Bagdadi
Bagdadi (Arabisht: بَغْدَاد, Kurdisht: بەغداد) është kryeqyteti i Irakut dhe qyteti i dytë më i madh i botës arabe pas Kajros. I vendosur përgjatë Tigris, pranë rrënojave të qytetit të lashtë Akad të Babilonisë dhe kryeqytetit të lashtë persian Sasaniane, Ctesiphon, Bagdadi u bë kryeqyteti i Kalifatit Abasid dhe projektit më të rëndësishëm të zhvillimit të Kalifatit. Brenda një kohe të shkurtër, Bagdadi evoluoi në një qendër të rëndësishme kulturore, tregtare dhe intelektuale të botës myslimane. Kjo, përveç strehimit të disa institucioneve kryesore akademike, përfshirë Shtëpinë e Urtësisë, si dhe pritjen e një mjedisi multietnik dhe multi-fetar, fitoi qytetin një reputacion mbarëbotëror si "Qendra e të Mësuarit".
Baghdad
بَغْدَاد | |
|---|---|
Metropolis dhe kryeqytet | |
| Mayoralty of Baghdad | |
 | |
| Nofka(t): Qyteti i Paqes (مدينة السلام)[1] | |
 Bagdadi (Earth) | |
| Koordinatat: 33°20′N 44°23′E / 33.333°N 44.383°E(33°20′N 44°23′E / 33.333°N 44.383°E) | |
| Vendi |  Iraku |
| Guvernatori | Bagdad |
| Themeluar | 30 korrik 762 e.r. |
| Themeluar nga | Kalifi el-Mensur |
| Distriktet | 11 |
| Qeveria | |
| • Lloji | Mayor–council |
| • Trupi | Këshilli Këshillimor i Qytetit të Bagdadit |
| • Kryetari | Alaa Al-Amari |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 673 km2 (260 sq mi) |
| Lartësia mbidetare | 34 m (112 ft) |
| Popullsia | |
| • Përafërsisht (2018) | 8.126.755[2] |
| • Vendi | 1-rë në Irak |
| Emri i banorëve | Baghdadi |
| Zona kohore | UTC+3 (Koha Standarde Arabe) |
| • Verës (DST) | UTC+3 (No DST) |
| Kodi postar | 10001 to 10090 |
| Faqja zyrtare | amanatbaghdad.gov.iq |
Bagdadi ishte qyteti më i madh në botë për pjesën më të madhe të epokës abaside gjatë epokës së artë islame, duke arritur kulmin në një popullsi prej më shumë se një milion.[3] Qyteti u shkatërrua kryesisht nga duart e Perandorisë Mongole në vitin 1258, duke rezultuar në një rënie që do të zgjaste gjatë shumë shekujve për shkak të plagëve të shpeshta dhe perandorive të shumta të njëpasnjëshme. Me njohjen e Irakut si një shtet i pavarur (ish-Mandati Britanik i Mesopotamisë) në vitin 1932, Bagdadi gradualisht rifitoi një pjesë të rëndësisë së tij të mëparshme si një qendër e rëndësishme e kulturës arabe, me një popullsi të ndryshme të vlerësuar në 6 ose mbi 7 milion. Krahasuar me popullsinë e saj të madhe, ajo ka një sipërfaqe të vogël në vetëm 673 kilometra katrorë.
Qyteti është përballur me dëmtime të mëdha infrastrukturore, për shkak të Luftës së Irakut që zgjati nga viti 2003 deri më 2011, dhe kryengritjes pasuese dhe më vonë luftës së rinovuar që zgjati nga viti 2013 deri më 2017, duke rezultuar në një humbje të konsiderueshme të trashëgimisë kulturore dhe objekteve historike. Gjatë kësaj periudhe, Bagdadi kishte një nga nivelet më të larta të sulmeve terroriste në botë, megjithatë sulmet terroriste kanë qenë të rralla që nga humbja territoriale e ISIS-it në Irak në fund të vitit 2017.[4]
Gjeografia
RedaktoKryeqyteti irakian ndodhet afërsisht në qendër të vendit mesatarisht 40 metra sipër nivelit të detit. Shtrihet përanë shtratit të mesëm të lumit Tigris, i cili deri në Bagdad është i lundrueshëm.
Lumi e ndan qytetin në dy gjysma, në pjesën lindore "Risafa" dhe në pjesën perëndimore "Karkh". Toka është shumë e rrafshët dhe për shkak të përmbytjeve periodike ka një origjinë aluviale.
Në Bagdad bashkohen disa nga rrugët tregtare të gjysmëhënës të frytshëm, një rajon me reshje të bollshme gjat dimrit, i cili ndodhet në veri të shkretëtirës siriane dhe në veri të Gadishullit Arabik.
Lumenjtë Eufrat dhe Tigris krijojnë bashkë Mesopotaminë me një zonë ujëmbledhëse 375.000 kilometra katrorë. Në të janë formuar disa nga kulturat të para të larta njerëzore.
Klima
RedaktoQyteti zoton një klimë të nxehtë të shkretëtitrës me vera jashtëzakonisht të nxehta, të zgjatura, të thata dhe dimra të butë deri të freskët, pak të lagësht, të shkurtër. Në muajt verore ndërmjet qershorit dhe shtatorit temperatura maksimale mesatare rritet nga 41 në 43 gradë celsius, të shoqëruar me rrezitje djelli të fortë: shi në këtë fazë të vitit është shumë jogjasshëm. Temperatura mbi 50 gradë celzius nuk janë jo të njohura, poashtu natën nuk ulen ato ndër 24 gradë celsius.
Lagështia e ajrit është shumë e ulët dhe arrit normalisht dhjetë përqind. Stuhi pluhuri nga shkretëtirat në perëndim janë në verë një ndodhje normale. Në mesatarisht 20 ditë në vit ka të tilla.
Në dimër, ndërmjet dhjetorit dhe shkurtit, temperatura maksimale numëron mesatarisht 16 deri 18 gradë celzius. Temperatura minimale arrit në janar mesatarisht katër gradë celzius, por edhe rezultate ndër zero gradë celzius nuk janë të rrala në këtë kohë të vitit. Sasia vjetore e reshjeve nga mesatarisht 148 milimetrash bie pothuajse vetëm në periudhën kohore nga nëntori në mars.
Demografia
RedaktoPopullsia e Bagdadit u regjistrua 7.22 milion në vitin 2015. Qyteti historikisht kishte një popullsi kryesisht synite, por në fillim të shekullit 21 rreth 52% e popullsisë së qytetit ishin shiitë irakianë. Në fillim të shekullit 21, rreth 1.5 milion njerëz emigruan në Bagdad. Myslimanët synitë përbëjnë 45% të popullsisë së Irakut dhe ata janë ende një shumicë në Irakun perëndimor dhe verior. Që në vitin 2003, rreth 20 përqind e popullsisë së qytetit ishte rezultat i martesave të përziera mes shiitëve dhe synitëve.[5] Pas dhunës sektare në Irak midis grupeve të milicisë synite dhe shiite gjatë okupimit amerikan të Irakut. Lufta Civile e Irakut pas pushtimit të ISIS-it në vitin 2014 bëri që qindra mijëra irakianë të zhvendosur brenda vendit të iknin në qytet. Qyteti ka lagje shiite, synite, asiriane/kaldease/siriake, armenë dhe lagje të përziera. Qyteti ishte gjithashtu shtëpia e një komuniteti të madh hebre dhe vizitohej rregullisht nga pelegrinët sikhët.
Feja
Redakto- Artikulli kryesor: Feja në Irak
Shumica e qytetarëve janë myslimanë me pakica të krishterë, jezidë dhe mandeanë gjithashtu të pranishëm. Ka shumë qendra fetare të shpërndara rreth qytetit duke përfshirë xhamitë, kishat dhe kasollet kultike të Mashkhannas.
Xhamia El-Kadhimain është një faltore që ndodhet në periferi Kadhimiya të Bagdadit. Ai përmban varret e Imamëve të shtatë dhe të nëntëmbëdhjetë prej Dymbëdhjetë Imamëve Shiitë, Musa al-Kadhim dhe Muhammad at-Taqi respektivisht, të cilëve iu dha titulli Kādhimayn ("Dy që gëlltisin zemërimin e tyre"). Shumë shiitë udhëtojnë në xhami nga vendet e largëta për të përkujtuar.
-
Xhamia Kazimije -
Kisha Ungjillore Armene e Bagdadit -
Xhamia Saraj -
Xhamia Khilani
Ekonomia
RedaktoBagdadi përbën 22.2% të popullsisë së Irakut dhe 40% të prodhimit të brendshëm bruto të vendit (BPP).
Turizmi
Redakto
Bagdadi dikur ishte një nga destinacionet kryesore në vend dhe rajon me një mori atraksionesh kulturore. Turizmi është zvogëluar që nga lufta Irak-Iran dhe më vonë gjatë pushtimit amerikan, por vitet e fundit Bagdadi është bërë një destinacion kryesor turistik edhe pse ende po përballet me sfida.
Ka shumë muze historik, shkencor dhe artistik në Bagdad të cilët përfshijnë, Muzeun e Irakut, Muzeun e Bagdadit, Muzeun e Historisë Natyrore dhe disa të tjerë.
Bagdadi është i njohur për rrugën e tij të famshme Mutanabbi, e cila është krijuar mirë për shitjen e librave dhe shpesh është referuar si zemra dhe shpirti i shkrim-leximit dhe komunitetit intelektual të Bagdadit. Panairi vjetor ndërkombëtar i librit në Bagdad është i mirënjohur për botën botuese ndërkombëtare si një ngjarje premtuese botuese në rajon pas viteve të paqëndrueshmërisë.
Sporti
RedaktoBagdadi është shtëpia e disa prej ekipeve më të suksesshme të futbollit në Irak, më të mëdhatë janë Al-Shorta, Al-Quwa Al-Jawiya, Al-Zawra'a dhe Talaba. Stadiumi më i madh në Bagdad është Stadiumi Al-Shaab, i cili u hap në vitin 1966. Vitet e fundit, kryeqyteti ka parë ndërtimin e disa stadiumeve të futbollit të cilat mendohet të hapen në të ardhmen e afërt. Qyteti ka pasur gjithashtu një traditë të fortë të garave me kuaj që nga Lufta e Parë Botërore, e njohur për Bagdadët thjesht si 'Gara'.
Referime
Redakto- ^ Petersen, Andrew (13 shtator 2011). "Baghdad (Madinat al-Salam)" (në anglisht). Islamic Arts & Architecture. Arkivuar nga origjinali më 16 shtator 2016. Marrë më 23 gusht 2016.
- ^ Central Statistics Organization Iraq. "Population Projection 2015-2018" (PDF) (në anglisht). Arkivuar (PDF) nga origjinali më 26 nëntor 2020. Marrë më 31 gusht 2020.
- ^ "Largest Cities Through History" (në anglisht). Geography.about.com. 6 prill 2011. Arkivuar nga origjinali më 27 maj 2005. Marrë më 19 qershor 2011.
- ^ "Twin Suicide Bombings In Baghdad Market Kill At Least 32, Wound Over 100". NPR.org (në anglisht). National Public Radio. Marrë më 2021-05-23.
- ^ Kamal, Nesrine (18 qershor 2016). "'Sushi' children defy Sunni-Shia divide". BBC News (në anglisht). Arkivuar nga origjinali më 10 tetor 2018. Marrë më 21 korrik 2018.