CEE/2023/Basak
10. Orta ve Doğu Avrupa (ODA) Toplantısı, 15-17 Eylül 2023 arasında Gürcistan'ın başkenti Tiflis'te düzenlendi. Toplantı mekanı, Ivane Javakhishvili Tiflis Devlet Üniversitesi idi. Bu vesile ile güzel Tiflis kentini gördüğüm, Gürcü yemeklerini yediğim, Orta ve Doğu Avrupa bölgesindeki gönüllülerle tekrar buluştuğum için çok mutluyum.
Türkiye ve Türk Dilleri Wikimedia topluluklarından delege olarak katılanlara ilaveten, organizasyon ekibinin üyesi olarak görevli katılanlar ve İngilizce-Rusça simültane çeviri için Türkiye'den giden tercümanlar birlikte Türkiye'den geniş bir katılım vardı. Cumartesi gecesi yemekte Erik Dalı oynamamız, herkesin dansa katılması benim için konferansın en unutulmaz anlarındandı. Daha önce birçok Wikimedia etkinliğinde Türkiye'den katılan tek kişi olarak bulundum; grup olarak katılmanın keyfi başka. Bu sefer, gelecek senenin buluşmasına İstanbul'da ev sahipliği yapmak için bir başvurumuz da vardı ve son gün 3 dakikalık bir sunumla katılımcıları gelecek sene İstanbul'da buluşmaya davet ettik. Seneye çok güzel bir buluşmaya ev sahipliği yapacağımızı umuyorum.
Oturumlar
Katıldığım oturumlardan notlar aşağıdadır:
Öğrenme Günü: Filler ve mahutları yeniden düşünmek
Tiflis'e konferanstan bir gün önce gidip, konferans öncesi “Öğrenme Günü”’ne katıldım. Sabah 9:00’dan akşam 18:00’e kadar süren çok yoğun bir gündü. Ülkelerinde Wikimedia iştiraklerinin yönetiminde yer alan, etkinlik düzenleyen kimselerin katıldığı bir program vardı. “Vikipedistler için çatışma yönetimi" , “Çıkar çatışması”, “WMF İştiraklerinin yaptığı yönetim hataları”, “Yaratıcı düşünme” üzerine eğitimler verildi. “Vikipedistler için çatışma yönetimi” eğitimi, WMF'den A. Bartov’un sunduğu, 2016’daki ODA toplantısı sırasında da dinleyip çok beğendiğim Filler ve Mahutlar” başlıklı eğitimin aynısı idi. Yıllar sonra, Vikipedi’de çok daha fazla anlaşmazlık deneyiminin ardından tekrar dinlemek çok hoşuma gitti ve gene en çok yararlandığım eğitim oldu. 2016 toplantısında bu eğitimi şöyle özetleyip Vikipedi kulanıcı sayfamda paylaşmışım:
“Duygular fildir, düşünceler mahut (fil bakıcısı). Ormanda çoğunlukla fili yöneten mahuttur ama fil yaralanırsa veya korkarsa mahut kontrolünü yitirir ve fil kaçar, sağa sola saldırır. Gündelik yaşantımızda hepimiz birer mahutuz, kendi filimizi idare etmeye çalışıyoruz; ayrıca pek çok fil ve mahutla çevriliyiz. Güvende olmak için hem kendi filimize hem de çevremizdeki diğer fillere dikkat etmek şart, onları incitmememiz gerek. Kendi filimizi korkutmayan bir şey başkasının filini korkutabilir (Vikipedide kiminin filini imla hataları, kimilerini metnin içindeki siyasi mesajlar, kimilerini telif konularını duyarsızlık, ya da tartışma sayfasındaki alaycı ifade deliye döndürür.) İncinmişliğe tepki şaka ve sarkazmdan başlayıp greve (“bir daha Vikipedi’de yazmayacağım”a) kadar gider. İyi bir mahut olmak için ilk yapmamız gereken, hem kendi filimizi hem de çevremizdeki filleri tanımak; hem kendi filimize, hem başkalarının filine saygı göstermek….”
Buraya şunları ekleyebilirim:
"Çatışma, anlaşmazlık demek değildir. Bir anlaşmazlık bir fili ürküttüyse, çatışma söz konusu olur. En güzel dondurma konusunda anlaşamayabiliriz (vanliyalı dondurma mı, yoksa çilekli dondurma mı), ama bu anlaşmazlık kimseyi kırıp, üzmediği sürece çatışma olmaz. Vikipedi’deki anlaşmazlıklarımız çoğu zaman çatışmaya dönüşüyor. Vikipedi çatışmalarını ikiye ayırabiliriz: içerik temelli çatışmalar, davranış temelli çatışmalar. İçerik çatışmalarını çözmek için araçlarımız var: Tartışma sayfaları, şikayet sayfaları gibi. Davranış çatışmaları için: “Nazik olun”,”iyi niyet varsayın” gibi yönerge ve ilkeler; uyarı, engelleme gibi yaptırımlar var. Çatışmayı çözmeye çalışlırken tarafların düşünceleri kadar duygularının da farkında olmak gerek. Önce kendi filimizi yönetebilmek için onu dinleyip saygı göstermeli; sonra başkalarının filini ürkütmemek için onların fillerini dinleyip saygı göstermeliyiz. Aynı fikirde olmamak, anlaşamamak doğaldır; diğerlerinin güvende hissetmesi için eleştiriye, geribildirime açık olduğunu hissettir, onları dinle ve dinlediğini hissettir. Unutma, "insanlar, söylediklerinin işitilmesine olduğu kadar, işitildiklerini hissetmeye ihtiyaç duyar.".
Diğer günlerde katıldığımı bazı oturumlarda aldığım notları burada paylaşıyorum:
WM4E: Eğitim müfredatı bilgilerini yapılandırılmış veriye dönüştürmek
Wikimedia For Education (WM4E), Vikipedi Eğitim Vakfı'nın üzerinde çalıştığı yeni bir proje. Hangi konuların, hangi ülkenin eğitim müfredatında ne seviyede yer aldığında dair bilgilerin Vikiveri'ye aktarılması; böylece eğitimciler için yararlı sorgulama imkanları oluşturulması üzerine. Örneğin biz Vikiveri’de Avrupa’nın dağlarını sorgulayıp listeleyebiliriz ama “Türkiye’deki ilkokul müfredatında Avrupa’daki hangi dağlar var?” bilgisine ulaşabilmemiz için müfredat verisinin vikiveride yer alması gerekiyor. Böyle bir sorgulama imkanı, öğrenciler için eğitim materyali hazırlayacak eğitimciler, programcılar, araştırmacılar için gerekli.
Bu ihtiyaç, COVID-19 sırasında çok yoğun hissedildi. Öğrenciler okuldan uzaklaşıp eve kapandılar, onlar için evden ulaşabilecekleri içerikler oluşturmak istendiğinde sıkıntı yaşandı, çünkü hangi seviyede öğrencinin hangi konuda neleri öğrendiğine dair ulaşılabilir ve sorgulanabilir veri yok. Müfredat bilgisi genellikle .pdf ya da word dokümanlarında, web sitelerinde, öğretmenlere dağıtılan basılı materyalde. İşte bu yüzden Vikipedi Eğitim Vakfı'nda bu bilgileri nasıl yapılandırılmış veri haline getiririz üzerine bir çalışma başladı. Üç ülkenin müfredatı incelendi, Gana müfredatının Vikiveri'ye aktarılması için bir model geliştirildi. Şimdi bu model, Uruguay müfredatının Vikiveri'ye aktarılmasında kullanılıyor.
Arnavutluk topluluğunun faaliyetleri
Arnavutluk grubu, lise düzeyinde okullarda Vikipedi ile ilgili etkinlikler yapıyor. Okullardaki faaliyetlerini “Serbest saat” denilen saatlerde gerçekleştiryorlar. Öğrencilerin dersleri ile ilgili konularda olmak şartıyla serbest çalışma yaptıkları boş saatleri var. Grubun anlaştığı okullarda bu saatler, Vikipedi’ye katkı saati olarak değerlendiriliyor, gönüllüler öğrencilere rehberlik ediyor.
Liseden mezun olduktan sonra öğrencilerin Vikipedi’ye katkıya devam edip etmediklerine dair yanıt ilginçti: “öğrenimlerine yurtdışındaki üniversitelerde devam eden öğrenciler daha çok katkı veriyorlar”. Yurtdışından vikipediye katkı veren öğrenciler arasında Türkiye’ye giden öğrencilerin katkılarından özellikle bahsedildi.
Grup, Wiki Loves kampanyalarının hemen hepsine katılıyor ama her kampanyayı her sene düzenlemek faydalı değil sonucuna varmışlar. Fotoğraf yarışmalarında sürekli aynı çok bilinen yerlerin fotoğraflarının yüklenmesi bir sorun. Commons'a sürekli aynı yerlerin fotoğraflanması sorununu aşmak için bireysel ve grup foto yürüyüşlerini destekliyorlar. Foto yürüyüş yapmak isteyenler, nereyi fotoğraflamak, wiki projelerinde hangi eksiklikleri gidermek için nereye gideceklerini ve yol masrafı için neye ihtiyacı olduğunu bildirip destek talep edibiliyor. Topluluk, başvuruları değerlendirip seçtikleri foto yürüyüş projelerini yol masraflarını karşılıyor.
Wikimedia Polonya ve anti-taciz politikası
Wikimedia Polonya'nın 11 tam zamanlı çalışanı var ve çalışanları için tacizle mücadele prosedürü geliştirdi. Bu, Polonya’da yasal bir zorunluluk. Her işyeri tacizi önlemek zorunda. İlk adım, bir tacizle mücadele politikasının olması. Yasal zorunluluk olmasa bile böyle bir prosedür geliştirilmesi tüm iştirakler için gerekli olduğu ifade edildi. Sadece taciz değil, ayrımcılık, taciz ve mobbing ile mücadeleyi içeren bir politika hazırlanmış. Politika, sadece çalışanları değil, yönetimdekileri, stajyerleri, sözleşmeli çalışanları korumak üzere geliştirilemiş. Bu konudaki Diff blog yazısını şurada okuyabilirsiniz: Anti-taciz prosedürü hazırlarken öğrendiklerimiz
Kolera günlerinde Rusça Vikipedi
Rusça Vikipedi’den -aynı zamanda bir WMF Mütevelli Heyeti üyesi olan- Viktorya, Rusça Vikipedi’nin durumu ile ilgili bir sunum yaptı. Sunumun başlığı “Rusya: Kolera günlerinde Wikimedia projelerini düzenlemek” idi. Rusya’da kolera salgını yok. Rusya’da bir savaş var: Rusya-Ukrayna Savaşı. Ama ülkenin savaşta olduğunun ifade edilmesi, Rusya'da bir suç! O yüzden G. G. Marquez’in ünlü romanından alınan ilhamla durumu “kolera günleri” diye adlandırmış.
Viktorya sunumunda Rusya’daki topluluğun geçmişinden itibaren gelişimi ve şu andaki durumu hakkında bilgi verdi. WM Rusya, 2008’de kurulmuş bir chapter. Daha önce ülkedeki 6 kullanıcı grubu bulunuyormuş. WM Rusya’nın ilgilendiği ana proje, Rusça Vikipedi. Rusya İmparatorluğu yıkılıp SSCB kurulduğunda Rusça, tüm ülkede zorunlu ders olarak okutulmaya başlamış. Bugün Rusça VP’nin en popüler olduğu ülkelere bakıldığında eski Rus Çarlığı toprakları ile birebir örtüşüyor. Bunun, “tüm milletlerin barış içinde birlikte yaşaması” ülküsü ile kurulan SSCB’nin aslında Rus Çarlığı’nın devamı olduğunu gösterdiğ ifade edildi. WM Rusya, sadece Rusça WM projelerini değil, ülkede konuşulan diğer dillerdeki WM projelerini de destekliyor. Mart 2014’te Rusya, Ukrayna’ya bağlı Kırım’ı ilhak etti. Bazı internet servis sağlayıcıları Ağustos 2015’te Rusça VP’yi engelledi. Şubat 2022’de Ukrayna şehirlerinin bombalanması ve işgali başladı. Mart 2022’de Rus askerlere karşı şiddet gerekçesiyle instagram engellendi. Temmuz 2023’te kişi ve kurumların devlete kayıtlı olmayan yabancı NGO’larda yer alması yasaklandı.
Savaşın başından beri Rusya’da VP’ye engel gelmesi bekleniyor. Şimdiye kadar engelleme yerine WP içeriğini kopyalayarak alternatifler oluşturma yoluna gidildi. “Rus yasalarına uygun ve Rusya sunucularındaki en büyük Rusça site” olarak tanıtılan Runiversalis bunlardan birisi. İçinde Rusya Ukrayna savaşı yer almıyor. Haziran 2022’den yayımlanmaya başlayan bu sitede düzenleme yapmak için kaydolmak ve onaylanmak gerekiyor. Temmuz 2022 Ruwiki diye bir site daha kuruldu. “Rus hükûmeti tarafından kurulmamış ama Rus yasalarına bağlı kalan” bir site olarak tanımlıyor.
2022’de Beyaz Rusya’da bir kişi Rusya’nın Ukrayna’yı işgali ile ilgili maddesini düzenleyerek 2022’de çıkan Rusya sahte haber yasasını deldiği gerekçesi ile tutuklandı, 15 gün sonra serbest bırakıldı ancak 3 yıl ev hapsinde olacak.
Viktorya, bu şartlar altında VP’nin ülkede henüz engellenmemiş olmasını geçmişte WM Rusya’nın yaptığı savunuculuk çalışmaları ile ilgili olduğunu söyledi. WM Rusya devlet yetkililerine VP’nin bir ABD projesi olmadığını, Rusça VP'yi geliştirenin ülkenin kendi vatandaşları olduğunu, eğer VP'ye erişim engellenirse içeriklerin sadece yurtdışında yaşayan - ve muhtemelen hükûmete muhalif - kişiler tarafından düzenleniyor olacağını anlattıkları için bu “kolera günlerinde” siteye bir engelin henüz gelmemiş olduğunu ifade etti.