açısından 'yanmaz' (EN13501'e göre yangın koruma sınıfları A1/A2) ile 'normalde yanıcı' (DIN4102'ye göre yangın koruma sınıfı B2; EN13501'e göre D, E, F) arasında sınıflandırılır.[80]

Bir ev tam tutuştuğunda 1000 °C sıcaklığa ulaşır. Alüminyum alaşımları 600 °C ile 660 °C arasında erir.[81][82]

  •  
    İmparatorluk Savaş Müzesi'nin dışarıdan görünümü
  •  
    İmparatorluk Savaş Müzesi'ndeki alüminyum çatı yapısı
  •  
    Seçici olarak 600 °C'nin üzerine ısıtılan alüminyum levha.

Bileşikler

değiştir

Alüminyum oksit'in büyük çoğunluğu (yaklaşık %90) metalik alüminyuma dönüştürülür.[42] Çok sert bir malzeme olan (Mohs sertliği 9) alümina,[83] aşındırıcı olarak yaygın şekilde kullanılır;[84] kimyasal açıdan olağanüstü derecede asal olduğundan, yüksek basınçlı sodyum lambaları gibi oldukça reaktif ortamlarda faydalıdır.[85]

Alüminyum oksit,[42] ör. Rafinerilerde hidrojen sülfürü kükürde dönüştürmek ve aminlere alkile etmek için Claus işlemi gibi genellikle endüstriyel işlemlerde katalizör olarak kullanılır.[86][87]

Adı üzerine

değiştir

İngilizce konuşulan ülkelerde, adının hem aluminium hem de aluminum şeklinde yazılması ve uygun tarzda okunması yaygındır. ABD'de aluminium pek bilinmemekte ve daha çok aluminum kullanılmaktadır. ABD'nin dışındaki diğer ülkelerde ise durum tam tersine olup aluminium şeklinde yazılış tarzı daha iyi bilinmektedir. Ancak Kanada'da her iki yazılış tarzı da yaygındır.

İngilizcenin hakimiyeti dışındaki ülkelerde ise "ium" şeklindeki yazılış daha yaygındır. Hem Almanca hem de Fransızcada sözcük aluminium şeklindedir.

"International Union of Pure and Applied Chemistry" (IUPAC) organizasyonu 1990'da aluminium kullanımını, dünya standardı olarak onaylamıştır. Ancak üç yıl sonra aluminum sözcüğünü de kabul edilebilir bir terim olarak tasdik etmiştir.

Not listesi

değiştir
  1. ^ Alüminyum folyonun iki tarafı parlaklık bakımından farklılık gösterir: biri parlak, diğeri mattır. Aradaki fark, alüminyum folyo üretiminin teknolojik sürecinden kaynaklanan mat tarafın yüzeyindeki küçük mekanik hasardan kaynaklanır.[1] Her iki taraf da benzer miktarlarda görünür ışık yansıtır, ancak parlak taraf, görünür ışığın çok daha büyük bir kısmını aynasal olarak yansıtırken, donuk taraf neredeyse yalnızca ışığı dağıtır. Alüminyum folyonun her iki tarafı da görünür ışığın iyi bir yansıtıcısı (%86'ya kadar) ve orta ve uzak kızılötesi radyasyonun mükemmel bir yansıtıcısı (%97'ye kadar) olarak görev yapar.[2]
  2. ^ Aslında alüminyumun elektropozitif davranışı, oksijene karşı yüksek yakınlığı ve oldukça negatif standart elektrot potansiyeli, alüminyum gibi bir soy gaz çekirdeğinin dışında üç değerlik elektronuna sahip olan skandiyum, itriyum, lantan ve aktinyum’unkilerle daha iyi uyumludur; bu seri sürekli eğilimler gösterirken, grup 13'ünkiler galyumda eklenen ilk d-alt kabuğu ve bunun sonucunda ortaya çıkan d-blok daralması ve talyumda eklenen ilk f-alt kabuğu ve bunun sonucunda ortaya çıkan lantanit daralması ile kırılır.[16]
  3. ^ Kaynaktaki bolluklar, parçacık başına gösterim yerine silikona göre listelenir. 106 parça silikon başına tüm elementlerin toplamı 2,6682×1010 parçadır; alüminyum 8,410×104 parçadan oluşur.

Kaynakça

değiştir

Genel

değiştir
  1. http://www.chemicalelements.com/elements/al.html#isotopes 11 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  2. Binczewski, G.J. (1995). The Point of a Monument: A History of the Aluminum Cap of the Washington Monument. JOM, 47 (11) (1995), pp. 20–25.[2]24 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  3. ASM International. ASM Metals HandBook Volume 02 - Properties and Selection: Nonferrous Alloys and Special-Purpose Materials (2). 1992, p. 506-507
  4. Los Alamos National Laboratory – Aluminum 5 Ocak 2006 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  5. World Wide Words23 Ekim 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Bir İngilizin bakış açısıyla alüminyumun yazılışının tarihçesi.
  6. Oxford English Dictionary - "aluminum" ve "aluminium" kayıtlarına üye olmak koşuluyla ulaşılabiliyor [3]11 Ocak 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Özel

değiştir
  1. ^ "Heavy Duty Foil". Reynolds Kitchens (İngilizce). 23 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Eylül 2020. 
  2. ^ Pozzobon, V.; Levasseur, W.; Do, Kh.-V.; ve diğerleri. (2020). "Household aluminum foil matte and bright side reflectivity measurements: Application to a photobioreactor light concentrator design". Biotechnology Reports (İngilizce). Cilt 25. ss. e00399. doi:10.1016/j.btre.2019.e00399. PMC 6906702 $2. PMID 31867227. 
  3. ^ Lide 2004, s. 4-3.
  4. ^ Puchta, Ralph (2011). "A brighter beryllium". Nature Chemistry. 3 (5). s. 416. Bibcode:2011NatCh...3..416P. doi:10.1038/nchem.1033. PMID 21505503. 
  5. ^ Davis 1999, ss. 1–3.
  6. ^ Davis 1999, s. 2.
  7. ^ Polmear, I.J. (1995). Light Alloys: Metallurgy of the Light Metals (3 bas.). Butterworth-Heinemann. ISBN 978-0-340-63207-9. 
  8. ^ a b c Cardarelli, François (2008). Materials handbook : a concise desktop reference (2. bas.). Londra: Springer. ss. 158-163. ISBN 978-1-84628-669-8. OCLC 261324602. 
  9. ^ a b Davis 1999, s. 4.
  10. ^ Davis 1999, ss. 2–3.
  11. ^ Cochran, J.F.; Mapother, D.E. (1958). "Superconducting Transition in Aluminum". Physical Review. 111 (1). ss. 132-142. Bibcode:1958PhRv..111..132C. doi:10.1103/PhysRev.111.132. 
  12. ^ Schmitz 2006, s. 6.
  13. ^ Schmitz 2006, s. 161.
  14. ^ "Saf metallerin fiziksel ve kimyasal özellikleri". 11 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2020. 
  15. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Greenwood222 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  16. ^ a b c d Greenwood & Earnshaw 1997, ss. 224–227.
  17. ^ Greenwood & Earnshaw 1997, ss. 112–113.
  18. ^ King 1995, s. 241.
  19. ^ King 1995, ss. 235–236.
  20. ^ Hatch, John E. (1984). Aluminum : properties and physical metallurgy. Metals Park, Ohio: American Society for Metals, Aluminum Association. s. 242. ISBN 978-1-61503-169-6. OCLC 759213422. 
  21. ^ Vargel, Christian (2004) [Fransızca baskısı 1999'da yayınlandı]. Corrosion of Aluminium. Elsevier. ISBN 978-0-08-044495-6. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  22. ^ Macleod, H.A. (2001). Thin-film optical filters. CRC Press. s. 158159. ISBN 978-0-7503-0688-1. 
  23. ^ a b c d e Frank, W.B. (2009). "Aluminum". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a01_459.pub2. ISBN 978-3-527-30673-2. 
  24. ^ a b Lodders, K. (2003). "Solar System abundances and condensation temperatures of the elements" (PDF). The Astrophysical Journal. 591 (2). ss. 1220-1247. Bibcode:2003ApJ...591.1220L. doi:10.1086/375492. ISSN 0004-637X. 12 Nisan 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Haziran 2018. 
  25. ^ a b c d e Clayton, D. (2003). Handbook of Isotopes in the Cosmos : Hydrogen to Gallium. Leiden: Cambridge University Press. ss. 129-137. ISBN 978-0-511-67305-4. OCLC 609856530. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2020. 
  26. ^ William F McDonough The composition of the Earth. quake.mit.edu, archived by the Internet Archive Wayback Machine.
  27. ^ Greenwood and Earnshaw, pp. 217–9
  28. ^ Wade, K.; Banister, A.J. (2016). The Chemistry of Aluminium, Gallium, Indium and Thallium: Comprehensive Inorganic Chemistry. Elsevier. s. 1049. ISBN 978-1-4831-5322-3. 30 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2018. 
  29. ^ Palme, H.; O'Neill, Hugh St. C. (2005). "Cosmochemical Estimates of Mantle Composition" (PDF). Carlson, Richard W. (Ed.). The Mantle and Core. Elseiver. s. 14. 3 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 11 Haziran 2021. 
  30. ^ Downs, A.J. (1993). Chemistry of Aluminium, Gallium, Indium and Thallium (İngilizce). Springer Science & Business Media. ISBN 978-0-7514-0103-5. 25 Temmuz 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Haziran 2017. 
  31. ^ Kotz, John C.; Treichel, Paul M.; Townsend, John (2012). Chemistry and Chemical Reactivity. Cengage Learning. s. 300. ISBN 978-1-133-42007-1. 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Haziran 2018. 
  32. ^ Barthelmy, D. "Aluminum Mineral Data". Mineralogy Database. 4 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2008. 
  33. ^ Chen, Z.; Huang, Chi-Yue; Zhao, Meixun; Yan, Wen; Chien, Chih-Wei; Chen, Muhong; Yang, Huaping; Machiyama, Hideaki; Lin, Saulwood (2011). "Characteristics and possible origin of native aluminum in cold seep sediments from the northeastern South China Sea". Journal of Asian Earth Sciences. 40 (1): 363-370. Bibcode:2011JAESc..40..363C. doi:10.1016/j.jseaes.2010.06.006. 
  34. ^ Guilbert, J.F.; Park, C.F. (1986). The Geology of Ore Deposits. W.H. Freeman. ss. 774-795. ISBN 978-0-7167-1456-9. 
  35. ^ United States Geological Survey (2018). "Bauxite and alumina" (PDF). Mineral Commodities Summaries. 11 Mart 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Haziran 2018. 
  36. ^ "Arşivlenmiş kopya". 11 Ocak 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ocak 2006. 
  37. ^ Binczewski, G.J. (1995). The Point of a Monument: A History of the Aluminum Cap of the Washington Monument. JOM, 47 (11) (1995), pp. 20-25.[1] 24 Ocak 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  38. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; usgs isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  39. ^ Brown, T.J. (2009). World Mineral Production 2003–2007. British Geological Survey. 13 Temmuz 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Aralık 2014. 
  40. ^ "USGS Minerals Information: Mineral Commodity Summaries" (PDF). minerals.usgs.gov (İngilizce). doi:10.3133/70194932. 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Aralık 2020. 
  41. ^ Graedel, T.E. (2010). Metal stocks in Society – Scientific Synthesis (PDF). International Resource Panel. s. 17. ISBN 978-92-807-3082-1. 26 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Nisan 2017. 
  42. ^ a b c d Hudson, L. Keith; Misra, Chanakya; Perrotta, Anthony J.; Wefers, Karl; Williams, F.S. (2005). "Aluminum Oxide". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH. 
  43. ^ Totten, G.E.; Mackenzie, D.S. (2003). Handbook of Aluminum. Marcel Dekker. s. 40. ISBN 978-0-8247-4843-2. 15 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  44. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Emsley2011 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  45. ^ Schlesinger, Mark (2006). Aluminum Recycling. CRC Press. s. 248. ISBN 978-0-8493-9662-5. 15 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2018. 
  46. ^ "Benefits of Recycling". Ohio Department of Natural Resources. 24 Haziran 2003 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  47. ^ "Theoretical/Best Practice Energy Use in Metalcasting Operations" (PDF). 31 October 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 October 2013. 
  48. ^ "Why are dross & saltcake a concern?". www.experts123.com. 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  49. ^ Dunster, A.M. (2005). "Added value of using new industrial waste streams as secondary aggregates in both concrete and asphalt" (PDF). Waste & Resources Action Programme. 2 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  50. ^ Brown, T.J.; Idoine, N.E.; Raycraft, E.R.; ve diğerleri. (2018). World Mineral Production: 2012–2016. British Geological Survey. ISBN 978-0-85272-882-6. 16 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Temmuz 2018. 
  51. ^ "Aluminum". Encyclopædia Britannica. 12 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2012. 
  52. ^ Millberg, L.S. "Aluminum Foil". How Products are Made. 13 Temmuz 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2007. 
  53. ^ Lyle, J.P.; Granger, D.A.; Sanders, R.E. (2005). "Aluminum Alloys". Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry. Wiley-VCH. doi:10.1002/14356007.a01_481. ISBN 978-3-527-30673-2. 
  54. ^ Ross, R.B. (2013). Metallic Materials Specification Handbook. Springer Science & Business Media. ISBN 9781461534822. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2021. 
  55. ^ Davis 1999, ss. 17–24.
  56. ^ "Absatzmärkte". Gesamtverband der Aluminiumindustrie e. V. 24 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Temmuz 2017. 
  57. ^ a b Friedrich Ostermann: Anwendungstechnologie Aluminium. 3. Auflage. Springer, 2014, S. 34–39.
  58. ^ Friedrich Ostermann: Anwendungstechnologie Aluminium. 3. Auflage. Springer, 2014, S. 39–41.
  59. ^ Friedrich Ostermann: Anwendungstechnologie Aluminium. 3. Auflage. Springer, 2014, S. 52–57.
  60. ^ D. R. Askeland: Materialwissenschaft. Spektrum, Heidelberg 1996, S. 364.
  61. ^ D. R. Askeland: Materialwissenschaft. Spektrum, Heidelberg 1996, S. 362.
  62. ^ Gesamtverband der Aluminiumindustrie e. V. "Meerwasserbeständigkeit von Aluminiumknetlegierungen" (PDF). 13 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından (PDF; 54 kB) arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mart 2013. 
  63. ^ world-aluminium.org: The Global Aluminium Industry 40 years from 1972, www.world-aluminium.org sitesinde Hata: bilinmeyen arşiv URL (31 Temmuz 2021 tarihinde arşivlendi), 17 Kasım 2013'te erişildi.
  64. ^ ASM International, ASM Metals HandBook Volume 02 - Properties and Selection: Nonferrous Alloys and Special-Purpose Materials, 1992, p. 506-507
  65. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; flos1 isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  66. ^ Stanley Wolf (1990). Silicon Processing for the VLSI Era. Volume 2: Process Integration. Sunset Beach, Calif.: Lattice Press. ss. 191 ff. ISBN 0-9616721-4-5. 
  67. ^ Stanley Wolf (2002). Silicon Processing for the VLSI Era. Volume 4: Deep-Submicron Process Technology. Sunset Beach: Lattice Press. ss. 723 ff. ISBN 0-9616721-7-X. 
  68. ^ vgl. Stanley Wolf (2002). Silicon Processing for the VLSI Era. Volume 4: Deep-Submicron Process Technology. Sunset Beach: Lattice Press. s. 713. ISBN 0-9616721-7-X. 
  69. ^ Friedrich Ostermann: Anwendungstechnologie Aluminium. 3. Auflage. Springer, 2014, S. 63–64.
  70. ^ Robert Brockmann (1 Nisan 2014). Verlust der Heliumdichtheit. 26. Vakuum in Forschung und Praxis. ss. 19-22. doi:10.1002/vipr.201400547. 
  71. ^ Verheilung von Aluminium: Aktuelles zum UST-Verfahren. 21 Kasım 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
  72. ^ Friedrich Ostermann: Anwendungstechnologie Aluminium. 3. Auflage. Springer, 2014, S. 65.
  73. ^ "How environmentally friendly is the european aluminium industry". 16 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2024. 
  74. ^ Joachim Achtziger, Günter Pfeifer, Rolf Ramcke, Konrad Zilch (2001). Mauerwerk Atlas. Institut für internationale Architektur-Dokumentation. s. 59. 
  75. ^ K. Zilch, C. J. Diederichs, R. Katzenbach, K. J. Beckmann (2012). Handbuch für Bauingenieure. Technik, Organisation und Wirtschaftlichkeit (2. bas.). Springer. s. 182. ISBN 978-3-642-14449-3. 
  76. ^ "VDI 2035: Einfach erklärt für Hausbesitzer". 3 Şubat 2020. 1 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2024. 
  77. ^ "CO2 in Wassersystemen - SHKwissen - HaustechnikDialog". 22 Kasım 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Nisan 2024. 
  78. ^ "Kalk und Korrosion unterbinden - ingenieur.de". 
  79. ^ Friedrich Ostermann: Anwendungstechnologie Aluminium. 3. Auflage. Springer, 2014, S. 57–59.
  80. ^ Aluminium-Verbundplatten und -bleche: Umformen, Gestalten, Begeistern (PDF). Alcoa Architectural Products. 30 Eylül 2013. broşür. 4 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Nisan 2024. 
  81. ^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Holleman Wieberg isimli refler için metin sağlanmadı (Bkz: Kaynak gösterme)
  82. ^ Wolfgang Hoferer (5 Mayıs 2008). Butzen aus Aluminium (PDF). EG-Richtlinie .9.99. EG-Sicherheitsdatenblatt gemäß 91/155/EWG (Birinci basım 29 Mart 2007 bas.). sayfa 4: Aluminium-Werke Wutöschingen. 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2017. 
  83. ^ Fundamentals of Aluminium Metallurgy: Production, Processing and Applications. Elsevier Science. 2010. s. 42. ISBN 978-0-85709-025-6. 22 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2018.  Bilinmeyen parametre |soysdı= görmezden gelindi (yardım); Yazar |ad1= eksik |soyadı1= (yardım)
  84. ^ Mortensen, Andreas (2006). Concise Encyclopedia of Composite Materials. Elsevier. s. 281. ISBN 978-0-08-052462-7. |arşiv-url= kullanmak için |arşiv-tarihi= gerekiyor (yardım) tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2018.  Bilinmeyen parametre |arşivtsrihi= görmezden gelindi (yardım)
  85. ^ The Ceramic Society of Japan (2012). Advanced Ceramic Technologies & Products. Springer Science & Business Media. s. 541. ISBN 978-4-431-54108-0. 29 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2018. 
  86. ^ Slesser, Malcolm (1988). Palgrave Macmillan UK. s. 138. ISBN 978-1-349-19476-6 https://books.google.com/books?id=kUOvCwAAQBAJ&pg=PA138. 11 Haziran 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2018.  Bilinmeyen parametre |başlıl= görmezden gelindi (yardım); Eksik ya da boş |başlık= (yardım)
  87. ^ Supp, Emil (2013). How to Produce Methanol from Coal. Springer Science & Business Media. ss. 164-165. ISBN 978-3-662-00895-9. 26 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2018. 

Dış bağlantılar

değiştir
 
Wikimedia Commons'ta Alüminyum ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Patentler

  • US 400664 9 Kasım 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. – Alüminyumun florürlü tuzlarından elektroliz yoluyla redüklenmesi işlemi – C. M. Hall
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Alüminyum&oldid=34198695" sayfasından alınmıştır