bedehus

Tidlegare var det mange bedehus i Noreg, men talet har gått raskt nedover. Mange av forsamlingshusa er i dag anten selde, rivne eller ikkje i bruk. Andre er i aktiv bruk og er senter for kristne miljø. Talet på bedehus i Noreg er antakeleg rundt 3000, og antakeleg er rundt halvparten av desse eigde og drivne av organisasjonar med tilknyting til Den norske kyrkja.

Bedehusa har hatt mykje å seie for norsk lekmannsarbeid og for det lokale miljøet utover bygdene. Særleg har kristen misjonsverksemd fått god støtte frå bedehusmiljøet.

I dag har bedehusa mange stader blitt samlingsstader for konservative kristne. Ikkje minst gjeld dette for bedehus som har tilknyting til indremisjonen, og for kristne som opplever at Den norske kyrkja har brote med Bibelens ord.

Namnet bedehus er henta frå Bibelen. I Det nye testamentet, i Markusevangeliet, kapittel 11, vers 17, står dette i bibelomsetjinga til bokmål av 1930: «[…] Mitt hus skal kalles et bedehus […]». I same omsetjing av Det gamle testamentet, i Jesaja, kapittel 56, vers 7, står dette: «[…] mitt hus skal kalles et bedehus for alle folk». I nyare omsetjingar blir «bønnens hus» brukt på bokmål og «bønehus» brukt på nynorsk, men det gamle namnet blir framleis brukt om forsamlingslokala.

I Sverige og i samiske miljø som kryssar den norsk-svenske grensa, blir også ordet «bønehus» nytta. Der kyrkjelydar (menigheter) i Den norske kyrkja eig bygningane, blir husa ofte kalla «kyrkjelydshus» (menighetshus). Kvekarar kallar møtelokala sine «møtehus», og nokre innvandrarmiljø bruker det engelske namnet «meeting house». Enkelte stader bruker ein òg namna «kristeleg ungdomshus» og «misjonshus» – det siste er ofte tilfelle når husa er eigde av ei misjonsforeining.

Bedehusa har opphav i den pietistiske vekkingsrørsla og kom i stor grad til å overta funksjonen til husmøta. Det første forsamlingshuset ein slå fast at blei kalla bedehus, var «Hauges Minde» i Skien, bygd i 1850.

Bedehuset i den vesle bygda Saksumdal ved Lillehammer er eit typisk døme. Historia til dette bedehuset gir eit bilete av utviklinga av bedehusa i Noreg.

Mange av dei aktive i bedehusmiljøa var kvinner. Mange stader blei det starta reine kvinneforeiningar, og mange av dei konsentrerte seg om ulike typar misjonstiltak, ofte også det å byggje opp skular og helsetilbod på misjonsmarka. Miljøa rundt bedehusa blei viktige arenaer for kvinneleg engasjement og kvalifisering.

Det Norske Misjonsselskap (NMS), den eldste misjonsforeininga i landet, byrja først med berre menn, men det oppstod raskt kvinneforeiningar. Den første av desse kom i Lyngdal og blei starta av Gustava Kielland. I 1882 var det 830 misjonsforeiningar for menn og 1700 for kvinner. Rundt 1900 var det rundt fire kvinneforeiningar for kvar mannsforeining. Misjonsforeiningane blei dermed viktige arenaer for kvinneleg organisasjonsarbeid, og dei la stor vekt på ulike former for diakonalt arbeid. I 1940 var det 4500 misjonsforeiningar med rundt 112 500 medlemmer i Noreg.

Bedehusa var som regel ganske enkle hus med berre det aller mest nødvendige av innreiing. Det var enkle stolar og trebenkar, men etter kvart kom det òg utsmykking av møtelokala. På dei stadene der ein brukte bedehusa til sløyd og handarbeid til basarar, kom det òg sløydbenkar og utstyr. Ofte blei dette lagt til eit eige rom.

I små lokalsamfunn fungerte bedehusa nokre stader som bygda sitt samfunnshus med møte av mange slag. Ofte var det dei same som var aktive både i misjonsforeiningane, idrettslaget, skyttarlaget og 17. mai-komiteen.

Det er mange årsaker til at bedehusa har fått mindre å seie. Tre hovudårsaker er urbanisering, aukande mobilitet og sekularisering.

Då bedehusa blei bygde, fanst det ofte få andre sosiale tilbod enn møta på bedehuset. Fråflytting har ført til lågare innbyggjartal i mange bygder der bedehusa tidlegare har vore sentrale samlingsstader. I tillegg hadde ikkje folk bil, og dei gjekk til møta. No er folk meir mobile og i stand til å reise lenger for å samlast. Dermed samlast dei kristne på ein annan måte enn før.

Religiøse møte har òg fått mindre å seie. Med aukande sekularisering har tilslutninga til bedehusa gått ned.

• kristendommen si historie i Noreg
• kristen misjonsverksemd
• indremisjon
• vekking
• Den norske kyrkja

• Aagedal, Olaf (2003). Bedehusfolket: Ein studie av bedehuskultur i tre bygder på 1980- og 1990-talet. Doktorgradsavhandling. Trondheim: Tapir.
• Aagedal, Olaf (1988). Rapport fra Bedehusland. Oslo: Samlaget.
• Birkedal, Erling (2012). Kirke for folk på gatenivå – Om kapellbevegelsen som kirkelig fellesskap, Kirke og Kultur, 2012 (01), side 74–86.
• Hjortfos, Lis-Mari (2009). Laestadiankapellets/bönhusets historia i Gällivare. Drag: Árran – Lulesamisk senter.
• Kleppa, Johannes & Rasmussen, Alf Henry (2003). Reise i bedehusland: bedehusene i Rogaland. Bergen: Sambåndet forlag.
• Kleppa, Johannes & Rasmussen, Alf Henry (2001). Reise i bedehusland: bedehusene i Hordaland. Bergen: Sambåndet forlag.
• Laget (1996). «Troens hus» i lokalmiljøet (Grefsen, Kjelsås, Nydalen). På Jakt og vakt. Oslo: Laget.
• Ropeid, Andreas (1993). Bedehus i Rogaland: administrasjon og bruk. Oslo: Småskrifter i Norsk etnologisk gransking.
• Tjeltveit, Njål (1992). Bedehus og ungdomshus: to hustypar i eit ideologiskt spenningsforhold. Ætt og heim. Stavanger: Rogaland historielag.
• Ørbech, Kai (2006). Bedehus i Østfold. Oslo: Lunde.